Wstęp Bartosz Łoza Zaburzenia komunikacji w schizofrenii Iwona Patejuk-Mazurek, Bartosz Łoza, Anna Mosiołek, Maja Polikowska Leki antypsychotyczne a funkcjonowanie poznawcze w schizofrenii Anna Mosiołek, Bartosz Łoza ADHD u osób dorosłych Magdalena Krupa, Paweł Bednarski, Maja Polikowska, Paweł Pawełczak, Małgorzata Wójcik, Bartosz Łoza 2 3 4 5 Redaktor naczelny/editor-in-chief Prof. WUM dr hab. n. med. Bartosz Łoza Redaktor prowadzący/managing Editor Dr Maja Polikowska Redakcja/Editor Dr Jonathan Britmann Dr Anna Mosiołek Dr Iwona Patejuk-Mazurek Rada Redakcyjna/Editorial Board: Prof. Andrzej Czernikiewicz (Przewodniczący/Chairman) Prof. Aleksander Araszkiewicz Prof. Andrzej Bogucki Prof. Teofan Domżał Prof. Dominika Dudek Prof. Jan Kochanowski Prof. Jerzy Landowski Prof. Joanna Meder Prof. Tadeusz Nasierowski Prof. Małgorzata Rzewuska Prof. Jerzy Samochowiec Prof. Adam Stępień Adres Redakcji Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 05-802 Pruszków, ul. Partyzantów 2/4 tel. (022) 758 60 05 fax (022) 758 75 70 www.tworki.eu Kontakt i przesyłanie prac neuropsychiatria@mededu.pl Zaburzenia somatyczne u pacjentów hospitalizowanych w szpitalu psychiatrycznym Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska, Joanna Grzesiewska, Anna Mosiołek, Rafał Wójcik Wenlafaksyna nasila czy leczy przewlekłe bóle głowy? Opis przypadku Iwona Patejuk-Mazurek, Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Maja Polikowska, Paweł Pawełczak 6 7 Wydawca Medical Education Sp. z o.o. 02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 60D Dyrektor zarządzający Andrzej Kowalczyk, andrzej.kowalczyk@mededu.pl Product manager Wiola Banaszek, wiola.banaszek@mededu.pl Redakcja i korekta Elżbieta Nowacka-Kuźma, Marcin Kuźma Redakcja techniczna/projekt graficzny Artur Weber Kwetiapina. W jakim celu stosujemy ten lek? Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska 8 1
Wstęp To już drugi numer Neuropsychiatrii! Przede wszystkim dziękujemy Koleżankom i Kolegom za tak życzliwe przyjęcie naszego wydawnictwa. Otrzymaliśmy wiele e-maili, które dowodzą najważniejszego że jesteśmy czytani. Materiały opublikowane w poprzednim numerze zostały określone jako przydatne i zrównoważone. Wśród korespondencji nie zabrakło konstruktywnych polemik. Wszystkie te uwagi są dla nas cenne i za nie Redakcja dziękuje. Wśród pytań powtarzają się następujące: Jak zaprenumerować Neuropsychiatrię? oraz Ile punktów naukowych otrzymują autorzy?. W sprawach prenumeraty prosimy zgłaszać się bezpośrednio do Wydawcy. Natomiast określenie poziomu punktacji zostanie dokonane, na ogólnych zasadach, wraz z ukazaniem się trzeciego numeru. Nie zdradzę tajemnicy, jeśli powiem, że materiały na trzeci numer są już zgromadzone. Spośród pozostałych zgłaszanych tematów, zagadnień, uwag itp. przytoczmy prośbę o wersję elektroniczną pisma, więcej historii psychiatrii, debaty na temat [ ], kontrowersje w psychiatrii, algorytmy i standardy terapeutyczne (zwłaszcza w przypadkach lekooporności), tematy z zakresu psychologii klinicznej, zagadnienia kryzysu i reformy psychiatrii, jej organizacji i problemów finansowania świadczeń. Wszystkie te tematy są dla naszego środowiska niezwykle ważne i będziemy je podejmować. Należy jednak podkreślić, że charakter naszego pisma pozostaje ściśle naukowy. Redakcja skoncentrowana jest na tematyce klinicznej, mającej praktyczne zastosowanie. Oczywiście nigdy nie będziemy abstrahować od analizy zewnętrznych uwarunkowań psychiatrii. Na przykład w niniejszym numerze doktor J. Kwaśna i wsp. omawiają raczej niedoceniane zagadnienie współistnienia chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych. Artykuł napisany jest właśnie w kontekście problemów, jakie zagadnienie to rodzi dla systemowego niedoszacowania finansowania psychiatrii. Oczywiście będziemy też zawsze cytować wartościowe listy, a być może powstanie także swoiste forum wypowiedzi i debat środowiskowych. O tym zadecydujecie Państwo sami. w imieniu Redakcji Neuropsychiatrii Prof. Bartosz Łoza
Zaburzenia komunikacji w schizofrenii Communication disturbances in schizophrenia Iwona Patejuk-Mazurek Adiunkt Kliniki Psychiatrii WUM i Ordynator Szpitala im. prof. Jana Mazurkiewicza w Pruszkowie. W badaniach naukowych koncentruje się na problematyce zakłóceń językowych, komunikacji i mowy w różnych grupach zaburzeń psychicznych. Prowadzi prace elektrofizjologiczne i neurokognitywne nad skutecznością psychofarmakoterapii. Opracowała szereg programów psychoedukacyjnych. Hobby: polemika z nihilizmem Jacquesa Derridy. Iwona Patejuk-Mazurek, Bartosz Łoza, Anna Mosiołek, Maja Polikowska Odmienność mowy pacjentów chorych na schizofrenię i trudności w komunikowaniu się z nimi podkreślano już od początków opisywania tej choroby. Postulowano, że zjawisko to może być efektem zaburzeń w myśleniu lub funkcjonowaniu lingwistycznym. Czyniono też próby skonstruowania narzędzi służących ocenie zaburzeń języka i komunikacji. Jednym z nich jest Indeks Zakłóceń Komunikacji (CDI Communication Disturbances Index) wg N. Docherty. Badania przy użyciu tego narzędzia wykazały większą częstość zakłóceń komunikacji u pacjentów chorych na schizofrenię niż u pacjentów cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową i osób z grupy kontrolnej oraz zależność od stanu psychicznego. Badania rodzin sugerują genetyczne predyspozycje do występowania zaburzeń komunikacji. Prace wielu autorów przyniosły spostrzeżenia, że wpływ na procesy funkcjonowania językowego mają funkcje poznawcze, a wśród nich pamięć operacyjna i uwaga; ich zaburzenia prowadzą do powstania zakłóceń komunikacji. Nie bez wpływu na jakość komunikacji pozostają emocje. Potwierdzono to, oceniając pojawianie się zaburzeń komunikacji w wypowiedziach na tematy o pozytywnym, negatywnym i neutralnym zabarwieniu emocjonalnym. Wymienione wyżej spostrzeżenia potwierdzają, iż funkcjonowanie psychiczne człowieka jest całością, której tak naprawdę nie da się podzielić. Słowa kluczowe: schizofrenia, zaburzenia komunikacji Dissimilarity of speech of schizophrenic patients and difficulties in communication with them were known from beginning of defining this illness. Those phenomena were possibly linked to thinking and linguistic disturbances of schizophrenia patients. Some measures of language and communication disturbances were designed, eg. Communication Disturbances Index by N. Docherty. The researchers showed that communication disturbances are most frequent in speech of schizophrenia patients in comparison to the manic subjects and controls and are correlated with clinical status of those patients. The results of genetic studies with relatives and twins support the idea that communication disturbances may be one manifestation of a stable genetic vulnerability to schizophrenia. The cognitive dysfunctions (working memory and attention) and negative emotions may have crucial influence on communication disturbances in the group of schizophrenia patients. Key words: schizophrenia, communication disturbances 3
Leki antypsychotyczne a funkcjonowanie poznawcze w schizofrenii Anna Mosiołek Lekarz Naczelny i Ordynator Szpitala im. prof. Jana Mazurkiewicza w Pruszkowie. Adiunkt w Klinice Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zainteresowania naukowe obejmują badania funkcji poznawczych w zaburzeniach psychicznych, farmakoterapię, psychiatrię stanów nagłych i psychiatrię konsultacyjną. Hobby: zakopiańska witkacologia i podróże. Antipsychotics and cognitive functioning in schizophrenia Anna Mosiołek, Bartosz Łoza Grupa badana składała się ze 128 (64 K i 64 M) pacjentów hospitalizowanych z powodu schizofrenii paranoidalnej w stanie zaostrzenia psychotycznego. Dane demograficzne zbierano przy pomocy kwestionariusza zawierającego pytania o wiek, stan cywilny, utrzymanie, wykształcenie, liczbę hospitalizacji. Badani wykonywali następujące testy poznawcze: WCST, RAVLT, RCFT, TMT A, TMT B, Stroop, Wechsler Memory Test I i II, Test fluencji słownej. W badaniu starano się ocenić, czy nasilenie zaburzeń poznawczych determinuje zmienność dawek stosowanych neuroleptyków lub wpływa na wybór leku. Wyniki i wnioski: Na podstawie przeprowadzonych analiz oceniono, że nasilenie zaburzeń poznawczych pacjentów chorych na schizofrenię paranoidalną w znikomym stopniu wpływa na podejmowanie decyzji odnośnie do stosowanych strategii leczniczych. Stosując analizę regresji, ustalono, iż zaledwie 23,2% zmienności doboru dawek zostało wytłumaczonych przez nasilenie zaburzeń poznawczych. Nie stwierdzono także praktycznie żadnych związków funkcji poznawczych z typem leczenia (rodzajem neuroleptyku). Można na tej podstawie wysnuć wstępny wniosek, że podstawowym kryterium doboru dawek oraz stosowanych leków nie są funkcje poznawcze docelowo przekładające się na funkcjonowanie pacjentów, a nasilenie pozostałych objawów, głównie pozytywnych i negatywnych. Słowa kluczowe: schizofrenia paranoidalna, funkcje poznawcze, neuroleptyki, testy neurokognitywne Hospitalized patients (64 males and 64 females), suffering from exacerbation of paranoid schizophrenia, were assessed with several neurocognitive tests: WCST, RAVLT, RCFT, TMT-A, TMT-B, Stroop, Wechsler Memory Test I and II, and Verbal Fluency Test. Moreover, data about patients age, civil state, children, resources, education, and number of hospitalizations were collected. The aim of this study was to examine if the status of neurocognitive functions determines the dose or the type of neuroleptics (typicals vs. atypicals). Results: The decline of neurocognitive functions influences the decision about treatment strategies to a very little degree. A regression analysis showed that the neurocognitive status explains only 23.2% of the total decision variability. No significant correlation between neurocognitive functions and the type of antipsychotic treatment was found. The choice of neuroleptics and their doses are not being determined by neurocognitive functions but positive and negative symptoms. Key words: schizophrenia, cognitive functions, neuroleptics, neurocognitive tests 4
ADHD u osób dorosłych ADHD in adults Magdalena Krupa, Paweł Bednarski, Maja Polikowska, Paweł Pawełczak, Małgorzata Wójcik, Bartosz Łoza Magdalena Krupa Zainteresowania naukowe i kliniczne koncentrują się na zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi oraz nad wykorzystaniem filmu i teatru w psychiatrii. Jest tłumaczem pierwszego polskiego wydania amerykańskiego słownika psychiatrycznego. Poliglotka i humanistka. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, nazywany w Klasyfikacji ICD-10 zespołem hiperkinetycznym (hiperkinetic disorder; F90), a w DSM-IV zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD, attention deficit/hyperactivity disorder), jest rozpoznawany u 5 10% dzieci i młodzieży, natomiast znacznie rzadziej diagnozowany u osób dorosłych (<5%). Obraz kliniczny u dorosłych jest inny niż u dzieci i młodzieży, ponieważ pacjenci wytwarzają różne mechanizmy kompensujące, objawy imitują inne zaburzenia psychiczne i choroby somatyczne lub wreszcie dochodzi do faktycznej ewolucji w zaburzenia innego rodzaju. Postępowanie w przypadku ADHD u dorosłych obejmuje złożone leczenie, będące kombinacją głównie farmakoterapii, interwencji behawioralnych i poradnictwa. Słowa kluczowe: ADHD u dorosłych, leki psychostymulujące, współchorobowość Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) is a neurobehavioral and developmental disorder characterized by the co-existence of attentional problems and hyperactivity. ADHD is affecting about 5 to 10% of children with symptoms starting before seven years of age. Because ADHD is a common chronic disorder in children, about the half of those individuals diagnosed in childhood continuing to have symptoms into adulthood. Up to 5% of adults are estimated to live with ADHD. Adults with ADHD tend to develop coping mechanisms to compensate for their impairments. ADHD symptoms of adults can be difficult to differentiate from other psychiatric disorders or other general medical illnesses. Some patients evolve into other psychiatric disorders. ADHD management in adults involves the combination of mostly medications, behavioral interventions and counseling. Key words: Adult ADHD, psychostimulants, co-morbidity 5
Zaburzenia somatyczne u pacjentów hospitalizowanych w szpitalu psychiatrycznym Julita Kwaśna Asystent Kliniki Psychiatrii WUM. Przedmiotem jej pracy doktorskiej jest porównanie dwóch zjawisk: instytucjonalizacji hospitalizowanych pacjentów psychiatrycznych oraz zespołów wypalenia zawodowego pracowników szpitali psychiatrycznych. Julita Kwaśna opracowała narzędzia i programy przeciwdziałania zespołom wypalenia zawodowego. Zainteresowania: pomnażanie aktywności. Somatic illnesses in patients hospitalized in psychiatric hospital Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska, Joanna Grzesiewska, Anna Mosiołek, Rafał Wójcik Współistnienie i współzależność zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych to przedmiot wielu badań. Termin psychosomatyczny wzbudza kontrowersje ze względu na swoją niejednoznaczność. Jest stosowany dla określenia grupy zaburzeń i chorób wynikających ze stresu, grupy zaburzeń nerwicowych czy często kojarzony z przypadkami paramedycznymi lub symulacją. Szczególne zależności dotyczą osób starzejących się, kiedy choroby somatyczne z reguły współistnieją z zaburzeniami depresyjnymi lub innymi przewlekłymi czy nawrotowymi dysfunkcjami psychicznymi. Autorzy przeprowadzili badanie skriningowe u 663 pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, obejmując cały skład pacjentów przebywających w tym samym dniu w Szpitalu Tworkowskim, i ujawnili 74-procentowy poziom współchorobowości psychosomatycznej. Słowa kluczowe: współchorobowość psychosomatyczna, pacjenci hospitalizowani, szpitale psychiatryczne The body converts psychological distress into physical symptoms and vice versa. The term psychosomatic has developed lots of connotations, like disorders attributed to stress, neuroticrelated illnesses or even malingering cases. Especially, the natural aging has a notable influence in the exacerbation or the development of psychosomatic disorders, most specifically in those generated by depression and other chronic or relapsing psychiatric conditions. Authors performed a screen of all inpatients available at one day at psychiatric hospital (Tworki State Hospital), unveiling 77% rate of psychosomatic co-morbidity. Key words: psychosomatic comorbidity, inpatients, psychiatric hospitals 6
Wenlafaksyna nasila czy leczy przewlekłe bóle głowy? Opis przypadku Does venlafaxine intensify or treat chronic headache? Case study Iwona Patejuk-Mazurek, Julita Kwaśna, Bartosz Łoza, Maja Polikowska, Paweł Pawełczak Opis przypadku: Autorzy artykułu opisują przypadek 39-letniej kobiety po raz pierwszy hospitalizowanej psychiatrycznie z powodu próby samobójczej spowodowanej zespołem depresyjnym, a bezpośrednio silnym, przewlekłym, zaburzającym codzienne funkcjonowanie bólem głowy, niereagującym na środki analgetyczne i leczenie przeciwdepresyjne lekami z grupy SSRI. Pacjentka przez około 1,5 roku przed przyjęciem była ambulatoryjnie leczona z powodu objawów zespołu depresyjnego. Na oddziale wykonano pełną diagnostykę obrazową głowy, a do leczenia włączono wenlafaksynę 75 mg/d. Po ok. tygodniowym leczeniu bóle głowy znacznie się zmniejszyły, praktycznie ustąpiły w trzecim tygodniu od rozpoczęcia terapii. W trakcie leczenia nie obserwowano objawów niepożądanych, w tym wzrostów ciśnienia tętniczego krwi. Wnioski: Pomimo sugerowanych w literaturze stanów wzrostu ciśnienia i bólów głowy po wenlafaksynie lek ten skutecznie im przeciwdziałał. Słowa kluczowe: depresja, przewlekłe bóle głowy, wenlafaksyna The authors describe a case of a 39-year old woman, first-time hospitalized psychiatrically because of depression and her suicidal attempt. The direct reason for suicidal attempt was the severe, chronic headache, which disturbed everyday functioning and did not response on any analgesic treatment and SSRIs. The patient was treated for 18 months because of depressive symptoms. During hospitalization, no pathological signs were unveiled in neuroimaging scans and treatment of venlafaxine was administered (75 mg/d). After one week of treatment the headache markedly decreased and after three weeks completely resolved. No significant side effect, including high blood pressure, was observed. Conclusion: contrary to some references, venlafaxine was reducing headache and no increase of blood pressure was observed. Key words: depression, chronic headache, venlafaxine Iwona Patejuk-Mazurek Adiunkt Kliniki Psychiatrii WUM i Ordynator Szpitala im. prof. Jana Mazurkiewicza w Pruszkowie. W badaniach naukowych koncentruje się na problematyce zakłóceń językowych, komunikacji i mowy w różnych grupach zaburzeń psychicznych. Prowadzi prace elektrofizjologiczne i neurokognitywne nad skutecznością psychofarmakoterapii. Opracowała szereg programów psychoedukacyjnych. Hobby: polemika z nihilizmem Jacquesa Derridy. 7
Kwetiapina. W jakim celu stosujemy ten lek? Quetiapine. What do we need this medicine for? Bartosz Łoza, Iwona Patejuk-Mazurek, Paweł Pawełczak, Maja Polikowska Od 2005 roku kwetiapina jest najczęściej zapisywanym neuroleptykiem w USA. Równocześnie aż w około 70% zastosowań środek wykracza poza niszę wskazań antypsychotycznych. Lek zawdzięcza to w szczególności działaniom przeciwdepresyjnym, przeciwlękowym, stabilizacji nastroju, a przede wszystkim bezpieczeństwu stosowania. W pracy opisano przypadek pacjenta z pierwszym epizodem schizofrenii, o wcześniej wybitnie wyrażonej nietolerancji na farmakoterapię i cechach lekooporności, u którego zastosowanie kwetiapiny zredukowało objawy uboczne i przyczyniło się do poprawy stanu klinicznego. Słowa kluczowe: kwetiapina, neuroleptyki, objawy uboczne From 2005 quetiapine is the most often prescribed antipsychotic in the USA. However, 70% of the drug is prescribed outside the antipsychotic indications (off-label). The present position of quetiapine results from its well-known properties like antideprssive, anxiolotyic, and mood stabilizing effects. It also reaches top position in all tolerance studies. A case of the early schizophrenia patient was presented. After a series of ineffective antipsychotic trials, inducing relentless and discouraging side-effects, proceeding administration of quetiapine, the patient improved substantially with quetiapine monotherapy. Key words: quetiapine, antipsychotics, side effects Bartosz Łoza Kierował kilkoma jednostkami teoretycznymi i klinicznymi. Związany aktywnością ze Szpitalem im. prof. Jana Mazurkiewicza. Tematy badawcze to: psychopatologia ogólna, badania wymiarowe i czynnikowe nad schizofrenią, diagnostyka różnicowa, nozografia, psycho- i neurofizjologia ośrodkowego układu nerwowego, badania lateralizacyjne, badania neurokognitywne, badania dychotyczne, suicydologia, psychiatria sądowa, metodologia naukowa, psychofarmakologia, psychoedukacja, statystyka medyczna, informatyka, multimedialne projekty badawcze i terapeutyczne, funkcjonalny rezonans magnetyczny, spektroskopia protonowa, psychoterapia, arteterapia, rehabilitacja medyczna i fizjoterapia. Hobby: kilka drobnych rzeczy. 8