Ocena wpływu tianeptyny na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji

92 Ocena wpływu tianeptyny na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji 1 CEZARY CHOJNACKI, 2 EWA WALECKA-KAPICA, 2 GRAŻYNA KLUPIŃSKA, 1 MONIKA PAWŁOWICZ, 3 ANTONI FLORKOWSKI, 1 PATRYCJA WACHOWSKA-KELLY, 1 JAN CHOJNACKI Uniwersytet Medyczny w Łodzi: 1 Klinika Gastroenterologii, kierownik: prof. dr hab. med. Chojnacki J., 2 Zakład Żywienia Klinicznego, kierownik: dr hab. med. Klupińska G., 3 Klinika Psychiatrii Dorosłych, kierownik: prof. dr hab. med. Florkowski A. Ocena wpływu tianeptyny na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji Chojnacki C. 1, Walecka-Kapica E. 2, Klupińska G. 2, Pawłowicz M. 1, Florkowski A. 3, Wachowska-Kelly P. 1, Chojnacki J. 1 Uniwersytet Medyczny w Łodzi: 1 Klinika Gastroenterologii, 2 Zakład Żywienia Klinicznego, 3 Klinika Psychiatrii Dorosłych W celu utrzymania remisji wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (UC) zaleca się stosowanie przewlekłe aminosalicylanów. U wszystkich chorych występuje jednak lęk przed nawrotem dolegliwości, co pogarsza ich stan psychiczny i jakość życia. Z tego powodu u części chorych zaleca się różnego rodzaju środki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. Celem pracy była ocena wpływu tianeptyny (lek nasilający zwrotny wychwyt serotoniny) na stan psychiczny i somatyczny w tej grupie chorych. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w dwóch 30-osobowych grupach chorych z łagodną postacią UC w okresie remisji, w wieku 24-46 lat. Chorzy przyjmowali przez miesięcy aminosalicylany w dawce dziennej 2 1,0 g oraz tianeptynę w dawce 3,5 mg (grupa I) bądź placebo (grupa II). W trakcie leczenia, co 3 miesiące oceniano nasilenie lęku (Skala Lęku Hamiltona HARS), depresji (Skala Depresji Becka BDI), wskaźnik aktywności choroby według kryteriów Kliniki Mayo (MCDAI) oraz stężenie hemoglobiny i białka ostrej fazy (CRP). Wyniki. Po miesiącach w grupie przyjmujących tianeptynę uzyskano obniżenie poziomu lęku (z 20,35 ± 4,03 do,65 ± 3,78 punktów) oraz depresji (z 19,95 ± 4,49 do 9,60 ± 2,76 punktów); różnica w porównaniu z placebo statystycznie znamienna (p < 0,01). W tym samym czasie obserwowano znamiennie niższe w porównaniu z placebo (p < 0,05) wskaźniki aktywności choroby (odpowiednio 3,05 ± 1,36 i 4,65 ± 1,69) oraz nieznacznie niższe stężenia CRP (7,00 ± 5,65 i 9,41 ±,), a wyższe stężenia hemoglobiny (11,93 ± 0,83 i 11,0 ± 0,70). Wnioski. wpływa korzystnie na stan psychiczny i somatyczny chorych na UC. Uzyskane wyniki zachęcają do stosowania w tej chorobie tianeptyny jako leku adiuwantowego. Słowa kluczowe: tianeptyna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego (UC), wskaźnik aktywności, stan emocjonalny Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 182, 92 Evaluation of the influence of tianeptine on the psychosomatic status of patients with ulcerative colitis in remission Chojnacki C. 1, Walecka-Kapica E. 2, Klupińska G. 2, Pawłowicz M. 1, Florkowski A. 3, Wachowska-Kelly P. 1, Chojnacki J. 1 Medical University of Lodz, Poland: 1 Department of Gastroenterology; 2 Department of Clinical Nutrition; 3 Department of Psychiatry for Adults In order to maintain ulcerative colitis (UC) in remission, chronic use of aminosalicylates is recommended. All patients have a fear of the recurrence of symptoms, which makes their mental state and quality of life worse. Because of this a number of patients are recommended to use different sorts of anxiolytic drugs and antidepressants. Aim of the study was evaluation of the influence of tianeptine (selective serotonin reuptake enhancer) on the mental and somatic status in the group of patients. Material and method. The research was conducted in two groups of thirty patients, with benign form of ulcerative colitis in remission, aged 24-46 years. Patients, during a period of months, were given aminosalicylates in a daily doses 2 1.0 g and tianeptine in a doses 3.5 mg (group I) or placebo (group II). During the treatment every three months anxiety (Hamilton Anxiety Rating Scale HARS), depression (Back Depression Inventory - BDI), The Mayo Clinic Disease Activity Index (MCDAI), hemoglobin and C-reactive protein (CRP) level were evaluated. Results. After months in a group of patients who took tianeptine decrease in anxiety (from 20.35 ± 4.03 to.65 ± 3.78 points) and depression (from 19.95 ± 4.49 points to 9.60 ± 2.76 points) was obtained; difference compared with placebo was statistically significant (p < 0.01). At the same time significant decrease compared with placebo (p < 0.05) of disease activity index (respectively 3.05 ± 1.36 and 4.65 ± 1.69), insignificantly lower level of CRP (7.00 ± 5.65 and 9.41 ±.) and higher level of hemoglobin (11.93 ± 0.83 and 11.0 ± 0.70) was observed. Conclusions. Tianeptine has a positive influence on mental and somatic status of patients with UC. Results give the support for tianeptine apllication in UC as adjuvant drug. Key words: tianeptine, ulcerative colitis, activity index, emotional state Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 182, 92 Celem leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego UC (ang. ulcerative colitis) jest osiągnięcie jak najdłuższego okresu remisji i zachowanie dobrej jakości życia. W postaciach ciężkich stosuje się skojarzone leczenie z użyciem aminosalicylanów, glikokortykosteroidów oraz preparatów immunosupresyjnych. Niestety, u około 1/3 chorych nie udaje się osiągnąć pełnej remisji z powodu nieskuteczności lub nietolerancji tych leków [1, 6]. Alternatywą jest leczenie biologiczne przeciwciałami skierowanymi przeciw wybranym cytokinom prozapalnym. Ten sposób także nie u wszystkich zapewnia osiągnięcie długotrwałej remisji [2, 30]. Odmiennie przedstawia się ten problem w łagodnych i umiarkowanych postaciach wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. U tych chorych stosując klasyczną terapię udaje się zagoić zmiany zapalne w jelicie i osiągnąć remisję kliniczną [18]. W okresie remisji zwykle zaleca się dawkę podtrzymującą aminosalicylanów (1,5-3,0 g/dobę). U większości chorych pozostaje jednak niepokój przed nawrotem dolegli-

Ocena wpływu tianeptyny na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego 93 wości. Lęk pogarsza samopoczucie chorych, a następnie prowadzi do dystymii lub pełnoobjawowej depresji. Do tego często dochodzą stresy środowiskowe, pogłębiające zaburzenia psychoemocjonalne. Stan taki jest wskazaniem do wprowadzenia psychoterapii i psychofarmakoterapii [16, 35]. Asortyment leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych jest bardzo bogaty. Istotny jest zatem odpowiedni dobór leku tak, aby uzyskać poprawę stanu psychicznego bez niekorzystnego działania na przewód pokarmowy [31]. W praktyce najczęściej stosuje się leki hamujące zwrotny wychwyt serotoniny SSRIs (ang. selective serotonin reuptake inhibitors), które nie są pozbawione działań niepożądanych, w tym zaburzeń układu trawiennego. Do objawów niepożądanych należą między innymi biegunki, ale ich nasilenie zależy od dawki i aktywności farmakologicznej poszczególnych leków [17]. Celem własnej pracy jest ocena wpływu tianeptyny, leku nasilającego zwrotny wychwyt serotoniny, na stan somatyczny i psychiczny chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego w okresie remisji. MATERIAŁ I METODY Badanie przeprowadzono w grupie 60 chorych z łagodną postacią wrzodziejącego zapalenia jelita grubego w okresie remisji oraz z objawami lęku i depresji. Wiek chorych wynosił 24-43 lata (średnio 30,6 ± 8,8 lat). W grupie tej było 39 kobiet i 21 mężczyzn. Do badań włączono chorych ze zmianami zapalnymi w dystalnym odcinku jelita grubego (esica i odbytnica). Czas trwania choroby wahał się od 4 do 16 lat. W czasie rozpoczęcia badań wszyscy chorzy byli w okresie remisji klinicznej przez ostatnie 6 miesięcy, a w badaniu endoskopowym stwierdzano zagojenie zmian zapalnych w błonie śluzowej jelita. Spełniono również warunki remisji choroby przy zastosowaniu wskaźników aktywności choroby według Kliniki Mayo MCDAI (The Mayo Clinic Disease Activity Index). Wskaźnik ten uwzględnia cztery kryteria punktowane od 0 do 3, tj. częstość oddawania stolca, krwawienie z odbytu, zmiany zapalne błony śluzowej jelita w obrazie endoskopowym oraz całościową ocenę lekarską z uwzględnieniem samooceny stanu zdrowia przez chorego. Zgodnie z tą klasyfikacją za remisję kliniczną przyjmuje się stan, gdy całościowy wskaźnik aktywności nie przekracza 2 punktów, a tym samym endoskopowo odpowiada 0-1 punktów. Natomiast za zaostrzenie choroby uznaje się stan, gdy liczba punktów przekracza 5, przy czym wskaźnik zmian endoskopowych wzrasta co najmniej o 1 punkt [34]. Nasilenie lęku oceniano przy użyciu kwestionariuszy, tj. Skali Lęku Hamiltona (HAMA). Odpowiedzi chorego na elementów oceniano w 5-punktowej skali (0-4 punktów), przyjmując następujące kryteria lęku: 18-24 punktów łagodny poziom lęku, 25-30 punktów umiarkowany, powyżej 30 punktów lęk poważny [4]. Nasilenie depresji oceniano na podstawie odpowiedzi na 21 pytań (wyrażanych w skali od 0 do 3 punktów), zawartych w kwestionariuszach Skali Depresji Becka. Przyjęto przy tym następujące normy niemieckie: bez depresji 0-11 punktów, depresja łagodna -19 punktów, umiarkowana 20-25 punktów, ciężka powyżej 26 punktów [7]. Na wstępie oraz po miesiącach u wszystkich chorych wykonywano podstawowe badania laboratoryjne: morfologia krwi, CRP, glukoza, elektrolity, bilirubina, mocznik, kreatynina, cholesterol, triglicerydy, TSH, AspAT, AlAT, GGTP, ALP, amylaza i lipaza. Chorych podzielono na dwie grupy po 30 osób. Leczenie prowadzono metodą próby ślepej: grupa I, oprócz 2,0 g aminosalicylanów, otrzymywała tianeptynę 3,5 mg dziennie; grupa II przyjmowała 2,0 g aminosalicylanów i placebo. Leczenie prowadzono przez miesięcy. Po 3, 6, 9 i miesiącach oceniano: wskaźniki aktywności choroby, stężenie hemoglobiny, stężenie CRP, nasilenie lęku, nasilenie depresji. Przed i po leczeniu wykonywano pełną kolonoskopię, natomiast w przedziale 3-9 miesięcy rektosigmoidoskopię. Wszystkim chorym zalecano jednakową dietę. Wyniki badań poddano analizie statystycznej przy użyciu testów Kruskala-Wallisa i Manna-Whitneya oraz programu Statistics-Microsoft Co Software. Na badania uzyskano akceptację Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (nr RNN/242/06/KB) oraz pisemną zgodę chorych. WYNIKI Wszyscy chorzy zaakceptowali zaproponowany sposób leczenia i dokładnie realizowali cały program badawczy. Na wizyty zgłaszali się co 6 tygodni, a co tygodni wykonywano zaplanowane badania. była dobrze tolerowana, tylko u 4 chorych w pierwszym tygodniu leczenia wystąpiły nudności, a u 3 bóle głowy o niewielkim nasileniu, niepowodujące konieczności przerwania leczenia. Na okresowe bóle głowy skarżyło się także 4 chorych przyjmujących placebo. W grupie przyjmujących tianeptynę uzyskano znaczne ograniczenie uczucia lęku, ale dopiero po 6 miesiącach; różnice statystycznie znamienne w porównaniu z placebo stwierdzono w badaniach po 9 i miesiącach leczenia. Po miesiącach w grupie przyjmujących tianeptynę uzyskano obniżenie poziomu lęku z 20,35 ± 4,03 do,65 ± 3,78 punktów (ryc. 1). 24 22 20 18 16 Skala Lęku Hamiltona [pkt] 0 3 6 9 Ryc. 1. Zmiany poziomu lęku u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego przyjmujących mesalazynę łącznie z tianeptyną lub placebo; p<0,001 Fig. 1. Changes of anxiety level in patients with ulcerative colitis during treatment with mesalazine and tianeptine or placebo; p<0.001 W trakcie przyjmowania tianeptyny obserwowano podobną dynamikę zmniejszania się wykładników depresji. Niemniej objawy depresji ustępowały szybciej niż w grupie placebo; już po 3 miesiącach liczba punktów w skali Becka obniżyła się z 19,95 ± 4,49 do,75 ± 3,43. W następnych miesiącach obserwowano dalszą poprawę stanu psychicznego,

94 znamiennie większą niż w grupie z placebo (ryc. 2). Po miesiącach leczenia średnia liczba punktów wynosiła 9,60 ± 2,76, co według przyjętych norm kwalifikowało chorych do grupy bez depresji. Uzyskano także poprawę wskaźników somatycznych. Wskaźnik aktywności choroby u przyjmujących tianeptynę już od 6. miesiąca był istotnie niższy niż w grupie z placebo po miesiącach odpowiednio 3,05 ± 1,36 i 4,65 ± 1,69 (ryc. 3). W szczególności różnice dotyczyły wypróżnień, które u osób przyjmujących tianeptynę przez cały okres obserwacji pozostawały w normie. 24 22 20 18 16 8 6 Skala Depresji Becka [pkt] 0 3 6 9 Ryc. 2. Zmiany poziomu depresji u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego przyjmujących mesalazynę łącznie z tianeptyną lub placebo. p<0,05; p<0,01; p<0,001 Fig. 2. Changes of depression level in patients with ulcerative colitis during treatment with mesalazine and tianeptine or placebo; p<0.05; p<0.01; p<0.001 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 Wskaźnik aktywności [pkt] 0 3 6 9 Ryc. 3. Zmiany wskaźnika aktywności wrzodziejącego zapalenie jelita grubego w trakcie przyjmowania mesalazyny łącznie z tianeptyną lub placebo; p<0,05; p<0,01 Fig. 3. Changes of diseas activity index in patients with ulcerative colitis during treatment with mesalazine and tianeptine or placebo; p<0.05; p<0.01 W tej grupie nie pogorszył się także obraz endoskopowy jelita grubego, natomiast w grupie placebo u 3 chorych po 6 miesiącach doszło do nasilenia dolegliwości pod postacią zwiększenia liczby wypróżnień, sporadycznie z domieszką krwi w stolcu. U tych chorych zwiększono dawkę aminosalicylanów do 3,0 g/dobę, ale nie uzyskano pełnej poprawy, a w kontrolnym badaniu endoskopowym po miesiącach stwierdzono cechy zaostrzenia zapalenia. W tym samym czasie (6- miesięcy leczenia) u przyjmujących placebo stwierdzono istotne obniżenie średniego stężenia hemoglobiny z wartości 11,98 ± 0,61 do 11,0 ± 0,79 g/dl; w porównaniu z tianeptyną różnica była statystycznie znamienna (p < 0,01). U 3 osób z zaostrzeniem choroby średnie stężenie hemoglobiny obniżyło się do,3 g/dl. W grupie przyjmujących tianeptynę stężenia hemoglobiny nie zmieniały się istotnie (ryc. 4). 13,0,8,6,4,2,0 11,8 11,6 11,4 11,2 11,0,8,6,4 Hemoglobina [g/dl] 0 3 6 9 Ryc. 4. Zmiany stężenia hemoglobiny u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w trakcie przyjmowania mesalazyny łącznie z tianeptyną lub placebo; p<0,05; p<0,01 Fig. 4. Changes of hemoglobin concentration in patients with ulcerative colitis during mesalazine and treatment with tianeptine or placebo; p<0.05; p<0.01 Różnice statystycznie znamienne między grupami stwierdzono również przy porównaniu stężenia białka ostrej fazy w kolejnych miesiącach obserwacji (ryc. 5), ale u żadnego z badanych chorych nie stwierdzono istotnego zwiększenia (powyżej 25,0 mg/dl) tego wskaźnika. OMÓWIENIE Wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, podobnie jak innym chorobom somatycznym o charakterze przewlekłym, towarzyszą zaburzenia psychoemocjonalne pod postacią zaburzeń snu, lęku czy depresji. Z drugiej strony czynniki psychiczne, w tym przewlekły stres, mogą wpływać niekorzystnie na przebieg choroby i jakość życia chorych. Z tych powodów uznaje się, że chorzy na UC powinni być objęci kompleksową opieką z udziałem gastroenterologów i psychologów, a niektórzy także opieką psychiatrów [9, 27]. Zalecenia takie nie zawsze są realizowane w praktyce. Psychoterapia i farmakopsychoterapia częściej stosowana jest u osób z zespołem jelita nadwrażliwego IBS (ang. irritable bowel syndrome). Należy jednak podkreślić, że patomechanizm obu chorób w pewnym zakresie może być podobny. Co trzeci chorujący na zapalne choroby jelit IBD (ang. inflammatory

Ocena wpływu tianeptyny na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego 95 8 6 4 2 CRP [mg/dl] 0 3 6 9 bowel diseases) w okresie remisji zgłasza dolegliwości, spełniające kryteria rozpoznania IBS [3]. W tym zespole najczęściej stosowane są trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD), takie jak: amitryptylina, imipramina, doksepina czy dezypramina [5, ]. Skuteczność leków trójcyklicznych w leczeniu IBS zostały potwierdzone przez wyniki uzyskane podczas metaanalizy [19]. Zaobserwowano przy tym, że niewystępowanie zaburzeń psychicznych u chorych nie wpływało istotnie na skuteczność stosowanej terapii. Leki trójcykliczne wykazują bowiem wielokierunkowe działanie. Oprócz wpływu na nastrój hamują zwrotny wychwyt neurotransmiterów (w tym serotoniny) oraz wykazują działanie noradrenergiczne i antycholinergiczne. Wykazują również wpływ hamujący na drogi przenoszenia bólu i centralne (ośrodkowe) działanie przeciwbólowe. Poprzez działanie cholinolityczne mogą wpływać na rytm wypróżnień. Leki trójcykliczne, oprócz korzystnego działania, mogą jednak wywoływać wiele poważnych działań niepożądanych. Należą do nich między innymi zaburzenia rytmu serca, bóle i zawroty głowy, zakrzepica żył głębokich, objawy pozapiramidowe, żółtaczka cholestatyczna i reakcje skórne. Nie można ich stosować w niestabilnej chorobie wieńcowej, jaskrze, w przeroście gruczołu krokowego, chorobach wątroby i nerek [11]. Rzadziej stosowane leki przeciwdepresyjne czterocykliczne (mianseryna, maprotylina) mają profil bezpieczeństwa podobny do leków trójcyklicznych Z tego względu coraz większe zainteresowanie wzbudzają leki hamujące zwrotny wychwyt serotoniny, które wywołują znacznie mniej objawów niepożądanych, ale nie są ich pozbawione. Mogą one wywoływać zaburzenia snu, niepokój, bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, drżenia mięśniowe [11, 19]. Nie wolno ich stosować w niewydolności wątroby oraz w padaczce [37]. Efekty niekorzystne są jednak mniej niebezpieczne niż w przypadku stosowania TLPD. Niemniej w celu ograniczenia działań niepożądanych zaleca się rozpoczynanie leczenia od małych dawek. Niepokój budzą doniesienia na temat zwiększonego ryzyka krwawienia z przewodu pokarmowego podczas stosowania SSRIs, co związane jest z upośledzeniem czynności płytek krwi [25]. Zagrożenie takie jest większe przy równoczesnym przyjmowaniu leków przeciwpłytkowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ryzyko krwawienia po SSRIs dotyczy całego przewodu pokarmowego, zwłaszcza dolnego odcinka [39], co jest istotne u chorych na UC. Ryc. 5. Zmiany stężenia białka ostrej fazy (CRP) u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w trakcie przyjmowania mesalazyny łącznie z tianeptyną lub placebo Fig. 5. Changes of C-reactive protein concentration in patients with ulcerative colitis during mesalazine and treatment with tianeptine or placebo W przypadku konieczności równoczesnego stosowania SSRIs i NLPZ zaleca się prewencyjne podawanie leków hamujących pompy protonowe PPI (ang. proton pump inhibitors) [28]. Należy także pamiętać o możliwości wystąpienia pełnoobjawowego zespołu serotoninowego w czasie stosowania SSRIs, szczególnie w przypadku współistnienia niewydolności wątroby i nerek [37]. W przypadku zapalnych chorób jelit stosowano również leki z grupy SSRIs, takie jak: fluoksetyna, wenlafaksyna, sertralina, citalopram, mirtazapina [26]. Uznaje się, że leki te mogą być przydatne w leczeniu skojarzonym IBD, wykazują bowiem korzystny wpływ na sferę psychiczną chorych, poprawiają nastrój i dyscyplinę w przestrzeganiu zaleceń lekarskich (compliance). Uzyskuje się również poprawę stanu somatycznego. Leki te mogą wykazywać działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne poprzez hamowanie wytwarzania cytokin prozapalnych [, 31]. Dotychczas nie dokonano jeszcze oceny przydatności tianeptyny w leczeniu organicznych chorób przewodu pokarmowego. Mechanizm działania tianeptyny polega na stymulacji wychwytu serotoniny, między innymi przez komórki nerwowe i płytki krwi []. Lek ten nie wpływa na wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopaminy ani na receptory serotoninergiczne, noradrenergiczne, dopaminergiczne i cholinergiczne [21]. Zaobserwowano natomiast, że znacząco obniża stężenie serotoniny i noradrenaliny we krwi, przy równoczesnym zwiększeniu stężenia dopaminy we krwi i serotoniny w płytkach [22]. wpływa hamująco na układ limbiczno-podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowy, biorący udział w odpowiedzi na stres [32]. Po podaniu tego leku zmniejsza się wydzielanie kortykoliberyny, ACTH i glikokortykosteroidów [13], co ma istotne znaczenie w osłabianiu reakcji stresu środowiskowego. W praktyce tianeptyna wykorzystywana jest głównie jako lek przeciwdepresyjny. Kasper i Olie [20] metodą metaanalizy oceniali skuteczność tianeptyny w porównaniu z nowoczesnymi SSRIs, takimi jak: fluoksetyna, paroksetyna i sertalina wśród 1348 chorych leczonych z powodu zaburzeń depresyjnych i stwierdzili podobną skuteczność wszystkich wymienionych leków. W wieloośrodkowych badaniach przeprowadzonych w Polsce potwierdzono wysoką skuteczność tianeptyny w depresji o lekkim i średnim nasileniu [33]. Lek ten nie wpływa na istotne parametry fizjologiczne, jak tętno, ciśnienie tętnicze krwi, masę ciała ani na wyniki badań laboratoryjnych. Jest skuteczny i dobrze tolerowany przez osoby starsze, obciążone chorobami somatycznymi [38]. nie wchodzi w interakcje z innymi lekami (1993), a jej odstawienie nie wiąże się z wystąpieniem objawów abstynencji [40]. W badaniach własnych wykazano, że tianeptyna korzystnie wpływa na stan psychosomatyczny chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Efekt ten związany jest z działaniem przeciwlękowym i przeciwdepresyjnym, ale nie można wykluczyć także innych mechanizmów. Bolton i wsp. [8] badali wpływ tianeptyny na motorykę przewodu pokarmowego, pobudzając prądem elektrycznym wyizolowane żołądki i jelita grube szczurów. Wykazali, że tianeptyna hamuje skurcze obu narządów, a tej aktywności nie niwelują leki z grupy SSRIs i NSRIs ani tlenek azotu. W organizmie być może, relaksujący efekt tianeptyny związany jest ze zwiększeniem stężenia dopaminy i zmniejszeniem stężenia serotoniny we krwi [22]. Serotonina poprzez receptory 5-HT3 i 5-HT4 zwiększa uwalnianie acetylocholiny, co powoduje skurcz mięśni gładkich; przeciwdziała temu tianeptyna i tę jej właściwość wykorzystano w leczeniu astmy oskrzelowej [23]. Na modelu zwierzęcym z użyciem indometacyny wykazano, że tianeptyna działa gastroprotekcyjnie. Po podaniu indometacyny tianeptyna zapobiega zmniejszeniu dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), glutationu (GSA), mieloperoksydazy (MPO) oraz obniża zawartość melanodialdehydu (MDA) w błonie śluzowej żołądka; efektu tego nie obserwowano po wenlafaksynie [36].

96 nasilając zwrotny wychwyt serotoniny może zmniejszać jej stężenie także w ścianach jelita grubego i w konsekwencji obniżać nie tylko aktywność motoryczną, ale także zmniejszać odczyn zapalny; serotonina jest bowiem mediatorem zapalenia. W ogniskach zapalenia wydzielana jest przez komórki enterochromafinowe, limfocyty, monocyty, makrofagi, komórki tuczne oraz płytki krwi. Pobudza limfocyty T w kierunku różnicowania się w komórki Th 2. Wzmaga wydzielanie IL-1, IL-6, IL-8 oraz IL-16. Wywiera również silne działanie chemotaktyczne dla granulocytów [15, 24, 29]. Wszystkie wyżej wymienione korzystne działania tianeptyny można odnieść również do jelita grubego. Wyjaśnia to jej skuteczność, zaobserwowaną w badaniach własnych i zachęca do stosowania tianeptyny w skojarzonym leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. WNIOSKI 1. wpływa korzystnie na stan psychiczny i somatyczny chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. 2. Uzyskane wyniki zachęcają do stosowania w tej chorobie tianeptyny jako leku adiuwantowego. PIŚMIENNICTWO 1. Adrizzone S., Bianchi Porro G.: Comparative tolerability of therapies for ulcerative colitis. Drug Safety 2002; 25: 561-582. 2. Adrizzone S., Bianchi Porro G.: Inflammatory bowel disease: new insight into pathogenesis and treatment. J. Intern. Med. 2002; 252: 475-496. 3. Barratt S.M., Leeds J.S., Robinson K. i wsp.: Reflux and irritable bowel syndrome are negative predictors of quality of life in coeliac disease and inflammatory bowel disease. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 2011; 23, (2): 159-165. 4. Beneke M.: Methodological investigations of the Hamilton Anxiety Scale. Pharmacopsychiatry 1987; 20, (6): 249-255. 5. Bixquert-Jiménez M., Bixquert-Pla L.: Antidepressant therapy in functional gastrointestinal disorders. Gastroenterol. Hepatol. 2005; 28, (8): 485-492. 6. Blumberg R.S.: Inflammation in the intestinal tract: pathogenesis and treatment. 2009; 27, (4): 455-464. 7. Bolling-Sternevald E., Lauritsen K., Aalykke C. i wsp.: Effect of profound acid suppression in functional dyspepsia: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Scand. J. Gastroenterol. 2002; 37: 1395-02. 8. Bolton V.N., Bassil A.K., Lee K. i wsp.: Inhibition by tianeptine of neuronally mediated contractions in the rat isolated gastrointestinal tract. Pharmacol. Res. 2008; 57, (5): 339-343. 9. Bryant R.V., van Langenberg D.R., Holtmann G.J. i wsp.: Functional gastrointestinal disorders in inflammatory bowel disease: Impact on quality of life and psychological status. J Gastroenterol Hepatol 2011 (w druku).. Castle M.Z., Silk D.B., Libby G.W.: Review article: The rationale for antidepressant therapy in functional gastrointestinal disorders. Aliment. Pharmacol. Ther. 2001; 19, (9): 969-979. 11. Chang L., Drossman D.A.: Leki psychotropowe i postępowanie z chorym z czynnościowymi zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego. W: Gastrologia i choroby wątroby (red. B. Skrzydło-Radomańska). Czelej, Lublin 2007; 277-283.. Curzon G.: Nowy lek przeciwdepresyjny: tianeptyna oryginalne właściwości farmakologiczne i znaczenie kliniczne. Lęk i Depresja 1996; suppl. 1: 30-34. 13. Dalbende C., Contesse V., Mocaer E. i wsp.: The novel antidepressant tianeptine, reduces stress-evoked stimulation of the hypothalamo pituitary-adrenal axis. Eur. J. Pharmacol. 1991; 202: 391-396.. Diamond M., Kelly J.P., Connor T.J.: Antidepressants suppress production of the Th1 cytokine interferon-gamma, independent of monoamine transporter blockade. Eur. Neuropsychopharmacol. 2006; 16, (7): 481-490. 15. Dürk T., Panther E., Müller T. i wsp.: 5-Hydroxytryptamine modulates cytokine and chemokine production in LPS-primed human monocytes via stimulation of different 5-HTR subtypes. Int. Immunol. 2005; 17, (5): 599-606. 16. Farrokhyar F., Marshall J.K., Easterbrook B. i wsp.: Functional gastrointestinal disorders and mood disorders in patients with inactive inflammatory bowel disease: prevalence and impact on health. Inflamm. Bowel. Dis. 2006;, (1): 38-46. 17. Ford A.C., Talley N.J., Schoenfeld P.S. i wsp.: Efficacy of antidepressants and psychological therapies in irritable bowel syndrome: systematic review and meta-analysis. Gut. 2009; 58, (3): 367-378. 18. Head K.A., Jurenka J.S.: Inflammatory bowel disease part I: Ulcerative colitis pathophysiology and conventional and alternative treatment. Alternative Medicine Review 2003; 8, (3): 247-283. 19. Jackson J.L., O Malley P.G., Tomkins G. i wsp.: Treatment of functional gastrointestinal disorders with antidepressant medications: a meta-analysis. Am. J. Med. 2000; 8, (1): 65-72. 20. Kasper S., Olie J.P.: A meta-analysis of randomized controlled trials of tianeptine versus SSRI in the short-term treatment of depression. Eur. Psychiatry. 2002; 17 suppl. 3: 331-340. 21. Kato G., Weitsch A.F.: Neurochemical profile of tianeptine, a new antidepressant drug. Clin. Neuropharmacol., 1988; 11 suppl. 2: 43-50. 22. Lechin F., van der Dijs B., Hernández G. i wsp.: Acute effects of tianeptine on circulating neurotransmitters and cardiovascular parameters. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry. 2006; 30, (2): 2-222. 23. Lechin F., van der Dijs B., Lechin A.E.: Treatment of bronchial asthma with tianeptine. Methods. Find. Exp. Clin. Pharmacol. 2004; 26, (9): 697-701. 24. León-Ponte M., Ahern G.P., O Connell P.J.: Serotonin provides an accessory signal to enhance T-cell activation by signaling through the 5-HT7 receptor. Blood, 2007; 9, (8): 3139-36. 25. Loke Y.K., Trivedi A.N., Singh S.: Meta-analysis: gastrointestinal bleeding due to interaction between selective serotonin uptake inhibitors and nonsteroidal anti-inflammatory drugs. Aliment. Pharmacol. Ther. 2008; 2, (1): 31-40. 26. Mikocka-Walus A.A., Turnbull D.A., Andrews J.M. i wsp.: The effect of functional gastrointestinal disorders on psychological comorbidity and quality of life in patients with inflammatory bowel disease. Aliment. Pharmacol. Ther. 2008; 28, (4): 475-483. 27. Mikocka-Walus A.A., Turnbull D.A., Moulding N.T. i wsp.: It doesn t do any harm, but patients feel better: a qualitative exploratory study on gastroenterologists perspectives on the role of antidepressants in inflammatory bowel disease. BMC Gastroenterol. 2007; 7: 38-42. 28. Mort J.R., Aparasu R.R., Baer R.K.: Interaction between selective serotonin reuptake inhibitors and nonsteroidal antiinflammatory drugs: review of the literature. Pharmacotherapy. 2006; 26, (9): 1307-1313. 29. O Connell P.J., Wang X., Leon-Ponte M. i wsp.: A novel form of immune signaling revealed by transmission of the inflammatory mediator serotonin between dendritic cells and T cells. Blood. 2006; 7, (3): -17. 30. Pache I., Rogler G., Felley C.: TNF-alpha blockers in inflammatory bowel diseases: practical consensus recommendations and a user s guide. Swiss. Med. Wkly. 2009; 139, (19-20): 278-287. 31. Roumestan C., Michel A., Bichon F. i wsp.: Anti-inflammatory properties of desipramine and fluoxetine. Respir. Res. 2007; 8: 35-36. 32. Rybakowski J.: Farmakologiczne leczenie depresji. Przew. Lek. 2001; 4, ( 6); 48-56. 33. Rybakowski J.: Polskie badania nad tianeptyną. Lęk i Depresja 1996; suppl.1: 63-69. 34. Sandborn W.J., Stenson W.F., Brynskov J. i wsp.: Safety of celecoxib in patients with ulcerative colitis in remission: a randomized, placebo-controlled, pilot study. Clin. Gastroenterol. Hepatol. 2006; 4, ( 2): 203-211. 35. Simrén M., Axelsson J., Gillberg R. i wsp.: Quality of life in inflammatory bowel disease in remission: the impact of IBS-like symptoms and associated psychological factors. Am. J. Gastroenterol. 2002; 97, ( 2): 389-396. 36. Suleyman H., Cadirci E., Albayrak A. i wsp.: Comparative study on the gastroprotective potential of some antidepressants in indomethacin-induced ulcer in rats. Chem. Biol. Interact. 2009; 180, (2): 318-324. 37. Tomaselli G, Modestin J.: Repetition of serotonin syndrome after reexposure to SSRI--a case report. Pharmacopsychiatry. 2004; 37, (5): 236-238. 38. Vukovic O., Maric N.P., Britvic D. i wsp.: Efficacy, tolerability and safety of tianeptine in special populations of depressive patients. Psychiatr. Danub. 2009; 21, (2): 194-198. 39. Wessinger S., Kaplan M., Choi L. i wsp.: Increased use of selective serotonin reuptake inhibitors in patients admitted with gastrointestinal haemorrhage: a multicentre retrospective analysis. Aliment. Pharmacol. Ther. 2006; 23, (7): 937-944. 40. Wilde M.I., Benfield P.: Tianeptine. A review of its pharmacodynamic and pharmacokinetic properties and therapeutic efficacy in depression and coexisting anxiety and depression. Drugs 1995; 49, ( 3): 411-439. Badania były finansowane z grantów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: NN402 0819/34 i NN402 4819/37. Adres do korespondencji: prof. hab. dr med. Jan Chojnacki, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Gastroenterologii, Plac Hallera 1; 90-647 Łódź, tel./fax.: (42) 639 30-49, e-mail: gastrologia@umed.lodz.pl