ROLA KRYPTOWALUTY BITCOIN NA RYNKU WALUTOWYM

ROLA KRYPTOWALUTY BITCOIN NA RYNKU WALUTOWYM Monika Gal, Anna Pyć * Abstrakt W niniejszej pracy próbowano na podstawie kursów czterech badanych walut: złotówki, dolara, euro oraz bitcoin, ocenić, czy informacje o związkach walutowych wpływają na prognozy przyszłych kursów oraz zdywersyfikowanie portfela inwestycyjnego. W pracy podjęto również próbę scharakteryzowania kryptowaluty bitcoin oraz zwrócono uwagę na odmienność porównywalnych walut tradycyjnych i bitcoina oraz ich funkcjonowanie w gospodarce. Słowa kluczowe JEL Code D53; F31; F39. bitcoin, współczynnik korelacji Pearsona, pary walut. ACCEPTED: 31 st May 2017 PUBLISHED: 30 th September 2017 WSTĘP Od ponad ćwierć wieku na świecie obserwuje się bardzo szybki rozwój technologii, a co za tym idzie ciągłe powiększanie rynków zbytu. W świecie, gdzie na pierwszym miejscu stawiany jest konsumpcjonizm, należy spodziewać się spektakularnych zmian na rynku finansowym. Dostosowanie się do potrzeb konsumenta, który oczekiwał coraz szybszych metod upłynnienia gotówki spowodowało powstanie w ostatnich latach wielu innowacji. Warto tu wspomnieć o sektorze płatności elektronicznych, o obrocie gotówką przez Internet oraz o wielu innych ciekawych rozwiązaniach, które miały zwiększyć wygodę konsumenta oraz bezpieczeństwo transakcji walutowych. Istotnym przełomem okazało się wprowadzenie przez Satoshi Nakamoto 1 w 2009 roku pierwszej wirtualnej kryptowaluty bitcoin. Okazało się, że świat potrzebuje waluty ponadnarodo- * Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki. 1 Podejrzewa się, że Satoshi Nakamoto to jedynie pseudonim osoby, a nawet grupy osób podających się za twórców bitcoina. Do tej pory nie ma pewności, kto wprowadził wirtualną walutę na rynek międzynarodowy. JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl 17

wej, wręcz globalnej, która będzie opierała się na zupełnie innych zasadach niż dotychczasowe waluty. Z kontrowersyjnej nowości bitcoin stał się walutą godną konkurowania z walutami tradycyjnymi. Celem niniejszego artykułu będzie zbadanie korelacji par walut: złotego, dolara, euro oraz bitcoina. Autorki próbują ocenić, czy na podstawie informacji o wartości korelacji można stworzyć strategię inwestycyjną i założyć portfel o ograniczonym ryzyku oraz odpowiedzieć na pytanie, czy sposób definiowania i postrzegania pieniądza ma wpływ na zależności międzywalutowe. Temat ten jest absorbujący, przeciwstawiane są sobie waluty oparte na całkiem różnych sposobach definiowania pieniądza oraz różniące się zaufaniem użytkowników rynków. Duże zainteresowanie alternatywnymi instrumentami finansowymi sprawiło, iż kryptowaluta bitcoin stała się przedmiotem wielu badań naukowych, stąd próba porównania jej do pozostałych wyżej wymienionych walut. 1. KRYPTOWALUTA BITCOIN A RYNEK WALUTOWY Krzysztof Kolany w swoim artykule Kto z kim chodzi na Foreksie, czyli związki par walutowych pisał o związkach przyczynowo-skutkowych par walut na rynku Foreks 2. Jak sam twierdzi, niezbędnym narzędziem do badania takich zależności jest współczynnik korelacji liniowej Pearsona. Na podstawie tabeli korelacji par walut autor opisuje zagadnienie i przedstawia wnioski: zwraca uwagę na wysokie współczynniki korelacji. Jednak bardziej intrygujące okazało się być twierdzenie, że słaba korelacja również jest wykorzystywana przez inwestorów. Jak sam pisze: [ ] dwa instrumenty finansowe nie powiązane można wykorzystać przy budowie portfela, redukując jego całkowite ryzyko. Porównując waluty należy, oprócz samych danych z obszaru analizy technicznej, zwrócić uwagę na kilka istotnych zagadnień. Kierunki zmian notowań walut odzwierciedlają słuszność polityki pieniężnej danego kraju i mówią o rozwoju gospodarczym. Na co należy zwracać uwagę przy ocenie notowań walut najpełniej wyraził Jan Mazurek. Przede wszystkim wspomina o wskaźnikach makroekonomicznych oraz politykach monetarnej i gospodarczej. Zwraca również uwagę, że nie tylko lokalna sytuacja, ale również globalne podejście ma znaczenie. Sytuacja na świecie i pozycje takich walut jak dolar, od zawsze miały wpływ na pozostałe notowania. Swój artykuł puentuje bardzo ciekawym stwierdzeniem: Mnogość czynników, które mają wpływ na rynek walutowy stanowi o jego wielkiej złożoności. Dlatego też inwestowanie na Foreksie to gra tylko dla osób, które wiedzą, jak duże ryzyko podejmują. 2 Foreks (Foreign exchange) globalny rynek walutowy obejmujący transakcje kupna i sprzedaży walut. Nie posiada fizycznej siedziby, transakcje dokonywane są za pomocą sieci komputerowej. 18 JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl

Rozumiejąc ogrom złożoności rynku walutowego należy wspomnieć o specyfice bitcoina. Jest to kryptowaluta w dużej mierze oparta na matematyce i algorytmach. Różni się od waluty tradycyjnej choćby całkowitą anonimowością transferów czy brakiem nadzoru ze strony banków centralnych. Nie posiada fizycznej postaci, a cała jego infrastruktura opiera się na komunikacji w sieciach Peer to Peer 3. Próba oceny, czy bitcoin spełnia wszystkie warunki, aby otrzymać miano pieniądza, jest częstym tematem artykułów naukowych. Pisze o tym m.in. Anna Piotrowska. Podkreśla, że pieniądz musi spełniać trzy podstawowe funkcje: po pierwsze być środkiem wymiany, po drugie miernikiem wartości, a po trzecie środkiem tezauryzacji. Autorka wnioskuje, że bitcoin nie może zostać uznany za powszechną walutę, ponieważ wykazuje odstępstwa od wyżej wymienionych funkcji. Z kolei Arkadiusz Sieroń w artykule Czym jest bitcoin? pisze, iż obecny brak powszechnej akceptacji nie dyskredytuje bitcoina i jego szans na osiągnięcie statusu waluty współmiernej z dolarem czy euro. Jednakże na ten moment bitcoin jest pieniądzem niepewnym, dlatego użytkownik będzie wybierał instrumenty lepiej zabezpieczone przed ryzykiem. Wydaje się, że sytuacja związana z tradycyjnymi walutami nie jest również oczywista, a sam rynek i jego mechanizmy nie ułatwiają podjęcia decyzji, w jaki sposób inwestować. Wiele cennych informacji na temat procesu kształtowania się kursu złotówki oraz rozwoju międzynarodowego systemu walutowego można znaleźć w artykule Kurs złotego w świetle analizy falkowej. Autorzy artykułu podkreślają kluczową rolę instytucji, jaką jest bank centralny i jego powiązanie z decyzjami uczestników rynku. Powiązania te przekładają się na kursy walut, a co za tym idzie w późniejszym czasie na rozwój gospodarczy. Wynika stąd, że instytucje takie jak banki centralne nadają walucie kształt i dbają o zaufanie użytkowników rynku. Pojawia się tutaj pytanie, w jaki sposób odnieść walutę nie posiadającą nad sobą instytucji kontrolnej, do której zaufanie nie jest budowane na podstawie konkretnej polityki powołanego w tym celu organu, a waluty tradycyjnej, która posiada bogatą historię notowań. 2. METODY BADAWCZE KORELACJI POMIĘDZY PARAMI WALUTOWYMI Przyglądając się publikacjom naukowym oraz popularnonaukowym dotyczącym inwestowania na rynku Foreks można zwrócić uwagę na bardzo częste wykorzystanie miary współczynnika korelacji Pearsona. Strategie budowane na podstawie jego interpretacji zdają się być dobrym odzwierciedleniem rzeczywistości. 3 Peer-to-peer w skrócie P2P rodzaj sieci służącej do bezpośredniej wymiany plików między użytkownikami, http://www.i-slownik.pl/1057,p2p-lub-peer-to-peer-peer-to-peer/. JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl 19

Współczynnik korelacji liniowej Pearsona jest jednym z narzędzi statystyki opisowej. Bada on liniową zależność między dwoma zmiennymi oraz pozwala określić kierunek i siłę takiej zależności. Co charakterystyczne dla tej miary, współczynnik Pearsona przyjmuje wartości z przedziału domkniętego [ 1,1]. Wyniki badań korelacji można interpretować w następujący sposób: korelacja doskonała charakteryzuje się wartością skrajną 1 lub 1, dodatni wskaźnik informuje o identycznym kierunku zmian poszczególnych cech, natomiast ujemny mówi o zmianie kierunku pod wpływem zmian wartości cech. Brak zależności między zmiennymi wskazuje współczynnik równy 0. Im współczynnik bliższy skrajnym wartościom przedziału domkniętego, tym korelacja jest silniejsza. Podobnie w przypadku braku korelacji, coraz słabsze zależności będą pojawiały się w momencie, gdy wynik korelacji będzie zbliżał się do 0. Dodatkowo informację o korelacji w czasie dostarcza nam narzędzie z dziedziny analizy technicznej oparte na średnich kroczących, a mianowicie korelacje kroczące. Jest to metoda doskonale obrazująca korelację Pearsona w dłuższej lub krótszej perspektywie czasu w zależności od wybranej sesji przeprowadzonego badania. Do celów omawianych badań wykorzystano korelację kroczącą z 15 sesji (krótkookresową). W przeprowadzonym badaniu dane historyczne zostały pobrane ze strony internetowej www.stooq.pl. Przedmiotem zainteresowania był ostatni rok (tj. od 10-03-2016 do 10-03-2017) notowań par walut PLN/USD, PLN/EUR oraz PLN/BTC. Na podstawie zbudowanej bazy danych w arkuszu kalkulacyjnym Excel przeprowadzono badania dotyczące obliczenia podstawowych wskaźników finansowych takich jak stopy zysku, współczynniki korelacji Pearsona pomiędzy parami PLN/USD a PLN/EUR, PLN/USD a PLN/BTC oraz PLN/EUR a PLN/BTC, a także korelacji kroczącej z 15 sesji. Badania zostały przeprowadzone na podstawie dziennych kursów zamknięcia omawianych wyżej par walutowych. Pod uwagę wzięto również czynniki ekonomiczne i gospodarcze związane z pochodzeniem badanych walut. Same narzędzia wyznaczają pewne kierunki związane z prognozowaniem przyszłości, jednak kluczowa jest tutaj znajomość mechanizmów rynkowych. 3. WYNIKI BADAŃ Po przeprowadzeniu badań okazało się, że silną korelacją charakteryzują się pary PLN/USD i PLN/EUR, natomiast dwie pozostałe pary, PLN/USD i PLN/BTC oraz PLN/EUR i PLN/BTC wykazały dość niską zależność w stosunku do siebie. Dokładne wyniki zostały ukazane w tab. 1. 20 JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl

2016-03-11 2016-04-11 2016-05-11 2016-06-11 2016-07-11 2016-08-11 2016-09-11 2016-10-11 2016-11-11 2016-12-11 2017-01-11 2017-02-11 Journal of Capital Market and Behavioral Finance 2017, Vol. 3(7), p. 17 26 Tabela 1. Macierz korelacji par walutowych PLN/USD PLN/EUR PLN/BTC PLN/USD x 0,723634376 0,227048347 PLN/EUR x 0,236025531 PLN/BTC x Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx arkusz 1. Dodatkowo obliczone stopy zwrotu z inwestycji w poszczególne waluty charakteryzują się dużą zmiennością w przypadku złotówki względem bitcoina, natomiast kursy złotówki powiązanej z dolarem i euro są zdecydowanie bardziej regularne i stabilne. 0,2 0,15 0,1 0,05 0-0,05-0,1-0,15-0,2 USD EUR BTC Rysunek 1. Stopy zwrotu USD, EUR, BTC Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx arkusz 1 i arkusz 2. W celu uzyskania dokładniejszego obrazu badania, zostały obliczone i zilustrowane 15-sesyjne współczynniki korelacji badanych par walut (rys. 2 4). JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl 21

2016-03-31 2016-04-30 2016-05-31 2016-06-30 2016-07-31 2016-08-31 2016-09-30 2016-10-31 2016-11-30 2016-12-31 2017-01-31 2017-02-28 2016-03-31 2016-04-30 2016-05-31 2016-06-30 2016-07-31 2016-08-31 2016-09-30 2016-10-31 2016-11-30 2016-12-31 2017-01-31 2017-02-28 Journal of Capital Market and Behavioral Finance 2017, Vol. 3(7), p. 17 26 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 Rysunek 2. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/USD PLN/EUR Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx arkusz 3 i arkusz 4. 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 Rysunek 3. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/USD PLN/BTC Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx arkusz 5 i arkusz 6. 22 JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl

2016-03-31 2016-04-30 2016-05-31 2016-06-30 2016-07-31 2016-08-31 2016-09-30 2016-10-31 2016-11-30 2016-12-31 2017-01-31 2017-02-28 Journal of Capital Market and Behavioral Finance 2017, Vol. 3(7), p. 17 26 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6-0,8-1 Rysunek 4. 15-sesyjny współczynnik korelacji PLN/EUR PLN/BTC Źródło: opracowanie własne, plik źródłowy: artykuł.xlsx arkusz 7 i arkusz 8. 4. OBSERWACJE I WNIOSKI Każda z czterech omawianych walut: PLN, BTC, EUR i USD funkcjonuje w pewnym otoczeniu rynkowym. Jeśli chodzi o kurs złotego warto nadmienić, że pomimo niezależności banku centralnego i jego polityki pieniężnej w Polsce obserwuje się dość niestabilną sytuację polityczną, która według niektórych analityków mocno zniechęca inwestorów. Dodatkowo warto zauważyć, iż to kurs złotego bardziej zależy od eurodolara niż odwrotnie. Z kolei dolar przeżywał w ostatnim czasie znaczące spadki i wahania kursowe spowodowane zmianą władzy oraz kontrowersjami, jakie idą za polityką prezydenta Trumpa. Rynki błyskawicznie zareagowały na te zmiany i wykazały duże skoki. Waluty równie silnie zareagowały na wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Z powyższych informacji wynika, że rynek jest bardzo wrażliwy na wstrząsy i nawet najlepsze analizy oraz opracowania poparte powtarzalnością i trendami cen rynkowych nie dają nam gwarancji słuszności naszych strategii. Wydaje się, że bitcoin, który jest pozbawiony wpływów inflacyjnych czy decyzji banków centralnych, jest walutą zbliżoną do ideału. Nie jest jednak pozbawiony wad. Kurs bitcoina w jego krótkiej karierze wiele razy wykazał dość duże skoki, które pozwalały na duże zyski, ale i równie duże straty. Znaczące wahania bitcoina sprawiają, że staje się walutą wysokiego ryzyka. JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl 23

Przechodząc do wniosków z przeprowadzonej symulacji par walutowych, zauważa się wysoką korelację pomiędzy parami PLN/USD a PLN/EUR co może świadczyć o tym, iż waluty o podobnej budowie będą lepiej skorelowane niż pary, w których występuje bitcoin. Analizując wyżej przedstawione wyniki warto zwrócić uwagę, że współczynnik korelacji nie ukazuje nam związków przyczynowo-skutkowych, a jedynie współzależność dwóch zmiennych. Obserwując parę euro-dolar można dostrzec, że współzależność ta jest znacząca 4 (0,74), a znak korelacji świadczy o tym, iż pary te poruszały się w tym samym kierunku. Wysoka korelacja, taka jak w omawianym przypadku, jest wartościowa dla inwestorów w momencie, gdy kurs walut rośnie. Zazwyczaj jednak inwestorzy dążą do dywersyfikacji portfela oraz do zredukowania ryzyka inwestycji, stąd wniosek, iż wysokie korelacje nie zawsze sprzyjają układaniu strategii inwestycyjnej. W przypadku par PLN/USD PLN/BTC, jak i PLN/EUR PLN/BTC obserwuje się podobnie niską korelację. W pierwszym przypadku jest to korelacja na poziomie 0,23, natomiast w drugim 0,24. Korelacje te wskazują niską zależność wymienionych par walutowych, a fakt ich dodatniości nie daje żadnego obrazu poruszania się powyższych walut. Mimo to wielu analityków uważa, że na podstawie informacji o niskich korelacjach można o wiele bezpieczniej budować swoje portfele inwestycyjne. Wynika więc z tego, że inwestor nie szuka wyłącznie niskich korelacji na rynku. Najatrakcyjniejszymi wydają się być zależności ujemne, kiedy to spadek jednej pary może powodować wzrost drugiej, co zdawałoby się całkowicie niweluje ryzyko i przynosi bezpieczne dochody, jeżeli podobna sytuacja miałaby miejsce w przyszłości (zakładając, że zachowania walut są powtarzalne). Jednakże pamiętając o specyfice bitcoina i jego znaczących wahaniach kursowych związanych ze spekulacjami nie można jednoznacznie odpowiedzieć czy inwestycja w omawiane pary walut będzie wykazywała się opłacalnością. Korelacja jest zmienna w czasie, co dobrze widać na wykresach przedstawionych w poprzednim rozdziale. W celu ilustracji układów współczynników w krótkich okresach wykorzystano 15-sesyjną korelację. Na wykresie przedstawiającym korelację par PLN/EUR i PLN/USD widać, że korelacje są dodatnie (za wyjątkiem dwóch momentów). Natomiast zauważa się duży spadek zależności na przełomie listopada i grudnia (termin wyborów prezydenta USA). Z korelacji bliskiej 1 współczynnik spadał aż do poziomu 0,4. W pozostałych momen- 4 Siła związków korelacyjnych: 0,0 0,2 brak korelacji, 0,2 0,4 słaba korelacja, 0,4 0,7 umiarkowana korelacja, 0,7 0,9 silna korelacja, 0,9 1,0 bardzo silna korelacja. 24 JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl

tach widać, że związek tych par jest dość duży. Zupełnie inaczej wygląda sprawa korelacji z bitcoinem. Współczynniki przechodzą przez całą skalę korelacji. Brak powiązań może wynikać z braku powszechnej akceptacji dla kryptowaluty oraz jej specyfiki. Sytuacja przedstawiona na wykresach jest bardzo niestabilna i nie można jednoznacznie określić ryzyka inwestycji ani zbudować odpowiedniego zdywersyfikowanego portfela. Porównując zebrane wyniki widać, iż o wiele lepiej skorelowały się waluty o tradycyjnym charakterze, które spełniają wszystkie wymagania związane z definicjami i funkcjami pieniądza. Bitcoin natomiast pozostaje tworem współczesności i mimo kilku lat obserwacji jego notowań na rynku nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, w którym momencie zainwestować w bitcoina. Wydaje się, że sama obserwacja i analiza nie wystarczą, a inwestor musi być przygotowany na poniesienie równie dużych zysków co strat. ZAKOŃCZENIE Przeprowadzone badania i interpretacje mają charakter silnie teoretyczny. Inwestując kapitał w walutę trzeba mieć świadomość złożoności mechanizmów panujących na rynku Forex oraz ogromnego wpływu zjawisk politycznogospodarczych na notowania walut. Inwestując kapitał, oprócz narzędzi pozwalających badać rynek i czujnej obserwacji zmian cen, trzeba posiadać intuicję, gdyż dobrze skorelowanych instrumentów na rynku jest bardzo mało. Jednakże mimo wszelkich przeciwności korelacja jest narzędziem, które w bardzo modelowy sposób bada zależności międzywalutowe oraz pozwala ocenić siłę ich powiązań. Badając zależności par walutowych udało się wykazać, iż bitcoin jest walutą mocno niestabilną. Pomimo próby dywersyfikacji portfela i kierowania się niską korelacją, kurs bitcoina nie wykazuje konkretnych sygnałów, które umożliwiłyby bezpieczną inwestycję, jak w przypadku pozostałych badanych walut. Zakładając powtarzalność sytuacji na rynku walutowym warto byłoby przyjrzeć się, jak sytuacja wyglądała w dłuższym terminie niż rok. Przedstawione badania wymagają kontynuacji i dalszego rozwoju. BIBLIOGRAFIA Bereś H., Bereś K., Zięba J., 2009, Kurs złotego w świetle analizy falkowej, Gospodarka Narodowa, nr 3. Bilski J., 2006, Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Chisholm A., 2011, Wprowadzenie do międzynarodowych rynków finansowych. Instrumenty, strategie, uczestnicy, Wolters Kluwer, Warszawa. JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl 25

Dobosz A.,2014, Bitcoin efemeryda czy solidna przyszłość?, Kwartalnik Naukowy Uczelni Vistula, nr 3. http://www.i-slownik.pl/1057,p2p-lub-peer-to-peer-peer-to-peer/. Kolany K., Kto z kim chodzi na Foreksie, czyli związki par walutowych, http://www.bankier.pl/wiadomosc/kto-z-kim-chodzi-na-foreksie-czyli-zwiazki-parwalutowych-2029121.html [dostęp: 10.03.2017]. Koronacki J., Mielniczuk J., 2006, Statystyka dla studentów kierunków technicznych i przyrodniczych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa. Mazurek J., Czynniki wpływające na kursy walut, http://www.bankier.pl/wiadomosc/czynnikiwplywajace-na-kursy-walut-7337577.html [dostęp: 10.03.2017]. Perez K., Urbaniak M., 2013, Bitcoin wirtualny eksperyment czy waluta przyszłości?, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 4. Piotrowska A., 2014, Bitcoin a definicja i funkcje pieniądza, Annales Universitatis Mariae Curie- Skłodowska, sectio H Oeconomia, nr 3. Przyłuska-Schmitt J., 2016, Bitcoin intrygująca innowacja, Bank i Kredyt, nr 2. Richter R., Korelacje na rynku Forex, http://analizy.investio.pl/korelacje-na-rynku-forex [dostęp: 10.03.2017]. Sieroń A., 2013, Czym jest Bitcoin?, Ekonomia Wroclaw Economic Review, nr 4. www.stooq.pl. THE ROLE OF BITCOIN ON THE CURRENCY MARKET Abstract Keywords In the following work an attempt was made to evaluate whether information on relationships between currencies influences prognoses for the future and diversifying the investment portfolio. This analysis was based on researching four exchange rate: Polish zloty, US dollar, euro and bitcoin. The work also includes an attempt to describe the cryptocurrency bitcoin with an emphasis on differences between the traditional currencies and bitcoin and their behavior within the economy. bitcoin, Pearson correlation coefficient, currency pairs. 26 JCMBF www.jcmbf.uni.lodz.pl