Czy przedsiêbiorstwa globalne s¹ naprawdê globalne? Analiza rynku producentów samochodów i wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500

Maciej Kucharski Rafa³ Majewski Uniwersytet Wroc³awski, NKE Czy przedsiêbiorstwa globalne s¹ naprawdê globalne? Analiza rynku producentów samochodów i wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500 1. Wstêp Zmiany sytuacji gospodarczej i geopolitycznej na œwiecie umo liwi³y przedsiêbiorstwom wchodzenie na rynki, które by³y do tej pory niedostêpne. W ostatnich 20 25 latach zniknê³o wiele barier politycznych. Pojawi³y siê równie ponownie pañstwa na mapie gospodarczej, umo liwiaj¹c swobodne dzia³ania inwestycyjne: Rosja, Litwa, otwa, Estonia (upadek komunizmu w ZSRR), Czechy, Polska, Wêgry, S³owacja (reformy gospodarcze zmieniaj¹ce gospodarkê centralnie planowan¹ na gospodarkê rynkow¹), Chiny (otwarcie na inwestycje firm amerykañskich, japoñskich, niemieckich itd. oraz szybki wzrost realnego PKB gospodarki chiñskiej utrzymuj¹cy siê do chwili obecnej). Ostatnie 20 25 lat to równie rozszerzanie obszarów objêtych swobod¹ przep³ywu towarów, us³ug i kapita³u miêdzy krajami w ramach powstaj¹cych stowarzyszeñ pañstw (Unia Europejska, NAFTA, CEFTA) czy w wyniku procesu globalizacji dzia³alnoœci przedsiêbiorstw. Globalizacja oznacza wzrost liczby i stopieñ intensywnoœci powi¹zañ gospodarczych pomiêdzy poszczególnymi krajami i ich regionalnymi ugrupowaniami oraz przedsiêbiorstwami (Rymarczyk, 2004, s. 11). Nie mo na rozpatrywaæ jej tylko w ujêciu statycznym, czyli jako istniej¹ce powi¹zania miêdzy gospodarkami na ró nych poziomach czy przedsiêbiorstwami z ró nych krajów. Globalizacjê nale y traktowaæ w sposób dynamiczny. Rozwój i zmiany w gospodarce wi¹ ¹ siê z przechodzeniem na coraz wy sze formy dzia³alnoœci na rynkach miêdzynarodowych, a za takie uchodzi dzia³anie globalne. Najogólniej mo na powiedzieæ, e globalizacja to traktowanie przez przedsiêbiorstwa œwiata jako jednego rynku. Proces globalizacji przedsiêbiorstwa to przechodzenie od przedsiêbiorstwa narodowego przez przedsiêbiorstwo miêdzynarodowe do przedsiêbiorstwa œwiatowego (globalnego). Celem artyku³u jest weryfikacja hipotezy, e nie wszystkie przedsiêbiorstwa okreœlane mianem przedsiêbiorstwa globalne s¹ nimi naprawdê. Weryfikacja

80 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI przyjêtej hipotezy bêdzie obejmowa³a badania dwóch grup przedsiêbiorstw: rynku producentów samochodów i wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT-500. Stopieñ globalizacji przedsiêbiorstw wi¹ e siê m.in. z zakresem prowadzonych dzia³añ, stopniem zale noœci przedsiêbiorstwa od sytuacji na rynku lokalnym czy mo liwoœciami dalszego jego rozwoju. 2. Teoretyczne ujêcie przedsiêbiorstwa globalnego Wspó³czeœnie kolejne etapy rozwoju przedsiêbiorstwa wi¹ ¹ siê ze wzrostem jego znaczenia w gospodarce miêdzynarodowej. Mo na mówiæ o znacz¹cym wp³ywie du ych przedsiêbiorstw na spo³eczeñstwo i na sytuacjê w ca³ym przemyœle. Przez pojêcie spo³eczeñstwa (globalnego) nale y rozumieæ wszystkie grupy spo³eczne i instytucje, które dzia³aj¹ na szczeblu lokalnym, krajowym (i globalnym), we wszystkich obszarach dzia³alnoœci ludzkiej, maj¹c na celu poprawê indywidualnych i grupowych warunków ycia ludzi (Fabiañska, Szaflarski, 1999, s. 18). Pojêcie (globalnego) przemys³u nale y ³¹czyæ z jego pozycj¹ konkurencyjn¹, która jest okreœlana przez jego pozycjê w innych krajach. W ten sposób przedsiêbiorstwa z poszczególnych bran (sektorów) gospodarki maj¹: wp³yw na ogóln¹ sytuacjê ekonomiczn¹ pañstw jako ca³oœci w zale noœci od si³y konkurencyjnej; wp³yw na spo³eczeñstwa krajów w zale noœci od zewnêtrznej si³y kultury organizacyjnej. Mo na mówiæ, e firma, prowadz¹c swoje dzia³ania i podejmuj¹c suwerenne decyzje gospodarcze, staje siê elementem nowego konkurencyjnego globalnego œwiata. Pojawiaj¹ siê nowe powi¹zania miêdzy firmami a pañstwem. Znaczenie poszczególnych przedsiêbiorstw wynika m.in. z ich innowacyjnoœci czy dopasowania oferty towarowej do zapotrzebowania na rynku. Firma globalna realizuje strategiê skoordynowan¹. ¹czy elementy strategii lokalnej i strategii miêdzynarodowej w dzia³alnoœci na rynku globalnym. W ten sposób integruje dzia³alnoœæ odbywaj¹c¹ siê na ró nych jej poziomach (lokalnym, krajowym, globalnym), by efektywnie wykorzystaæ posiadane zasoby i uzyskaæ przewagê konkurencyjn¹. Jednym z kryteriów wyodrêbniaj¹cych rodzaj dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa mo- e byæ jej produkt lub obszar prowadzonych dzia³añ. Przedsiêbiorstwa mo na okreœliæ jako globalne, gdy jednoczeœnie mo na zaobserwowaæ, e: firma traktuje rynek œwiatowy jako obszar aktywnoœci gospodarczej; firma ma skoordynowane zarz¹dzanie globalne; firma ma globalne produkty i markê rozpoznawaln¹ na ca³ym obszarze dzia- ³ania i jednoznacznie z ni¹ kojarzon¹; firma opracowuje i realizuje globaln¹ strategi¹, które umo liwiaj¹ uzyskanie za³o onych celów (np. maksymalizacji zwrotu z inwestycji, uzyskanie przewagi

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 81 konkurencyjnej w wyniku maksymalizacji udzia³u w rynku produktu, którego jest producentem). W badaniu stopnia globalnoœci przedsiêbiorstw nale y uwzglêdniæ równie : 1) rodzaj prowadzonej dzia³alnoœci (dzia³alnoœæ us³ugowa czy produkcyjna), 2) kompetencje charakteryzuj¹ce dane przedsiêbiorstwo (kluczowe kompetencje charakterystyczne dla danego przedsiêbiorstwa), 3) ekonomiczne mo liwoœci rozwojowe (posiadane zasoby kapita³owe i wiedzy) 4) model globalnego systemu zarz¹dzania i tworzenia strategii charakterystyczny dla danej organizacji. Podsumowaniem niniejszego ujêcia przedsiêbiorstwa (organizacji) globalnego jest rys. 1. Rys. 1. Sk³adniki organizacji globalnej ród³o: J. Penc, Zarz¹dzanie w warunkach globalizacji, Difin, Warszawa, 2003, s. 187. 3. Analiza rynku producentów samochodów Rynek producentów samochodów jest jednym z wa nych elementów gospodarki œwiatowej. Rozwój przedsiêbiorstw tego rynku wi¹ e siê w du ej mierze z prowadzeniem dzia³alnoœci innowacyjnej i zale noœci¹ uzyskiwanych przychodów (zysków) od cen benzyny czy ropy naftowej na rynku paliw oraz surowców koniecznych do produkcji samochodów (np. aluminium). Zbiorcze ujêcie przedsiêbiorstw producentów samochodów analizowanych pod k¹tem stopnia globalizacji zawiera tab. 1.

82 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI Tabela 1. Najwiêksi producenci samochodów Nazwa Rok za³o enia Kraj macierzysty Œrednia wysokoœæ sprzeda y globalnej w latach 1999 2003 G³ówni akcjonariusze General Motors Corporation 1908 8 490 400 brak danych Ford Motor Company 1903 7 072 000 brak danych Toyota Motor Corporation 1933 Japonia 5 359 239 brak danych Volkswagen 1937 Niemcy 5 038 831 Volkswagen AG, The State of Lower Saxony DaimlerChrysler Peugeot i Citroën (PSA) Honda Motor Co., Ltd. Nissan Motor Company 1998 (1926/1923) 1976 (1896/1915) Niemcy/ 4 597 631 Francja 3 004 140 1948 Japonia 2 718 000 brak danych 1933 Japonia 2 626 547 Deutsche Bank, Dubai International Capital Peugeot Family, Michelin Group, Societe Generale Group Renault, Japan Trustee Services Bank Ltd. BMW Group 1917 Niemcy 1 056 006 brak danych Hyundai Motor Company 1967 Korea P³d. 1 546 077 Hyundai Mobis Mazda Motor Corporation 1920 Japonia 1 063 200 Ford Automotive International Holding, Japan Trustee Services Bank Ltd. Fiat S.p.A. 1899 W³ochy 2 157 280 brak danych Renault 1898 Francja 2 369 405 French State, Nissan Mitsubishi Motors Corporation Suzuki Motor Corporation 1870 Japonia 1 564 840 DaimlerChrysler AG, Mitsubishi Heavy Industries Ltd. 1909 Japonia 1 732 808 General Motors Corporation Kia Motors 1944 Korea P³d. 876 426 Isuzu Motors Ltd. 1937 Japonia 348 596 Subaru 1953 Japonia 554 951 Daihatsu Motor Co., Ltd. 1907 Japonia 639 493 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportów okresowych. Hyundai Motors, Hyundai Capital General Motors Limited, Japan Trustee Services Bank Ltd. General Motors of Canada Ltd., Japan Trustee Services Bank Ltd. Toyota Motor Corporation, Japan Trustee Services Bank Ltd.

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 83 Analiz¹ zosta³y objête po 2 korporacje amerykañskie, niemieckie, francuskie i koreañskie. Jedna korporacja powsta³a w wyniku fuzji korporacji amerykañskiej i niemieckiej. Pozosta³e przedsiêbiorstwa pochodz¹ z Japonii. Miejsce powstania ka dego przedsiêbiorstwa jest definiowane przez kraj rodzimy dla danej korporacji. Miêdzy przedsiêbiorstwami wybranymi do badania zachodzi wiele zwi¹zków. General Motors jest akcjonariuszem Isuzu Motors Ltd. i Subaru. W Daihatsu Motor Corporation Ltd. jednym z g³ównych akcjonariuszy jest Toyota. Renault i Nissan s¹ partnerami strategicznymi. Zwi¹zki miêdzy poszczególnymi przedsiêbiorstwami s¹ wynikiem fuzji i przejêæ. W 1964 r. by³o 52 niezale nych producentów samochodów. W 2002 r. liczba niezale nych producentów zmniejszy- ³a siê i wynosi 12 (Volkswagen, BMW, DaimlerChrysler, Porsche, PSA, GM, Ford, Toyota, Honda, Hyundai, Rover, Renault). ¹czna liczba sprzedanych pojazdów w 2004 r. na rynku Ameryki P³n. (Stany Zjednoczone i Kanada), Europy Zachodniej i azjatyckim wynosi³a oko³o 58 mln pojazdów, co stanowi³o 92% ogólnej liczby wszystkich sprzedanych samochodów we wspomnianym roku 1. Podobna wartoœæ procentowa by³a notowana w latach wczeœniejszych (1999 2003). Globalna wartoœæ rynku samochodowego w 2004 r. jest szacowana na oko³o 1300 mld dolarów. W okresie miêdzy 1999 a 2004 r. mo na mówiæ o zmianie stopnia globalizacji produkcji i sprzeda y samochodów, która odbywa³a siê poza g³ównym regionem 2. Ze wzglêdu na charakter korporacji DaimlerChrysler, która powsta³a w wyniku fuzji korporacji amerykañskiej i niemieckiej, za region rodzimy zosta³y przyjête Stany Zjednoczone. W tab. 2 zaprezentowana jest liczba wyprodukowanych i sprzedanych samochodów w 2004 r. na obszarze g³ównego regionu i poza nim. Najwiêkszym producentem w roku 2004 by³o GM, które dostarczy³o oko³o 13% samochodów na rynek œwiatowy. Wielka pi¹tka (GM, Ford, Toyota, Volkswagen, DaimlerChrysler) ³¹cznie dostarczy³a oko³o 50% wszystkich samochodów. Najwiêkszy wzrost udzia³u w rynku (wzrost liczby sprzedanych samochodów) w latach 1999 2004 zanotowa³a firma Toyota, która z udzia³u na poziomie 8,7% w 1999 r. osi¹gnê³a oko³o 11% w 2004 r. Istnieje wiele wskaÿników umo liwiaj¹cych okreœlenie stopnia globalizacji przedsiêbiorstwa. W niniejszym opracowaniu stopieñ globalizacji przedsiêbiorstw z rynku producentów samochodów by³ budowany na podstawie wolumenu sprzeda y i produkcji pojazdów na obszarze g³ównego regionu i poza nim. Rysunek 2 przedstawia stopieñ globalizacji przedsiêbiorstw z rynku producentów samochodów, gdzie: 1 Opracowanie w³asne na podstawie informacji The International Organization of Motor Vehicle Manufacturers. 2 G³ówny region to kontynent z krajem rodzimym dla producenta samochodów, np. dla GM jest to Ameryka P³n.

84 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI przedsiêbiorstwa globalne to przedsiêbiorstwa, których wolumen produkcji i sprzeda y samochodów poza obszarem g³ównego regionu jest wiêkszy dla obu tych wielkoœci od 50% 3 ; przedsiêbiorstwa zlecaj¹ce to przedsiêbiorstwa, których produkcja odbywa siê poza obszarem g³ównego regionu (powy ej 50%), a sprzeda na obszarze g³ównego regionu (poni ej 50%); przedsiêbiorstwa eksporterzy to przedsiêbiorstwa, których sprzeda produktów odbywa siê poza obszarem g³ównego regionu (powy ej 50%), a produkcja samochodów na obszarze g³ównego regionu (poni ej 50%). Przedsiêbiorstwa o wspominanych charakterystykach prowadz¹ dzia³alnoœæ eksportera; przedsiêbiorstwa regionalne to przedsiêbiorstwa, których sprzeda i produkcja samochodów odbywa siê na obszarze g³ównego regionu (obie wartoœci poni ej 50%). Tabela 2. Produkcja i sprzeda samochodów w 2004 r. Nazwa Sprzeda, region Produkcja, region g³ówny poza g³ówny poza GM 5 464 000 2 777 000 4 648 322 3 592 678 Ford 3 623 000 3 175 000 3 428 771 3 369 229 Toyota 3 139 700 3 579 300 3 680 946 3 550 850 Volkswagen 3 085 537 1 993 840 1 903 200 3 189 981 DaimlerChrysler 3 248 000 1 470 834 2 470 051 2 147 648 Peugeot i Citroën 2 255 900 1 119 400 2 871 033 534 067 Honda 1 575 000 1 667 000 1 242 528 1 994 906 Nissan 1 394 099 2 076 323 1 439 007 1 755 112 BMW 727 000 481 732 1 062 651 187 694 Hyundai 551 226 1 126 620 1 900 983 865 338 Mazda 389 798 714 276 937 650 337 430 Fiat 1 253 800 602 900 1 570 408 549 309 Renault 2 154 175 335 226 2 055 154 1 726 997 Mitsubishi 671 000 651 000 664 693 748 710 Suzuki 904 200 1 515 800 1 171 495 805 329 Kia 316 831 694 598 865 338 154 028 Isuzu 144 339 136 079 266 334 234 003 Subaru 276 226 277 817 492 592 108 613 Daihatsu 550 693 267 823 958 655 6 640 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportów okresowych za 2004 r. 3 Wartoœæ 50% wynika z matematycznej regu³y wiêkszoœci.

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 85 W 1999 r. przedsiêbiorstwami globalnymi, zgodnie z przyjêtymi za³o eniami, by³y Honda i Nissan. Prowadzi³y one dzia³alnoœæ gospodarcz¹ poza obszarem g³ównego regionu. Wiêkszoœæ przedsiêbiorstw dzia³a³a na obszarze g³ównego regionu. Przedsiêbiorstwami regionalnymi by³y m.in. GM, Ford, DaimlerChrysler, Renault. Przedsiêbiorstwami eksporterami w 1999 r. by³y Isuzu, Mazda, Kia, BMW i Hyundai. W 2004 r. nast¹pi³y zasadnicze zmiany na rynku. Coraz wiêcej przedsiêbiorstw dzia³a³o jako przedsiêbiorstwa globalne lub by³y bardzo blisko dzia³ania w takim charakterze (Honda, Nissan, Mitsubishi, Toyota, Ford, Isuzu). Sprzeda samochodów korporacji PSA, Daihatsu i Subaru odbywa³a siê poza g³ównym regionem w wiêkszym stopniu w 2004 r. ni w 1999 r. Rys. 2. Stopieñ globalizacji produkcji i sprzeda y samochodów w 2004 r. ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportów okresowych za 2004 r. Na podstawie przedstawionych informacji mo na uznaæ, e przedsiêbiorstwa powszechnie uwa ane za przedsiêbiorstwa globalne (GM, PSA, Fiat, BMW) nie s¹ nimi. Mit dzia³alnoœci globalnej wielu przedsiêbiorstw nie ma potwierdzenia w wynikach analizy sprzeda y i produkcji. Nale y jednoznacznie wskazaæ, e stopieñ globalizacji przedsiêbiorstw z rynku producentów samochodów stale roœnie. W latach 1999 i 2004 nast¹pi³ m.in. szybki rozwój produkcji lub monta u samochodów w Chinach. Przeniesienie produkcji do Chin mo e zmieniæ sytuacjê na rynku producentów samochodów. Produkcja w Chinach umo liwia obni- enie kosztów produkcji ze wzglêdu na niskie koszty pracy, co ma wp³yw na poprawê efektywnoœci dzia³ania ca³ego przedsiêbiorstwa.

86 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI Mo na powiedzieæ, e Daihatsu, Fiat, PSA, BMW, Renault czy Subaru s¹ uzale nione od ogólnej sytuacji w kraju rodzimym. Sprzeda i produkcja w wymienionych przedsiêbiorstwach odbywa siê przede wszystkim w kraju rodzimym, wiêc zmiany gospodarcze (poziom konsumpcji w kraju, zasobnoœæ portfela konsumentów, kurs walutowy itd.) wp³ywaj¹ na ich ogóln¹ sytuacjê finansow¹. Dzia³alnoœæ Hondy i Nissana ze wzglêdu na wysoki poziom globalizacji produkcji i sprzeda y sprawia, e s¹ one najbardziej uniezale nione, wœród badanych przedsiêbiorstw, od ogólnej sytuacji gospodarczej kraju rodzimego. 4. Analiza wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500 Ranking FT 500 jest tworzony na podstawie wyceny rynkowej przedsiêbiorstwa. W tab. 3 mo na znaleÿæ ogóln¹ informacjê o przedsiêbiorstwach, których dane zosta³y wykorzystane do zbadania stopnia globalizacji przedsiêbiorstw. Tabela 3. Najwiêksze przedsiêbiorstwa z poszczególnych rynków wed³ug rankingu Financial Times z 2004 r. Nazwa 1 Exxon-Mobile Royal Dutch/Shell BP Microsoft IBM Citigroup HSBC Time Warner Comcast Vodafone Verizon Communication Saint-Gobain Lafarge Alcoa Rok za³o- enia 2 1911 petrochemiczny 1907 Holandia/ Wielka Brytania petrochemiczny 1908 Wielka Brytania petrochemiczny 1975 IT/oprogramowanie 1911 IT/oprogramowanie 1812 finansowy (banki) 1865 Wielka Brytania finansowy (banki) 1990 media i rozrywka 1963 media i rozrywka 1984 Wielka Brytania telekomunikacja 1984 1665 1833 1888 Kraj macierzysty 3 Francja Francja Sektor dzia³ania 4 telekomunikacja budownictwo budownictwo metalowo-wydobywczy Œrednia wartoœæ zatrudnienia w latach 1999 i 2004 [tys. szt.] 5 95 183 104 769 103 267 48 517 317 951 254 250 197 167 86 810 74 667 58 020 235 560 172 591 74 958 124 117 Œrednia wartoœæ przychodów w latach 1999 i 2004 [mln $] 6 228 642 226 752 191 579 27 564 88 070 70 115 51 370 38 331 12 590 40 119 66 125 28 326 13 601 21 227

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 87 1 Posco McDonald s Carnival Corporation Toyota Honda Wal-Mart Stores Home Depot Johnson&Johnson Procter & Gamble Pfizer AIG Berkshire Hathaway General Electric Saudi Basic Industries (SABIC) Nestlé Unilever Coca-Cola Pepsico Intel Corporation Cisco System 2 1968 1955 1972 1933 1948 1962 1979 1886 1837 1849 1919 1888 1892 1976 1866 1930 1886 1965 1968 1984 3 4 Korea P³d. metalowo-wydobywczy us³ugi (restauracje) / Wielka Brytania us³ugi (turystyka) Japonia Japonia Wielka Brytania Arabia Saudyjska Szwajcaria Holandia/ Wielka Brytania motoryzacja motoryzacja sprzeda detaliczna sprzeda detaliczna medyczno-drogeryjny medyczno-drogeryjny medyczno-drogeryjny finansowy (ubezpieczenia) finansowy (ubezpieczenia) zdywersyfikowany zdywersyfikowany (chemiczna) produkty ywieniowe produkty ywieniowe napoje napoje IT/hardware IT/hardware 5 19 312 390 333 47 433 244 472 123 938 1 403 833 264 642 104 483 104 667 97 983 75 833 88 667 310 000 2 667 239 906 252 667 44 624 137 167 80 517 32 833 6 11 320 15 664 5 438 133 405 64 799 218 702 54 314 35 853 42 057 35 348 68 608 46 044 131 025 7 661 57 186 46 254 19 039 24 875 30 128 18 869 ród³o: opracowanie w³asne na postawie raportów okresowych. Przedsiêbiorstwa badane reprezentuj¹ wiele bran. Specyfika bran y ma wp³yw na mo liwoœci przedsiêbiorstw, które wi¹ ¹ siê z jego rozwojem i wzrostem w obrêbie danego rynku. Wiele przedsiêbiorstw (np. General Electric, Procter & Gamble) dzia³a wielosektorowo. W ten sposób s¹ one mniej podatne na zmiany zachodz¹ce na poszczególnych rynkach. Inne dzia³aj¹ w w¹skiej specjalizacji, co jest wynikiem stosunkowo niedawno powsta³ego przemys³u, dla którego wci¹ s¹ poszukiwane nowe zastosowania (Intel, Cisco). Analiza obejmuje 34 przedsiêbiorstwa, z czego 20 pochodzi ze Stanów Zjednoczonych. Najd³u ej istnieje Saint-Gobain (powsta³e w 1665 r.), najkrócej funkcjonuj¹ przedsiêbiorstwa w sektorze nowych technologii, tj. Cisco Systems, Verizon Communication czy Vodafone.

88 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI Analiz¹ przedsiêbiorstw z rankingu FT 500, której celem jest okreœlenie stopnia globalizacji, objête s¹: wysokoœæ zatrudnienia i wartoœæ uzyskiwanych przychodów w kraju rodzimym i na obszarze poza nim. Przeprowadzona analiza wskazuje, e miêdzy 1999 a 2004 r. nast¹pi³a zmiana stopnia globalizacji zatrudnienia i uzyskiwanych przychodów poza krajem rodzimym. Wiele przedsiêbiorstw uchodz¹cych za globalne swoj¹ dzia³alnoœæ produkcyjn¹ prowadzi na terenie kraju rodzimego, na co wskazuj¹ uzyskane informacje z raportów okresowych. Na rys. 3 i 4 zaprezentowany jest stopieñ globalizacji sprzeda y i zatrudnienia wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500 w latach 1999 i 2004, gdzie: przedsiêbiorstwa globalne to przedsiêbiorstwa, które zatrudniaj¹ co najmniej 50% osób poza krajem rodzimym i uzyskuj¹ co najmniej 50% przychodu poza krajem rodzimym; globalny producent to przedsiêbiorstwa, które zatrudniaj¹ co najmniej 50% osób poza krajem rodzimym, natomiast przychód jest osi¹gany przede wszystkim w kraju rodzimym (przychód pochodz¹cy z kraju rodzimego stanowi co najmniej 50% wartoœci); globalny sprzedawca to przedsiêbiorstwa, których produkcja odbywa siê przede wszystkim w kraju rodzimym (zatrudnienie w kraju rodzimym stanowi co najmniej 50% ogólnej liczby zatrudnionych w przedsiêbiorstwie), natomiast Rys. 3. Stopieñ globalizacji sprzeda y i zatrudnienia wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500 w 1999 r. ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportów okresowych za 1999 r.

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 89 Rys. 4. Stopieñ globalizacji sprzeda y i zatrudnienia wybranych przedsiêbiorstw z rankingu FT 500 w 2004 r. ród³o: opracowanie w³asne na podstawie raportów okresowych za 2004 r. przychód jest osi¹gany co najmniej w 50% poza krajem rodzimym. Przedsiêbiorstwa o tych wskaÿnikach przede wszystkim prowadz¹ dzia³alnoœæ eksportow¹; przedsiêbiorstwa lokalne to przedsiêbiorstwa, dla których uzyskiwanie przychodu i zatrudnienie jest realizowane g³ównie w kraju rodzimym (co najmniej 50% ogólnej wartoœci ka dej ze zmiennych). W 1999 r. przedsiêbiorstwami globalnymi w pe³nym znaczeniu by³y Nestlé, Unilever, BP, Honda, Coca-Cola, McDonald s, Saint-Gobain, Exxon-Mobile, HSBC, Pfizer, Royal Dutch/Shell, Microsoft i Vodafone. Zatrudnia³y one co najmniej 50% pracowników poza krajem rodzimym i ich przychód by³ osi¹gany g³ównie za granic¹. Za przedsiêbiorstwo globalne nale y równie uznaæ IBM, które podobnie jak wczeœniej wymienione prowadzi³o dzia³alnoœæ blisko w 50% poza krajem rodzimym, a uzyskiwany przychód w oko³o 60% pochodzi³ z zagranicy. Przedsiêbiorstwami lokalnymi by³y m.in. Wal-Mart Stores i Home Depot, których g³ówna dzia³alnoœæ by³a prowadzona w kraju rodzimym Stanach Zjednoczonych. W 2004 r. nast¹pi³y zasadnicze zmiany na rynku. Coraz wiêcej przedsiêbiorstw dzia³a³o jako przedsiêbiorstwa globalne lub by³y bardzo blisko dzia³ania w takim charakterze (Toyota, Intel, Johnson&Johnson, Alcoa). Wzrost wartoœci przychodu lub liczby osób zatrudnionych poza krajem rodzimym spowodowa³, e Lafarge i IBM znalaz³y siê w grupie przedsiêbiorstw globalnych. Zaskakuj¹-

90 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI ce jest, e Microsoft znalaz³ siê w w grupie przedsiêbiorstw lokalnych. Jednym z powodów jest pojawienie siê groÿnych konkurentów na rynku systemów operacyjnych i zmiana sytuacji na rynku wysokich technologii po 2000 r. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, e zale noœæ Home Depot czy Wal-Mart Stores od poziomu konsumpcji w kraju rodzimym jest najwy sza, podobnie jak przedsiêbiorstw Posco, Berkshire Hathaway czy Carnival Corporation. Najmniej wra liwymi przedsiêbiorstwami na ogóln¹ sytuacjê gospodarcz¹ kraju rodzimego s¹ m.in. Vodafone, Nestlé, BP, McDonald s, które wykazuj¹ siê wysokim poziomem globalizacji zatrudnienia i przychodów. 5. Podsumowanie Hipoteza zaprezentowana na pocz¹tku niniejszego artyku³u znajduje potwierdzenie w wynikach przeprowadzonych badañ. Okazuje siê, e przedsiêbiorstwa, które powszechnie uznawane s¹ za globalne, tak naprawdê nimi nie s¹ (GM, Microsoft, GE) w obrêbie wybranych wskaÿników globalnoœci (produkcji i sprzeda- y lub zatrudnienia i przychodów). Równie wiele przedsiêbiorstw nie dzia³a w pe³ni globalnie jest albo globalnym sprzedawc¹ (Intel, Verizon, Hyundai, Mazda), albo globalnym producentem (Pepsico, Pfizer, Alcoa, Volkswagen). Proces globalizacji jest procesem dynamicznym. Wskazuj¹ na to wyniki przeprowadzonego badania, w którym zmiany w stopniu globalizacji przedsiêbiorstw s¹ obserwowalne w czasie. Miêdzy 1999 a 2004 r. wiele przedsiêbiorstw przenios³o swoje zak³ady produkcyjne poza kraj rodzimy (np. Hyundai). Równie sprzeda du ej grupy przedsiêbiorstw w wiêkszym stopniu w 2004 ni w 1999 r. odbywa³a siê poza krajem rodzimym. Znaczenie dzia³alnoœci globalnej w sytuacji kurczenia siê odleg³oœci miêdzy pañstwami (lepsze po³¹czenia komunikacyjne, lepszy sprzêt telekomunikacyjny) i szybkoœci zmian zachodz¹cych w gospodarce sprawiaj¹, e zarz¹dzanie na rynku globalnymi jest niewiele bardziej skomplikowane ni na rynku lokalnym. Przedsiêbiorstwa decyduj¹ce siê dzia³aæ globalnie widz¹ w tym dzia³aniu swoj¹ szansê na dalszy rozwój i wzrost. Bibliografia AIG Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: ir.aigcorporate.com ALCOA Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.alcoa.com BERKSHIRE HATHAWAY Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.berkshirehathaway.com BP Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.bp.com BMW GROUP Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.bmwgroup.com CARNIVAL CORPORATION Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.carnivalcorp.com CISCO SYSTEMS Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.hsbc.com

CZY PRZEDSIÊBIORSTWA GLOBALNE S NAPRAWDÊ GLOBALNE? 91 CITIGROUP Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.citigroup.com COCA-COLA Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.coca-cola.com COMCAST Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.comcast.com DAIHATSU MOTOR CO., Ltd. Annual Report 2004 ze strony internetowej. DAIMLERCHRYSLER Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.daimlerchrysler.com Fabiañska K., Szaflarski K., Firma na rynku globalnym, Górnoœl¹ska Wy sza Szko³a Handlowa, Katowice 1999. EXXON-MOBILE Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.exxonmobil.com FIAT S.P.A. Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.fiatgroup.com FORD MOTOR COMPANY Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.ford.com GENERAL MOTORS CORPORATION Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.gm.com GENERAL ELECTRIC Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.ge.com HOME DEPOT Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: ir.homedepot.com HONDA MOTOR CO. Ltd., Annual Report 2004 ze strony internetowej: world.honda.com HSBC Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.hsbc.com HYUNDAI MOTOR COMPANY Annual Report 2004 ze strony internetowej: ir.hyundai-motor.com INTEL CORPORATION Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.intel.com ISUZU MOTORS Ltd. Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.isuzu.co.jp JOHNSON&JOHNSON Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.investor.jnj.com KIA MOTORS Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.kmcir.com LAFARGE Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.lafarge.com MAZDA MOTOR COMPANY Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.mazda.com MITSUBISHI MOTORS CORPRATION Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.mitsubishi-motors.com NESTLE Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.nestle.com NISSAN MOTOR COMPANY Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.nissanglobal.com Penc J., Zarz¹dzanie w warunkach globalizacji, Difin, Warszawa 2003 PEPSICO Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.pepsico.com PFIZER Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.pfizer.com POSCO Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.posco.co.kr PROCTER & GAMBLE Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.pg.com PSA (PEUGEUT I CITROËN) Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.psa-peugeot-citroen.com RENAULT Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.renault.com ROYAL DUTCH/SHELL Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.shell.com Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiêbiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004. SAINT-GOBAIN Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.saint-gobain.com SAUDI BASIC INDUSTRIES Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.sabic.com SUBARU Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.fhi.co.jp SUZUKI MOTOR CORPORATION Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.globalsuzuki.com TIME WARNER Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.timewarner.com

92 MACIEJ KUCHARSKI, RAFA MAJEWSKI TOYOTA MOTOR CORPORATION Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.toyota.co.jp UNILEVER Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.unilever.com VERIZON COMMUNICATION Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: investor.verizon.com VODAFONE Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: www.vodafone.com VOLKSWAGEN Annual Report 2004 ze strony internetowej: www.volkswagen-ir.de WAL-MART STORES Annual Report z lat 1999 i 2004 ze strony internetowej: investor.walmartstores.com