W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Ekonomiczne uwarunkowania przystąpienia Polski do strefy EURO szanse i zagrożenia Autor: Marzena Skowrońska Promotor:. dr hab. Jan Ostoj prof. WSFiP Bielsko-Biała, rok 2015 1

Spis streści Wstęp... 3 1. Droga Unii Europejskiej do wspólnej waluty... 4 1.1 Zarys historyczny powstania Unii gospodarczej i walutowej... 4 1.2 Etapy tworzenia Unii gospodarczej i walutowej oraz jej kształt obecny... 8 2. Warunki przystąpienia do strefy EURO... 12 2.1. Kryteria konwergencji... 12 2.2. Sytuacja Polski w aspekcie przyszłego wejścia do strefy EURO... 15 3. Szanse i zagrożenia związane z wejściem do strefy EURO... 26 3.1. Korzyści i szanse z posiadania wspólnej waluty... 26 3.2. Koszty i zagrożenia związane z posiadaniem wspólnej waluty... 32 Zakończenie... 35 Spis tabel:... 37 Spis rysunków:... 37 Spis wykresów... 37 Bibliografia... 37 2

Wstęp Przystępując do Unii Europejskiej Polska podjęła zobowiązanie przyjęcia waluty euro, gdy tylko wskaźniki określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej osiągną właściwy poziom. Początki członkostwa w Unii Europejskiej to wielki entuzjazm społeczeństwa w zakresie przyjęcia euro. Niestety z roku na rok zwolenników europejskiej waluty jest coraz mniej. Temat, który wybrałam powinien zainteresować każdego z nas. Dlaczego? Bo uważam, że wcześniej czy później Polska przystąpi do europejskiej elity, jaką jest strefa EURO. Pytanie nasuwa się tylko jedno. Kiedy to nastąpi? Celem mojej pracy było przedstawienie jak przez ostatnie 10 lat Polska starała się wypełnić zobowiązania przyjęte w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej czyli przyjęcia waluty euro. Ponadto starałam się odpowiedzieć na pytanie na jakim etapie jest Polska obecnie oraz z jakimi problemami będzie musiała się zmierzyć w najbliższej przyszłości w związku z wejściem do strefy euro. I na koniec to co interesuje nas najbardziej jaki jest dla Polski bilans korzyści i kosztów posiadania wspólnej waluty. W pierwszym rozdziale starałam się przybliżyć genezę powstania Unii Gospodarczej i Walutowej oraz etapy jej tworzenia. Drugi rozdział pracy poświęciłam na ogólne przybliżenie kryteriów konwergencji nominalnej. W dalszej części skupiłam się na Polsce czyli jak przez ostatnie 10 lat Polska starała się wypełnić kryteria konwergencji nominalnej oraz jakie wyzwania czekają Polskę w związku z akcesją do strefy euro. Ostatni rozdział niniejszej pracy poświęciłam analizie potencjalnych korzyści i szans związanych z przyjęciem euro oraz dla równowagi - analizie kosztów i zagrożeń z tym związanych. 3

1. Droga Unii Europejskiej do wspólnej waluty 1.1 Zarys historyczny powstania Unii gospodarczej i walutowej Przed zakończeniem drugiej wojny światowej USA i Wielka Brytania, w kwietniu 1943 roku ogłosiły swoje plany dotyczące funkcjonowania powojennego systemu walutowofinansowego w skali międzynarodowej. Twórcą koncepcji brytyjskiej był J.M. Keynes natomiast koncepcji amerykańskiej - H.D. White. Obie myśli charakteryzowały się zarówno podobieństwami, ale i istotnymi różnicami. Koncepcja amerykańska i brytyjska przewidywały powołanie określonych organizacji międzynarodowych (odpowiednio Międzynarodowego Funduszu Stabilizacyjnego i Międzynarodowej Unii Clearingowej), których udziałowcami byłyby poszczególne państwa należące do systemu. Obie koncepcje zakładały także wprowadzenie umownej międzynarodowej jednostki rozliczeniowej (odpowiednio unitas i bancor ), określały zakres ich wymienialności (na złoto i waluty narodowe), ustalały warunki możliwości dokonania dewaluacji walut narodowych, przewidywały udzielanie specjalnych kredytów państwom należącym do systemu w celu przywrócenia równowagi bilansu płatniczego itp. Zasadniczą różnicą o charakterze ekonomicznym było to, że koncepcja brytyjska zakładała tzw. automatyzm kredytowy, czyli równoważenie sytuacji płatniczej poszczególnych państw systemu poprzez automatyczne kredytowanie państw deficytowych przez państwa nadwyżkowe, podczas gdy koncepcja amerykańska zakładała udzielenie kredytu danemu państwu dopiero na jego wniosek i w sytuacji gdy występują poważne trudności płatnicze. Zasadnicza różnica o charakterze politycznym zakładała z kolei, że zarówno USA, jak i Wielka Brytania, dążyły do zapewnienia sobie jak najlepszej pozycji i jak największych wpływów w przyszłym międzynarodowym systemie walutowofinansowym 1. W wyniku istnienia sprzeczności pomiędzy koncepcją brytyjską i amerykańską konieczne stało się znalezienie kompromisu w tym zakresie. Za takie porozumienie uznaje się rozwiązanie przyjęte w lipcu 1944 roku podczas międzynarodowej konferencji w Bretton Woods w stanie New Hampshire (USA), którego koncepcja zbliżona była do modelu amerykańskiego. Nowo skonstruowany system walutowy został oparty na następujących zasadach: 1. Złoto jako główny środek rezerwowy i płatniczy, 1 K. Szeląg, Integracja walutowa w Europie Zachodniej w okresie powojennym, Warszawa 2003r., s. 8 4

2. Gwarancją stabilizacji miało być ustalenie stałego parytetu wymiany dolara na złoto 35 dolarów za 1 uncję, 3. Kursy wymiany walut względem dolara mogły się wahać wokół centralnego parytetu (kurs waluty danego kraju w stosunku do dolara) w przedziale ±1, a banki centralne miały obowiązek interwencji w przypadku ryzyka przekroczenia granic tego pasma 2. W Breton Woods zostały powołane dwie międzynarodowe instytucje finansowe: Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (inaczej Bank Światowy), które funkcjonują do dnia dzisiejszego. System z Bretton Woods był udoskonaloną i bardziej pragmatyczną wersją przedwojennego systemu waluty dewizowozłotej. Funkcjonował w oparciu o podobne reguły, z jednym tylko wyjątkiem, którym było powołanie i funkcjonowanie MFW. Wydawało się, że plan Marshalla i silna gospodarka amerykańska będą podstawą powojennej stabilizacji. Jednym z pierwszych projektów współczesnej integracji gospodarczej w Europie było powołanie w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W skład tej organizacji weszło 6 państw Europy Zachodniej (Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy). Na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku te same państwa ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). 3 W latach 60 ubiegłego stulecia system z Bretton Woods ulegał stopniowemu załamaniu. Z perspektywy europejskiej coraz częstsze zmiany kursów walutowych były postrzegane jako sprzeczne z postępującą wewnątrzeuropejską integracją gospodarczą. Stanowiły one realne zagrożenie dla funkcjonujących już wówczas unii celnej i wspólnego rynku rolnego, będącego także jednym z powodów współpracy walutowej w Europie. Kryzys systemu z Breton Woods wymusił przeprowadzenie gruntownych zmian, które nastąpiło w końcówce lat 60 oraz na początku lat 70. W odpowiedzi na poważne problemy systemu z Bretton Woods, liderzy państw EWG na szczycie w Hadze w 1969r. oficjalnie zadeklarowali, że unia gospodarcza i walutowa należy do długoterminowych celów Wspólnoty. Deklaracji tej sprzyjało pragnienie wzmocnienia koordynacji działań w sferze walutowej między państwami członkowskimi EWG, a także chęć uniezależnienia się w kwestiach walutowych od USA. Opracowanie szczegółowego planu stworzenia takiej unii powierzono zespołowi 2 H. Gronkiewicz-Waltz, Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Warszawa 2010r., s. 16 3 Strona internetowa: https://polskawue.gov.pl/historia,integracji,gospodarczej,i,walutowej,2101.html 08.01.2015r. 5

ekspertów pod przewodnictwem Pierre`a Wernera, ówczesnego premiera i ministra finansów Luksemburga. Efektem prac zespołu był zaprezentowany w październiku 1970r. Plan Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca 1980r., czyli wciągu 10 lat 4. W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki kursowej, która zyskała miano "węża w tunelu". Wąż walutowy był systemem stabilizowania kursów pomiędzy walutami państw EWG w obliczu załamującego się systemu z Bretton Woods. Jednym z jego ważniejszych zadań było ograniczenie przedziału wahań kursów walut państw członkowskich do ± 2,25 proc. (wąż) oraz przedziału wahań kursów tych walut w stosunku do dolara do ± 4,5 proc. (tunel). Jednak już rok później gospodarki europejskie zostały dotknięte silnym negatywnym szokiem podażowym, który był efektem zaczynającego się właśnie kryzysu naftowego 5. Proces integracji walutowej wznowiono w marcu 1979r. Aby przywrócić stabilność i ograniczyć gwałtowne wahania kursów walutowych dziewięć państw należących wówczas do EWG wznowiło prace nad wspólną walutą ustanawiając Europejski System Walutowy (ESW).System ten był wyrazem chęci wyeliminowania ryzyka, jakie niosą ze sobą wahania kursów poszczególnych walut, odbijające się niekorzystnie na całej gospodarce. Wprowadzenie ESW wiązało się z koniecznością korekty polityki pieniężnej i gospodarczej poszczególnych krajów w taki sposób, by stały się narzędziami stabilizacji kursów. Uczestnikom ESW udało się stworzyć obszar coraz większej stabilności pieniężnej i stopniowego rozluźniania kontroli nad przepływem kapitału 6. Najważniejszymi elementami systemu była Europejska Jednostka Walutowa ECU czyli koszyk złożony z walut krajów członkowskich proporcjonalnie do PKB i udziału w wymianie handlowej Wspólnoty Europejskiej. Istotą rolę odegrał również mechanizm stabilizacji kursów walutowych (ERM), który był systemem kursów stałych z dopuszczalną marżą wahań ± 2,25 proc (lub wyjątkowo ± 6 proc w przypadku włoskiego lira) od kursu centralnego. W skład systemu wchodził także mechanizm kredytowy, który pozwalał państwom na szybkie pozyskanie środków, które mogły być wykorzystane do interwencji na rynku walut lub dla pokonania trudności w bilansach płatniczych. Ponadto ECU pełniło rolę środka 4 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, Euro Wspólna waluta europejska Warszawa 2011r., s. 3,4. 5 Strona internetowa: http://www.uniaeuropejska.org/raport-wernera-plan-wernera 08.01.2015r. 6 Strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/facts/euint/html/ei_003.pl.html 08.01.2015r. 6

płatniczego miedzy bankami centralnymi, służyło jako jednostka miary, wyrażająca należności i zobowiązania banków centralnych krajów członkowskich a także było używane do płatności związanych z funkcjonowaniem budżetu wspólnotowego 7. Początkowo w ESW brało udział 8 państw tj. Belgia, Dania, Holandia, Francja, RFN, Luksemburg, Irlandia oraz Włochy. Wielka Brytania pozostawała poza systemem. W 1989 roku do tej grupy dołączyła Hiszpania, w 1990 Wielka Brytania, w 1992 roku Portugalia, w 1995 roku Austria, a rok później Finlandia. W 1992 roku z powodu przejściowych kłopotów Wielka Brytania i Włochy wycofały swe waluty z ESW, z tym, że lir włoski powrócił do niego w 1996 roku. Do systemu nie włączono natomiast greckiej drachmy i szwedzkiej korony. Europejski System Walutowy funkcjonował 20 lat do końca 1998r. przyczyniając do zmniejszenia wahań kursów walutowych. Był więc rozwiązaniem bardziej realistycznym i dopracowanym w porównaniu z początkowym wężem walutowym. 8 W sumie ESW odegrał pozytywną rolę. Została utworzona strefa stabilności walutowej, dzięki której nastąpiło obniżenie poziomu inflacji, osiągnięto większą stabilność zewnętrzną (kursową i bilansów obrotów bieżących) oraz wewnętrzną, związaną z polityką fiskalną i pieniężną. Doświadczenia związane z ESW służyły jako podstawa tworzenia zasad unii walutowej. 9 7 J.J. Michałek, Mechanizmy funkcjonowania strefy EURO, Warszawa 2014r., s. 30. 8 P. De Grauwe, Unia walutowa, Warszawa 2003r., s. 108. 9 J.J. Michałek, Mechanizmy funkcjonowania strefy EURO, Warszawa 2014r., s. 32. 7

1.2 Etapy tworzenia Unii gospodarczej i walutowej oraz jej kształt obecny Ważnym wydarzeniem w kierunku pełnej integracji walutowej i gospodarczej było uchwalenie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), który wszedł w życie 1 lipca 1987r. Zadaniem JAE było udoskonalenie wcześniej wykorzystywanych mechanizmów i co najważniejsze wzmocnienie działań skierowanych na procesy integracyjne. Akt przewidywał utworzenie do końca 1992r. jednolitego rynku, funkcjonującego na podstawie czterech fundamentalnych swobód, tj. swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału. 10 Jednolity Akt Europejski był istotnym sygnałem, że następuje dalsza integracja gospodarcza i istnieje potrzeba utworzenia unii walutowej. Jednym z ostatnich kroków w kierunku utworzenia unii walutowej był tzw. Plan Delorsa. W czerwcu 1988 Rada Europejska potwierdziła, że będzie dążyć do stopniowej realizacji unii gospodarczej i walutowej (UGW). Zadanie wyznaczenia konkretnych etapów dochodzenia do UGW powierzyła komitetowi pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. W skład komitetu weszli prezesi krajowych banków centralnych Wspólnoty Europejskiej, a także Alexandre Lamfalussy, wówczas dyrektor naczelny Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), Niels Thygesen, duński profesor ekonomii, oraz Miguel Boyer, prezes Banco Exterior de España. Opracowany przez komitet tzw. plan Delorsa przewidywał realizację unii gospodarczej i walutowej w trzech odrębnych, ale stanowiących ciągły proces etapach. 11 Etap przygotowawczy obejmował lata od lipca 1990 roku do końca 1993 roku. Zakładał on zakończenie budowy wspólnego rynku wewnętrznego, a także rynku finansowego, zniesienie ograniczeń w przepływie kapitałów, koordynacje polityk gospodarczych. W pierwszym etapie waluty wszystkich krajów musiałyby być objęte jednakowymi zasadami, stabilizacji kursów ESW. Ważnym zaleceniem było zharmonizowanie działania banków centralnych krajów członkowskich. Za konieczne uznano wynegocjowanie i ratyfikowanie poprawek do traktatu rzymskiego. 12 W związku z powyższym zwołano konferencję międzyrządową poświęconą UGW, która odbyła się w 1991 roku równolegle z konferencją międzyrządową w sprawie unii politycznej. Wynikiem negocjacji był Traktat o Unii Europejskiej, który został uzgodniony w grudniu 1991 roku i podpisany w Maastricht 7 lutego 1992r. Jednak z powodu opóźnień w procesie ratyfikacji wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993r. Traktat ten stanowił 10 Strona internetowa: http://www.uniaeuropejska.org/jednolity-akt-europejski 02.02.2015r. 11 Strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 02.02.2015r. 12 L. Orędziak, Euro nowy pieniądż, Warszawa 2003, s. 30. 8

nowelizację Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą zmienił jego tytuł na Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską i wprowadził m.in. protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego. 13 Rys. 1. Etapy tworzenia UGW Źródło: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, Euro Wspólna waluta europejska Warszawa 2011r., s. 3,4. Etap drugi rozpoczął się w roku 1994, wraz z powstaniem Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW) i likwidacją Komitetu Prezesów. Etap drugi miał być etapem przejściowym i przygotowawczym do etapu trzeciego. Zakładał on kontynuacje działań na rzecz zbliżenia wyników gospodarczych państw Wspólnoty. Najważniejszym zadaniem w tej fazie było spełnienie przez państwa członkowskie kryterium konwergencji, 13 strona internetowa: https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html 02.02.2015r. 9

warunkujących przystąpienie do UGW. W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej euro, która miała zostać wprowadzona na początku trzeciego etapu, i potwierdziła, że etap ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 r. W grudniu 1996 r. EIW przedstawił Radzie Europejskiej, a następnie opinii publicznej, wybrany projekt serii banknotów euro, które miały wejść do obiegu 1 stycznia 2002 r. Ostateczna decyzja dotycząca daty rozpoczęcia ostatniego, trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej została podjęta w maju 1998 roku przez Radę Unii w składzie szefów państw lub rządów. Stwierdzono, że jedenaście państw spełniło kryteria konieczne do przyjęcia waluty EURO w 1999 r. Kryterium spełniły następujące kraje: Niemcy, Hiszpania, Belgia, Włochy, Francja Irlandia, Austria, Luksemburg, Holandia, Finlandia oraz Portugalia. Wielka Brytania oraz Dania nie zdecydowały się na przystąpienie, natomiast Grecja i Szwecja nie spełniły odpowiednich kryteriów. 14 Etap trzeci oznaczał fazę finalną tworzenia unii gospodarczej i walutowej. Rozpoczął się 1 stycznia 1999r. Jego zasadniczymi elementami były nieodwołalne usztywnienie kursów wymiany walut 11 państw członkowskich oraz rozpoczęcie statutowej działalności Europejskiego Banku Centralnego. Przez pierwsze 3 lata czyli do końca 2011r. waluta euro pozostawała wyłącznie w obiegu bezgotówkowym. Wymiana monet i banknotów narodowych na walutę euro miała miejsce na początku roku 2002. 15 Awers Rewers Awers Rewers Rys. 2. Banknoty według specyfikacji z 2002r. Opracowanie własne 14 H. Gronkiewicz-Waltz, Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Warszawa 2010r., s. 42 15 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, Euro Wspólna waluta europejska Warszawa 2011r., s. 7. 10

W kolejnych latach do unii walutowej przystąpiły Grecja (2001r.), Słowenia (2007r.), Cypr i Malta (2008r.) oraz Słowacja (2009r.). W 2011 r. członkiem unii walutowej została Estonia, a trzy lata później Łotwa. Od 1 stycznia 2015 roku do grona ww. państw dołączyła Litwa. Rys. 3. Aktualna strefa euro Źródło: https://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/map.pl.html 02.02.2015r. Przystąpienie nowych państw do Unii Europejskiej spowodowało, że konieczne było dokonanie zmian obowiązujących traktatów, celem zwiększenia skuteczności funkcjonowania rozszerzonej Unii. W efekcie w dniu 1 grudnia 2009r. wszedł w życie tzw. traktat lizboński, który m.in. znowelizował instytucjonalne i ekonomiczne ramy Unii Gospodarczej i Walutowej. Traktat lizboński wzmacnia pozycję strefy euro i zwiększa jej zdolność do niezależnego decydowania i działania. Usprawnia głosowanie na szczeblu UE oraz upoważnia Komisję Europejską do wydawania bezpośrednich ostrzeżeń kierowanych do państw członkowskich, których polityka gospodarcza jest niespójna z unijnymi wytycznymi lub może utrudniać właściwe funkcjonowanie Unii Gospodarczej i Walutowej. Traktat po raz pierwszy uznaje też Eurogrupę grupę ministrów finansów strefy euro i ustanawia procedurę mianowania jej przewodniczącego. Wraz z ratyfikacją traktatu lizbońskiego Europejski Bank Centralny (EBC) został jedną z siedmiu instytucji Unii Europejskiej. 16 16 Komisja Europejska Euro waluta europejska op.cit. s.6 11

2. Warunki przystąpienia do strefy EURO 2.1. Kryteria konwergencji Państwa będące członkiem Unii Europejskiej oraz objęte derogacją czyli obowiązkiem przyjęcia wspólnej waluty zobowiązane są do przyjęcia jako waluty krajowej euro. Zanim jednak dane państwo uzyska możliwość wprowadzenia euro musi spełnić wymagania zwane kryteriami konwergencji. Kryteria konwergencji są to określone w Traktacie o funkcjonowaniu UE wskaźniki i zasady jakie powinno spełniać państwo przystępujące do Unii Walutowej. 17 Państwo starające się wejść do strefy EURO powinno spełnić następujące kryteria konwergencji: Fiskalne kryterium konwergencji, stanowiące, że państwo członkowskie w momencie dokonywania oceny nie może być objęte procedurą nadmiernego deficytu (art. 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Decyzję o nałożeniu tej procedury podejmuje Rada Ecofin w sytuacji, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych (ang. general government) w relacji do PKB przekracza wartość 3% lub dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wartość 60% PKB. Ocenia się przy tym trwałość wypełnienia kryterium, a w sytuacji przekroczenia wartości referencyjnej w przypadku deficytu: czy ewentualne jej przekroczenie ma charakter wyjątkowy i tymczasowy, a w przypadku długu: czy tempo zbliżania się do tego progu jest zadowalające. Kryterium stabilności cen, przewidujące, że średnia stopa inflacji w danym państwie odnotowana w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą 12-miesięcznej średniej wartości zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych (HICP) w stosunku do średniej wartości tego indeksu w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy. Kryterium stóp procentowych, stanowiące, że w okresie jednego roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać o więcej 17 I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2006, s. 100. 12

niż o 2 punkty procentowe średniej z analogicznych stóp procentowych w trzech państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Kryterium kursu walutowego, wymagające uczestnictwa krajowej waluty w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II) przez co najmniej przez 2 lata. Mechanizm ERM II polega na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro w określonych granicach (+/- 15%) wokół pewnej ustalonej wartości (tzw. parytetu centralnego). W tym okresie nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego w stosunku do euro na własny wniosek państwa członkowskiego. Aby kryterium zostało spełnione, na rynku walutowym w okresie poddanym ocenie nie mogą również wystąpić poważne napięcia. Kryterium konwergencji prawnej, obejmujące analizę zgodności ustawodawstwa krajowego z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Dotyczy ona głównie zgodności celów krajowych banków centralnych z celami Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), niezależności krajowych banków centralnych, integracji krajowych banków centralnych z ESBC i Eurosystemem czy też jednolitej pisowni euro. 18 Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Komisja Europejska oraz Europejski Bank Centralny mają obowiązek nie rzadziej niż raz na 2 lata lub na wniosek państwa członkowskiego sporządzać i przedkładać Radzie Unii Europejskiej niezależne raporty dotyczące postępów państw członkowskich w wypełnianiu zobowiązań związanych z dążeniem do Unii Gospodarczej i Walutowej. 19 W dniu 4 czerwca 2014 roku został opublikowany przez EBC kolejny Raport o Konwergencji 2014, w którym oceniono postęp ośmiu państw członkowskich UE ubiegających się o wejście do strefy euro. Badaniem objęto takie kraje jak: Polskę, Węgry, Czechy, Litwę, Rumunię, Szwecję, Bułgarię oraz ocenianą pierwszy raz Chorwację. 20 Najważniejszym wnioskiem ubiegłorocznej edycji sprawozdania konwergencji był fakt wypełnienia przez Litwę wszystkich kryteriów z Maastricht. Litwa była jedynym z ośmiu ocenianych państw, któremu udało się spełnić wszystkie kryteria. W okresie referencyjnym średnia 12-miesięczna stopa inflacji na Litwie wynosiła 0,6% czyli znacznie poniżej wartości 18 Strona internetowa: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1417826/11_kryteria.pdf 30.04.2015r. 19 Art. 140 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 20 Raport o konwergencji 2014, Europejski Bank Centralny, 2014, s.5 13

referencyjnej wynoszącej 1,7 proc. dla tego samego miesiąca. Ponadto Litwa nie została objęta decyzją Rady Unii Europejskiej w sprawie istnienia nadmiernego deficytu. Relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB wyniosła na koniec 2013 r. 39,4% PKB, czyli znalazła się znacznie poniżej progu ustalonego w Maastricht. W dwunastomiesięcznym okresie do kwietnia 2014r. średnia długoterminowa stopa procentowa wynosiła na Litwie 3,6%, czyli znacznie poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 6,2%. Co do kryterium stabilności kursu walutowego, Litwa również spełniła oczekiwania. W analizowanym okresie lit litewski był stabilny i nie wykazywał żadnych odchyleń od kursu centralnego wobec euro i nie nastąpiła dewaluacja parytetu. 21 W aspekcie prawnym należy zauważyć że litewskie przepisy w zakresie polityki pieniężnej są w pełni zgodne z prawodawstwem UE. Ocenę EBC uzupełniło osobne sprawozdanie z konwergencji przygotowane przez Komisję Europejską. Pozostałych siedem państw objętych oceną w bardzo zróżnicowanym stopniu wypełniło warunki konwergencji. Chorwacja spełniła warunek odpowiedniego poziomu inflacji, stóp procentowych i, jest obok Litwy jedynym państwem, które posiada pełną zgodność prawodawstwa odnośnie polityki pieniężnej z prawodawstwem unijnym w tym zakresie. Pozostaje jednak problem nadmiernego deficytu państwa litewskiego. Z kolei Chorwacja poczyniła odpowiednie kroki, by spełnić warunki konieczne do wyjścia z procedury nadmiernego deficytu. Przed Chorwacją, podobnie jak w przypadku Polski jeszcze trochę pracy nad poziomem deficytu budżetowego, aby został obniżony poniżej wymaganego poziomu 3%. Rumunia jest natomiast jedynym państwem, którego inflacja przekracza wymagany poziom, natomiast kraj ten wypełnia kryterium zadłużenia i długoterminowych stóp procentowych. Co do Szwecji to należy zaznaczyć, że jako jedyne państwo ze starej Unii w tym gronie, musi jeszcze wejść do ERM II oraz tak jak w przypadku pozostałych państw dostosować swoje przepisy dot. polityki pieniężnej do unijnych wymogów. 22 21 Strona internetowa: http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2014/html/pr140604.pl.html 08.05.2015r. 22 Strona internetowa: http://www.euractiv.pl/wersja-do-druku/artykul/litwa-bdzie-kolejnym-czonkiem-strefyeuro-005837 08.05.2015r. 14

2.2. Sytuacja Polski w aspekcie przyszłego wejścia do strefy EURO Polska przystępując do Unii Europejskiej zadeklarowała przyjęcie wspólnej waluty. Na podstawie art. 4 traktatu akcesyjnego Polska bierze udział w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, ze statusem kraju z derogacją czyli kraju, który musi dążyć do wypełnienia kryteriów określonych w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w celu przyjęcia wspólnej waluty. 23 Prace odpowiednich instytucji państwa polskiego nad przystąpieniem do strefy euro trwają już blisko 16 lat i na razie nic nie zapowiada szybkiego zakończenia tego procesu. Przez ostatnie lata rządy Platformy Obywatelskiej starają się przybliżyć Polskę do strefy wspólnej waluty bardziej, aniżeli miało to miejsce za czasów Prawa i Sprawiedliwości. W 2009 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu Do Spraw Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, na mocy którego pierwszym Pełnomocnikiem ds. Wprowadzenia Euro został Ludwik Kotecki Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów. Końcem roku 2009 Rada Ministrów wydała także Rozporządzenie w sprawie powołania Narodowego Komitetu Koordynacyjnego do Spraw Euro, Rady Koordynacyjnej oraz Międzyinstytucjonalnych Zespołów Roboczych do Spraw Przygotowań do Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską. Poniżej przedstawiono kalendarium integracji Polski ze strefą euro począwszy od roku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wraz z krótkim opisem niektórych dokumentów. Tabela 1. Kalendarium integracji Polski ze strefą euro Data Wydarzenie Raport na temat korszyśći i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro (Narodowy Bank 2004.02 Polski) 2004.05.01 Polska członkiem Unii Europejskiej z derogacją Wspólne stanowisko Rządu i Rady Polityki Pieniężnej w sprawie wejścia Polski do strefy 2005.02.07 EURO Integracja Polski ze strefą Euro: uwarunkowania członkostwa i strategia zarządzania 2005.08.19 procesem (Ministerstwo Finansów) Mapa Drogowa Przyjęcia Euro przez Polskę dokument rządowy określający 1 stycznia 2008.10.28 2012 roku, jako datę przyjęcia euro przez Polskę oraz definiujący kolejne etapy procesu integracji ze strefą euro Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw 2009.01.13 Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, Ludwik Kotecki Pełnomocnikiem Rządu 2009.01.26 ds. Wprowadzenia Euro Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii 2009.02 Gospodarczej i Walutowej (Narodowy Bank Polski) 2009.04.27 Uwarunkowania realizacji kolejnych etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro przez Polskę 23 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, Euro Wspólna waluta europejska Warszawa 2011r., s. 30 15

2009.07.29 2009.11.03 2010.04.27 2010.05.21 2010.10.26 2011.03.10-11 2011.10 dokument rządowy określający warunki realizacji kolejnych etapów procesu integracji określonych w Mapie Drogowej Oficjalne ogłoszenie przez Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro nieaktualności roku 2012 jako daty przyjęcia EURO Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie powołania Narodowego Komitetu Koordynacyjnego do Spraw Euro, Rady Koordynacyjnej oraz Międzyinstytucjonalnych Zespołów Roboczych do Spraw Przygotowań do Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską - ustanowienie międzyinstytucjonalnej struktury organizacyjnej ds. wprowadzenia Euro w Polsce Przyjęcie szczegółowych harmonogramów prac Zespołów Roboczych ds. Wprowadzenia Euro przez Radę Koordynacyjną Komunikat Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro potwierdzający, iż intencją Rządu jest dążenie do możliwie szybkiego przyjęcia euro przy jednoczesnym uwzględnieniu warunków bezpiecznego przyjęcia wspólnej waluty Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro - dokument rządowy nt. niezbędnych przygotowań do płynnego wprowadzenia euro Konferencja Euro changeover what should or shouldn`t be done? Conference on Euro Changeover Preparations Rozpoczęcie projektu twinningowego pt. Euro changeover in Poland facilitating an efficient future transition to the euro in Poland 2011.11.04 Narodowy Plan Wprowadzenia Euro został przyjęty przez Komitet ds. Europejskich 2012.02.02 Prof. Dr hab. Elżbieta Orłowska została Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia EURO 2012.06.22 Jacek Dominik został Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia EURO 2012.07.05 Konferencja pt. Economic Governance in the UE / euro area What lessons for Poland? Zakończenie projektu twinningowego pt. Euro changeover in Poland facilitating an 2013.02 efficient future transition to the euro in Poland Rozpoczęcie współpracy z Bankiem Światowym i Narodowym Bankiem Polskim, w 2013.11 ramach Euro Adaption Tchnical Assistance Banku Światowego 2014.07.03 Artur Radziwiłł Pełnomocnikiem Rządu ds. Wprowadzenia Euro 2014.11 Narodowy Bank Polski, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów W lutym 2004 roku Narodowy Bank Polski opublikował Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy EURO. W dokumencie podjęto się oceny aktualnego wtedy stanu realizacji kryteriów konwergencji. W tamtym okresie Polska spełniała tylko 2 z 4 kryteriów konwergencji tj. kryterium inflacyjne oraz kryterium stóp procentowych. Jeżeli chodzi o kryterium inflacyjne to należy zauważyć, że w wyniku wieloletniego procesu obniżania inflacji nastąpił widoczny spadek średniorocznej stopy inflacji HICP, która w listopadzie 2003 roku wyniosła tylko 0,6%. Dla porównania średnioroczna stopa inflacji HICP w tym samym okresie w Unii Europejskiej wynosiła 2,0%, natomiast w strefie euro 2,1%. Z kolei kryterium długoterminowych stóp procentowych Polska zaczęła spełniać od 2003 roku. Początek XXI roku to okres istotnego spadku długoterminowych nominalnych stóp procentowych i osiągniecia w listopadzie 2003 roku średniego poziomu notowanego w Unii Europejskiej oraz w strefie Euro (4,2%). Do spełnienia wszystkich warunków konwergencji w 2004 roku brakowało wypełniania przez Polskę kryterium fiskalnego i kursu walutowego. Niestabilne finanse publiczne oraz utrzymujący się w Polsce wysoki deficyt strukturalny sprawił, że Polska w tym okresie czasu przekraczała dopuszczalną relację deficytu tego sektora w stosunku do PKB. W 2002 roku deficyt wyniósł 3,8% PKB 16

i w dalszym ciągu istniała groźba dalszego wzrostu tego wskaźnika. W tym okresie czasu wiadome było, że trwałe spełnienie tego kryterium będzie wymagało szeregu reform ograniczających udział wydatków sztywnych w budżecie państwa oraz usprawnienia zarządzania finansami publicznymi. Natomiast spełnienie kryterium kursowego wiązało się się przede wszystkim z uczestnictwem Polski w mechanizmie ERM II przez minimum 2 lata. 24 W dniu 7 lutego 2005 roku na spotkaniu przedstawicieli Rady Ministrów i Rady Polityki Pieniężnej uzgodniono wspólne stanowisko Polski w sprawie wejścia do strefy euro. Głównymi elementami tego stanowiska były następujące założenia: Członkostwo Polski w strefie euro przyczyni się do przyśpieszenia wzrostu gospodarczego. Kluczowym warunkiem wejścia do strefy euro jest spełnienie kryteriów z Maastricht. Podstawowym elementem w realizacji Planu Konwergencji, którego aktualizacja została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 30 listopada 2004 roku, jest doprowadzenie do obniżenia deficytu fiskalnego do poziomu poniżej 3% PKB i utrzymanie go na tym poziomie. Uczestnictwo Polski w systemie ERM II, poprzedzające wejście do strefy euro, nie powinno trwać dłużej niż wymagane minimum. Ze strony instytucji Unii Europejskiej pożądana byłaby taka interpretacja kryterium stabilności kursu, która eliminowałaby niepotrzebne ryzyko makroekonomiczne. Powyższe założenia zostały zawarte w dokumencie sporządzonym przez Ministerstwo Finansów w 2005 roku pt. Integracja Polski ze strefą euro uwarunkowania członkostwa i strategia zarządzania procesem. Opracowanie to zawiera próby identyfikacji i systematyzacji problemów związanych z procesem integracji Polski ze strefą euro. Ponadto określa zakres działań ekonomicznych i techniczno-organizacyjnych, niezbędnych do osiągnięcia możliwie największych korzyści z wprowadzenia euro w Polsce. Z opracowanego przez Ministerstwo Finansów dokumentu wynika, że długość okresu od momentu podjęcia decyzji o przystąpieniu do strefy euro do chwili przyjęcia wspólnej 24 J. Borowski Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Warszawa,2004, s. 110-112. 17

waluty musi trwać około 3 lata. 25 Niemniej jednak wybór samego momentu przystąpienia do strefy euro leży w gestii władz państwa. Jednym z pierwszych dokumentów, który wskazywał rok 2012 jako rok wejścia do strefy euro była Mapa drogowa przyjęcia euro przez Polskę. Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 28 października 2008 r. Dokument przedstawiał kolejność niezbędnych działań w ramach procesu przygotowań do przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty. Stanowił on tzw. "mapę drogową" do uzyskania przez Polskę pełnego członkostwa w strefie euro, wskazując terminy realizacji najważniejszych zadań zwłaszcza o charakterze technicznym - w kolejnych etapach przygotowań. 26 Kontynuacją powyższych działań było opracowanie dokumentu pt. Uwarunkowania Realizacji Kolejnych Etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro Przez Polskę, który został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 kwietnia 2009 r. Głównym tematem tego dokumentu to przede wszystkim warunki bezpiecznego włączenia polskiej waluty do systemu ERM II, które będą sprzyjać stabilności kursu złotego w tym systemie. Równocześnie podkreślono konsekwencję Rządu RP w dążeniu do możliwie szybkiego przyjęcia euro i realizacji działań mających na celu maksymalizację korzyści i minimalizację kosztów pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. 27 Mimo tych wszystkich działań odnośnie przygotowań Polski do strefy euro, w lipcu 2009 roku Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro ogłosił decyzję o tym, że Polska nie wstąpi do strefy euro w 2012 roku, tak jak to zakładano w mapie drogowej. Niemniej jednak rząd polski w tym okresie stał na stanowisku dążenia do możliwie szybkiego przyjęcia euro przy jednoczesnym uwzględnieniu warunków bezpiecznego przyjęcia wspólnej waluty. W październiku 2010 roku powstał dokument rządowy na temat niezbędnych przygotowań do płynnego wprowadzenia euro pt. Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro To kolejny dokument, który definiował niezbędne działania przygotowawcze do wprowadzenia euro w Polsce. Z uwagi na wciąż dużą niepewność dotyczącą skutków, załamania koniunktury w gospodarce światowej, dokument nie określał dokładnej daty 25 Ministerstwo Finansów, Integracja Polski ze strefą Euro: Uwarunkowania członkostwa i strategia zarządzania procesem, Warszawa 2005, s. 46 26 Ministerstwo Finansów, Mapa drogowa przyjęcia przez Polskę euro, materiał informacyjny, Warszawa 2008 s.2 27 Ministerstwo Finansów, Uwarunkowania Realizacji Kolejnych Etapów Mapy Drogowej Przyjęcia Euro Przez Polskę, Warszawa 2009, s. 2. 18

wprowadzenia wspólnej waluty, a harmonogram działań został sformułowany warunkowo względem dnia wprowadzenia euro. Rozwinięto i doprecyzowano warunki formalne wejścia Polski do strefy euro oraz przedstawiono bilans netto przyjęcia przez Polskę wspólnej waluty. Do opracowania dołączono dwa dokumenty uzupełniające, tj. Bilans kosztów i korzyści wprowadzenia euro w Polsce w świetle najnowszych badań oraz Kryzys grecki geneza i konsekwencje. 28. Narodowy Plan wprowadzenia Euro został przyjęty przez Komitet ds. Europejskich w dniu 11 listopada 2011 roku. Jednym z ostatnich dokumentów odnośnie integracji Polski ze strefa euro jest opracowanie Narodowego Banku Polskiego z listopada 2014 roku, pt. Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro. Raport skupia się na wyzwaniach ekonomicznych związanych z wejście Polski do strefy euro. Porusza m.in. kwestię zmian instytucjonalnych i konsekwencji tych zmian dla polskiej gospodarki oraz kwestię dotyczącą wzrostu gospodarczego na podstawie doświadczeń krajów strefy euro 29. Tak jak już wspomniano we wcześniejszym podrozdziale Polska, aby stać się pełnoprawnym członkiem strefy euro, musi najpierw trwale spełniać kryteria konwergencji nominalnej tj. fiskalne, stabilności cen, stopy procentowej oraz walutowe. Na przestrzeni ostatnich kilku lat kryteria konwergencji nominalnej są coraz lepiej spełniane z punktu widzenia Polski. Na wykresach umieszczonych poniżej można zauważyć jak kolorowy wielobok coraz lepiej wtapia się w czarny kwadrat kryteriów (fiskalnego, stabilności cen i stopy procentowej). 28 Ministerstwo Finansów, Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, Warszawa, 2010, s.1. 29 Narodowy Bank Polski, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, 2014, s. 3 19

Rys. 4 Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce. Należy pamiętać, że proces ten miał miejsce w okresie kryzysu, kiedy to większość państw strefy euro także nie spełniało kryteriów. W marcu 2015 roku podobnie jak w ostatnich miesiącach Polska wypełniała kryterium stabilności cen i stopy procentowej. Dokładne dane prezentuje poniższy rysunek. Rys. 5 Kryterium konwergencji nominalnej w Polsce marzec 2015 Należy zauważyć, że obok Hiszpanii i Węgier, Polska znalazła się wśród trzech państw tworzących grupę referencyjną kryterium stabilności cen. Średnie 12-miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wyniosło -0,3% (historycznie najniższy poziom) i było niższe o 1,4 pkt. proc. od wartości referencyjnej. Prognozy Komisji Europejskiej zakładają wypełnianie przez Polskę kryterium stabilności cen z dużym marginesem bezpieczeństwa przez cały okres objęty prognozą, tj. do IV kw. 2016 r. Podobna sytuacja dotyczy kryterium stopy 20

procentowej, w którym podstawą do obliczenia wartości referencyjnej były dane z Hiszpanii, Polski oraz Węgier. W Polsce średnia długoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 3% (najniższy poziom), a tym samym ukształtowała się o 2,1 pkt. proc. poniżej wartości referencyjnej, która wyniosła 5,1%. 30 Jak wynika z powyższego wykresu Polska w marcu 2015 roku jeszcze nie spełniała kryterium fiskalnego. Jednak na dzień dzisiejszy jest już pewne, że Komisja Europejska postanowiła zdjąć z Polski procedurę nadmiernego deficytu. Rekomendację Komisji Europejskiej musi jeszcze zatwierdzić Rada Unii Europejskiej, co najprawdopodobniej stanie się 19 czerwca 2015 roku. Komisja Europejska przewiduje, że w 2015 roku deficyt sektora finansów publicznych w Polsce spadnie do 2,8% PKB w 2015 roku i do 2,6% PKB w 2016 roku. W ubiegłym roku Komisja Europejska zawiesiła procedurę wobec Polski, uznając, że państwo polskie podjęło skuteczne działania, by ograniczyć deficyt do wyznaczonego poziomu 31. W dalszym ciągu pozostaje problem z kryterium stabilności kursu walutowego. Ze względu na fakt, że Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II, kryterium nie jest wypełnione. Należy jednak zaznaczyć, że od roku 2010 do chwili obecnej Polska nie wyszła poza +/-15% korytarz kursowy w stosunku do rocznej średniej - max. odchylenia to ok 10%. Można więc śmiało stwierdzić, że jeżeli wejście Polski do ERM II nie wywołałoby dodatkowych perturbacji, to Polska wytrzymałaby dwuletni okres wymaganej stabilności kursowej wokół kursu centralnego. W poniższej tabeli zamieszczono informację na temat zmienności kursu m.in. waluty polskiej względem euro. Tabela 2. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro podstawowe statystyki opisowe, Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2015_05.pdf s.6 04.06.2015r. 30 Ministerstwo Finansów, Departament Polityki Makroekonomicznej, Monitor Konwergencji Nominalnej, 4/2015, s. 1. 31 strona internetowa: http://145.237.239.199/web/bip/ministerstwo- finansow/wiadomosci/aktualnosci/ministerstwo-finansow2/- /asset_publisher/m1vu/content/id/15687850;jsessionid=39b73c5fc7280643e68928a76aa61683 10.05.2015r. 21

Należy pamiętać, że nie chodzi o średnio-tygodniową, czy średniomiesięczną stabilność kursową, lecz o dzienną stabilność kursu złotówki względem euro. Stabilność ta jest oceniana przy pomocy wskaźnika ERV Exchange Rate Volatility ustalonego przez EBC. ERV jest obliczana na podstawie dziennych notowań nominalnego kursu danej waluty względem euro. Wskaźnik ten nie podaje procentowego odchylenia, lecz określa stabilność kursu na podstawie odchylenia standardowego.32 W odniesieniu do Polski należy zauważyć, że aktualny wskaźnik ERV jest stosunkowo wysoki, co prezentuje poniższa tabela. Tabela 3. Zmienność kursów walut krajów UE względem euro ERV, Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2015_05.pdf s. 6. 04.06.2015r. Pomimo spełnienia formalnych wymagań, okazuje się że państwa znajdujące się w ERM II dużo lepiej spełniały/spełniają rygory kursowe i mają zatem lepsze szanse rozwoju w Unii Walutowej niż obecnie Polska patrz tabela niżej. Tabela nr 4. Wahania kursów względem euro w ERM II Źródło: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/monitor_2014_07.pdf s. 6. 04.06.2015r. Podsumowując powyższe rozważania w zakresie wypełniania przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej należy zauważyć, że państwo polskie zbliża się dużymi krokami d o osiągniecia pełnej stabilizacji w ich wypełnieniu. Poniżej przedstawiono tabelę, w której zamieszczono zagregowane informację o tym, jak Polska na przestrzeni ostatnich 6 lat wypełniała kryteria konwergencji nominalnej. 32 strona internetowa: http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/4_wypelnienie_kryterium_stablinosci_kursowej.pdf.pdf) s. 6. 04.06.2015 22

Tabela 5. Kryteria konwergencji nominalnej w Polsce 2009-2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie monitorów konwergencji nominalnej 2009-2015 Oprócz ekonomicznych kryteriów konwergencji, uczestnictwo Polski w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej wiąże się również ze spełnieniem określonych kryteriów prawnych. Według sporządzonego przez Europejski Bank Centralny Raportu o Konwergencji z czerwca 2014 roku prawo polskie nie spełnia wymagań dotyczących niezależności banku centralnego, poufności, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz integracji prawnej z Eurosystemem. Spełnienie kryterium konwergencji prawnej oznacza zgodność przepisów krajowych poszczególnych państw członkowskich z art. 130 i 131 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Statutem Europejskiego Banku Centralnego. 33 Większość specjalistów jest zgodnych, że w celu wprowadzenia waluty euro jako polskiego pieniądza również Konstytucja RP powinna zostać odpowiednio znowelizowana. Przeszkodą konstytucyjną jest przede wszystkim art. 227 dotyczący kompetencji NBP. Opisuje on rolę NBP, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania 33 Ministerstwo Spraw Zagranicznych, K. Kwapień, C. Wójcik, Euro Wspólna waluta europejska, op. cit. s. 17. 23

polityki pieniężnej. Stwierdza również, że to bank centralny odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Po wejściu do strefy euro, obie te funkcje przejmie Europejski Bank Centralny. Zmiana konstytucji wymaga większości 2/3 głosów w Sejmie w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz dodatkowo bezwzględniej większości głosów w Konwencie w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 34 O ile sama procedura zmiany konstytucji nie jest skomplikowana to wynik głosowania nad jej zmianą może pokrzyżować plany wprowadzenia waluty euro do Polski. Niemniej jednak przed Polską, która stara się o pełnoprawne członkostwo w strefie euro oprócz spełnienia różnych, kryteriów o których mowa w traktatach unijnych stoją następujące wyzwania: 1. Proces konwergencji Polska należy do krajów o relatywnie niskim poziomie PKB per capita (na obywatela) oraz relatywnie niskim poziomie cen. Po włączeniu Polski w szeregi państw strefy euro poziom stopy procentowej ustalanej przez EBC, może okazać się zbyt niski w odniesieniu do polskiej gospodarki. Może to grozić narastaniem nierównowag makroekonomicznych m.in. w postaci banki na rynku nieruchomości. Niski stopień rozwoju prywatnego rynku wynajmu zwiększa ryzyko powstania takiej bańki. 2. Umiarkowana konkurencyjność strukturalna konkurencyjność polskiej gospodarki bazuje obecnie w dużym stopniu na niskich kosztach pracy. Konwergencja wynagrodzeń oznacza konieczność wykształtowania pozacenowych źródeł konkurencyjności m.in. poprzez wzrost innowacyjności. 3. Odmienna struktura gospodarki aktualna struktura polskiej gospodarki jest istotnie różna od struktur głównych gospodarek strefy euro. Dotyczy to przede wszystkim charakterystyki rynku pracy (m.in. jego wysoka elastyczność, częściowo oparta na dualizmie) oraz rynku nieruchomości (m.in. niski stopień rozwoju rynku wynajmu oraz dominacja kredytów o zmiennej stopie procentowej). Jak pokazują doświadczenia krajów peryferyjnych, tego typu rozbieżności mogą prowadzić do sytuacji, w której wspólna polityka pieniężna nie będzie dopasowana do sytuacji cyklicznej w kraju. 4. Niewystarczająca efektywność wybranych mechanizmów dostosowawczych - dla kraju będącego częścią strefy euro bardzo ważne jest wykształcenie 34 Rozdział XII Art. 235 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 24

alternatywnych mechanizmów, które pozwalałyby na powrót do równowagi w przypadku wystąpienia zaburzeń. W tym zakresie warto wskazać, że obecne poziomy długu publicznego oraz deficytu strukturalnego ograniczają możliwość prowadzenia antycyklicznej polityki fiskalnej, zaś nadmierny poziom wybranych regulacji zmniejsza szybkość realokacji czynników produkcji oraz dostosowań cenowych w sektorze usług. 35 Reasumując prace związane z przygotowaniem Polski do wejścia do strefy euro powinny być oparte w szczególności na analizie doświadczeń krajów strefy euro. Bo to od stopnia przygotowania polskiej gospodarki do funkcjonowania w ramach wspólnej polityki pieniężnej zależeć będzie wykorzystanie szansy na trwałe przyśpieszenie wzrostu gospodarczego oraz wzrostu zamożności społeczeństwa po przyjęciu euro. 35 Narodowy Bank Polski, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, s. 171. 25

3. Szanse i zagrożenia związane z wejściem do strefy EURO 3.1. Korzyści i szanse z posiadania wspólnej waluty Przystąpienie Polski do strefy euro niesie za sobą wiele potencjalnych korzyści, ale to od przygotowania państwa polskiego będzie zależało, czy staną się one rzeczywistością. Szanse i korzyści przystąpienia do strefy euro można podzielić na krótkookresowe i długookresowe. Korzyści krótkookresowe pojawią się w momencie przystąpienia do strefy euro. Związane są przede wszystkim z eliminacją ryzyka kursowego w stosunku do euro i kosztów transakcyjnych wynikających z wymiany waluty narodowej na euro oraz spadek stóp procentowych. 36 Eliminacja kosztów wymiany walut Najbardziej widoczną korzyścią z przystąpienia do strefy euro jest eliminacja kosztów wymiany walut, które na dzień dzisiejszy ponoszą zarówno wszystkie przedsiębiorstwa jak i gospodarstwa domowe. Dla przeciętnego obywatela czy podmiotu gospodarczego koszty te nie są zbyt wysokie, jednak w skali całej gospodarki oszczędności z tytułu eliminacji tych kosztów są bardzo duże. Koszty transakcyjne w polskim handlu zagranicznym szacuje się na ok. 1,0%-1,5% PKB. 37 Koszty obejmują zarówno marże między kursem kupna a sprzedaży obcej waluty oraz koszty administracyjne ponoszone w związku z prowadzeniem operacji walutowych. Ponadto ze względu na fakt, że większa część polskiego eksportu (70%) oraz importu (60%) rozliczana jest w euro, zaoszczędzone zostaną znaczące zasoby, które można będzie wykorzystać w innych obszarach gospodarki, co z kolei może wpłynąć w długim okresie do wzrostu produkcji i ogólnego dobrobytu. 38 Koszty transakcyjne mają charakter trwały, czyli trzeba je ciągle ponosić. Zatem korzyści wynikające z ich zmniejszenia rosną w miarę upływu czasu. Ograniczenie ryzyka kursowego W momencie wprowadzenia wspólnej waluty zostanie wyeliminowana niepewność wynikająca ze zmienności kursów walutowych. Jak prezentuje poniższy wykres złoty 36 W. Pacho Europejska Integracja Monetarna od A do Z, Warszawa, 2009, s. 339 37 M. Bukowski, S. Dyrda, p. Kowal Przyjęcie euro w świetle modelu DISGE dużej skali, roz. Wpływ wejścia Polski do strefy euro na bezrobocie i zatrudnienie, IBS 2008, s. 75 38 Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 12 26

wielokrotnie umacniał się lub ulegał osłabieniu względem euro. W tak niestabilnych warunkach prowadzenie działalności gospodarczej w strefie euro obarczone jest znaczącymi kosztami i ryzykiem. Eliminacja ryzyka kursowego znacznie ułatwi przedsiębiorcom prowadzenie działalności gospodarczej a także planowanie i łatwiejsze prowadzenie księgowości. Powinno to stymulować wzrost aktywności inwestycyjnej oraz prowadzić do napływu kapitału i poprawy jego alokacji. Poza tym ograniczenie występowania ryzyka kursowego pozwala zredukować koszty związane z zabezpieczeniem się przed ryzykiem kursowym. 39 W Polsce ponad połowa małych i średnich podmiotów gospodarczych stawia ryzyko kursowe jako podstawową barierę w prowadzeniu działalności na skalę międzynarodową. 40 Przez posiadanie waluty międzynarodowej, jaką jest euro ryzyko kursowe może zostać znacząco ograniczone w obrocie z partnerami handlowymi spoza strefy euro. Wykres 1. Kurs EUR/PLN na przestrzeni 10 lat Źródło: http://stooq.pl/q/?s=eurpln&c=10y&t=l&a=lg&b=0 Obliczenia przeprowadzone na potrzeby Raportu NBP z 2009 roku pozwoliły oszacować, że wysokość premii za ryzyko kursowe zawartej w długoterminowych stopach procentowych wynosi około 230-240 punktów bazowych, czyli 2,3-2,4 pkt proc. Jest to podobna wielkość 39 Zespół Analityków NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa, 2009 s. 93. 40 Euro Wspólna Waluta Europejska, op.cit. s. 13 27