Cechy charakterystyczne dziecka z FASD uchwytne w trakcie kontaktu diagnostycznego z psychologiem. mgr Ewelina Opalko mgr Grzegorz Grempka

Cechy charakterystyczne dziecka z FASD uchwytne w trakcie kontaktu diagnostycznego z psychologiem mgr Ewelina Opalko mgr Grzegorz Grempka

Cechy charakterystyczne dla dziecka z FASD obserwowane w trakcie wizyty Dziecko z FASD ma charakterystyczny wygląd związany z dysmorfiami. Cechy fizyczne szczegółowo ocenia lekarz co dla psychologa jest pomocne w planowaniu diagnozy.

Cechy charakterystyczne dla dziecka z FASD obserwowane w trakcie wizyty Zachowanie dziecka: - Zachowania lękowe - Zachowania nadaktywne Zachowania lękowe: zawstydzenie, zahamowanie emocjonalne, izolowanie się, niepewność, unikanie kontaktu wzrokowego, blade reakcje emocjonalne, sztywność, przywieranie do rodzica/opiekuna, nadmierna reakcja na jego wyjście z gabinetu, zabawa uboga w treść, często podejmowana bez kontaktu z psychologiem.

Cechy charakterystyczne dla dziecka z FASD obserwowane w trakcie wizyty Zachowania nadaktywne: trudności z koncentracją uwagi, nadruchliwość zachowania niezgodne z konwencją społeczną (bieganie po gabinecie, wchodzenie pod biurko, otwieranie szuflad, zabieranie przedmiotów należących do psychologa) skracanie dystansu z psychologiem impulsywność, labilność emocjonalna słabe rozumienie poleceń lub niechęć do ich wykonywania nadwrażliwość lub zbyt słaba reakcja na bodźce.

Funkcjonowanie emocjonalne Zachowania dzieci z FASD są wynikiem zaburzeń struktury i funkcji mózgu, a często także traumatycznych doświadczeń dziecka we wczesnym okresie rozwoju. Do najważniejszych doświadczeń należy jakość relacji z matką /opiekunem wczesnym Wzorce (style) przywiązania w relacji matka dziecko (Ainsworth, Main, Solomon): bezpieczny lękowo-ambiwalentny lękowo-unikający zdezorganizowany.

Style przywiązania Bezpieczny styl przywiązania, oparty na więzi emocjonalnej i zaufaniu jest rzadko spotykany w grupie dzieci z FASD. Obserwujemy jednak, że dziecko przebywające dłuższy czas z opiekunem zaspakajającym jego potrzeby fizyczne i emocjonalne, kształtuje i utrwala bezpieczną więź ( rodziny zastępcze, rodzice adopcyjni). Pozostałe dwa style przywiazania (lękowo-ambiwalentny i lękowo- unikający) powstają w wyniku doświadczania przez dziecko we wczesnym dzieciństwie braku prawidłowej więzi emocjonalnej z matką. Niepełnym zaangażowaniem opiekuna w kontakt i opiekę nad dzieckiem, deprywacją i frustracją podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych.

Warunki środowiskowe. Zaniedbania w obszarze fizycznym i psychicznym dzieci z FASD (od okresu prenatalnego) Obszar fizyczny: częsty brak opieki lekarskiej w czasie ciąży nieodpowiednie warunki socjalne nieregularność karmienia zaniedbanie czynności higieniczno-opiekuńczych brak stymulacji motorycznej.

Obszar psychiczny: symboliczne odrzucenie dziecka już na etapie rozwoju prenatalnego (narażanie go na kontakt z alkoholem i innymi używkami, poród w stanie upojenia alkoholowego matki i dziecka); brak zainteresowania niemowlęciem, postawy wrogie, agresywne, niecierpliwość; porzucanie, pozostawianie bez opieki; zabieranie dziecka na spotkania towarzyskie, w czasie których jest nadużywany alkohol, dochodzi do awantur i występuje przemoc; podawanie dziecku alkoholu.

Funkcjonowanie poznawcze Deficyty: pamięci uwagi mowy myślenia integracji wzrokowo-ruchowej. Ogólne wrażenie funkcjonowania poznawczego dzieci z FASD: częste poczucie ubogiego potencjału, ograniczonych i sztywnych zachowań, małej plastyczności i otwartości poznawczej. Dziecko posługuje się kilkoma powtarzającymi się i przewidywalnymi schematami zachowania.

Obserwacje w kontakcie diagnostycznym z dzieckiem: niezrozumienie poleceń, z czym wiąże się konieczność kilkakrotnego ich powtarzania, trudności z koncentracją uwagi, słabe rozumienie mowy, ubytki pamięci krótkotrwałej; zawieszanie się w trakcie wykonywania określonego zadania czy testu, ubytki pamięci krótkotrwałej, mała pojemność uwagi, słabe planowanie czynności, deficyty rozumowania i mowy; niezrozumienie złożonego, abstrakcyjnego komunikatu, brak zdolności abstrakcyjnego myślenia, posługiwanie się myśleniem konkretnowyobrażeniowym: nierozumienie metafor i przysłów, potrzeba prostego, konkretnego przekazu;

Obserwacje c.d. niechęć do rysowania, niski poziom grafomotoryczny, nieprawidłowy chwyt ołówka, opóźniona lub zaburzona koordynacja wzrokoworuchowa; ubogie słownictwo, trudności z wysławianiem się: dziecko szuka właściwego wyrazu, wymyśla neologizmy, używa agramatyzmów (przestawia głoski w wyrazach, stosuje nieprawidłowe końcówki fleksyjne), popełnia błędy w składni zdania, występują u niego zaburzenia fluencji słownej, obserwuje się opóźnienia i zaburzenia rozwoju mowy.

Kompensacje poznawcze W toku wykonywania zadań i prób testowych dziecko stara się omijać swoją dysfunkcję, posługując się zastępczo inną, bardziej rozwiniętą funkcją poznawczą. Jest to element dość dobrze przez nie opanowany i schematycznie powtarzany. Na przykład: w teście Pamięci Wzrokowej Bentona dziecko rysuje kształty w powietrzu i nazywa rysowane figury (kompensacja motoryczna i werbalna); w teście 15 słów Reya produkuje zmyślenia i powtarza je w kolejnych próbach (kompensacja pamięci);

w teście Fluencji Słownej wymienia jak najwięcej słów pomijając instrukcję i kategorię, do której ma się odnieść, oraz tworzy neologizmy (kompensacja werbalna i pomijanie elementów instrukcji, które są niezrozumiałe lub nie mieszczą się w polu uwagi); w teście Bender-Koppitz przekręca kartkę i przerysowuje na niej wzory geometryczne, rysuje palcem po wzorze, bierze do ręki kartę ze wzorem i kładzie ją jak najbliżej swojego rysunku;

- w teście WISC-R zadaje pytania, żeby uzyskać pomoc od psychologa, podaje kilka odpowiedzi, oczekując, że psycholog wybierze tę właściwą, układa klocki bezpośrednio na wzorze, oddziela palcem na wzorze poszczególne klocki, w układankach stosuje zasadę prób i błędów, w arytmetyce liczy na palcach

Podwójne znaczenie kompensacji Wskazuje na deficyt: Wskazuje na potencjał: dziecko zastępuje swoją dysfunkcję zdolnością z innego obszaru.

Proces diagnostyczny wiedza psychologiczna doświadczenie zawodowe cechy osobowości diagnosty: empatia, ciekawość poznawcza, wrażliwość emocjonalna badanie psychologiczne: obserwacja, wywiad, rozmowa, eksperymenty kliniczne i testy psychologiczne protodiagnoza: dane z dokumentacji psychologicznej, lekarskiej i wychowawczoedukacyjnej.

W kontakcie i badaniu psychologicznym dziecka ze spektrum FASD psycholog kieruje się wieloma danymi, biorąc pod uwagę kontekst wywiadu z rodzicem/opiekunem dziecka. Kontekst ten jest bardzo istotny, gdyż może znacząco wpływać na zniekształcenia w spostrzeganiu osoby badanej. Szczególnie dotyczy to rodziców adopcyjnych, którzy często prezentują dwie skrajne postawy: - tendencję do wykluczenia diagnozy z kręgu FASD, zaprzeczanie zaburzeniom dziecka i oczekiwanie potwierdzenia nadziei na jego prawidłowe funkcjonowanie obecnie i w przyszłości; - pragnienie uzyskania diagnozy z kręgu FASD, aby uzasadnić i usprawiedliwić odrzucenie emocjonalne dziecka lub nawet plany oddania go z powrotem do placówki.

Podsumowanie Obserwując trudne zachowanie dziecka badanego w kierunku diagnozy z kręgu FASD, nie należy z góry oceniać go negatywnie, lecz zachować świadomość przyczyn takiego funkcjonowania, którymi są: uszkodzenia struktury i funkcji OUN spowodowane ekspozycją na alkohol w okresie płodowym oraz traumatyczne doświadczenia na wczesnym etapie rozwoju, zaburzające tworzenie się więzi z rodzicem/opiekunem. W związku z powyższym założeniem takie cechy i zachowania dziecka, jak: złośliwość, upór, niepodporządkowanie się, lęk przed badaniem, izolowanie się, unikanie kontaktu należy zawsze rozumieć i interpretować w kontekście zaburzenia.

Dziękujemy za uwagę.