qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq OSOBOWOŚĆ I JEJ REGULACYJNA ROLA wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg Bydgoszcz 2o.o1.2oo8 hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc Mateusz Stebliński Studia stacjonarne, rok I, grupa C vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq iodwge@o2.pl wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklz 1 xcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm
OSOBOWOŚĆ W TEORII Osobowość bardzo trudno zdefiniować jednoznacznie w sposób zadowalający wszystkich. Każdy nurt psychologii określa ją jako co innego. Jednak dla potrzeb mojej pracy przyjąłem definicję zaproponowaną przez L. A. Pervina i O. P. Johna (2001): osobowość to te charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania. Termin osobowość wyznacza nam kierunek badań, określa te obszary ludzkiej psychiki, którymi się zajmiemy. W swojej pracy chciałbym poruszyć problem oddziaływania osoby na otoczenie i interakcję z innymi jednostkami pod kątem cech osobowości a także rolę osobowości w kształtowaniu zachowania w różnych sytuacjach. TYPOLOGIE OSOBOWOŚCI Patrząc na ludzi, zawsze wyodrębniamy różne grupy ze względu na jakieś cechy. Może to być rok studiów, przedmiot, płeć czy rasa. Można też skategoryzować ludzi według typów osobowości specyficznych charakterystyk psychiki, przy czym osoba zaliczona do jednej kategorii osobowości nie może należeć jednocześnie do innej ani nie może należeć do tej kategorii mniej lub więcej. Wielu uczonych (niekoniecznie psychologów) starało się tworzyć różne typologie osobowości. Jedną z pierwszych zaproponował w V w. przed Chrystusem grecki lekarz Hipokrates. Przedstawił on cztery podstawowe typy temperamentu, które wskazują na typowe cechy i zachowania ludzi do nich sklasyfikowanych. Były to: melancholik, sangwinik, flegmatyk i choleryk. Typy temperamentu Hipokratesa: melancholik smutny, zadumany; sangwinik wesoły, aktywny; flegmatyk apatyczny, ospały; choleryk łatwo wpadający w złość, pobudliwy. Inną ciekawą typologią była, zaproponowana przez W. Sheldona, klasyfikacja ludzi do trzech somatotypów powiązanie cech wyglądu z charakterystycznymi cechami osobowości. Były to następujące typy: endomorficzny (gruby, miękki, krągły), mezomorficzny (muskularny, kanciasty, silny), ektomorficzny (chudy, wysoki, kruchy). Gordon Allport za najistotniejszy element a zarazem budulec osobowości uważał cechy. Wyróżnił on trzy rodzaje cech ze względu na ich istotność w kształtowaniu zachowania człowieka. Są to: cechy kardynalne, czyli takie, wokół których osoba organizuje swoje życie, cechy centralne właściwości osoby, takie jak uczciwość czy optymizm oraz cechy drugorzędne, czyli własności indywidualne, pozwalające przewidzieć zachowanie człowieka, ale nie mówiące dużo o jego osobowości. Allport uważał, Rys. 1. Nieśmiałość jako cecha pośrednicząca pomiędzy sytuacjami a bodźcami które na pierwszy rzut oka mogą mieć niewiele wspólnego. 2
że to właśnie osobowość (a nie otoczenie) ma największy wpływ na zachowanie. Obok Allporta jednym z ważniejszych teoretyków cech był Hans Eysenck. Przedstawił on model osobowości łączący typy, cechy i zachowanie. Na samym dole hierarchii znajdują się pojedyncze reakcje (jak akty działania). Gdy występują one regularnie tworzą tzw. reakcje nawykowe, których zestawienie daje cechę. Połączenie wielu cech daje nam typ osobowości. Wyniki badań pozwoliły Eysenckowi zdefiniować trzy wymiary osobowości: introwertyzm, neurotyzm i psychotyzm, które umożliwiły opisanie poszczególnych typów na szczycie hierarchii. Jednak, w przeciwieństwie do poprzednich typologii, nie zamknął on poszczególnych typów i założył, że nie są one od siebie odrębne tylko ciągłe. Eysenck uważał, że połączenie jego teorii z innymi klasyfikacjami typów osobowości pozwoli lepiej ją zrozumieć. I tak zestawił on swoją hierarchię (a dokładniej introwersję-ekstrawersję oraz neurotyzm, czyli stałość-niestałość) z typologią temperamentu Hipokratesa, co obrazuje rys. 2. Rys. 2. Koło osobowości Eysencka. KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI Jednym z podstawowych i najważniejszych problemów w badaniach nad osobowością jest pytanie o to, czy kształt osobowości jest wynikiem dziedziczenia cech czy też jest on wynikiem wpływu środowiska. Genetyka behawioralna zajmuje się określeniem w jakim stopniu cechy osobowości są dziedziczone. By odpowiedzieć na zadane pytanie, badacze przeprowadzają tzw. badania adopcyjne, czyli porównanie cech osobowości dzieci z rodzicami biologicznymi oraz z rodzicami przybranymi. Również dobrą metodą badania stopnia dziedziczności cech jest porównanie cech osobowości bliźniąt jednojajowych, które były wychowywane razem z cechami bliźniąt jednojajowych, rozdzielonych po narodzinach i wychowywanych osobno, oraz cech bliźniąt dwujajowych wychowywanych razem i takich samych bliźniąt wychowywanych osobno *. Teoretycznie cechy osobowości takie jak np. towarzyskość powinny bardziej korelować u bliźniąt jednojajowych (które mają 10% wspólnych Badania adopcyjne * W tej chwili w toku jest kilka szeroko zakrojonych badań tego typu m.in. Minnesockie Studium nad Bliźniętami Wychowywanymi Osobno i Szwedzkie Badania Bliźniąt i Adopcji w Procesie Starzenia się. Prowadzone są także badania bez udziału bliźniąt np. Teksańskie Studium Adopcyjne. Badane osoby pochodzą z różnych krajów i różnych grup socjoekonomicznych a także z różnych grup wiekowych. 3
genów) niż u bliźniąt dwujajowych (które mają tylko połowę genów wspólnych). Okazało się, że czynniki dziedziczne wpływają na prawie wszystkie cechy osobowości i szacuje się on na 20-60%. Choć badacze nadal spierają co do stopnia, w jakim osobowość jest dziedziczna, to nie ma wątpliwości, że cechy przekazywane genetycznie przez rodziców mają istotny wpływ na ukształtowanie osobowości. Jednak nie oznacza to, że jesteśmy niewolnikami odziedziczonych cech osobowości. Badania wykazują ogromny wpływ środowiska na jej kształt. W szczególności dużą rolę odgrywa środowisko odrębne. Jest to zespół indywidualnych doświadczeń dziecka (w odróżnieniu od środowiska rodzinnego, które jest wspólne dla wszystkich dzieci w rodzinie), na który składają się m.in. relacje z rodzicami, relacje z rodzeństwem czy doświadczenia poza domem. Jednocześnie okazuje się, że wpływ środowiska rodzinnego jest znikomy bliźnięta jednojajowe wychowywane razem wcale nie są do siebie bardziej podobne niż bliźnięta jednojajowe wychowywane osobno. Środowisko odrębne i środowisko rodzinne OSOBOWOŚĆ A ŻYCIE Chciałbym teraz omówić regulacyjny wpływ osobowości na życie ludzi. Postaram się przybliżyć to zagadnienie za pomocą przykładów z życia, pokazując w jaki sposób zachowali by się ludzie o odmiennych cechach osobowości w różnych sytuacjach. Chciałbym jednocześnie abyście, czytając przedstawione sytuacje (zanim przeczytacie zasugerowane przeze mnie rozwiązania), zastanowili się i odpowiedzieli sobie na pytanie: Jak ja bym się zachował? Jako pierwszą wyobraźmy sobie następującą sytuację. Zostałaś(-łeś) zaproszona(-y) przez brata i jego rodzinę na uroczystą kolację. Jednak w tym samym czasie, kiedy ma się ona odbyć, odbywać się będzie również spotkanie w gronie przyjaciół, na które czekałaś(-łeś) od dawna. Masz więc dylemat: czy odmówić bratu, a jeśli tak to w jaki sposób, czy może przełożyć spotkanie ze znajomymi. Jak z niego wybrnąć? Flegmatyk Choleryk Do przeanalizowania tej sytuacji wykorzystajmy Eysenckowskie koło osobowości. Przeciwstawmy przykładowe zachowanie typowego flegmatyka i typowego choleryka. Możemy założyć, że flegmatyk będzie próbował jakoś pogodzić zaproszenie brata ze spotkaniem z przyjaciółmi ze względu na swoje ugodowe usposobienie. Na pewno nie będzie on wpadał w panikę i denerwował się, gdyż jest typem zrównoważonym i spokojnym. Prawdopodobnie uda mu się dojść do porozumienia zarówno z bratem jak i ze znajomymi i zapewne spokojnie rozwiąże problem. Natomiast osoba o usposobieniu cholerycznym prawdopodobnie w zaistniałej sytuacji zdenerwuje się i będzie działać impulsywnie. Możliwe, że będzie próbował wywierać nacisk na jedną ze stron ze względu na swój agresywny i niespokojny charakter. Mógłby przykładowo zaatakować brata słowami: dlaczego teraz mi to mówisz? Ja już od dawna mówiłem, że idę ze znajomymi i nie mam zamiaru zmieniać planów dla twojego kaprysu! W tej 4
sytuacji widzimy jak osobowość może regulować nasze relacje z bliskimi osobami. Osoba flegmatyczna prawdopodobnie, nawet jeśli będzie musiała zrezygnować z jednego ze spotkań, nie pogorszy swoich relacji ani z bratem ani ze znajomymi. Całkiem możliwe, że choleryk pogorszy swoje stosunki z jedną z grup, ponieważ nie potrafi spokojnie przeanalizować problemu i starać się rozwiązać go na zimno. Przeanalizujmy teraz sytuację, w której przeciwstawimy sobie postawy i zachowania typowego sangwinika oraz typowego melancholika. Melancholik Sangwinik Pracujesz w dużej korporacji na odpowiedzialnym stanowisku. Masz do wykonania poważny projekt, który pochłonął już bardzo dużo twojej pracy. Jednak na jego ukończenie potrzebujesz jeszcze przynajmniej dwóch tygodni. W czasie pracy, twój szef poprosił cię do swojego biura i podczas rozmowy zasugerował, że projekt powinien być gotowy już na najbliższe spotkanie zarządu, które odbędzie się za pięć dni, pomimo iż termin jego zakończenia jest przewidziany na przyszły miesiąc. Jak rozwiązać problem? W jaki sposób ukończyć projekt w tak krótkim czasie? Melancholik prawdopodobnie nie powie szefowi o tym, że planował skończyć projekt za dwa tygodnie. Całkiem możliwe, że poświęci swoje właśnie życie prywatne aby skończyć projekt na czas. Gdyby nie udało mu się, to, ze względu na swoje pesymistyczne nastawienie i lękliwy charakter, prawdopodobnie załamie się i będzie chciał zrezygnować z pracy. Możliwe, że, w przypadku niepowodzenia, zostanie zwolniony i nie będzie starał się wyjaśnić przyczyn niedopełnienia terminu. Osoba o charakterze sangwinicznym prawdopodobnie od razu zacznie rozmawiać z szefem o kształcie i planowanym terminie ukończenia projektu. Możliwe, że przyjmie propozycję ukończenia zadania wcześniej pod warunkiem przydzielenia dodatkowych osób do pracy nad tym zadaniem. Jeśli tak się stanie (i rzeczywiście otrzyma dodatkowych pracowników), to będzie on swoich kolegów mobilizował i wspierał. Prawdopodobnie ukończy pracę na czas. Jednak w przypadku niepowodzenia, będzie zapewne negocjował z przełożonym wymiar i rodzaj poniesionych konsekwencji bądź ich zupełny brak. Zatem w przytoczonej sytuacji lepsze relacje z przełożonymi zyska (nawet w przypadku niepowodzenia) osoba o charakterze sangwinicznym, gdyż jest bardziej otwarta, rozmowna i kontaktowa, potrafi dyskutować na dany temat i nie załamuje się. Melancholik nie ma zdolności przywódczych i jest typem samotnika, przez co trudno mu brać udział w dyskusji. Moli przyjmować polecenia i poświęcać swój czas na ich wykonanie niż prosić o pomoc. W kolejnej sytuacji chciałbym zanalizować i pokazać różnice pomiędzy typem stabilnym i niestabilnym. Stabilny Niestabilny Jesteś w dyskotece i bawisz się ze znajomymi. W pewnym momencie w klubie pojawia się chłopak (dziewczyna), który(-a) od pierwszego spojrzenia bardzo ci się spodobał(-a). Bardzo chciałabyś (chciałbyś) do niego (niej) podejść ale nie 5
bardzo wiesz co masz powiedzieć. Co zrobiłabyś (zrobiłbyś) w takiej sytuacji? Człowiek o usposobieniu niestabilnym nie najprawdopodobniej nie podejdzie do osoby, która mu się spodobała. Możliwe, że powie o tym swoim najbliższym znajomym ale nie będzie miał odwagi podejść do tej osoby. Jeśli już to zrobi prawdopodobnie bardzo ciężko będzie mu rozpocząć rozmowę. Bardzo prawdopodobne, że zrazi do siebie swojego rozmówcę, gdyż jest osobą niespokojną i lękliwą. Na odmowę rozmowy prawdopodobnie zareaguje impulsywnie i bardzo się nią przejmie, gdyż jest osobą nadwrażliwą. Stabilna na pewno podejdzie do osoby, którą sie zainteresował i spróbuje zainicjować rozmowę. Jest to osoba żywa ale zrównoważona, wiec prawdopodobnie zainteresuje swojego rozmówcę. Zapewne potrafi skierować rozmowę na taki tor, by była ona przyjemna i ciekawa, gdyż potrafi wykorzystać swoją wiedzę w nowych sytuacjach i nie stresuje się przy tym. Jak widzimy osoba o usposobieniu niestabilnym nie potrafi nawiązywać kontaktów z ludźmi a inicjowanie rozmów przychodzi jej z wielką trudnością. Z kolei osoby stabilne potrafią bez stresu odnajdywać się w nowych sytuacjach a w kontaktach z ludźmi wykazują się często wysoką inteligencją społeczną. W ostatniej sytuacji chciałbym zaprezentować różnice pomiędzy typem introwertywnym a ekstrawertywnym. Inteligencja społeczna: zdolność zrozumienia i rozpoznania uczuć i nastrojów drugiego człowieka. Introwertyk Ekstrawertyk Jesteś studentem (studentką) psychologii. Na zajęciach cała grupa otrzymała zadanie wykonania prezentacji na wybrany temat. Prezentacje można wykonywać w grupach liczących maksymalnie trzy osoby bądź samodzielnie. Jak się zachowasz? Czy wykonasz prezentacje samodzielnie, czy będziesz chciał pracować w grupie? Osoba o osobowości introwertywnej najprawdopodobniej będzie chciała wykonać tą prezentację samodzielnie. Osoba taka nie lubi pracy grupowej. Zamiast rozwijać stosunki z innymi, introwertyk woli koncentrować się na własnym rozwoju. Przy tym w kontaktach jest bierna i nie wychodzi z inicjatywą do innych. Ekstrawertycy najprawdopodobniej pracowali by w grupie. Są to osoby koncentrujące się na relacjach i innymi. Praca przygotowana przez takie osoby powinna być ciekawa a sposób jej wygłaszania zachęcać słuchaczy do zaangażowania się. Prace introwertyków prawdopodobnie skupiały by się na rzeczowym omówieniu tematu bez wchodzenia w interakcję ze słuchaczami. Można zauważyć w tej sytuacji jak osobowość reguluje stosunki między ludźmi w grupie sztucznej jaką jest np. grupa ćwiczeniowa na studiach. Introwertycy mają, w przeciwieństwie do ekstrawertyków, problemy z nawiązywaniem kontaktów w grupie przez co często bywają na uboczu i bywają osamotnieni. Drodzy czytelnicy. Czy postąpiliście zgodnie z moją prośbą i czytając przedstawione przeze mnie sytuacje odpowiedzieliście sobie na pytania postawione w każdej z nich? Jeśli tak to pozostawiam wam ocenę swojej osobowości i przynależność do określonego typu osobowości. 6
PODSUMOWANIE Na zakończenie chciałbym ustosunkować się do tematu tej pracy. Jak mogliśmy zauważyć w zaprezentowanych przeze mnie przykładach osobowość odgrywa ogromną rolę w regulacji stosunków człowiek otoczenie. W zależności od cech charakteru (typu osobowości) ludzie w podobnych sytuacjach zachowują się zupełnie inaczej. Jedni są skuteczni (jak ekstrawertycy, przygotowujący ciekawe wystąpienie) inni bywają nieskuteczni (na przykład melancholik, który nie zdołał sam ukończyć projektu na czas) a jeszcze inni działają przeciwskutecznie (jak człowiek niestabilny, który zraził do siebie osobę, która podobała mu się w dyskotece). I właśnie po to, by wyeliminować działania przeciwskutecznie powinno sie pracować nad cechami osobowości pozbywając się tych, które uniemożliwiają działanie skuteczne a rozwijając te, umożliwiające poprawne relacje z innymi ludźmi. BIBLIOGRAFIA 1. Argyle M. (2002). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN. 2. Aronson E., Wilson T. D., Akret R. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: wyd. Zysk i S-ka. 3. Kenrick D. T., Neuberg S. L., Cialdini R. B. (2002). Psychologia społeczna - rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP. 4. Pervin L. A., John O. P. (2002). Osobowość teoria I badania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. 5. Rathus S. A. (2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: GWP. 6. Strelau J. (2004). Psychologia tom 2. Gdańsk: GWP. 7. Zimbardo P. G. (1999). Psychologia i życie. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN. 7