Załącznik do Uchwały nr XXVII/133/17 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 31 marca 2017 r. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata

Załącznik do Uchwały nr XXVII/133/17 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 31 marca 2017 r. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 Marzec 2017

Projekt Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Radgoszcz jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014 2020 oraz ze środków budżetu państwa przyznanych w ramach konkursu dotacji na działania wspierające gminy w zakresie przygotowania programów rewitalizacji na terenie Województwa Małopolskiego. InicjatywaLokalna.pl ul. Targowa 18/609, 25-520 Kielce tel./fax 41 343 01 24 e-mail: biuro@inicjatywalokalna.pl www.inicjatywalokalna.pl 2

Spis treści Wstęp... 5 I. Część wprowadzająca... 8 1. Metodologia prac nad dokumentem... 8 2. Powiązanie programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi... 11 II. Część diagnostyczno-analityczna... 25 1. Metodologia delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 25 2. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 30 3. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych... 37 III. Część programowa... 71 1. Założenia Gminnego Programu Rewitalizacji... 71 1.1. Misja i wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji... 71 1.2. Cele rewitalizacji wraz z odpowiadającymi im kierunkami działań... 73 2. Projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne w latach 2016 2022... 76 2.1. Lista planowanych podstawowych projektów/przedsięwzięć... 76 2.2. Charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć... 94 2.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności oraz integrowania działań i przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 99 3. Szacunkowe ramy finansowe dokumentu wraz ze wskazaniem źródeł finansowania... 109 IV. Część wdrożeniowa... 112 1. System realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji... 112 1.1. Struktura zarządzania dokumentem wraz z jego kosztami... 112 1.2. Harmonogram realizacji programu... 115 1.3. Public relations dokumentu... 117 2. System monitorowania i oceny programu... 118 2.1. Sposoby monitorowania i sprawozdawczości... 119 2.2. Sposób ewaluacji i wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu... 124 3. Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji... 126 4. Procedura strategicznej oceny oddziaływania dokumentu na środowisko oraz opiniowania przez właściwe instytucje... 134 5. Sposób realizacji dokumentu a polityka mieszkaniowa i planowanie przestrzenne w gminie... 137 5.1. Niezbędne zmiany w polityce mieszkaniowej... 137 5.2. Niezbędne zmiany w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego... 137 Spis fotografii... 138 Spis map... 138 Spis schematów... 138 3

Spis tabel... 139 Spis wykresów... 140 Załącznik graficzny przedstawiający podstawowe kierunki zmian funkcjonalno- -przestrzennych obszaru rewitalizacji... 143 4

Wstęp Rewitalizacja stanowi odpowiedź na szereg zjawisk kryzysowych występujących na obszarach gmin, takich jak degradacja techniczna oraz narastające problemy w sferach społecznej i gospodarczej. W związku z tym niezbędne jest planowanie i realizacja kompleksowych projektów rewitalizacyjnych odpowiadających na zidentyfikowane problemy oraz potencjały danego obszaru zdegradowanego, a także wynikającą z nich skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. Zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777 z późn. zm.), rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji (...). Podstawowym narzędziem tworzącym ramy operacyjne i płaszczyznę koordynacji działań rewitalizacyjnych jest gminny program rewitalizacji, który jest inicjowany, sporządzany oraz uchwalany przez Radę Gminy na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy o rewitalizacji. Jest to wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji 1. Dokument obejmuje działania w sposób kompleksowy (z uwzględnieniem projektów współfinansowanych ze środków UE oraz innych publicznych lub prywatnych), ponieważ tylko taka różnorodna konstrukcja warunkuje osiągnięcie efektów. Objęcie danego obszaru zdegradowanego Gminnym Programem Rewitalizacji będzie stanowiło podstawę wspierania go poprzez instrumenty i narzędzia dedykowane rewitalizacji (programy unijne oraz krajowe) lub korzystania z preferencji w innych instrumentach, programach i działaniach sektorowych. 1 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, Minister Rozwoju, Warszawa, 02.08.2016, s. 7 8. 5

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 (GPR) stanowi spójny dokument strategiczny mający na celu wyprowadzenie ze stanu kryzysowego obszaru zdegradowanego, mającego istotne znaczenie dla rozwoju gminy poprzez przedsięwzięcia kompleksowe (uwzględniające aspekt społeczny, gospodarczy, przestrzenno-funkcjonalny, techniczny i środowiskowy), skoncentrowane terytorialnie oraz prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany. Niniejszy dokument opracowany został zgodnie z Ustawą z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji i Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, wydanymi przez Ministra Rozwoju w dniu 2 sierpnia 2016 roku. Dokument składa się z czterech zasadniczych części, a mianowicie: części wprowadzającej, diagnostyczno-analitycznej, programowej oraz wdrożeniowej. Część wprowadzająca zawiera ogólne informacje dotyczące metodologii opracowania dokumentu oraz jego uwarunkowania zewnętrzne, tj. strategiczno-programowe, które wskazują na powiązanie rewitalizacji z całościową wizją rozwoju gminy. Część diagnostyczno-analityczna obejmuje metodologię delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oraz określenie ich zasięgów przestrzennych poprzez wskazanie przebiegu granic na terenie gminy. Ponadto zawiera szczegółową diagnozę wyznaczonego obszaru rewitalizacji w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno- -funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej wraz ze skwantyfikowanymi danymi i ich analizą w celu przedstawienia skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Część programowa przedstawia najważniejsze założenia procesu rewitalizacji na wyznaczonym obszarze rewitalizacji Gminy Radgoszcz, tj. wizję wyprowadzenia go ze stanu kryzysowego, misję, cele rewitalizacji wraz z kierunkami działań mającymi na celu eliminację lub ograniczenie zidentyfikowanych negatywnych zjawisk i wykorzystanie potencjałów lokalnych. Ponadto zostały tutaj zawarte podstawowe (główne) oraz uzupełniające (komplementarne) projekty rewitalizacyjne powiązane ze sobą i wspólnie oddziałujące na obszar rewitalizacji. Ważnym elementem są również szacunkowe ramy finansowe dokumentu wraz ze wskazaniem różnych źródeł ich finansowania. Część wdrożeniowa składa się z systemu realizacji (wdrażania) dokumentu, a także systemu monitoringu, oceny i wprowadzania zmian do programu w reakcji na zmiany w otoczeniu. Ponadto w niniejszej części zawarte zostały mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i innych podmiotów oraz grup nieformalnych aktywnych na terenie gminy na każdym etapie procesu 6

rewitalizacji, tj. diagnozowania, programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji. Przedstawiony został tutaj również przebieg procesu zaopiniowania dokumentu przez instytucje zewnętrzne oraz strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Ostatnim elementem jest sposób realizacji założeń dokumentu w odniesieniu do polityki mieszkaniowej oraz planowania i zagospodarowania przestrzennego w gminie wraz z załącznikiem graficznym wskazującym na kierunki zmian funkcjonalno-przestrzennych na obszarze rewitalizacji. 7

I. Część wprowadzająca 1. Metodologia prac nad dokumentem Metodologię sporządzenia Gminnego Programu Rewitalizacji warunkowały przede wszystkim Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777 z późn. zm.), a także obowiązujące Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, wydane przez Ministra Rozwoju w dniu 2 sierpnia 2016 roku. Dokument opracowany został z wykorzystaniem modelu ekspercko-partycypacyjnego, polegającego na możliwie szerokim udziale wszystkich interesariuszy we wszystkich etapach prac, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie końcowej wersji dokumentu. Na wybór takiego podejścia decydujący wpływ miała idea rewitalizacji, w której kluczową rolę odgrywa realizacja zasady partnerstwa i partycypacji społecznej. Metodologia prac obejmowała dwie zasadnicze części, składające się na efekt końcowy w postaci dokumentu Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022, a mianowicie: I. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz obejmowało następujące etapy: 1) zgromadzenie danych statystycznych do diagnozy w podziale na ustalone jednostki referencyjne gminy (sołectwa) we wszystkich sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej zarówno z Urzędu Gminy w Radgoszczy, jak i instytucji zewnętrznych; 2) wykonanie wielokryterialnej analizy przestrzennej ustalonych wskaźników oraz opracowanie diagnozy gminy na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wraz z mapami poglądowymi koncentracji problemów we wszystkich ww. sferach; 3) przeprowadzenie w dniach od 28.09 28.10.2016 roku konsultacji społecznych projektu uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz wraz z załącznikami, które miały na celu zebranie od interesariuszy rewitalizacji uwag, opinii i propozycji dotyczących wyznaczonego obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji; 8

4) przedstawienie Radzie Gminy Radogoszcz wniosku o wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie gminy wraz z projektem uchwały, diagnozą gminy na potrzeby wyznaczenia ww. obszarów i mapami przedstawiającymi ich granice w skalach 1:5 000 (obszar zdegradowany) i 1:2 500 (obszar rewitalizacji) z wykorzystaniem treści mapy ewidencyjnej w rozumieniu Ustawy z dnia 17 maja 1989 roku Prawo Geodezyjne i Kartograficzne, a także informacją podsumowującą przeprowadzone konsultacje społeczne; 5) podjęcie na sesji przez Radę Gminy Radgoszcz Uchwały nr XX/102/16 z dnia 22 listopada 2016 roku w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz; 6) przekazanie oraz opublikowanie w dniu 29.11.2016 roku ww. uchwały wraz z załącznikami, tj. diagnozą gminy, mapami obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w Dzienniku Urzędowym Województwa Małopolskiego (poz. 6835), z uwagi na fakt, że jest to akt prawa miejscowego. II. Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji wraz z przeprowadzeniem procesu zaopiniowania dokumentu i Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko obejmowało następujące etapy: 1) podjęcie na sesji przez Radę Gminy Radgoszcz Uchwały nr XXII/112/16 z dnia 16 grudnia 2016 roku w sprawie przystąpienia do sporządzenia Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022; 2) ogłoszenie o podjęciu uchwały w sprawie przystąpienia do sporządzenia Gminnego Programu Rewitalizacji na stronie podmiotowej gminy (radgoszcz.pl, w zakładce Rewitalizacja gmin w ramach nowego RPO 2014 2020 w dniu 19.12.2016 roku), w Biuletynie Informacji Publicznej (bip.malopolska.pl/ugradgoszcz, w zakładce Zamówienia Publiczne i Ogłoszenia/Rewitalizacja w dniu 19.12.2016 roku), w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości (na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy w Radgoszczy w dniu 19.12.2016 roku), w prasie lokalnej ( Echo Radgoszczy miesięcznik nr 148, styczeń 2017) oraz przez obwieszczenie; 9

3) przeprowadzenie różnorodnych form partycypacji społecznej służących wspólnemu wypracowaniu przez wszystkich interesariuszy rewitalizacji głównych założeń dokumentu (wizji, misji, celów, kierunków działań), a także zbudowaniu bazy planowanych do realizacji projektów (w tym partnerskich), mających na celu wyprowadzenie obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego; 4) opracowanie i przeprowadzenie w dniach 27.01 26.02.2017 roku zewnętrznych konsultacji społecznych projektu 1.0 dokumentu (w tym z Komitetem Rewitalizacji); 5) wystąpienie w dniu 07.03.2017 roku o zaopiniowanie projektu 2.0 GPR przez instytucje wskazane w art. 17 ust. 2 pkt 4 art. ustawy o rewitalizacji wraz z uzyskaniem opinii w ciągu 14 dni terminu ustalonego przez Wójta Gminy Radgoszcz zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy o rewitalizacji; 6) wystąpienie w dniu 07.03.2017 roku z wnioskiem do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Krakowie o uzgodnienie braku konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko na podstawie art. 47 i 49 Ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353 z późn. zm.) wraz z uzyskaniem stanowiska ww. instytucji; 7) przekazanie i uchwalenie projektu dokumentu na sesji przez Radę Gminy Radgoszcz. Szczegółowy opis działań partycypacyjnych przeprowadzonych na poszczególnych etapach prac przedstawiono w rozdziale 3 Mechanizmy włączenia różnych grup interesariuszy w proces rewitalizacji części IV niniejszego dokumentu. Dokument powstał w wyniku prac przedstawicieli samorządu, instytucji publicznych oraz kluczowych dla rozwoju gminy partnerów z sektorów społecznego i gospodarczego przy współudziale (w postaci wsparcia merytorycznego) ekspertów i specjalistów zewnętrznych, a także mieszkańców wyznaczonego obszaru, jako głównych interesariuszy procesu rewitalizacji. 10

2. Powiązanie programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminny Program Rewitalizacji odnosząc się w swych założeniach do określonych problemów społecznych mieszkańców na wyznaczonym obszarze rewitalizacji, realizuje założenia innych dokumentów strategicznych i planistycznych na szczeblu lokalnym (stanowiąc istotny element całościowej wizji rozwoju gminy), a także założenia dokumentów regulujących działania w przedmiotowym obszarze na szczeblu subregionalnym, regionalnym, krajowym oraz europejskim. W związku z tym komplementarność z celami, działaniami czy priorytetami innych dokumentów wpływa na skuteczność i efektywność procesu rewitalizacji. Zestawienie ponadlokalnych dokumentów strategicznych i planistycznych wraz z nawiązaniem do ich założeń przedstawiono w tabeli 1. Lp. 1. 2. 3. Tabela 1 Nawiązanie Gminnego Programu Rewitalizacji do ponadlokalnych dokumentów strategicznych i planistycznych Nazwa dokumentu Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Polska 2030. Nawiązanie GPR do zapisów dokumentu strategicznego i planistycznego 2 POZIOM EUROPEJSKI Priorytet III. Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Ponadto wpływa na osiągnięcie 3 z 5 celów głównych: CEL 1 Osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75% wśród kobiet i mężczyzn w wieku 20-64 lata. CEL 4 Podniesienie poziomu wykształcenia, zwłaszcza poprzez dążenie do zmniejszenia odsetka osób zbyt wcześnie kończących naukę do poniżej 10% oraz poprzez zwiększenie do co najmniej 40% osób w wieku 30-34 lat mających wykształcenie wyższe lub równoważne. CEL 5 Wspieranie włączenia społecznego, zwłaszcza przez ograniczanie ubóstwa, mając na celu wydźwignięcie z ubóstwa lub wykluczenia społecznego co najmniej 20 mln obywateli. POZIOM KRAJOWY Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Kierunek działań polityki przestrzennej: Wspomaganie spójności w specyficznych obszarach problemowych. Działanie: Restrukturyzacja i rewitalizacja obszarów zdegradowanych i miast. Obszar Konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: 2 Zapis założeń dokumentów przytoczono w niezmienionej formie. 11

4. 5. 6. 7. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Strategia Rozwoju Kraju 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Strategia Rozwoju Polski Południowej do roku 2020 Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011 2020 Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna: Cel 3 Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki; Kapitał Ludzki: Cel 6 Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state ; Obszar Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: Rozwój regionalny: Cel 8 Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych; Obszar Efektywności i sprawności państwa: Kapitał społeczny: Cel 11 Wzrost społecznego kapitału rozwoju. Obszar strategiczny: Sprawne i efektywne państwo, Cel 3 Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywateli, kierunek interwencji: rozwój kapitału społecznego. Obszar strategiczny: Konkurencyjna gospodarka, Cel 4 Rozwój kapitału ludzkiego, kierunki interwencji: zwiększenie aktywności zawodowej oraz poprawa jakości kapitału ludzkiego. Obszar strategiczny: Spójność społeczna i terytorialna, Cel 1 Integracja społeczna, kierunki interwencji: zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej zagrożonych. Cel główny: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Cel 2 Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). Cel główny: Polska Południowa nowoczesnym i atrakcyjnym regionem Europy. Cel strategiczny 2: Polska Południowa przestrzenią partnerskiej współpracy na rzecz efektywnego wykorzystania możliwości rozwojowych. Kierunek interwencji 2.1 Współpraca podmiotów nakierowana na rozwijanie kapitału ludzkiego makroregionu. POZIOM REGIONALNY Misja: Małopolska atrakcyjnym miejscem życia, pracy i spędzania czasu wolnego, europejskim regionem wiedzy i aktywności, silnym wartościami uniwersalnymi, tożsamością i aspiracjami swoich mieszkańców, świadomie czerpiącym z dziedzictwa i przestrzeni regionalnej, tworzącym szanse na rozwój ludzi i nowoczesnej gospodarki. Cele rewitalizacji są spójne w szczególności z następującymi elementami struktury celów Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011 2020: Cel główny: Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Cel strategiczny: Silna pozycja Małopolski jako regionu atrakcyjnego dla inwestycji, opartego na wiedzy, aktywności zawodowej i przedsiębiorczości mieszkańców; 12

8. 9. 10. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego Program Strategiczny Regionalna Strategia Innowacji Województwa Małopolskiego 2020 Strategia Rozwoju Powiatu Dąbrowskiego na lata 2014 2020 1.1 Rozwój kapitału intelektualnego; 1.4 Rozwój kształcenia zawodowego i wspieranie zatrudnienia. Cel strategiczny: Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców Małopolski w wymiarze środowiskowym, zdrowotnym i społecznym; 6.2 Poprawa bezpieczeństwa zdrowotnego: profilaktyka i ochrona zdrowia; 6.3 Poprawa bezpieczeństwa społecznego: integrująca polityka społeczna. Cel generalny: Harmonijne gospodarowanie przestrzenią jako podstawa dynamicznego i zrównoważonego rozwoju województwa. Pole Strategii Mieszkańcy: A.1 Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno- -gospodarczych system edukacji. A.2 Środowisko promujące przedsiębiorczość i aktywność obywateli. A.3 Spójne, solidarne i bezpieczne społeczności. A.4 Silna rodzina i zdrowy styl życia. Pole Strategii Pejzaż: B.1 Zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska. B.2 Racjonalne gospodarowanie środowiskiem. B.4 Kształtowanie krajobrazu kulturowego. Pole Strategii Gospodarstwo: C.4 Rozwinięte przemysły regionalnej szansy. Pole Strategii Więzi: D.3 Infrastruktura konieczna dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Priorytet 2. Rozwój infrastruktury gospodarki opartej na wiedzy. Działanie D. System zachęt dla rozwoju przedsiębiorczości. Priorytet 3. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Działanie G. Rozwój usług elektronicznych oraz interoperacyjnych platform cyfrowych. GPR zgodny jest zarówno z wizją i misją powiatu dąbrowskiego, a także z celami strategicznymi i operacyjnymi, ujętymi w Strategii: OBSZAR I: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I AKTYWNOŚĆ Cel strategiczny 1.1. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjności gospodarczej powiatu. Cele operacyjne: 1.1.5. Wsparcie zatrudnienia na lokalnym rynku pracy, poprzez aktywizację zawodową osób poszukujących pracy i nieaktywnych zawodowo; podejmowanie lokalnych inicjatyw na rzez zatrudnienia oraz tworzenia nowych miejsc pracy. Cel strategiczny 1.3. Rozwój przemysłu czasu wolnego. Cele operacyjne: 1.3.2. Wzbogacenie oferty turystycznej, rekreacyjnej, sportowej i kulturalnej placówek powiatowych w tym Centrum Polonii - Ośrodka Kultury, Turystyki i Rekreacji w Brniu, Biblioteki Powiatowej, szkół ponadgimnazjalnych. OBSZAR II: INFRASTRUKTURA I DOSTĘPNOŚĆ Cel strategiczny 2.1. Rozbudowa i modernizacja głównych ciągów komunikacyjnych zwiększających dostępność powiatu. Cel strategiczny 2.2. Rozwój powiatowego i lokalnego układu drogowego. Cele operacyjne: 2.2.2 Rozbudowa ciągów pieszych i pieszo-rowerowych towarzysząca 13

remontom dróg. 2.2.3. Doskonalenie dostępności i jakości komunikacji zbiorowej powiatu. OBSZAR III: USŁUGI PUBLICZNE Cel strategiczny 3.1. Zapewnienie odpowiedniej jakości usług zdrowotnych. Cele operacyjne: 3.1.1. Zwiększenie jakości i dostępności usług medycznych w szczególności w zakresie leczenia szpitalnego i specjalistycznej opieki ambulatoryjnej. 3.1.2. Zapewnienie odpowiednich usług rehabilitacyjnych, pielęgnacyjnych i opiekuńczych. Cel strategiczny 3.2. Doskonalenie jakości usług edukacyjnych. Cele operacyjne: 3.2.5. Rozwijanie wiedzy i świadomości ekologicznej mieszkańców, intensyfikacja doradztwa rolniczego. Cel strategiczny 3.3. Dbałość o spójność, atrakcyjność i dostępność oferty kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej. Cele operacyjne: 3.3.1. Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. 3.3.3. Wykorzystanie potencjału powiatu w tym jego walorów środowiskowych w obszarze rozwoju przemysłu czasu wolnego. OBSZAR IV: BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE, EKOLOGICZNE, ZDROWOTNE I SPOŁECZNE. Cel strategiczny 4.2. Podnoszenie świadomości mieszkańców i wspieranie działań w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Cele operacyjne: 4.2.1. Dążenie do rozwoju infrastruktury kanalizacyjnej na terenie powiatu poprzez dalszą rozbudowę sieci oraz lokalnych przydomowych oczyszczalni ścieków. 4.2.3. Wspieranie działań związanych z usuwaniem i unieszkodliwianiem odpadów zawierających azbest. 4.2.4. Promowanie wykorzystania źródeł energii odnawialnej oraz współpraca pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a prywatnymi przedsiębiorcami w tym zakresie, między innymi: baterii słonecznych, wód geotermalnych, biomasy itp. 4.2.7. Prowadzenie i wspieranie kampanii informacyjnych i innych form działań w zakresie edukacji ekologicznej dzieci i dorosłych. Cel strategiczny 4.3. Wspieranie działań zwiększających bezpieczeństwo zdrowotne mieszkańców. Cele operacyjne: 4.3.1. Realizacja programów profilaktycznych i edukacji zdrowotnej promującej zdrowy styl życia wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. 4.3.2. Wykorzystanie promocji i bazy diagnostycznej dla realizacji programów mających na celu wykrywanie chorób cywilizacyjnych i ich wczesne leczenie. 4.3.3. Podnoszenie jakości i dostępności opieki nad osobami starszymi. 4.3.4. Wspieranie działań edukacyjno-informacyjnych promujących zasady zachowania w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia oraz działania z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej. Cel strategiczny 4.4. Prowadzenie działań zmierzających do włączenia 14

i bezpieczeństwa społecznego. Cele operacyjne: 4.4.1. Doskonalenie systemu opieki nad rodziną i dzieckiem. 4.4.2. Wzrost efektywności działań pomocy społecznej. 4.4.3. Aktywizacja społeczno-zawodowa osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. 4.4.4. Integracja działań na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. 4.4.5. Wsparcie działań wzmacniających rozwój przedsiębiorczości społecznej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie ww. dokumentów strategicznych i planistycznych Gminny Program Rewitalizacji odnosząc się w swych założeniach do określonych problemów społecznych mieszkańców na wyznaczonym obszarze rewitalizacji, realizuje założenia innych dokumentów strategicznych i planistycznych na szczeblu lokalnym (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radgoszcz, Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Radgoszcz na lata 2014 2020 oraz Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radgoszcz na lata 2016 2025) stanowiąc istotny element całościowej wizji rozwoju gminy. W związku z tym komplementarność z celami, działaniami czy priorytetami innych dokumentów wpływa na skuteczność i efektywność procesu rewitalizacji. Na podstawie analiz przeprowadzonych na potrzeby Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radgoszcz 3, określono charakter gminy jako rolniczy, jej ruralistyczny charakter cechujący się układem miejscowości (zabudowań) typu ulicówek z przysiółkami 4. Za główne cele rozwoju gminy uznano 5 : Ożywienie rynku pracodawców. Przyciąganie inwestorów mogących stworzyć nowe miejsca pracy i ograniczyć bezrobocie zwłaszcza z branży rolno-spożywczej (oferowanie dobrej lokalizacji inwestycji, promocja gminy); Zwiększenie opłacalności produkcji rolnej pamiętając o wiodącej funkcji rolniczej gminy; Poprawa warunków życia mieszkańców; Poprawa stanu i ochrona środowiska; Ochrona i wykorzystanie walorów przyrodniczych; 3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radgoszcz zatwierdzone Uchwałą Nr XXX/200/2001 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 29 grudnia 2001 roku. 4 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radgoszcz, s. 93. 5 jw., s. 87 88. 15

Ochrona wartości kulturowych stanowiących dziedzictwo pokoleń. Cele rozwoju Gminy Radgoszcz wskazują na trzy główne priorytety rozwoju gminy, które obejmują 6 : 1. Aktywne przekształcanie rolniczej funkcji gminy. 2. Wypromowanie funkcji rekreacyjnej, jako drugiej obok aktywizacji zawodowej mieszkańców gminy, stymulującej rozwój i powstanie nowych miejsc pracy. 3. Ochrona środowiska i wyjątkowo harmonijne ukształtowanie krajobrazu wiejskiego. Mimo, iż dokument powstał w 2001 roku, wyznaczone priorytety są nadal aktualne, gdyż pojawiają się one w takich dokumentach jak: Plan Odnowy Miejscowości Małec na lata 2013 2020 7 czy Plan Odnowy Miejscowości Radgoszcz na lata 2011 2018 8. Tym samym od blisko 20 lat obszar rewitalizacji boryka się z problemami społecznymi, gospodarczymi, infrastrukturalnymi. Do głównych zagrożeń i problemów na obszarze rewitalizacji zaliczono w ww. dokumentach: brak wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych, brak dostatecznej infrastruktury turystycznej oraz wysokie bezrobocie. Ponadto do głównych problemów obszaru zaliczono brak miejsc, w których dzieci i młodzież mogłyby spędzać czas wolny i rozwijać swoje zainteresowania. Zarówno w Studium, jak również w Planach Odnowy Miejscowości, ujęte zostały potencjały jak też problemy i zagrożenia, jakie występują na obszarze rewitalizacji. Gminny Program Rewitalizacji poprzez wielokierunkowe działania nakierowane na przeciwdziałanie wykluczeniu i marginalizacji społecznej wpisuje się w zadania, które wyznaczono w ww. dokumentach. Poprzez ujęcie zagadnień społecznych, gospodarczych, przestrzennych, a także kulturowych i edukacyjnych GPR stanowi istotne narzędzie w procesie rozwoju gminy. Dzięki programowaniu długofalowych przedsięwzięć GPR stanowi ważny element budowania trwałego rozwoju Gminy Radgoszcz. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Radgoszcz na lata 2014 2020 9 formułuje wizję gminy, w myśl której:,,gmina Radgoszcz obszar atrakcyjny 6 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radgoszcz, s. 88. 7 Plan Odnowy Miejscowości Małec na lata 2013 2020 zatwierdzony Uchwałą Nr XXXI/184/13 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 9 maja 2013 roku. 8 Plan Odnowy Miejscowości Radgoszcz na lata 2011 2018 zatwierdzony Uchwałą Nr VI/21/2011 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 28 stycznia 2011 roku. 9 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Radgoszcz na lata 2014 2020 zatwierdzona Uchwałą Nr XLIII/252/14 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 29 maja 2014 roku. 16

agroturystycznie, wykorzystujący do promocji tradycję i kulturę regionalną z dobrze rozwiniętą infrastrukturą techniczną, która stanie się jednym z głównych czynników zachęcających do wzmocnienia postaw przedsiębiorczych wśród społeczności lokalnej 10. Misją Gminy Radgoszcz jest:,,(...) stworzenie mieszkańcom warunków do życia na europejskim poziomie by wzmocnić ich przywiązanie do miejsca zamieszkania, jednocześnie dbając o zrównoważony rozwój gospodarczy 11. Z zawartej w Strategii aktualnej analizy gminy, przeprowadzonych badań ankietowych a także analizy SWOT, wyłoniono cztery obszary rozwoju: 1. Rozwój gospodarczy i rolnictwo. 2. Infrastruktura techniczna i środowisko. 3. Kultura i turystyka. 4. Kapitał ludzki. Należy zwrócić uwagę na to, iż cele operacyjne bardzo często wykraczają poza jeden obszar, stając się wieloaspektowymi działaniami, których realizacja pozwoli zrealizować wyznaczoną wizję gminy. W tabeli 2 umieszczono obszary rozwojowe, cele strategiczne i szczegółowe Strategii oraz odpowiadające im cele i kierunki działań Gminnego Programu Rewitalizacji. 10 jw., s. 173. 11 jw., s. 174. 17

Tabela 2 Cele operacyjne i szczegółowe poszczególnych obszarów rozwojowych ujętych w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Radgoszcz na lata 2014 2020 nawiązujące do celów i kierunków działań Gminnego Programu Rewitalizacji Cele i kierunki działań Lp. Obszar rozwojowy Cel/cele strategiczne Cele operacyjne rewitalizacyjnych 1. 2. 3. ROZWÓJ GOSPODARCZY I ROLNICTWO INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I ŚRODOWISKO KULTURA I TURYSTYKA Kreowanie nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki oraz wsparcie rozwoju sektora rolniczego Realizacja zadań inwestycyjnych wpływających na standard i poziom życia mieszkańców przy zachowaniu zasad odpowiedzialności środowiskowej Wykorzystanie zasobów wodnych i terenów zielonych do czynnego udziału społeczeństwa w życiu kulturalnym i rekreacyjnym 1. Pobudzenie i wsparcie przedsiębiorczości w celu zakładania działalności gospodarczej przez mieszkańców. 2. Pogłębianie współpracy z partnerami gospodarczymi. 3. Wsparcie rozwoju handlu i usług na lokalnym rynku. 1. Modernizacja infrastruktury rekreacyjnej nad zalewem Narożniki. 2. Utrzymanie dobrego stanu technicznego obiektów oświatowych na terenie gminy. 3. Doposażenie szkół dla wsparcia nowoczesnej dydaktyki. 4. Uporządkowanie systemu gospodarki wodno-ściekowej i komunalnej dla poprawy środowiska naturalnego. 5. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do produkcji ciepła i energii elektrycznej w obiektach. 6. Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z infrastrukturą towarzyszącą w północnej części gminy. 7. Budowa ścieżek rowerowych i pieszych na terenie gminy. 1. Zapewnienie powszechnego dostępu do infrastruktury sportowej. 2. Wykorzystanie zalewu Narożniki do aktywnego spędzania czasu wolnego przez mieszkańców i turystów. 3. Promocja i rozwój gospodarstw agroturystycznych. 4. Organizacja imprez kulturalno-rekreacyjnych w amfiteatrze. 5. Poszerzenie oferty rekreacyjnej Gminnego Ośrodka Wodnego w Narożnikach dla zwiększenie ruchu turystycznego. 6. Wprowadzenie różnorodnych form rekreacyjnych Cel 1. Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa aktywnych i przedsiębiorczych mieszkańców Kierunki: 1.1. Zwiększenie przedsiębiorczości oraz aktywności i integracji mieszkańców Cel 2: Poprawa warunków życia na obszarze rewitalizacji Kierunki: 2.1. Kształtowanie estetycznej i funkcjonalnej przestrzeni publicznej 2.2. Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych Cel 1. Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa aktywnych i przedsiębiorczych mieszkańców Kierunek: 1.1 Zwiększenie przedsiębiorczości oraz aktywności i integracji mieszkańców Cel 2: Poprawa warunków życia na obszarze rewitalizacji Kierunki: 2.1. Kształtowanie estetycznej i funkcjonalnej przestrzeni publicznej 18

4. KAPITAŁ LUDZKI Rozwój kapitału ludzkiego w sferach edukacyjnych, społecznych i informacyjnych wykorzystujących dostępną infrastrukturę kulturalno- -sportową. 7. Stworzenie warunków lokalowych do prowadzenia stałych form działalności kulturalnej w Radgoszczy i pozostałych sołectwach w formie świetlic wiejskich. 1. Propagowanie i wsparcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych wśród młodych i długotrwale bezrobotnych. 2. Wdrożenie programów przeciwdziałania patologiom społecznym. 3. Wsparcie działań związanych z pomocą socjalną osobom w trudnej sytuacji życiowej. 4. Wsparcie działalności inicjatyw lokalnych organizacji pozarządowych. 5. Rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii internetowych. 2.2. Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych Cel 1. Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa aktywnych i przedsiębiorczych mieszkańców Kierunki 1.1. Zwiększenie przedsiębiorczości oraz aktywności i integracji mieszkańców 1.2. Włączenie społeczne osób wykluczonych lub zagrożonych marginalizacją Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Radgoszcz na lata 2014 2020 19

Cele szczegółowe mają przede wszystkim doprowadzić do: 1. Wykreowania korzystnego wizerunku Gminy Radgoszcz w opinii obecnych i przyszłych mieszkańców. 2. Umocnienia przeświadczenia o atrakcyjności inwestycyjnej Gminy Radgoszcz. 3. Poprawy jakości życia mieszkańców. 4. Zmniejszenia emigracji mieszkańców gminy. 5. Uzyskania poparcia społecznego dla procesów rozwojowych gminy. Zarówno cele jak i efekty działań podejmowanych w ramach Strategii są spójne z GPR, a wynikają one przede wszystkim z konieczności podniesienia warunków i jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizacji. Tym samym Gminny Program Rewitalizacji staje się jednym z narzędzi, które poprzez wdrażanie ujętych w nim projektów, przyczyni się do zrealizowania wizji rozwoju gminy zawartej w Strategii. Projekty ujęte w programie odnoszą się do wszystkich czterech wyznaczonych obszarów rozwoju gminy, tym samym realizują one misję zawartą w Strategii. Kolejnym dokumentem, z którym GPR wykazuje powiązania jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radgoszcz na lata 2016 2025 12. Misją Strategii jest:,,(...) uświadomienie aktualnej sytuacji społecznej a także wyznaczenie kierunków zmian do budowania gminy wspierającej, właściwie wykorzystującej aktywność i potencjał społeczności lokalnej 13. Na podstawie analizy SWOT wyznaczono trzy priorytety, którym przypisano określone cele szczegółowe i działania mające przeciwdziałać zdiagnozowanym, negatywnym zjawiskom społecznym w gminie (tabela 3). 12 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radgoszcz na lata 2016 2025 przyjęta Uchwałą Nr XXII/114/16 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 16 grudnia 2016 roku. 13 jw., s. 30. 20

Tabela 3 Priorytety, cele szczegółowe i działania wyznaczone w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radgoszcz na lata 2016 2025 Lp. Priorytet Cele szczegółowe Działania 1. 2. Pomoc osobom niepełnosprawnym i starszym w prawidłowym funkcjonowaniu w życiu społeczności lokalnej Wspieranie rodzin - zintegrowany system wsparcia i opieki nad dzieckiem oraz rodziną 1. Zapewnienie warunków do zaspokojenia potrzeb bytowych, zdrowotnych i społecznych dla osób starszych i niepełnosprawnych. 2. Jak najdłuższe utrzymywanie ludzi starszych w swoim środowisku naturalnym. 3. Zwiększenie aktywności życiowej ludzi starszych poprzez pomoc w łagodzeniu trudności wynikających z wieku i stworzenie możliwości uczestniczenia w życiu społecznym. 4. Poprawa oferty świadczonych usług poprzez jej wzbogacenie i podniesienie poziomu usług. 5. Przeciwdziałanie izolacji i wykluczeniu społecznemu osób starszych i niepełnosprawnych. 6. Wsparcie osób i rodzin w środowisku domowym. 7. Zapewnienie całodobowej opieki osobom tego pozbawionym. 1. Wspieranie rodziny w pełnieniu funkcji opiekuńczo- -wychowawczych. 2. Przeciwdziałanie zjawiskom zagrażającym rodzinie. 3. Pomoc rodzinie w sytuacji kryzysowej. 4. Reintegracja rodzin. 5. Promowanie i wspieranie aktywności sportowej, kulturalnej, artystycznej wśród dzieci i młodzieży. 6. Prowadzenie kompleksowego systemu wsparcia i pomocy rodzinom dotkniętym przemocą. 7. Organizowanie i wspieranie inicjatyw uświadamiających i przeciwdziałających występowaniu przemocy w rodzinie. 8. Wspieranie przeciwdziałania problemom wychowawczym dzieci i młodzieży zagrożonym wykluczeniem społecznym. 1. Integracja ze środowiskiem osób starszych. 2. Rozwój infrastruktury pomocy społecznej niezbędnej w zaspokajaniu potrzeb opiekuńczych i bytowych osób starszych i niepełnosprawnych. 3. Utworzenie Centrum opieki i rehabilitacji osób starszych. 4. Udzielanie pomocy osobom niepełnosprawnym zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, świadczeniach rodzinnych i zasiłku dla opiekuna. 5. Świadczenie usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych. 6. Zapewnienie opieki całodobowej dla osób starszych, niepełnosprawnych. 1. Świadczenie pomocy rodzinom mającym trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej poprzez asystenta rodziny. 2. Promowanie i wspieranie rodzin wielodzietnych poprzez Kartę Dużej Rodziny. 3. Współpraca ze szkołami w zakresie diagnozowania potrzeb dzieci i młodzieży zagrożonych marginalizacją. 4. Zapewnienie oferty ogólnodostępnych zajęć pozalekcyjnych. 5. Organizowanie różnych form wypoczynku dla dzieci i młodzieży. 6. Zapewnienie miejsc opieki nad dzieckiem do czasu rozpoczęcia przez nie nauki w szkole. 7. Umożliwienie rodzinom wielodzietnym udziału w życiu społeczno-kulturalnym gminy. 8. Rozwój i upowszechnienie dostępu do poradnictwa specjalistycznego, rodzinnego, prawnego, psychologicznego. 21

9. Ponoszenie kosztów za pobyt dzieci w pieczy zastępczej oraz podejmowanie działań edukacyjnych i wspierających skierowanych do rodziców dzieci i młodzieży umieszczonych w pieczy zastępczej zmierzających do powrotu dzieci pod opiekę rodziców, budowanie więzi pomiędzy rodzicami a dziećmi. 10. Udzielanie pomocy finansowej i rzeczowej dzieciom i rodzinom dotkniętym dysfunkcjami, m.in: stypendia, dożywianie, kolonie, wycieczki szkolne, zasiłki. 11. Podejmowanie działań o charakterze edukacyjnym skierowanych do rodziców w szkołach i mieszkańców gminy. 12. Promowanie i wspieranie aktywności sportowej, kulturalnej, artystycznej wśród dzieci i młodzieży poprzez prowadzenie zajęć, kół zainteresowań, warsztatów plastycznych, muzycznych, teatralnych, narodowe czytanie, spotkania autorskie, noc bibliotek. 13. Utrzymanie i rozwój systemu współpracy instytucji zajmujących się osobami uzależnionymi. 14. Kompleksowa pomoc dla ofiar przemocy, w tym podejmowanie interwencji w środowiskach dotkniętych przemocą w rodzinie oraz realizacja procedury Niebieska Karta. 15. Zapewnienie ofiarom przemocy schronienia oraz pomocy specjalistycznej. 16. Podejmowanie działań interwencyjnych i zabezpieczających dzieci, które są ofiarami i świadkami przemocy w rodzinie. 17. Ochrona osób starszych i niepełnosprawnych doznających przemocy ze strony swoich bliskich. 18. Oddziaływanie terapeutyczno-edukacyjne wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. 19. Podnoszenie kwalifikacji grup zawodowych realizujących zadania. 22

3. Rozwój systemu wspierającego aktywność zawodową mieszkańców gminy 1. Prowadzenie działań aktywizujących osoby bezrobotne. 2. Rozwój współpracy między ośrodkiem pomocy społecznej z instytucjami działającymi na rzecz osób bezrobotnych. 3. Eliminowanie zjawiska dziedziczenia bezrobocia w rodzinach objętych pomocą społeczną. 4. Przeciwdziałanie i eliminowanie negatywnych skutków psychospołecznych bezrobocia. 5. Podejmowanie działań mogących ograniczyć występowanie ubóstwa wśród mieszkańców gminy. 6. Dążenie do wyrównania szans różnych grup społecznych na rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem osób wykluczonych społecznie. 1. Wspieranie osób bezrobotnych w uzyskaniu dodatkowych kwalifikacji poprzez udział w kursach i szkoleniach. 2. Wdrażanie narzędzi i instrumentów aktywnej integracji, w tym kontraktów socjalnych. 3. Pomoc finansowa dla osób i rodzin dotkniętych problemem bezrobocia zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. 4. Wspieranie różnych form zatrudnienia w tym socjalnego i subsydiowanego (np. w ramach robót publicznych, staży) oraz innych form aktywizacji zawodowej (np. prac społecznie użytecznych). 5. Organizowanie w ramach projektów systemowych indywidualnego doradztwa zawodowego w zakresie możliwości zawodowych. 6. Edukowanie rodzin w zakresie racjonalnego gospodarowania budżetem domowym. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radgoszcz na lata 2016 2025 23

Poszczególne priorytety oraz cele szczegółowe ujęte w Strategii mają odpowiadać na problemy społeczne gminy. Należą do nich: opieka jak i aktywizacja osób w wieku senioralnym; przeciwdziałanie patologiom społecznym w rodzinach; aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych. Gminny Program Rewitalizacji również w sferze społecznej uwzględnia lokalną sytuację mieszkańców, a projekty przewidziane do realizacji, w jego ramach, odpowiadają zarówno priorytetom jak i celom szczegółowym, które zostały ujęte w Strategii. Poprzez kompleksowość projektów rewitalizacyjnych GPR wpływa na wszystkie uwarunkowania społeczno-gospodarczo-techniczne obszaru rewitalizacji. Dzięki projektom, które będą realizowane na obszarze rewitalizacji, efekty podejmowanych działań będą oddziaływać na obszar całej gminy, przez co program rewitalizacji stanowi komplementarny dokument, wpisujący się w wizję rozwoju i realizujący misję Gminy Radgoszcz. Wdrożenie projektów i działań ujętych w GPR przyczyni się również do stworzenia długofalowej wizji rozwiązywania problemów społecznych, a osiągnięte cele przyczynią się do rozwoju gminy. W związku z powyższym dokument stanowi podstawę do realizacji trwałych wzorców zaprojektowanych interwencji społecznych, które przyczynią się do poprawy warunków życia mieszkańców, w szczególności tych, którzy są wykluczeni społecznie oraz zagrożeni marginalizacją, a w konsekwencji doprowadzi do integracji społecznej na obszarze rewitalizacji. 24

II. Część diagnostyczno-analityczna 1. Metodologia delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Metodologię wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oraz szczegółowy przebieg procesu diagnostycznego gminy zawiera Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz 14. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, dlatego przy wyznaczaniu zasięgu obszaru zdegradowanego wzięto pod uwagę zestaw kryteriów zawarty w art. 9 ust. 1 ustawy i Wytycznych, które wskazują na istnienie stanu kryzysowego na danym terenie. Stan kryzysowy zdefiniowany został jako stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: 1) gospodarczej w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw; 2) środowiskowej w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi bądź stanu środowiska; 3) przestrzenno-funkcjonalnej w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych; 4) technicznej w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. 14 Diagnoza stanowi załącznik 3. do Uchwały nr XX/102/16 Rady Gminy Radgoszcz z dnia 22 listopada 2016 roku w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2016 r. poz. 6835). 25

Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy 15. W związku z powyższym, w celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego Gmina Radgoszcz podzielona została na jednostki strukturalne (referencyjne), w sposób odpowiadający istniejącym powiązaniom funkcjonalnym. W procesie diagnostycznym na terenie gminy przyjęto podział na sołectwa. Analiza danych ilościowych w ustalonych jednostkach strukturalnych pozwoliła na stosunkowo łatwe zidentyfikowanie lokalizacji problemów i wyznaczenie granic obszaru zdegradowanego. Zgodnie z ww. ustawą i Wytycznych w przeprowadzonej diagnozie dokonano analizy porównawczej jednostek referencyjnych, opartej na zestawie wskaźników cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników degradacji we wszystkich sferach pozwalających na obiektywne określenie stopnia zróżnicowania zjawisk kryzysowych i potencjałów lokalnych na terenie gminy. Syntetyczne wskaźniki koncentracji zjawisk kryzysowych w poszczególnych sferach przedstawione zostały na mapach poglądowych Gminy Radgoszcz z podziałem na jednostki strukturalne. Diagnoza została przeprowadzona w oparciu o obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze. Jako główne kryteria delimitacji obszaru zdegradowanego przyjęto 41 wskaźników (tabela 4) ustalonych na podstawie danych statystycznych gromadzonych w zasobach Urzędu Gminy w Radgoszczy, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Radgoszczy, Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej w Radgoszczy i instytucji zewnętrznych, m.in.: Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej, Komendy Powiatowej Policji w Dąbrowie Tarnowskiej oraz Urzędu Statystycznego w Krakowie, a także ogólnodostępnych danych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego i Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. Część pozyskanych danych została wykorzystana do porównawczej analizy ilościowej wskaźników ze średnią wartością dla całej gminy, a część posłużyła do dokonania analizy jakościowej charakteryzującej ważne dla rewitalizacji deficyty i problemy obszarów oraz lokalne potencjały. Ponadto z uwagi na brak danych zagregowanych do poziomu sołectw, sytuację na terenie gminy w sferze środowiskowej w zakresie oceny jakości powietrza dokonano poprzez analizę jakościową dostępnych informacji i wskazanie problemów. 15 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020, Minister Rozwoju, 02.08.2016, s. 6 7. 26

SPOŁECZNA Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 W procesie delimitacji obszaru zdegradowanego wykorzystano różnorodne źródła informacji, dzięki czemu zastosowane podejście ma charakter kompleksowy i jest połączeniem metod ilościowych z jakościowymi. Tabela 4 Wskaźniki obrazujące sytuację na terenie Gminy Radgoszcz w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej Sfera Cechy szczegółowe sfery Trendy demograficzne Sytuacja na rynku pracy/ bezrobocie Pomoc społeczna Skala problemów społecznych Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Nazwa wskaźnika Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w % ludności ogółem Udział ludności w wieku produkcyjnym w % ludności ogółem Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w % ludności ogółem Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym (wskaźnik obciążenia demograficznego) Udział bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym Udział osób bezrobotnych zarejestrowanych pozostających bez pracy dłużej niż 12 miesięcy w % bezrobotnych ogółem Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w % ludności ogółem Udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu ubóstwa na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezrobocia na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu alkoholizmu na 1 000 osób. Jedn. miary % % % osoba % % % % osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba Źródło Urząd Gminy w Radgoszczy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Radgoszczy 27

TECHNICZNA PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNA GOSPODARCZA Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 16. Liczba wypełnionych formularzy Niebieska Karta w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców szt. Poziom edukacji i wychowania przedszkolnego Stan bezpieczeństwa i porządku publicznego 17. 18. 19. 20. 21. Średnie % wyniki ze sprawdzianu w 6 klasie szkoły podstawowej (dane dla gminy) Średnie % wyniki z egzaminów gimnazjalnych (dane dla gminy) Odsetek dzieci w wieku 3 5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym (dane dla gminy) Liczba przestępstw stwierdzonych przez Policję na 1 000 mieszkańców Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw stwierdzonych przez Policję % Okręgowa Komisja Egzaminacyjna % w Krakowie % szt. % Główny Urząd Statystyczny (BDL) Komenda Powiatowa Policji w Dąbrowie Tarnowskiej 22. Frekwencja w wyborach władz samorządowych w 2014 roku % Urząd Gminy w Radgoszczy Aktywność społeczna/ kulturalna mieszkańców 23. 24. 25. Frekwencja w wyborach prezydenckich w 2015 roku Frekwencja w wyborach parlamentarnych w 2015 roku Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (dane dla gminy) % % szt. Państwowa Komisja Wyborcza Główny Urząd Statystyczny (BDL) 26. Liczba stowarzyszeń na 1 000 mieszkańców szt. Urząd Gminy w Radgoszczy Przedsiębiorczoś ć mieszkańców Sytuacja gospodarcza 27. 28. 29. 30. Liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców Liczba jednostek wyrejestrowanych z rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców szt. szt. szt. szt. Urząd Gminy w Radgoszczy (Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej) Wyposażenie w infrastrukturę społeczną Poziom obsługi komunikacyjnej 31. 32. Powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną przypadająca na 1 000 mieszkańców Udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem km 2 % Urząd Gminy w Radgoszczy Mieszkalnictwo 33. 34. Budynki mieszkalne nowe oddane do użytkowania w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Udział budynków mieszkalnych podłączonych do sieci wodociągowej w stosunku do ogółu budynków mieszkalnych % % Narodowy Instytut Dziedzictwa Urząd Gminy w Radgoszczy 28

ŚRODOWISKOWA Gminny Program Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 35. Zabytki 36. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną 37. 38. Udział budynków mieszkalnych podłączonych do sieci kanalizacyjnej w stosunku do ogółu budynków mieszkalnych Udział zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków będących w stanie degradacji technicznej w liczbie tych zabytków ogółem Udział budynków wymagających pilnego remontu w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych Udział wydanych decyzji o warunkach zabudowy na 1 000 mieszkańców % % % % Zieleń urządzona 39. Formy ochrony przyrody 40. Ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska azbest Położenie na obszarach objętych formami ochrony przyrody (dotyczy wyłącznie następujących form ochrony przyrody: obszar Natura 2000, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, park narodowy) % TAK/ NIE Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Tereny zalewowe 41. Lokalizacja na terenach zagrożonych występowaniem powodzi TAK/ NIE Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Źródło: Opracowanie własne Na potrzeby wyznaczenia zasięgu granic obszaru zdegradowanego, posłużono się jego definicją w art. 9 ust. 1 ustawy o rewitalizacji, zgodnie z którą obszar zdegradowany charakteryzuje się koncentracją negatywnych zjawisk społecznych oraz stanem kryzysu w co najmniej jednej ze sfer dotyczących zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Delimitacja obszaru rewitalizacji dokonana została natomiast przy uwzględnieniu zapisów art. 10 ustawy o rewitalizacji, który stanowi, że jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Zgodnie z powyższym wyznaczenie granic obszaru rewitalizacji nastąpiło w oparciu o dwie przesłanki. Pierwszą z nich było stwierdzenie, że na wybranym obszarze uznanym wcześniej jako zdegradowany istnieje szczególna koncentracja negatywnych zjawisk. Drugą z przesłanek było uznanie, że wybrany obszar ma istotne znaczenie dla rozwoju gminy. Takie uzasadnienie obejmuje przedstawienie możliwych do wykorzystania w procesie rewitalizacji lokalnych potencjałów. Metodologia wyznaczenia obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji w Gminie Radgoszcz przedstawiona została na schemacie 1. 29

Schemat 1 Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne 2. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o rewitalizacji obszar zdegradowany charakteryzuje się koncentracją negatywnych zjawisk społecznych oraz stanem kryzysu w co najmniej jednej ze sfer dotyczących zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Ponadto ust. 2 wskazuje, że obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. 30

Na podstawie przeprowadzonego audytu gminnego wyznaczono obszar zdegradowany, na który składają się jednostki referencyjne charakteryzujące się przede wszystkim kumulacją problemów w sferze społecznej ( 9) przy jednoczesnym występowaniu problemów przynajmniej w jednej innej sferze oraz największą liczbą zidentyfikowanych negatywnych zjawisk, tj. 13. Kluczowym elementem delimitacji i uzasadnieniem dla takiego zasięgu obszaru zdegradowanego jest fakt nakładania się stanów kryzysowych w poszczególnych sferach na negatywne zjawiska w sferze społecznej. Zgodnie z przedstawionymi założeniami obszar zdegradowany na terenie Gminy Radgoszcz obejmuje sołectwa: Radgoszcz II 27 problemów ogółem (w tym 18 problemów społecznych), Małec 20 problemów ogółem (w tym 13 problemów społecznych), Smyków 19 problemów ogółem (w tym 13 problemów społecznych), Radgoszcz I 13 problemów ogółem (w tym 9 problemów społecznych). Granice obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Radgoszcz przedstawia mapa 1. 31

Mapa 1 Granice obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne 32

Zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o rewitalizacji, obszar rewitalizacji to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację ( ). Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic. W związku z art. 10 ww. ustawy wyznaczony został obszar, na którym występuje wysokie natężenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, a jednocześnie mający istotne znaczenie dla rozwoju gminy i planowane jest na nim przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych. W wyniku przeprowadzonej diagnozy, w podziale na jednostki referencyjne gminy i delimitacji obszaru zdegradowanego, wyznaczono obszar rewitalizacji obejmujący swoim zasięgiem część sołectwa Radgoszcz I, Radgoszcz II oraz Małec. W granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji nie występują tereny niezamieszkałe o charakterze poprzemysłowym, powojskowym i pokolejowym. Według danych Urzędu Gminy w Radgoszczy, wyznaczony obszar rewitalizacji zajmuje powierzchnię 6,51 km 2 (7,39 % powierzchni ogółem gminy) i zamieszkuje go 1 532 mieszkańców (19,74% ludności ogółem gminy), więc nie przekracza limitów określonych w art. 10 ust. 2 ustawy o rewitalizacji. Wyznaczony obszar rewitalizacji usytuowany jest w centralnej i północnej części Gminy Radgoszcz. Jego zasięg obejmuje sołectwo Radgoszcz I, stanowiące centrum społeczno-gospodarcze związane bezpośrednim oddziaływaniem ośrodka gminnego, a także sołectwa Małec i Radgoszcz II zlokalizowane w jego bezpośrednim otoczeniu. Z uwagi na to, że jest to główny ośrodek gminy zaspokajający potrzeby mieszkańców, dominują tutaj funkcje centrotwórcze: administracyjne, usługowe, handlowe, edukacyjne, kulturalne i rekreacyjne, stanowiące potencjały obszaru Jednocześnie z uwagi na najważniejsze znaczenie w rozwoju gminy ze względu na pełnione ww. funkcje, wyznaczony obszar gromadzi największą liczbę sprzeczności oraz konfliktów rozwojowych, które prowadzą do kumulacji problemów społecznych i gospodarczych, a także postępującej degradacji technicznej w przestrzeni publicznej. W związku z lokalizacją na tym terenie największej koncentracji substancji mieszkaniowej, obszar ten wykazuje wysoką kumulację problemów związanych z wykluczeniem społecznym, wyuczoną bezradnością, niską aktywnością w życiu 33

publicznym. Brak lub niskie dochody uzyskiwane przez mieszkańców, powodują ubożenie się społeczności lokalnej, a tym samym niedostateczne możliwości gminy do zaspokojenia potrzeb mieszkańców w zakresie świadczonych usług publicznych o charakterze społecznym, kulturalnym, edukacyjnych, rekreacyjnym i sportowym w stosunku do zapotrzebowania zgłaszanego przez mieszkańców. Potencjały i zasoby obszaru rewitalizacji pokazują, iż ma on istotne znaczenie dla rozwoju gminy, szczególnie w sferze społecznej, w której zidentyfikowano najwięcej problemów. Wszelkie działania rewitalizacyjne podjęte w celu zniwelowania negatywnych zjawisk kryzysowych na wyznaczonym obszarze będą oddziaływać na teren całej gminy, wpływając tym samym na poprawę jakości życia jej mieszkańców. Lokalizację obszaru rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego oraz Gminy Radgoszcz przedstawia mapa 2, natomiast szczegółowy przebieg granic obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz zaznaczony został na mapie 3. 34

Mapa 2 Obszar rewitalizacji na tle obszaru zdegradowanego oraz Gminy Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne 35

Mapa 3 Granice wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie google.pl/maps 36

3. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Jednym z najważniejszych elementów Gminnego Programu Rewitalizacji, wynikającym z art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o rewitalizacji jest szczegółowa diagnoza obszaru rewitalizacji ( ) obejmująca analizę negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz lokalnych potencjałów występujących na terenie tego obszaru. Zgodnie z powyższym pogłębiona diagnoza wyznaczonego obszaru obejmowała sfery: społeczną, gospodarczą, przestrzenno-funkcjonalną, techniczną i środowiskową. Problemy analizowane w ramach wszystkich aspektów wzajemnie się przenikają i podział na sfery tematyczne ma charakter umowny. Takie szerokie rozpoznanie oraz identyfikacja skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych pozwoli na przygotowanie projektów o bardziej złożonym, kompleksowym charakterze i większym oddziaływaniu. Schemat 2 Sfery tematyczne analizowane w szczegółowej diagnozie obszaru rewitalizacji Źródło: Opracowanie własne 37

Według danych Urzędu Gminy w Radgoszczy za 2015 rok, stan ludności na wyznaczonym obszarze rewitalizacji (zgodnie z faktycznym miejscem zamieszkania) wynosił ogółem 1 532 osoby, tj. 19,74% ludności ogółem gminy. Obszar rewitalizacji obejmuje swoim zasięgiem część dwóch z trzech najbardziej zaludnionych sołectw w Gminie Radgoszcz w 2015 roku, tj. Radgoszcz I i Radgoszcz II. Natomiast sołectwo Małec, którego część terenu wchodzi w skład obszaru rewitalizacji, było w 2015 roku drugim sołectwem pod względem najmniejszej liczby mieszkańców. W związku z tym na wyznaczonym obszarze rewitalizacji mamy do czynienia ze zróżnicowanymi zjawiskami demograficznymi. Procesy demograficzne związane z ruchem naturalnym ludności, takie jak: urodzenia, zgony i migracje wpływają nie tylko na liczbę ludności, ale także na jej strukturę wiekową. Analizując udział ludności według ekonomicznych grup wieku obszar rewitalizacji charakteryzuje się gorszą sytuacją demograficzną od całej Gminy Radgoszcz w odniesieniu do udziału osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym (wykres 1). Wykres 1 Udział % poszczególnych grup ekonomicznych ludności w stosunku do ludności ogółem w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 19,5% 18,1% 55,6% 58,5% 24,9% 23,4% Obszar rewitalizacji Gmina Radgoszcz wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy 38

Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym stanowi blisko ¼ ludności obszaru rewitalizacji i jest wyższy od średniej dla gminy, co jest wskaźnikiem pozytywnym, wskazującym na duży kapitał młodych ludzi w ogólnej liczbie ludności. Niekorzystna jest natomiast duża różnica procentowa osób w wieku produkcyjnym obszaru rewitalizacji w odniesieniu do całej gminy. Różnica ta wynosi blisko 3%. Tym samym na obszarze rewitalizacji mieszka mniej osób zdolnych do pracy niż średnio na obszarze Gminy Radgoszcz. Ponadto wskaźnik osób w wieku poprodukcyjnym jest wyższy na obszarze rewitalizacji niż na terenie całej gminy, co jest zjawiskiem niekorzystnym. Na obszarze rewitalizacji zaobserwowano w 2015 roku niekorzystne tendencje w ekonomicznej strukturze wieku ludności, które mogą wynikać z emigracji zarobkowej osób w wieku produkcyjnym. Z drugiej strony duży odsetek osób najstarszej grupy wiekowej może świadczyć o starzeniu się społeczeństwa. Niezbędne w tym zakresie są działania zmierzające m.in.: do zwiększenia aktywności, kreatywności i innowacyjności osób pozostających bez pracy, aby tworzyć nowe miejsca zatrudnienia. W odniesieniu zaś do osób starszych należy uwzględniać ich potrzeby i różne formy działań mające na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu tych osób, w tym przede wszystkich samotnych i niepełnosprawnych. W odniesieniu do ekonomicznych grup wieku, równie istotny, obok udziału procentowego poszczególnych grup wiekowych jest wskaźnik obciążenia demograficznego (wykres 2). Wykres 2 Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 82 80 78 76 74 72 70 68 66 80 Obszar rewitalizacji 71 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy 39

W 2015 roku wskaźnik ten był na obszarze rewitalizacji o blisko 9 osób większy niż na pozostałym obszarze gminy. Oznacza to, iż na obszarze rewitalizacji w 2015 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało blisko 80 osób w wieku nieprodukcyjnym. Tym samym zarówno dzieci jak również osoby starsze w większym stopniu są zależne od dochodów uzyskiwanych przez osoby pracujące. Procesy demograficzne wpływające na strukturę wiekową społeczności obszaru rewitalizacji bezpośrednio wiążą się z sytuacją na rynku pracy. Z uwagi na rolniczy charakter gminy, charakteryzuje się ona występowaniem tzw. ukrytego bezrobocia, które w szczególności na terenach wiejskich związane jest z dużą liczbą osób zatrudnionych w rolnictwie. Problem ten został zauważony przez interesariuszy rewitalizacji podczas spotkań warsztatowych. Bezrobocie ukryte oznacza też sytuację, w której osoba pozostaje bez jakiegokolwiek zatrudnienia i jest gotowa do podjęcia pracy, ale nie szuka jej, gdyż na podstawie wcześniejszych doświadczeń jest przekonana, że jej nie znajdzie ta sytuacja dotyczy najczęściej kobiet mieszkających na wsi, które ze względu na opiekę nad dziećmi przez długi czas nie podejmowały żadnej pracy. Z punktu widzenia problemów społecznych największym z nich na obszarze rewitalizacji jest wysoki poziom bezrobocia. Bezrobocie jako zjawisko społeczne ma znaczący wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę życia człowieka, zwłaszcza w przypadku długookresowości. Pierwsze odczuwalne skutki wiążą się z naturą ekonomiczną utratą źródła utrzymania, idącym za tym ubożeniem, a w dalszej kolejności problemami społecznymi czy nawet z przestępczością. Może też prowadzić do rozpadu rodziny czy przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji do dziedziczenia statusu bezrobotnego. W 2015 roku na obszarze rewitalizacji było zarejestrowanych 128 osób bezrobotnych, co stanowiło 11,6% osób w wieku produkcyjnym w porównaniu do wskaźnika z obszaru całej gminy o 1,5% więcej (wykres 3). 40

Wykres 3 Udział % osób bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 11,5% Obszar rewitalizacji 10,1% Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej Może to w konsekwencji prowadzić do długotrwałego bezrobocia, braku odpowiednich umiejętności i kompetencji osób bezrobotnych na zmieniającym się stale rynku pracy, ale także bezrobocie może przyczynić się do ubóstwa, alkoholizmu, przestępczości. Konieczne są działania zmierzające do aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem na rynku pracy, a także działania zmierzające do zwiększania kapitału ludzkiego i społecznego na obszarze rewitalizacji, gdzie występuje natężenie zjawisk negatywnych, które nasilając się obniżają warunki i jakość życia mieszkańców. Równie ważnym aspektem w analizie bezrobocia na danym obszarze jest nie tylko jego skala w odniesieniu do wieku produkcyjnego ludności, ale także udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób bezrobotnych ogółem. Dzięki takiemu wskaźnikowi możliwe staje się przeanalizowanie potrzeb osób pozostających bez pracy w kontekście nabycia nowych umiejętności i kompetencji. Długotrwałe bezrobocie ponadto oddziałuje nie tylko na samą osobę pozostającą bez pracy, ale na całe jej otoczenie, w którym żyje i funkcjonuje. Podczas wywiadów grupowych mieszkańcy wskazywali na niedostatecznie dostosowane kompetencje i kwalifikacje mieszkańców do potrzeb rynku pracy, wynikające z obecnego systemu i kierunku kształcenia młodych ludzi. W związku z tym niezbędne są działania zmierzające do ponownego włączenia tych osób w życie gospodarcze obszaru poprzez różnego rodzaju szkolenia, staże, tworzenie nowych miejsc pracy dla długotrwale bezrobotnych, prace interwencyjne czy też wolontariat. Na wykresie 4 przedstawiono udział procentowy osób długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ogółem bezrobotnych na obszarze rewitalizacji i w Gminie Radgoszcz w 2015 roku. 41

Wykres 4 Udział % długotrwale bezrobotnych zarejestrowanych w ogólnej liczbie bezrobotnych w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 52,9% Obszar rewitalizacji 43,0% Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej Na obszarze rewitalizacji długotrwale bezrobotni stanowią ponad połowę osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Tarnowskiej. Tym samym wysoki poziom bezrobocia (zwłaszcza długotrwałego) jest jednym z najważniejszych zdiagnozowanych problemów społecznych na wyznaczonym obszarze rewitalizacji. Niezbędne są działania przyczyniające się nie tylko do aktywizacji osób bezrobotnych, ale także objęcie wsparciem ich rodzin, w tym przede wszystkim dzieci i młodzieży. Wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych wpływa również na sytuację materialną mieszkańców. Bezrobocie powoduje poszukiwanie środków do życia, w tym również z pomocy społecznej. Poniżej odniesiono się do wskaźników obrazujących najczęstsze powody korzystania z pomocy społecznej świadczonej przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Radgoszczy w 2015 roku (tabela 4). 42

Tabela 5 Najczęstsze powody korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (liczba osób, którym przyznano świadczenie z danego powodu na 1 000 mieszkańców) w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Nazwa wskaźnika Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu ubóstwa na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezrobocia na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu niepełnosprawności na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie na 1 000 mieszkańców Liczba osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej z powodu alkoholizmu na 1 000 mieszkańców Obszar rewitalizacji Średnia dla Gminy Radgoszcz 46,3 28,7 24,2 15,3 11,1 6,6 11,1 7,3 5,2 1,8 7,8 4,3 4,6 2,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Radgoszczy Mieszkańcom z obszaru rewitalizacji w 2015 roku znacznie częściej przyznawano świadczenia pomocy społecznej niż średnio w Gminie Radgoszcz. Najczęstszymi powodami udzielenia pomocy były ubóstwo i bezrobocie. Blisko dwukrotnie częściej przyznawano świadczenia mieszkańcom obszaru rewitalizacji, niż miało to miejsce na obszarze gminy. Jako jeden z głównych problemów społecznych obszaru można wskazać również ubóstwo, które ma związek z długotrwałym bezrobociem. Świadczy również o braku wykształconego i przedsiębiorczego znacznej części kapitału ludzkiego, w tym w szczególności umiejętności odnalezienia się na rynku pracy, a co za tym idzie wyuczonej bezradność, a także uzależnienia się części mieszkańców od pomocy społecznej. Równie niepokojące są wartości wskaźnika odnoszące się do przyznania świadczenia z powodu alkoholizmu, które również są wyższe o blisko połowę w stosunku do całej gminy. Okazuje się, że sytuacja społeczna, a w szczególności problemy społeczne są zdeterminowane bezrobociem, które wpływa zarówno na ubóstwo mieszkańców oraz generuje problemy związane z chorobą alkoholową. Tym samym niezbędne są działania zmierzające do 43

pobudzenia kapitału ludzkiego i społecznego obszaru rewitalizacji, w celu przeciwdziałania negatywnym zjawiskom, w tym różnego rodzaju patologiom społecznym. Najważniejsze problemy społeczne zidentyfikowane na obszarze rewitalizacji są ze sobą ściśle powiązane, np. bezrobocie powoduje utratę środków na utrzymanie doprowadzając do ubóstwa, a jednocześnie pogłębia i nawarstwia inne problemy, takie jak izolacja społeczna bądź uzależnienia. W związku z tym bardzo często powodem przyznawania pomocy jest występowanie kilku przyczyn jednocześnie. Należy podjąć kompleksowe działania społeczne na obszarze rewitalizacji służące rozwiązaniu zidentyfikowanych problemów społecznych, integracji oraz aktywizacji mieszkańców. Zaplanowanie działań społecznych o charakterze wyprzedzającym będzie miało na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców, co do możliwości partycypacyjnego współdecydowania na obszarze objętym Gminnym Programem Rewitalizacji. Kolejnym istotnym czynnikiem oceny skali rozwiązywania różnych problemów społecznych w rewitalizacji jest stan bezpieczeństwa publicznego, który został zmierzony na obszarze rewitalizacji przy pomocy wskaźnika liczba przestępstw stwierdzonych przez Policję na 1 000 mieszkańców w 2015 roku (wykres 5). Wykres 5 Liczba przestępstw stwierdzonych przez Policję na 1 000 mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 12 10 8 6 4 2 10 6 0 Obszar rewitalizacji Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Dąbrowie Tarnowskiej 44

Liczba przestępstw na wyznaczonym obszarze rewitalizacji była wyższa niż średnia dla całej Gminy Radgoszcz. Wysoki poziom wykroczeń może mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność lokalną, dlatego tak istotne jest prowadzenie adekwatnych działań prewencyjnych i operacyjnych we współpracy z Komendą Powiatową Policji w Dąbrowie Tarnowskiej, zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa oraz porządku publicznego mieszkańców (w szczególności na obszarach problemowych). Zasadniczą rolę w podniesieniu jakości zasobów ludzkich, a tym samym rozwiązywaniu problemów występujących na obszarze rewitalizacji, pełni jakość i poziom edukacji, rozumianej jako wychowanie, wykształcenie, nauka oraz zdobywanie wiedzy i umiejętności. W związku z tym istotne jest, aby lokalna społeczność miała równy dostęp do wiedzy przez całe życie i usługa ta świadczona była na wysokim poziomie. Jednym ze wskaźników przedstawiających jakość i efekty kształcenia na wyznaczonym obszarze rewitalizacji są wyniki uzyskane ze sprawdzianu szóstoklasistów oraz wybranych części egzaminu gimnazjalnego, sprawdzające wiedzę i umiejętności uczniów kończących dany poziom nauczania. Na obszarze rewitalizacji funkcjonują dwie Szkoły Podstawowe z oddziałami 1 6 (Szkoła Podstawowa im. Elizy Orzeszkowej w Radgoszczy i Szkoła Podstawowa im. św. Jadwigi Królowej w Zarzeczu Dużym). Wyniki ze sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2014/2015 porównano zarówno z inną placówką na terenie gminy, tj. Szkołą Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Luszowicach tabela 5 oraz ze średnią dla całej Gminy Radgoszcz (wykres 6). Tabela 6 Średnie % wyniki z poszczególnych części sprawdzianu w 6 klasie szkoły podstawowej w roku szkolnym 2014/2015 dla SP w Radgoszczy, SP w Luszowicach i SP w Zarzeczu Dużym Nazwa przedmiotu SP w Radgoszczy Średnie % wyniki SP w Luszowicach SP w Zarzeczu Dużym Język polski 62,6 63,0 74,1 Matematyka 36,5 56,7 66,9 Język angielski 68,7 69,7 79,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie 45

Wykres 6 Średnie % wyniki sprawdzianu w 6 klasie szkoły podstawowej w roku szkolnym 2014/2015 dla SP w Radgoszczy, SP w Luszowicach, SP w Zarzeczu Dużym oraz Gminy Radgoszcz 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 49,0% 59,9% 70,6% 60,1% 10,0% 0,0% SP Radgoszcz SP Luszowice SP Zarzecze Duże Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie Uczniowie Szkoły Podstawowej w Radgoszczy osiągnęli w roku szkolnym 2014/2015 ze sprawdzianu szóstoklasistów gorsze wyniki, natomiast uczniowie Szkoły Podstawowej z Zarzeczu Dużym lepsze wyniki niż średnia w gminie. Świadczy to o niewystarczającej jakości kształcenia ludzi młodych w SP w Radgoszczy. Jest to negatywna sytuacja stanowiąca jeden z problemów tego terenu, który należy rozwiązać poprzez planowane działania rewitalizacyjne. Do pełniejszego poznania poziomu edukacji na obszarze rewitalizacji posłużyły również wyniki egzaminu gimnazjalnego. Na terenie Gminy Radgoszcz funkcjonują dwie takie placówki: Gimnazjum nr 1 im. Ojca Świętego Jana Pawła II w Radgoszczy (na obszarze rewitalizacji) i Gimnazjum nr 2 im. 25-lecia pontyfikatu Jana Pawła II w Luszowicach. Na tym etapie edukacji również uczniowie placówki z obszaru rewitalizacji (Gimnazjum nr 1) Uzyskują słabsze wyniki w porównaniu do wyników uczniów placówki położonej poza obszarem rewitalizacji (Gimnazjum nr 2), co przedstawiono w tabeli 7. 46

Tabela 7 Średnie % wyniki poszczególnych części egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 dla Gimnazjum nr 1 w Radgoszczy oraz Gimnazjum nr 2 w Luszowicach Nazwa przedmiotu Gimnazjum nr 1 w Radgoszczy Średnie % wyniki Gimnazjum nr 2 w Luszowicach Język polski 56,4 56,8 Historia i WOS 56,6 62,1 Matematyka 35,8 48,0 Przedmioty przyrodnicze 40,1 45,4 Język angielski (pp) 55,7 65,1 Język angielski (pr) 31,0 38,2 Język niemiecki (pp) 50,0 53,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie Największe dysproporcje w osiągnięciach uczniów kończących gimnazjum dotyczyły wyników z matematyki i języka angielskiego na poziomie podstawowym (PP). Zarówno Szkoła Podstawowa jak również Gimnazjum nr 1 w Radgoszczy wchodzą w skład Zespołu Szkół Publicznych, obie placówki uzyskują wyniki niższe niż placówki tego typu poza obszarem rewitalizacji. Tym samym niższe wyniki uczniów mogą być spowodowane brakiem doposażenia placówki bądź też mogą one mieć podłożone wynikające ze złej sytuacji materialnej rodziców, którą analizowano w kontekście bezrobocia, ubóstwa i patologii społecznych. Średnie % wyniki zarówno sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej jak również egzaminu gimnazjalnego wypadają niekorzystnie na tle średnich wyników w Gminie Radgoszcz, co świadczy o niewystarczającej jakości kształcenia ludzi młodych na tym obszarze. Jest to negatywna sytuacja stanowiąca jeden z problemów terenu, który należy rozwiązać poprzez planowane działania rewitalizacyjne. Na obszarze rewitalizacji konieczne są nie tylko działania nakierowane na przeciwdziałanie bezrobociu i patologiom społecznym, ale powinny one również obejmować swoim zasięgiem dzieci i młodzież w kontekście wyrównywania ich szans edukacyjnych (niwelowania niskiego poziomu edukacji). Projektowane działania rewitalizacyjne nakierowane na rozwój zainteresowań dzieci i młodzieży, a także zajęcia dodatkowe i pozalekcyjne przyczynią się do podniesienie poziomu kształcenia na obszarze rewitalizacji. Tym samym Gminny Program Rewitalizacji stanie się kompleksowym dokumentem odpowiadającym na społeczne problemy wyznaczonego obszaru rewitalizacji. 47

Ważnym elementem aktywności społecznej mieszkańców, a także potencjalnym partnerem działań planowanych w dokumencie mogą stać się lokalne organizacje pozarządowe działające na rzecz danego obszaru. Organizacje pozarządowe są przejawem społeczeństwa obywatelskiego oraz jedną z form aktywności lokalnej. Odgrywają ważną rolę nie tylko w umacnianiu więzi społecznych i organizacyjnym wzmacnianiu władz lokalnych, lecz również zwiększają możliwości rozwoju społecznego. Na obszarze rewitalizacji w 2015 roku funkcjonowało łącznie 8 stowarzyszeń: 1) Katolicko-Strażacko-Uczniowski Zespół Sportowy w Małcu, 2) Ochotnicza Straż Pożarna w Małcu, 3) Koło Gospodyń Wiejskich w Małcu, 4) Ochotnicza Straż Pożarna w Radgoszczy I, 5) Koło Gospodyń Wiejskich w Radgoszczy I, 6) Radgoski Klub Sportowy, 7) Uczniowski Klub Sportowy,,Spartakus przy SP im. E. Orzeszkowej w Radgoszczy, 8) Ochotnicza Straż Pożarna w Radgoszczy II. Aktywność mieszkańców i ich zaangażowanie w sprawy lokalne obrazuje wskaźnik liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku (wykres 7). Wykres 7 Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 60 50 40 30 20 52 10 26 0 Obszar rewitalizacji Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy, Krajowego Rejestru Sądowego (ems.ms.gov.pl), bazy organizacji pozarządowych, urzędów i instytucji (bazy.ngo.pl) 48

Wartość tego wskaźnika na obszarze rewitalizacji jest dwukrotnie większa niż średnia dla Gminy Radgoszcz. Oznacza to, iż na obszarze rewitalizacji występuje potencjał organizacji pozarządowych realizujących cele społeczne. Obszar rewitalizacji obejmuje miejscowość gminną, gdzie zarejestrowane są organizacje pozarządowe, natomiast ich obszar działań wykracza poza wyznaczony obszar rewitalizacji. Tym samym dzięki dużej liczbie stowarzyszeń możliwe staje się większe włączenie w proces rozwoju obszaru społeczności lokalnej. Projekty rewitalizacyjne powinny uwzględniać ten kapitał w swoich założeniach, dążąc do współpracy pomiędzy administracyjną samorządową a organizacjami pozarządowymi. Współpraca ta przyczyni się do zwiększenia świadomości obywatelskiej, a także pozwoli na uwzględnienie w projektach lokalnych uwarunkowań społecznych. Niemniej duża liczba organizacji pozarządowych (stowarzyszeń) nie oddziałuje w sposób dostateczny na aktywność obywatelską mieszkańców. Obszar rewitalizacji, obok dużego nasilenia różnych problemów społecznych związanych z aktywnością społeczną i integracją mieszkańców, odznacza się także niższym udziałem w życiu publicznym (w tym przypadku udziałem w wyborach). Zauważa się zależność, w której partycypacja wyborcza silnie związana jest ze strukturą społeczną obywateli zdecydowanie niższą aktywność obywatelską w tym zakresie wykazują osoby wykluczone społecznie. Prawidłowość ta dotyczy również wyznaczonego obszaru. Średnia frekwencja w wyborach władz samorządowych w 2014 roku na obszarze rewitalizacji kształtowała się na poziomie 27,0% i była niższa w porównaniu do średniej dla Gminy Radgoszcz, która wynosiła 54,6% (wykres 8). Wykres 8 Średnia % frekwencja w wyborach władz samorządowych w 2014 r. porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 27,0% Obszar rewitalizacji 54,6% Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej, pkw.gov.pl 49

W sferze społecznej, obok dużej liczby organizacji pozarządowych, uwidocznia się mała aktywność mieszkańców w życiu społecznym (w tym przypadku udział w wyborach). Konieczne są działania mające na celu zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnej z obszaru rewitalizacji w oddolne inicjatywy mające na integrację mieszkańców, a także zwiększenia ich poczucia tożsamości lokalnej i kapitału społecznego. Poza sferą społeczną w pogłębionej diagnozie przeanalizowana została sfera gospodarcza obszaru. W tej sferze rozpatrywano dwa aspekty: przedsiębiorczość mieszkańców oraz sytuację gospodarczą obszaru. Do analizy przedsiębiorczości mieszkańców posłużył wskaźnik odnoszący się do liczby zarejestrowanych działalności gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (wykres 9). Analiza sytuacji gospodarczej obszaru rewitalizacji została oparta na dwóch wybranych wskaźnikach: 1) liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON na 1 000 mieszkańców (wykres 10), 2) liczba podmiotów gospodarczych nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych z rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku w 2015 roku (wykres 11). Wykres 9 Liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych osób fizycznych w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 60 50 40 30 20 10 0 48 Obszar rewitalizacji 44 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Krakowie 50

W kontekście przedsiębiorczości mieszkańców obszaru rewitalizacji, na podstawie wskaźnika obrazującego liczbę działalności gospodarczych przypadających na 1 000 osób w wieku produkcyjnym, odznacza się on większą wartością niż średnia dla Gminy Radgoszcz. Tym samym, mimo negatywnego wpływu bezrobocia, mieszkańcy podejmują inicjatywę, aby tworzyć nowe miejsca pracy. W odniesieniu do gospodarczej sytuacji obszaru zestawiono ze sobą wartości wskaźników dla obszaru rewitalizacji oraz całej Gminy Radgoszcz. Wykres 10 Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON na 1 000 mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 120 100 80 60 112 40 20 0 Obszar rewitalizacji 37 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Krakowie Obszar rewitalizacji stanowi centrum usługowe i administracyjne gminy, w związku z tym zlokalizowanych jest tam najwięcej działalności gospodarczych (171 podmiotów wpisanych do rejestru REGON w 2015 roku). Obszar charakteryzuje się blisko trzykrotnie większą liczbą działalności gospodarczych przypadającą na 1 000 mieszkańców niż ma to miejsce na obszarze Gminy Radgoszcz. Tak wysoka wartość wskaźnika wskazuje na intensyfikację procesów gospodarczych, co z kolei świadczy o potencjale tego obszaru. 51

Wykres 11 Liczba podmiotów gospodarczych nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych z rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w 2015 roku w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 85 Obszar rewitalizacji 41 26 27 Gmina Radgoszcz nowo zarejestrowane wyrejestrowane Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Krakowie Podobnie jak liczba działalności i podmiotów gospodarczych na obszarze rewitalizacji, tak również ilość nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych jednostek potwierdza fakt występowania potencjałów w sferze gospodarczej. Zarówno na obszarze rewitalizacji znacznie więcej nowych podmiotów zarejestrowano w 2015 roku, jak również mniej wyrejestrowano, w odniesieniu do średniej dla całej Gminy Radgoszcz. Tym samym mimo niekorzystnych zjawisk społecznych odnoszących się do bezrobocia i pomocy społecznej, w sferze gospodarczej obszar rewitalizacji wykazuje pozytywne wartości wskaźników powyżej średniej dla gminy. Konieczne są kompleksowe działania rewitalizacyjne nakierowane na wykorzystanie lokalnych potencjałów jakimi są: duża liczba podmiotów gospodarczych oraz dostateczna ich trwałość w porównaniu do pozostałego obszaru gminy. Działania te powinny obejmować m.in.: tworzenie warunków do rozwoju już istniejących działalności gospodarczych, a także tworzyć przyjazny klimat (np. ulgi podatkowe) do inwestowania na obszarze rewitalizacji, ponieważ brak jest kompleksowego systemu wspierania przedsiębiorczości. To właśnie działania w sferze gospodarczej umożliwiają przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym poprzez kooperację lokalnych przedsiębiorców, a co za tym idzie zwiększenie kapitału społecznego lokalnej społeczności. Konieczne wydaje się włączenie lokalnych przedsiębiorców w proces rewitalizacji, jako ważnego elementu warunkującego jego powodzenie. 52

Kolejną sferą poddaną pogłębionej diagnozie jest sfera przestrzenno-funkcjonalna. W odniesieniu do niej przeanalizowane zostały dwa wskaźniki: powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców w hektarach (wykres 12) oraz udział budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem (wykres 13). Wykres 12 Powierzchnia terenów zagospodarowanych pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną (ha) na 1 000 mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 0,9 Obszar rewitalizacji 0,6 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy Na wyznaczonym obszarze rewitalizacji tereny przeznaczone pod działalność sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną skupiają się wokół placówek oświatowych i są to głównie place zabaw oraz boiska sportowe. Pomimo większej powierzchni tego typu terenów od średniej dla gminy to zauważa się niedostateczną ilość miejsc rekreacyjno- -wypoczynkowych, które mogłyby urozmaicać czas mieszkańcom poprzez stałą dostępność zróżnicowanej oferty spędzania czasu wolnego. Tym samym konieczne jest zaplanowanie działań zmierzających do zagospodarowania przestrzeni publicznych i ich adaptację na cele społeczne oraz modernizacji istniejących terenów o zróżnicowanych funkcjach na rzecz aktywności mieszkańców. 53

Wykres 13 Udział % budynków mieszkalnych mających bezpośredni dostęp do dróg asfaltowych w liczbie budynków ogółem w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 49,5% Obszar rewitalizacji 70,8% Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy Mimo, iż obszar rewitalizacji stanowi centrum administracyjno-usługowe Gminy Radgoszcz, tylko niespełna połowa budynków mieszkalnych posiada dostęp do dróg asfaltowych. Brak odpowiedniej infrastruktury drogowej utrudnia mieszkańcom dostęp do podstawowych usług publicznych, w szczególności szkół, a także opieki medycznej. Niedostępność dróg asfaltowych jest szczególnym utrudnieniem dla osób starszych, chorych i niepełnosprawnych, które bez dostępu do odpowiednich warunków komunikacyjnych ulec mogą wykluczeniu społecznemu. Niezbędne są działania mające na celu zwiększenie funkcjonalności i dostępności komunikacyjnej mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez rozbudowę i modernizację istniejącej sieci dróg, z uwzględnieniem potrzeb pieszych. Ma to szczególne znaczenie z uwagi na występujące bariery architektoniczne w znacznej części budynków użyteczności publicznej, a także przestrzeni publicznej. Powinny być one systematycznie likwidowane, tak aby nie wykluczać tych mieszkańców z życia społecznego. Kolejnymi wskaźnikami obrazującymi sytuację na wyznaczonym obszarze rewitalizacji w zakresie wyposażenia w sieci infrastruktury komunalnej są: udział budynków mieszkalnych podłączonych do sieci wodociągowej (wykres 14) i sieci kanalizacyjnej (wykres 15) w ogólnej liczbie budynków. 54

Wykres 14 Udział % budynków mieszkalnych posiadających podłączenie do sieci wodociągowej w ogólnej liczbie budynków w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 95,3% 96,3% Obszar rewitalizacji Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy Na wyznaczonym obszarze w 2015 roku ponad 95,3% budynków posiadało podłączenie do sieci wodociągowej. Wartość wskaźnika jest nieznacznie niższa niż dla całej Gminy Radgoszcz. Odmiennie prezentuje się sytuacja w odniesieniu do sieci kanalizacyjnej. Wykres 15 Udział % budynków mieszkalnych posiadających podłączenie do sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie budynków w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 44,6% Obszar rewitalizacji 58,3% Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy 55

O ile znaczna część budynków mieszkalnych na obszarze rewitalizacji w 2015 roku posiadała podłączenie do sieci wodociągowej (95,3%), o tyle podłączenie do sieci kanalizacyjnej posiadało tylko 44,6% budynków mieszkalnych. Jest to wartość znacznie niższa niż średnia dla całej gminy. Tym samym na obszarze rewitalizacji w 2015 roku zauważalny był niski poziom wyposażenia w infrastrukturę techniczną w zakresie sieci kanalizacyjnej. Konieczne są działania zmierzające do poprawy istniejącej sytuacji poprzez dostosowanie rozwiązań technicznych do zmieniających się funkcji obszaru jako centrum administracyjno-usługowego, ale także jako atrakcyjnego miejsca do zamieszkania. Zmieniające się funkcje obszaru w odniesieniu do terenów mieszkalnych widoczne są w odniesieniu do wskaźnika obrazującego liczbę wydanych decyzji o warunkach zabudowy przypadającą na 1 000 mieszkańców (wykres 16). Wykres 16 Liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy na 1 000 mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 14 12 10 8 6 4 2 0 11 Obszar rewitalizacji 9 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy Obszar rewitalizacji poza pełnionymi funkcjami usługowymi, administracyjnymi i edukacyjnymi, stanowi również atrakcyjne miejsce do zamieszkania. Wyższa wartość wskaźnika w porównaniu do średniej dla całej gminy wskazuje na potrzebę dostosowania istniejącej infrastruktury (w tym przede wszystkim sieci kanalizacyjnej) do potrzeb obecnych i przyszłych mieszkańców. Równie istotna jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez dostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru (poprawa dostępności usług, komunikacji, zwiększenie powierzchni terenów rekreacyjnych i modernizacja istniejącej infrastruktury społecznej). 56

Mimo, iż obszar rewitalizacji stanowi centrum administracyjno-edukacyjno-usługowe gminy, stan części budynków oraz przestrzeni publicznych ulega postępującej degradacji technicznej. W celu ich efektywnego wykorzystania na rzecz mieszkańców wymagają przeprowadzenia termomodernizacji i adaptacji do pełnienia pierwotnych lub nowych funkcji. W odniesieniu do budynków użyteczności publicznej są to m.in.: budynek po byłej Spółdzielni w Radgoszczy I (fotografia 1), budynek Szkoły Podstawowej (fotografia 2) i Ochotniczej Straży Pożarnej w Małcu (fotografia 3). Natomiast w odniesieniu do przestrzeni publicznych są to m. in.: centrum sołectwa Radgoszcz II (fotografia 4) oraz boiska zlokalizowane w Małcu (fotografia 5) i Radgoszczy I (fotografia 6). Fotografia 1 Budynek po byłej Spółdzielni w Radgoszczy I Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy Fotografia 2 Budynek Szkoły Podstawowej w Małcu Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy 57

Fotografia 3 Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej w Małcu Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy Fotografia 4 Centrum sołectwa Radgoszcz II Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy Fotografia 5 Boisko sportowe w Małcu Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy 58

Fotografia 6 Boisko w Radgoszczy I Źródło: Urząd Gminy w Radgoszczy Przedstawione powyżej obiekty i przestrzenie publiczne wymagają nie tylko modernizacji, ale także nadania im nowych funkcji społecznych, m.in. poprzez przebudowę, rozbudowę, modernizację i adaptację istniejącej infrastruktury i/lub jej uzupełnienie. Ponadto konieczna jest poprawa stanu technicznego części dróg wraz z wymianą oświetlenia na energooszczędne. Dzięki tym działaniom nie tylko wykorzystane zostaną istniejące zasoby techniczne i przestrzenne, które występują na obszarze rewitalizacji, ale także poprzez nadanie nowych funkcji budynkom i przestrzeniom zmieni się ich społeczne postrzeganie. Działania modernizacyjne mają za zadanie podnieść jakość świadczonych usług społecznych, a także przyczynić się do wielofunkcyjnego wykorzystania przestrzeni publicznych, a tym samym podniesienia poziomu życia mieszkańców. W kwestii zwiększenia jakości życia mieszkańców równie istotny jest stan środowiska naturalnego. W sferze środowiskowej przeanalizowano średnią ilość azbestu (m²) znajdującego się na obszarze rewitalizacji oraz w Gminie Radgoszcz przypadającą na 100 osób (wykres 17). 59

Wykres 17 Średnia ilość odpadów stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi lub stanu środowiska (azbest w m²) przypadająca na 100 mieszkańców w 2015 roku porównanie obszaru rewitalizacji do średniej wartości Gminy Radgoszcz 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 784 Obszar rewitalizacji 247 Gmina Radgoszcz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Radgoszczy W 2015 roku na wyznaczonym obszarze rewitalizacji w przeliczeniu na 100 mieszkańców przypadało ponad trzykrotnie więcej azbestu niż w Gminie Radgoszcz. Wartość tego wskaźnika wskazuje na istnienie problemu środowiskowego występującego na obszarze. Ponadto na obszarze rewitalizacji większość budynków mieszkalnych (domów jednorodzinnych) wyposażona jest w tradycyjne piece węglowe. Również część budynków użyteczności publicznej nie posiada alternatywnych źródeł energii. W okresie zimowym zwiększa się poziom niskiej emisji, który negatywnie wpływa na jakość powietrza na obszarze rewitalizacji. Niezbędne są działania mające na celu zarówno zmniejszenie powierzchni niebezpiecznych substancji, jak również działania ukierunkowane na edukację ekologiczną mieszkańców i działania proekologiczne na obszarze rewitalizacji. Obszar rewitalizacji znajduje się również na terenach zagrożonych występowaniem powodzi (mapa 4). Ponadto na obszarze rewitalizacji występują lokalne podtopienia spowodowane sezonowymi intensywnymi opadami deszczu. Tym samym konieczne są działania zmierzające do niwelowania negatywnego wpływu niebezpiecznego azbestu na życie i zdrowie człowieka, a także środowisko, co wpłynie na podniesienie jakości życia mieszkańców. Konieczne są działania nakierowane na przeciwdziałanie potencjalnym skutkom powodzi poprzez modernizację rowów melioracyjnych, które zapobiegać będą również lokalnym podtopieniom. 60

Mapa 4 Obszar zagrożenia powodziowego na terenie Gminy Radgoszcz Źródło: Hydroportal Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, kzgw.gov.pl Z uwagi na brak szczegółowych danych dotyczących obszaru rewitalizacji, diagnoza w zakresie przekroczenia standardów jakości powietrza przeprowadzona została na podstawie corocznie opracowywanych raportów przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, dotyczących oceny jakości powietrza w województwie małopolskim 16. Ze względu na ochronę zdrowia, dotyczyła ona wieloetapowej klasyfikacji dla następujących parametrów: pył zawieszony PM10 (rok), pył zawieszony PM10 (24-godziny), benzo(a)piren w pyle PM10 (rok), pył zawieszony PM2,5 (rok) oraz ozon (maks. 8-godzin). Na terenie Gminy Radgoszcz nie odnotowano przekroczenia stężenia dla pyłu zawieszonego PM10 oraz PM2,5, pomimo że na terenie województwa poziomy te zostały niedotrzymane (mapy 5 i 6). 16 Strona internetowa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, krakow.pios.gov.pl, inf. z dnia 26.01.2017. 61

Mapa 5 Rozkład stężenia rocznego pyłu zawieszonego PM10 na terenie województwa małopolskiego Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2016, s. 30 Mapa 6 Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 stężenia roczne na terenie województwa małopolskiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2016, s. 33 62

Na terenie gminy w 2015 roku liczba dni, w których stężenie ozonu było większe niż 120 µg/m 3, przekroczyła 26 dni. W związku z tym niedotrzymany został poziom docelowy. Obszar przekroczeń dopuszczalnego poziomu obejmował swym zasięgiem obszar całego województwa małopolskiego, z wyjątkiem Krakowa, części powiatu wielickiego, bocheńskiego, tarnowskiego, brzeskiego, nowosądeckiego, myślenickiego i Miasta Tarnów, gdzie liczba dni, w których stężenie ozonu przekroczyło 120 μg/m 3 zawierała się w przedziale 11 25 dni (mapa 7). Mapa 7 Klasyfikacja stref pod względem kryterium ochrony zdrowia dla ozonu cel długoterminowy Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2016, s. 27 Udokumentowany pomiarami obszar przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu obejmował całe województwo małopolskie, w tym Gminę Radgoszcz. Podobnie jak w roku 2014 przekroczony został poziom dopuszczalny (mapa 8). 63

Mapa 8 Rozkład stężenia rocznego benzo(a)pirenu w pyle PM10 na terenie województwa małopolskiego w 2015 roku Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2015 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2016, s. 38 W granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz znajduje się Jastrząbsko-Żdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu, który został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 23/96 Wojewody Tarnowskiego z dnia 28 sierpnia 1996 r. w sprawie wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Tarnowskiego z 1996 r. Nr 10 poz. 60). Został utworzony w celu zachowania trwałości ekosystemów oraz zwiększenia ich różnorodności biologicznej 17 (mapa 9). 17 Strona internetowa Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody crfop.gdos.gov.pl, inf. z dnia 01.03.2017. 64

Mapa 9 Formy ochrony przyrody w granicach wyznaczonego obszaru rewitalizacji Źródło: Opracowanie własne na podkładzie openstreetmap.org 65

W wyniku przeprowadzonej pogłębionej diagnozy wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz oraz w oparciu o różne formy partycypacji społecznej (spotkania, warsztaty dla różnych grup interesariuszy), zidentyfikowano problemy (konieczne do rozwiązania poprzez działania rewitalizacyjne) i potencjały (których uruchomienie jest istotne do powodzenia procesu rewitalizacji) w podziale na sfery tematyczne (tabela 8) oraz wynikające z nich potrzeby o różnym charakterze i skali oddziaływania. Tabela 8 Zidentyfikowane problemy oraz potencjały wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz Problemy Potencjały 1. Niekorzystna struktura demograficzna z wysokim udziałem ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym (postępujący proces starzenia się społeczeństwa). 2. Wysoki poziom bezrobocia (w tym znaczący udział długotrwale bezrobotnych). 3. Niedostosowane kompetencje i kwalifikacje mieszkańców do potrzeb rynku pracy, wynikające z obecnego systemu i kierunku kształcenia młodych ludzi. 4. Wysoki poziom zagrożenia patologiami społecznymi (najczęstsze powody korzystania ze świadczeń pomocy społecznej to: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba). 5. Wysoka przestępczość wpływająca na niedostateczny stan bezpieczeństwa i porządku publicznego. 6. Niewystarczająca jakość kształcenia oraz poziom nauczania dzieci i młodzieży w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Radgoszczy. 7. Słaba aktywność obywatelska mieszkańców i zaangażowanie w sprawy lokalne (niska frekwencja wyborcza). 1. Niewystarczająca dostępność do usług na obszarze rewitalizacji (rozproszenie przestrzenne). 2. Brak kompleksowego systemu wsparcia przedsiębiorczości mieszkańców. SFERA SPOŁECZNA SFERA GOSPODARCZA 1. Wyższy kapitał społeczny ludzi młodych (w wieku przedprodukcyjnym) w porównaniu do średniej dla gminy. 2. Wysoka jakość kształcenia i poziom nauczania dzieci w Szkole Podstawowej w Zarzeczu Dużym. 3. Wysoka liczba działających organizacji pozarządowych (stowarzyszeń). 1. Wysoki poziom przedsiębiorczości mieszkańców (wyższa liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych w porównaniu do średniej dla gminy). 2. Niższy wskaźnik wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych w porównaniu do gminy). 3. Koncentracja działalności gospodarczych, m.in. obiektów usługowych, handlowych czy produkcyjnych. 66

1. Niedostateczna dostępność zabudowy mieszkaniowej do dróg asfaltowych. 2. Niedostateczny stan techniczny oraz niefunkcjonalny układ części infrastruktury drogowej. 3. Niewystarczający i częściowo będący w złym stanie technicznym system oświetlenia ulicznego. 4. Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura sportowa i rekreacyjna. 5. Niedostateczne wyposażenie przestrzeni publicznych w elementy małej architektury oraz infrastrukturę społeczną. 6. Brak estetycznego, funkcjonalnego i bezpiecznego zagospodarowania przestrzeni publicznej centrum sołectwa Radgoszcz II. 7. Zły stan techniczny obiektów o charakterze sportowo-rekreacyjnym (m.in. boisk sportowych). 8. Bariery architektoniczne dla osób starszych oraz niepełnosprawnych w przestrzeniach publicznych i budynkach użyteczności publicznej. 9. Niski wskaźnik wyposażenia obszaru w infrastrukturę kanalizacyjną. 1. Nieużytkowane i będące w złym stanie technicznym budynki użyteczności publicznej, w tym przeznaczonych na cele społeczne. 2. Niska efektywność energetyczna budynków użyteczności publicznej. 3. Nieodpowiednie warunki techniczne części bazy sportowej. 4. Znaczna ilość przestarzałych instalacji grzewczych zarówno budynkach jednorodzinnych jak również w budynkach użyteczności publicznej. 1. Duża ilość azbestu pozostałego do unieszkodliwienia na obszarze rewitalizacji. 2. Przekroczenie standardów jakości powietrza. 3. Niedostateczna edukacja ekologiczna i świadomość proekologiczna mieszkańców. 4. Lokalizacja na terenach zagrożonych występowaniem powodzi. SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA SFERA TECHNICZNA SFERA ŚRODOWISKOWA 1. Lokalizacja terenów zagospodarowanych pod działalność społeczną: sportową, rekreacyjną, kulturową i turystyczną. 2. Wysoki wskaźnik zwodociągowania obszaru rewitalizacji. 3. Atrakcyjność obszaru jako miejsca zamieszkania (wyższa liczba decyzji o warunkach zabudowy od średniej dla gminy). 1. Koncentracja licznych obiektów ochrony zdrowia, oświaty, usługowo-handlowych, kulturowych, religijnych, rekreacyjnych i innych. 1. Walory przyrodniczo-krajobrazowe (część obszaru rewitalizacji w granicach Jastrzębsko-Żdżarskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu). Źródło: Opracowanie własne 67

Po dokonaniu całościowej analizy problemów oraz potencjałów zidentyfikowanych na wyznaczonym obszarze rewitalizacji wskazano skalę i charakter zdiagnozowanych potrzeb, które determinują zakres działań rewitalizacyjnych. Zidentyfikowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze społecznej to: 1. Kompleksowe wsparcie osób wykluczonych i/lub zagrożonych ubóstwem niezbędne jest przerwanie procesu dziedziczenia ubóstwa i patologii społecznych poprzez różnorodne formy pracy zarówno z dorosłymi, jak i dziećmi czy młodzieżą, m.in. animacji społecznej, profilaktyki społecznej czy środowiskowe formy wsparcia zapewniające organizację czasu wolnego. 2. Przeciwdziałanie bezrobociu i zwiększanie możliwości zatrudnienia konieczne jest zmniejszenie wysokiego poziomu bezrobocia mieszkańców (szczególnie długotrwałego), prowadzącego do wzrostu liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej poprzez realizację programów aktywizacji zawodowej we współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy. 3. Zwiększenie zaangażowania mieszkańców w sprawy lokalne oraz integracji w działaniu na rzecz obszaru rewitalizacji niezbędne jest budowanie wspólnoty aktywnych mieszkańców wokół dobra wspólnego, zachęcanie do działania w organizacjach pozarządowych, wzmacnianie tożsamości lokalnej poprzez różne formy aktywności społecznej we współpracy z podmiotami czy instytucjami działającymi na obszarze rewitalizacji. 4. Wyrównanie szans edukacyjnych i stworzenie możliwości do rozwoju ludzi młodych istnieje pilna potrzeba zapewnienia odpowiednich warunków technicznych oraz możliwości w zakresie kształcenia oraz samorozwoju w celu zwiększenia szans życiowych dzieci i młodzieży (m.in. kreowanie postaw przedsiębiorczych, wprowadzanie i rozwijanie nowych kierunków kształcenia, organizacja zajęć pozalekcyjnych i różnych form spędzania czasu wolnego). 5. Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego na obszarze rewitalizacji określono potrzeby w zakresie przeciwdziałania przestępczości poprzez zamontowanie monitoringu, a także realizacji działań edukacyjnych we współpracy z Komendą Powiatową Policji. 68

6. Zwiększenie dostępności oraz poprawa jakości usług publicznych zdiagnozowane potrzeby dotyczą przede wszystkim poprawy stanu technicznego budynków użyteczności publicznej oraz zwiększenia standardu świadczonych usług na rzecz mieszkańców. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej to: 1. Wspieranie rozwoju przedsiębiorstw i działalności gospodarczych mieszkańców na obszarze rewitalizacji zidentyfikowano potrzeby w zakresie uporządkowania oraz estetycznego i funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni publicznych do rozwoju i różnicowania prowadzonych działalności, a także kreowania przyjaznego klimatu do inwestowania przez przedsiębiorstwa (m.in. ułatwienia formalno-prawne, wspieranie tworzenia zagospodarowywania obiektów na działalność gospodarczą: powierzchnie biurowe, usługowe, handlowe lub produkcyjne). Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze przestrzenno-funkcjonalnej to: 1. Zwiększenie funkcjonalności układów komunikacyjnych z uwzględnieniem preferencji dla ruchu pieszego i rowerowego niezbędne są również działania związane z remontem i/lub przebudową ulic przebiegających przez obszar rewitalizacji uwzględniających potrzeby pieszych i zwiększenia ich bezpieczeństwa, a także tworzeniem miejsc do parkowania. 2. Uporządkowanie oraz stworzenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych sprzyjających aktywności mieszkańców zauważa się szereg potrzeb związanych z poprawą estetyki, funkcjonalności i bezpieczeństwa w miejscach publicznych m.in. poprzez tworzenie elementów małej architektury, a także likwidowanie barier architektonicznych dla osób starszych i niepełnosprawnych. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze technicznej to: 1. Zatrzymanie postępującej degradacji technicznej przestrzeni publicznych oraz poprawa efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej zidentyfikowano na terenie obszaru rewitalizacji zdegradowane i częściowo nieużytkowane budynki będące w zasobach gminy, które wymagają przeprowadzenia kapitalnego remontu i przywrócenia bądź nadania im nowych funkcji społecznych i/lub kulturalnych. 69

2. Uporządkowanie i zwiększenie dostępu do podstawowej infrastruktury komunalnej dla mieszkańców zdiagnozowano szeroki zakres potrzeb w zakresie uzupełnienia braków lub poprawy stanu technicznego podstawowej infrastruktury komunalnej, wpływającej na warunki i jakość zamieszkania, czy prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze rewitalizacji. Zdiagnozowane potrzeby w zakresie przezwyciężania zjawisk kryzysowych w sferze środowiskowej to: 1. Ograniczenie tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń zdiagnozowano potrzebę w zakresie działań zmniejszających wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza poprzez realizację różnych projektów pozwalających na zastąpienie starych, nisko sprawnych urządzeń grzewczych bardziej proekologicznymi rozwiązaniami dostarczającymi ciepło oraz zastosowanie odnawialnych źródeł energii. 2. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców potrzebne są inicjatywy edukacyjne dla mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie świadomości, postaw i zachowań ekologicznych przyczyniających się do ochrony środowiska naturalnego. 70

III. Część programowa 1. Założenia Gminnego Programu Rewitalizacji Przeprowadzenie całościowej analizy zjawisk kryzysowych i potencjałów oraz wskazanie czynników mających szczególne znaczenie z punktu widzenia rewitalizacji (tabela 8) pozwoliło określić strategiczne kierunki działań dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Radgoszcz. Określono wizję (planowany efekt), misję oraz 2 cele rewitalizacji, wokół których skoncentrowane zostały kierunki działań. Realizacja zaplanowanych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych pozwoli na wykonanie misji, a tym samym wyprowadzenie wyznaczonego obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. 1.1. Misja i wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji Gminny Program Rewitalizacji opracowany został w układzie uwzględniającym dwa kluczowe jego elementy, tj. wizję pokazującą wizerunek obszaru rewitalizacji w przyszłości i misję będącą naczelnym kierunkiem zintegrowanej polityki terytorialnej, wokół której koncentrować się będą kompleksowe i partnerskie działania wszystkich interesariuszy rewitalizacji. Na podstawie przeprowadzonej pogłębionej diagnozy, analizy zjawisk kryzysowych i lokalnych potencjałów oraz w wyniku wspólnej pracy warsztatowej interesariuszy rewitalizacji, sformułowano misję i wizję stanu wyznaczonego obszaru po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji. WIZJA Obszar rewitalizacji zintegrowany społecznie, przestrzennie i gospodarczo. MISJA REWITALIZACJI Wspieranie mieszkańców w wykorzystywaniu potencjału społecznego i gospodarczego obszaru rewitalizacji. 71

Wizja obszaru rewitalizacji zawiera w sobie opis pożądanego stanu docelowego we wszystkich sferach, tj. społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, a także osiągnięciu celów rewitalizacji. W wymiarze społecznym na rewitalizowanym obszarze nastąpi poprawa warunków i jakości życia mieszkańców poprzez wzrost ich dochodów oraz włączenie społeczne osób wykluczonych oraz aktywizacja społeczna i integracja społeczności, dzięki programom wsparcia i inicjatywom lokalnym. W wymiarze gospodarczym proces rewitalizacji przyczyni się w sposób bezpośredni do pobudzenia przedsiębiorczości mieszkańców (szczególnie w zakresie promocji samozatrudnienia, a także poprzez działania ukierunkowane na tworzenie nowych miejsc pracy i wsparcie dla osób bezrobotnych). W wymiarze przestrzenno-funkcjonalnym po przeprowadzeniu kompleksowej rewitalizacji stworzone zostaną przyjazne przestrzenie publiczne, a także poprawiona funkcjonalność obiektów użyteczności publicznej przez dostosowanie ich do potrzeb niepełnosprawnych. W wymiarze technicznym dzięki realizacji kompleksowych działań zwiększy się dostępność mieszkańców do podstawowych usług komunalnych, a także poprawi się stan techniczny (m.in.: budynków użyteczności publicznej) gminy, umożliwiając tym samym podniesienie jakości życia mieszkańców. W wymiarze środowiskowym proces rewitalizacji przyczyni się do niwelowania negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko poprzez wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii i zmniejszanie niskiej emisji przez budynki użyteczności publicznej a także edukację mieszkańców w zakresie alternatywnych źródeł ciepła. 72

1.2. Cele rewitalizacji wraz z odpowiadającymi im kierunkami działań Wypełnienie przyjętej wizji i misji jest uwarunkowane realizacją postawionych celów rewitalizacji i zaplanowanych do realizacji kierunków działań, służących eliminacji lub ograniczeniu zdiagnozowanych na etapie diagnostycznym negatywnych zjawisk, ściśle odpowiadających przyjętym celom (schemat 3). Cele rewitalizacji są kwantyfikowalne (wymierne) oraz adekwatne do wyników pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji, co zostało wykazane w tabeli 19. Wskaźniki monitoringowe wdrażania Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Radgoszcz, gdzie do poszczególnych celów przyporządkowano konkretne wskaźniki oddziaływania. Kierunki działań rewitalizacyjnych zestawiono wraz z odpowiadającymi im zidentyfikowanymi potrzebami obszaru rewitalizacji (tabela 8). 73

Schemat 3 Założenia Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Radgoszcz na lata 2016 2022 MISJA REWITALIZACJI Wspieranie mieszkańców w wykorzystywaniu potencjału społecznego i gospodarczego obszaru rewitalizacji CEL REWITALIZACJI 1. Zbudowanie międzysektorowego partnerstwa aktywnych i przedsiębiorczych mieszkańców CEL REWITALIZACJI 2. Poprawa warunków życia na obszarze rewitalizacji KIERUNEK DZIAŁANIA 1.1. Zwiększanie przedsiębiorczości oraz aktywności i integracji mieszkańców KIERUNEK DZIAŁANIA 2.1. Kształtowanie estetycznej i funkcjonalnej przestrzeni publicznej KIERUNEK DZIAŁANIA 1.2. Włączenie społeczne osób wykluczonych lub zagrożonych marginalizacją KIERUNEK DZIAŁANIA 2.2. Zapewnianie dostępu do wysokiej jakości usług publicznych Źródło: Opracowanie własne 74