Nauka praktyce leśnej

Konferencja Nauka praktyce leśnej Program konferencji oraz streszczenia referatów i wybranych posterów Redakcja Roman Jaszczak Poznań, 25.06.2013 r.

Konferencja Nauka praktyce leśnej Poznań, 25 czerwca 2013 r. RAMOWY PROGRAM Uroczyste rozpoczęcie (10:00-10:20) I. Sesja referatowa (10:20-11:40), prowadzący: Piotr Łakomy Władysław Barzdajn (Katedra Hodowli Lasu) Służebna rola nauki hodowli lasu. Paweł Rutkowski, Bartosz Bułaj, Stanisław Gałązka, Jerzy Modrzyński, Mirosław Nowiński, Piotr Robakowski, Jacek Zientarski (Katedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu) Długoterminowe badania ekologiczne w praktyce leśnej. Wojciech Szwed (Katedra Botaniki Leśnej) Zastosowania geobotaniki w gospodarce leśnej. Roman Jaszczak, Paweł Strzeliński, Mieczysław Turski, Cezary Beker (Katedra Urządzania Lasu) Działalność badawcza Katedry Urządzania Lasu i jej znaczenie dla praktyki leśnej. Przerwa kawowa (11:40-12:00) II. Sesja referatowa (12:00-13:20), prowadzący: Andrzej Czerniak Małgorzata Mańka (Katedra Fitopatologii Leśnej) Aspekty aplikacyjne badań prowadzonych w Katedrze Fitopatologii Leśnej. Ignacy Korczyński, Andrzej Łabędzki (Katedra Entomologii Leśnej) Entomologia leśna dla praktyki ochrony lasu. Maciej Skorupski (Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu) Badania ekologiczne w służbie praktyki leśnej. Tomasz Maliński (Ogród Dendrologiczny, Katedra Botaniki Leśnej) Wykorzystanie kolekcji drzew i krzewów w leśnictwie na przykładzie Ogrodu Dendrologicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Przerwa kawowa (13:20-13:40) 2

III. Sesja posterowa (13:40-14:20) IV. Sesja referatowa (14:20-16:00), prowadzący: Cezary Beker Roman Gornowicz (Katedra Techniki Leśnej) Zagospodarowanie pozostałości zrębowych i przygotowanie gleby do odnowienia. Andrzej Czerniak, Antoni Miler (Katedra Inżynierii Leśnej) Inżynieryjne zagospodarowanie lasów. Marcin Jakubowski (Katedra Użytkowania Lasu) Aktualna problematyka i potrzeby użytkowania lasu. Anna Ankudo-Jankowska, Jakub Glura (Katedra Ekonomiki Leśnictwa) Znaczenie wartości lasu w teorii i praktyce. Jarosław Szaban (Koło Leśników) Aktywność studentów Wydziału Leśnego na przykładzie Koła Leśników. Obiad (16:00-17:00) 3

Streszczenia referatów

Władysław Barzdajn Katedra Hodowli Lasu e-mail: barzdajn@up.poznan.pl tel.: +48618487742, +48618487734 SŁUŻEBNA ROLA NAUKI HODOWLI LASU Hodowla lasu jest nauką o powstawaniu lasu i jego przekształcaniu, czyli o dostosowywaniu go do oczekiwanych funkcji, wspierająca się na biologii drzew i ekologii leśnej. Jest ona dyscypliną nauk leśnych, lecz jest ona też działem gospodarstwa leśnego. Dzieli się na szereg działów szczegółowych: typologia leśna, planowanie składów gatunkowych odnowienia i starszych drzewostanów, genetyka i selekcja, nasiennictwo i szkółkarstwo, rębnie i sposoby odnowienia (zalesienia), pielęgnowanie i przebudowa. Typologia leśna jest integralną częścią hodowli lasu, ponieważ prawidłowe rozpoznanie przyrodniczych warunków produkcji leśnej jest podstawą planowania wszystkich czynności hodowlanych od sposobu pielęgnowania gleby, poprzez planowanie składu gatunkowego upraw do cięć pielęgnacyjnych, rębni i zakresu przebudowy drzewostanów. W ciągu ostatnich 30 lat tempo zmian metod diagnoz siedliskowych i ich wyników spowodowały, że większość upraw zakładanych zgodnie z typem siedliskowym lasu już w fazie młodników nadają się do przebudowy jako niezgodne z siedliskiem. Typologia zmierzała do budowania trwałych ekosystemów leśnych. Planowanie składów gatunkowych oprze się w większym stopniu na potencjalnej roślinności naturalnej. Konieczne zmiany będą wynikały z nierównej wartości ekonomicznej poszczególnych gatunków drzew (np. sosna versus grab czy dąb IV klasy bonitacji itp.). Niezbędne jest wyeliminowanie sprzecznych celów hodowlanych wskazywanych przez typ drzewostanu (TD) i typ lasu. Planowanie składów gatunkowych zalesień, odnowień i starszych drzewostanów. Jak już wspomniano, rozwój typologii siedlisk leśnych i kolejne rewizje operatów siedliskowych są przyczyną ciągłego powstawania na nowo niezgodności składów gatunkowych z siedliskiem. Wydaje się, że nie należy w momencie inicjowania nowego pokolenia lasu rygorystycznie dążyć do składu gatunkowego odnowień z typem drzewostanu lub z typem lasu. Skład gatunkowy fazy inicjalnej będzie się zmieniał wraz z rozwojem drzewostanu, bądź to na drodze naturalnej sukcesji, bądź przez celową przebudowę. W fazie nalotu, podrostu czy uprawy a później w fazie młodnika należy szeroko wykorzystywać czasowe (przemijające) 6

domieszki pielęgnacyjne. Swoją pozytywną rolę spełnia także wykorzystywanie przedplonów, pomagających w wyprowadzaniu drzewostanów złożonych z gatunków postpionierskich i z driad. Zadaniem badawczym nauki hodowli lasu jest w tym zakresie zbadanie wzajemnych wpływów gatunków na siebie, oraz wpływu gatunków na siedlisko i na komponenty biocenoz. Wyniki tych badań są podstawą do proponowania najlepszych kompozycji gatunkowych. Genetyka i selekcja. Leśnictwo wyróżnia się spośród innych działów gospodarstwa wiejskiego tym, że posługuje się głównie dzikimi populacjami. Ich uszlachetnianie (udomawianie) jest na samym początku drogi. Zadaniem genetyki i selekcji jest doskonalenie obiektu hodowli pod względem cech użytkowych, produkcyjności i odporności na zagrożenia. Selekcja jest najprostszym, prawie bezinwestycyjnym sposobem podniesienia produkcyjności drzewostanów i poprawy jakości produkcji. Warunkiem skuteczności selekcji jest zmienność genetyczna, dlatego troska o tę zmienność jest podstawowym zadaniem selekcji. Kolejnym jej zadaniem jest rozpoznanie istniejącej zmienności i wartości genetycznej populacji drzew. Dopiero realizacja tych dwóch zadań stwarza dostateczne podstawy do efektywnej tzw. hodowli selekcyjnej, tj. do zwiększenia produkcyjności, podniesienia jakości produkcji i zwiększenia odporności na zagrożenia. W potocznej świadomości selekcja prowadzi do zmniejszenia zmienności genetycznej, a więc obniża trwałość populacji. W rzeczywistości teza ta wymaga udowodnienia. Poważniejszym zagrożeniem dla bogactwa genetycznego jest nieznajomość (lub niedostateczna znajomość) i w konsekwencji nieuwzględnianie w praktycznej działalności wpływu wszelkich czynności gospodarczych na strukturę genetyczną. Niezamierzoną i niekontrolowaną selekcję wykonuje się przy okazji każdej czynności gospodarczej. Szkółkarstwo wraz z nasiennictwem pozostaną u podstaw hodowli lasu, gdyż są niezbędne w każdej formie lasu zagospodarowanego, także w lesie przerębowym. Nawet w sytuacji powszechnego stosowania odnowienia naturalnego pozostanie konieczność wykonania zalesień, uzupełnień, dolesień i przebudowy składów gatunkowych. Rozwój nasiennictwa powinien zapewnić równomierne zaopatrzenie szkółek w najwyższej jakości nasiona. Najwięcej do zrobienia jest w zakresie przechowalnictwa, zwłaszcza nasion należących do grupy fizjologicznej recalcitrant, oraz w zakresie przygotowania nasion do wysiewu. Rozwój technologii szkółkarskiej powinien postępować w kierunku maksymalizacji jakości oraz doboru sadzonek do technologii zakładania i wyprowadzania upraw. Zwiększający się udział kosztów sadzonek w kosztach zakładania upraw będzie zmuszał do ograniczania kosztów ich produkcji. Rębnie muszą być rozpatrywane wszędzie poza jednofunkcyjnymi plantacjami (z funkcją surowcową). Wpływają one wyjątkowo silnie na formę lasu. Rębnie należące do przerębowego sposobu zagospodarowania mają szczególne znacze- 7

nie dla lasów ochronnych z zachowaną funkcją surowcową, lecz podnoszą koszty pozyskania drewna. Nadają się więc szczególnie dobrze dla lasów wielofunkcyjnych. Wpływ rodzajów i form rębni na produkcyjność lasu i na pozostałe funkcje lasu jest niedostatecznie poznany. Pielęgnowanie lasu to dział jego hodowli, w ramach którego las można w dużej mierze kształtować zgodnie z funkcją. Praktyczne wykonanie pielęgnowania najczęściej jest deficytowe, dlatego pierwsze pada ofiarą oszczędności. Dotyczy to przede wszystkim czyszczeń, w mniejszym zakresie trzebieży. Konieczna jest więc racjonalizacja systemu zabiegów pielęgnacyjnych. Ograniczenie rozmiaru prac pielęgnacyjnych można osiągnąć między innymi poprzez: 1. odnowienie naturalne; 2. stosowanie najlepszego genetycznie materiału sadzeniowego (odnowieniowego). Osiągnie się wtedy szybkie zwarcie i skróci okres czyszczeń wczesnych, a w okresie czyszczeń późnych i trzebieży wybór drzew do usunięcia lub pozostawienia będzie prostszy; 3. dobrą technologię odnowienia i najwyższej jakości sadzonki, które zwolnią z konieczności wykonania poprawek i skrócą okres czyszczeń; 4. stosowanie przejściowych lub trwałych domieszek pielęgnujących strzały (pnie) i siedlisko; 5. wczesne unieszkodliwienie przerostów i rozpieraczy. Przebudowa. Drzewostany niespełniające oczekiwań nadal będą podlegać przebudowie składów gatunkowych, budowy i struktury. W warstwie planowania przebudowa leży w obszarze zainteresowania urządzania lasu. Praktyczne wykonanie jest klasycznym działaniem hodowlanym, kształtującym las zgodnie z jego funkcją. Leśnictwo z natury rzeczy jest konserwatywne, co wynika z długotrwałości cyklu produkcyjnego. W okresie 100 lat oczekiwania wobec lasu mogą się wielokrotnie zmienić. Wpływ na rozwój lasu mają także zdarzenia dla lasu losowe, naturalne (katastrofy) i społeczne (wojny, przewroty polityczne). Sprawiają one, że gospodarstwo leśne jest w ciągłej nierównowadze z ludzkimi oczekiwaniami. Bywa, że gospodarstwo leśne jest traktowane jako byt probabilistyczny. Przywracanie tej równowagi jest źródłem ciągłych zmian w metodach hodowli lasu. Wszelka aktywność hodowlana, w tym nauka hodowli lasu, wynika nadziei, że gospodarstwo leśne jest jednak bytem deterministycznym. Spośród wielu modeli gospodarstwa leśnego największe oczekiwania wobec hodowli lasu zgłasza leśnictwo wielofunkcyjne, a rozwój tego kierunku leśnictwa najsilniej wpływa na rozwój hodowli lasu. 8

9

Paweł Rutkowski 1, Bartosz Bułaj, Stanisław Gałązka, Jerzy Modrzyński, Mirosław Nowiński, Piotr Robakowski, Jacek Zientarski Katedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu e-mail: redebede@up.poznan.pl tel.: 608295052 DŁUGOTERMINOWE BADANIA EKOLOGICZNE W PRAKTYCE LEŚNEJ Długoterminowe badania ekologiczne są istotnym źródłem wiedzy o funkcjonowaniu ekosystemów. W odniesieniu do ekosystemów leśnych w Polsce prowadzi się je zazwyczaj w parkach narodowych lub rezerwatach przyrody. Wdrażanie sieci Natura 2000 ujawniło niedostatek badań tego typu w lasach gospodarczych. Stąd często brak wiedzy na temat zależności pomiędzy gospodarką leśną a ochroną siedlisk przyrodniczych, roślin lub zwierząt. Wyniki długoterminowych badań ekologicznych są też pomocne przy formułowaniu zasad ochrony siedlisk lub gatunków. Doświadczenia autorów referatu wskazują przy tym, że nie ma wyraźnych powodów do zdecydowanej zmiany dotychczasowych zasad prowadzenia gospodarki leśnej w obszarach Natura 2000, a tym bardziej poza nimi. Istnieje jednak potrzeba wyznaczenia stałych powierzchni badawczych, w których byłby monitorowany wpływ standardowych działań gospodarczych na określone przedmioty ochrony. Badania takie, oprócz wartości czysto naukowych, mogą dać odpowiedź na szereg istotnych pytań o znaczeniu gospodarczym. Referat nawiązuje do niektórych z tych pytań. Czy różnice w ocenie różnorodności biologicznej pomiędzy lasami gospodarczymi a chronionymi wynikają z odmiennego stanu tych lasów, czy może z różnego stopnia ich zbadania? Czy większe znaczenie ma ochrona status quo, czy też procesów zachodzących w lasach? Czy każdy proces naturalny jest procesem pożądanym z punktu widzenia założeń sieci Natura 2000? Odpowiedzi na powyższe pytania wymagają zintegrowanych badań, skoncentrowanych na wyznaczonych obiektach, rozlokowanych w różnych typach lasów, w różnych nadleśnictwach. Dla badań takich niezbędna byłaby baza danych, obejmująca m.in. szczegółową lokalizację badań, opis prowadzonych doświadczeń, wykaz osób koordynujących badania, a także wyniki badań i wnioski wynikające z nich dla gospodarki leśnej. Baza taka powinna być otwarta zarówno dla środowiska naukowego, jak i dla leśników praktyków. 10

W referacie zaprezentowano pod tym kątem powierzchnie doświadczalne Katedry Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu. 11

Wojciech Szwed Katedra Botaniki Leśnej e-mail: w-szwed@wp.pl tel.: 600954544 ZASTOSOWANIA GEOBOTANIKI W GOSPODARCE LEŚNEJ Geobotanika, dział botaniki zajmujący się badaniem wzajemnych stosunków pomiędzy roślinami a środowiskiem geograficznym. Obejmuje fitosocjologię, elementy geografii roślin, ekologię roślin. Fakt, iż fitocenozy tworzą powtarzalne kombinacje gatunków w rezultacie czego możemy wyróżniać zbiorowiska roślinne ściśle związane z kompleksem warunków środowiskowych. Informacja jaka zawarta jest w nazwie zbiorowiska roślinnego mówi nam o prawdopodobnych warunkach ekologicznych w tym miejscu (siedlisko, sposób użytkowania). Opis fitosocjologiczny jest więc podstawowym językiem geobotaniki i jej zastosowań. Około 100-letnia historia fitosocjologii i stabilność metody Baraun-Blanqueta opisywania zbiorowisk roślinnych pozwala przeprowadzić analizę tendencji zmian florystyczno-fitosocjologicznych w nich zachodzących oraz prognozować przekształcenia i rozmieszczenia fitocenoz leśnych. Szata roślinna jako strukturotwórcza część przyrody ożywionej odgrywa wśród bioindykatorów szczególną rolę (gatunki diagnostyczne). Znaczna większość gatunków roślin ma w stosunku do warunków siedliskowych, w jakich występuje, ściśle sprecyzowane wymagania, a ich zbiorowiska zawężone. Liczne gatunki rzadkie, prawnie chronione oraz cenne siedliska wymuszają określone przyrodnicze zagospodarowanie (użytki ekologiczne, remizy dla ptaków, pobocza dróg, przejścia dla zwierząt). Wiele zmian w szacie roślinnej spowodowane są działalnością człowieka (liczne gatunki obce - antropofity, formy degeneracji). Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W. Wierzba M. (red.) 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Szwed W., Ratyńska H., Danielewicz W., Mizgajski A. 1999. Przyrodnicze kształtowanie marginesów ekologicznych w Wielkopolsce. Prace Kat. Botaniki Leśnej, nr 1, Poznań. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. 12

13

Roman Jaszczak 1, Paweł Strzeliński 2, Mieczysław Turski 3, Cezary Beker 4 Katedra Urządzania Lasu e-mail: romanj@up.poznan.pl; 2) strzelin@up.poznan.pl; 3) mturski@up.poznan.pl; 4) bekerc@up.poznan.pl tel.: +48618487664; 2) +48618487667; 3) +48618487657; 4) +48618487659 DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA KATEDRY URZĄDZANIA LASU I JEJ ZNACZENIE DLA PRAKTYKI LEŚNEJ Zakład Urządzania Lasu. Od lat pięćdziesiątych XX wieku w Nadleśnictwie Doświadczalnym Laski (obecnie Nadleśnictwo Doświadczalne Siemianice) prowadzone są (Magnuski K., Zabielski B., Jaszczak R.) w litych drzewostanach sosnowych, dębowych i świerkowych badania związane z ich przebudową przy użyciu różnych rodzajów rębni i ich modyfikacji oraz (w przypadku średniowiekowych drzewostanów sosnowych) za pomocą własnego oryginalnego sposobu cięć przekształceniowych. Efektem badań jest m.in. to, że w miejsce monokultur sosnowych i świerkowych lub innych drzewostanów o składzie gatunkowym niedostosowanym do warunków siedliskowych pojawiły się (poprzez sadzenie lub podsiewy) drzewostany mieszane, wzbogacające różnorodność biologiczną zarówno z punktu widzenia składu gatunkowego, jak i budowy pionowej drzewostanów. W 1981 roku Profesor R. Miś rozpoczął badania nad stanem odnowienia naturalnego jodły pospolitej poza granicami jej naturalnego występowania. Początkowo pomiary terenowe koncentrowały się w Nadleśnictwie Osusznica, natomiast od roku 2006 obszar badawczy rozszerzono w ramach grantu Występowanie, rola i wpływ na ekosystemy leśne jodły pospolitej (Abies alba Mill.) na obszarze Bałtyckiej Krainy przyrodniczo-leśnej, finansowanego przez MNiSW. Cennym efektem badań było stwierdzenie, że jodle na tym obszarze szkodzą tylko późne przymrozki i zwierzyna, a jej protegowanie gospodarcze nie wpływa negatywnie na stabilność ekosystemu. Kolejnym nurtem badawczym były tematy związane z czynnikami szkodotwórczymi, gdzie analizowano m.in. wpływ zanieczyszczeń przemysłowych oraz działanie wiatrów w ekosystemach leśnych Polski niżowej. Efektem były trzy granty finansowane przez MNiSW oraz temat zlecony przez DGLP realizowany wspólnie z Wydziałem Leśnym SGGW. Powstanie w roku 2001 wydziałowej Pracowni SIP i Fotogrametrii pozwoliła na rozwój badań z zakresu szeroko rozumianej geomatyki. Pierwszym dużym 14

projektem z tego zakresu był temat Opracowanie metody inwentaryzacji lasu opartej na integracji danych pozyskiwanych różnymi technikami geomatycznymi, zlecony w latach 2006-2008 przez DGLP, a koordynowany przez SGGW. Znaczny wzrost zainteresowania tematyką ocieplania klimatu spowodował, że w latach 2007-2011 realizowano projekt zlecony przez DGLP Bilans węgla w biomasie drzew głównych gatunków lasotwórczych Polski. W ramach tego tematu zakupiono m.in. naziemny skaner laserowy, dzięki czemu rozpoczęto nowy kierunek badawczy związany z wykorzystywaniem technologii naziemnego skaningu laserowego w naukach przyrodniczych. Największą zaletą testowanej technologii jest jej bardzo duży potencjał w zakresie możliwości wdrożenia w urządzeniowych pracach inwenaryzacyjnych, związanych m.in. z Wielkoobszarową Inwentaryzacją Stanu Lasu. Znacznym rozszerzeniem tego kierunku badawczego jest projekt Rozwój transgranicznego systemu wspomagania procesów decyzyjnych dla zdalnej i modelowej oceny biomasy drzewnej w lasach obszaru wsparcia POMERANIA, współfinansowany ze środków UE, realizowany z partnerami z Niemiec i Polski w latach 2011-2013, głównie na terenie Nadleśnictwa Drawno. Głównym celem projektu jest m.in. opracowanie ogólnie dostępnego systemu pozwalającego na szacowanie biomasy najnowszymi metodami teledetekcyjnymi (naziemnymi, lotniczymi i satelitarnymi). Zakład Dendrometrii i Produkcyjności Lasu realizował utylitarne tematy badawcze. Ponad 30-letnie badania prowadzone nad aparatem asymilacyjnym sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L. pozwoliły na zgromadzenie ogromnego i unikalnego materiału pomiarowego, pochodzącego z 33 drzewostanów sosnowych w wieku od 15 do 120 lat. Tak ogromny materiał empiryczny był podstawą opracowania tablic objętości (miąższości) i masy aparatu asymilacyjnego sosny zwyczajnej (projekt finansowany przez KBN w latach 1999-2002). Tablice aparatu asymilacyjnego sosny zwyczajnej Pinus sylvestris L. składają się z dwóch podstawowych części. A. Tablice objętości (miąższości) aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w dm 3 [tablice objętości (miąższości) świeżego igliwia oraz tablice objętości (miąższości) świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek]. B. Tablice masy aparatu asymilacyjnego drzew na pniu - w kg [tablice masy świeżego igliwia oraz tablice masy świeżych ulistnionych (pokrytych igłami) gałązek. W latach 2009-2012, w ramach projektu badawczego finansowanego przez MNiSW, zrealizowano temat: Model wzrostu niepielęgnowanych drzewostanów sosnowych. Jest on wynikiem wieloletniego programu badawczego prowadzonego na stałych powierzchniach doświadczalnych, które doprowadziły do opracowania lokalnego modelu referencyjnego (PINUS ZIELONKA) i bonitacyjnego wzrostu niepielęgnowanych drzewostanów sosnowych (PINUS). 15

16

Małgorzata Mańka Katedra Fitopatologii Leśnej e-mail: mmanka@up.poznan.pl tel.: +48618487708 ASPEKTY APLIKACYJNE BADAŃ PROWADZONYCH W KATEDRZE FITOPATOLOGII LEŚNEJ W badaniach wpływu przygotowania gleby i sposobu utylizacji pozostałości zrębowych na walory fitosanitarne gleby leśnej oraz na rozwój i stan zdrowotny 1-40 letniej sosny zwyczajnej określono najlepsze sposoby zagospodarowania powierzchni pozrębowej: orka głęboka pługiem LPŻ 75, orka płytka pługiem talerzowym U-162 lub wykonanie jamek świdrem oraz usunięcie pozostałości zrębowych lub pozostawieniem pozostałości zrębowych w całości na powierzchni zrębu. W tych warunkach wzrasta bowiem naturalna i spontaniczna aktywność antagonistyczna zbiorowiska grzybów, która może skutkować ochroną sadzonek i drzewostanów przed chorobami korzeni. Na gruntach porolnych zasiedlonych przez Heterobasidion annosum należy zrezygnować z orki głębokiej pługiem LPŻ 75 i stosować pług talerzowy aktywny, frez leśny lub zrezygnować z przygotowania gleby. W badaniach nad wpływem deformacji systemu korzeniowego na zdrowotność sosny w uprawach znaleziono jedynie 5% drzew z prawidłowo uformowanym systemem korzeniowym, a były to drzewa niewykazujące jeszcze objawów chorobowych. Wszystkie drzewa porażone przez opieńkę i hubę korzeni miały zdeformowany system korzeniowy. W trakcie prac nad wpływem powodzi z 1997 roku na zdrowotność upraw sosnowych ustalono, że woda przepływająca nie wyrządziła tak wielkich szkód, jak woda stagnująca. Sosna okazała się gatunkiem, który najmniej ucierpiał od powodzi. Stan zdrowotny badanych obecnie drzewostanów dębowych (różnych klas wieku), zalanych oraz niezalanych podczas tej samej powodzi, nie wykazuje większych różnic po 16 latach od jej wystąpienia. Prace nad biologiczną ochroną drzewostanów przed opieńkową zgnilizną korzeni wykazały, że do zabezpieczania pniaków drzew liściastych przed grzybami rodzaju Armillaria można wykorzystać grzyby Hypholoma fasciculare, H. sublateritium, Kuehneromyces mutabilis, Pleurotus ostreatus i Trametes versicolor. Ustępowanie opieniek pod wpływem zasiedlania pniaków przez grzyby saprotroficzne jest 17

procesem długotrwałym. Wykorzystanie grzybów saprotroficznych zasiedlających i rozkładających drewno pniakowe powinno być częścią opracowania długoterminowej strategii ochrony drzewostanów przed opieńkową zgnilizną korzeni. W tym przypadku biologiczna metoda powinna być zastosowana jako część integrowanej ochrony roślin. 18

Ignacy Korczyński 1, Andrzej Łabędzki Katedra Entomologii Leśnej e-mail: ikorczy@up.poznan.pl tel.: +48618487677 BADANIA ENTOMOLOGICZNE DLA PRAKTYKI LEŚNEJ W Katedrze Entomologii leśnej opracowano nową metodę prognozowania wielkości szkód wyrządzanych przez szeliniaki, stwierdzono że przelegiwanie zrębów przez jeden sezon letni zmniejsza stopień zagrożenia upraw o 85%, wykazano że odłowy w pułapki mechaniczne są mało efektywne i nie powinny być stosowane. Stwierdzono, że metoda ogniskowo-kompleksowa ochrony drzewostanów sosnowych przed szkodliwymi owadami, stosowana w obecnej formie, jest nieefektywna, a nawet może zwiększać liczebność boreczników. Istnieje możliwość osiągnięcia skuteczności tej metody poprzez wprowadzanie podszytów w ogniskach gradacyjnych. Badania wykazały, że zgrupowania owadów zamieszkujących ściółkę borów sosnowych Polski środkowo-zachodniej zostały zdegradowane i w małym stopniu mają charakter leśny. W przypadku stosowania zrębów zupełnych prawie niemożliwe jest zrównoważone gospodarowanie ekosystemem leśnym. Należałoby stosować rębnię gniazdową lub podokapowe odnowienia naturalne. Opracowano i przetestowano różne metody wykrywania i prognozowania liczebności przypłaszczka granatka, a także sposoby regulacji liczebności tego szkodnika. Badając wpływ Dimilinu na ekosystemy leśne stwierdzono, że entomofauna na powierzchniach traktowanych tym insektycydem wraca do stanu wyjściowego sprzed zabiegu po upływie 6-7 lat, podczas gdy w drzewostanach, w których stosowano totalnie działające pyretroidy, odradza się po upływie kilku miesięcy. Uzyskane wyniki doprowadziły do rezygnacji ze stosowania Dimilinu w ochronie lasu w latach 2000-2004. Określono gatunki owadów, grzybów i nicieni zawlekanych do Polski wraz z drewnem importowanym oraz wytypowano najważniejsze zagrożenia dla lasów iglastych Europy Środkowej. Badania były podstawą do wystąpienia o uznanie barczatki syberyjskiej, azjatyckiej formy brudnicy nieparki oraz żerdzianek za organizmy kwarantannowe na obszarze całej Unii Europejskiej. W latach 2007-2008 prowadzona była inwentaryzacja przyrodnicza gatunków i siedlisk wskaźnikowych oraz cennych dla systemu Natura 2000. W Katedrze 19

opracowano zasady postępowania gospodarczego mającego na celu zachowanie tych gatunków. Trwają prace w efekcie których zostaną zaproponowane praktyce leśnej minimalne ilości drewna pozostawianego w drzewostanach w celu naturalnego rozkładu, zapewniające przetrwanie cennych gatunków owadów i grzybów. W związku z postulatami pozyskania drewna na potrzeby energetyczne prowadzone są badania nad określeniem ilości drewna i resztek pozrębowych które powinny być pozostawiane dla zapewnienia przetrwania entomofauny pożytecznej z punktu widzenia gospodarki leśnej. 20

Maciej Skorupski Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu e-mail: maskorup@up.poznan.pl tel.: +48618487779 BADANIA EKOLOGICZNE W SŁUŻBIE PRAKTYKI LEŚNEJ Od końca XX wieku, kiedy nastąpiło zdecydowane zorientowanie gospodarki leśnej realizowanej w PGL Lasy Państwowe w kierunku ekologicznych podstaw jej prowadzenia, polskie leśnictwo wkroczyło na unikalną w skali światowej drogę kreowania trwałych i stabilnych lasów będących strategicznym elementem utrzymania i rozwoju różnorodności biologicznej w naszym kraju. Dodatkowo samofinansujący się mechanizm zarządzania gospodarką leśną umożliwia rzeczywiste planowanie i realizację zadań gospodarczych w tym bardzo długim cyklu produkcyjnym, włączając w to wykonywanie wielu zdań ochronnych, które nie miałyby szans na finansowanie z innych źródeł państwowych. Podjęte przez Lasy Państwowe nowe kierunki i sposoby zagospodarowania lasu (szczegółowe dopasowywanie składów gatunkowych drzewostanów do siedlisk, przebudowa drzewostanów, wprowadzanie bliższych naturze biocenoz do zdegradowanych biotopów) ostatecznie zostaną zweryfikowane pod koniec obecnego wieku, kiedy zacznie zamykać się cykl produkcyjny rozpoczętej teraz nowej ery leśnictwa. Jednakże ważne z punktu widzenia praktyki leśnej byłoby zweryfikowanie zaproponowanych i już realizowanych innowacyjnych metod gospodarki dużo wcześniej, aby jak najszybciej wskazać na te, które są optymalne i wykluczyć te, które nie spełnią pokładanych w nich oczekiwań. Realizowane w Katedrze Łowiectwa i Ochrony Lasu badania o charakterze ekologicznym są przede wszystkim ukierunkowane na określaniu efektów i zmian w środowisku leśnym pod wpływem prowadzonej gospodarki leśnej. Jednym z kluczowych zadań badawczych włączanych do szeregu kompleksowych badań interdyscyplinarnych jest określanie aktywności biologicznej gleb leśnych na podstawie analizy składów gatunkowych mezofauny glebowej (nicieni, mechowców, roztoczy drapieżnych, skoczogonków). Te małe organizmy, odpowiedzialne za nanotechnologiczną precyzyjną dystrybucję innych organizmów (zarodników grzybów, bakterii) oraz biorące udział w dekompozycji martwej materii organicznej wskazują, czy już w początkowych fazach kreowane przez leśników 21

rozwiązania gospodarcze sprzyjają poprawianiu funkcjonowania danego ekosystemu leśnego. Ważnym aspektem badań mogących mieć kluczowe znaczenie dla praktyki leśnej w przyszłości są prowadzone od lat obserwacje organizmów towarzyszących najważniejszym szkodnikom leśnym (w tym głównie kornikom). Poznanie mechanizmów oporu biologicznego w stosunku do najgroźniejszych szkodliwych czynników biotycznych może mieć strategiczne znaczenie w trwających, szczególnie w lasach górskich, zmaganiach o zachowanie i trwałość ekosystemów leśnych. W ostatnich latach włączono również do badań ocenę obiegu pierwiastków w ekosystemie leśnym, zarówno w aspekcie ekologicznym jak i produkcyjnym, gdyż badania dotyczą powierzchni objętych stałym monitoringiem obiegu węgla w ekosystemie leśnym. Gospodarka łowiecka jako jeden z elementów gospodarki leśnej w ustawie o lasach ma obecnie wyjątkowo duży wpływ na prowadzone innowacyjne leśnictwo. Badania biologii i ekologii zwierzyny, również w kontekście krajobrazu leśnego ale też i rolniczo-leśnego wpisują Katedrę w nurt badań ekologicznych ujmujących ten specyficzny komponent ekosystemu leśnego. Przebudowa drzewostanów i pochylenie się nad mikrosiedliskami w naszych lasach wymusiło zastosowanie aktywnych metod ochrony młodego pokolenia lasu przed presją zwierzyny. Badania w tym zakresie mają pomóc leśnikom w wyborze optymalnych metod ochrony przed dużymi roślinożercami, jednakże dużo ważniejszym kierunkiem badań jest określenie sposobów prowadzenia gospodarki leśnej i łowieckiej umożliwiających godzenie tych dwóch różnych dziedzin. Analiza wieloletnich łowieckich planów hodowlanych mających uregulować w naszym kraju funkcjonowanie gospodarki łowieckiej, również w aspekcie ustabilizowania presji zwierzyny na las, w połowie okresu ich obowiązywania, wskazuje na konieczność ich weryfikacji, szczególnie w świetle nowych informacji na temat zagęszczeń zwierzyny, które uzyskujemy w wyniku kolejnych kompleksowych inwentaryzacji zwierzyny w Polsce, koordynowanych przez naszą Katedrę. Należy jednak pamiętać, że to leśnicy są najważniejszym elementem w kreowaniu i realizacji gospodarki leśnej. Dlatego też podjęliśmy badania, ale też zainicjowaliśmy cykle konferencji szkoleniowo-naukowych, na temat problemów związanych ze znaczącą eskalacją chorób odzwierzęcych i przenoszonych przez kleszcze, na które narażeni są w wyjątkowy sposób leśnicy i ludzie na co dzień związani z lasem. Zarówno badania behawioralne na temat infestacji kleszczami przy różnego rodzaju zachowaniu się w lesie jak i analiza zbieranych pasożytów pod kątem przenoszonych przez nie chorób oraz propagowanie wiedzy na ten temat umożliwią zapobiec wielu przypadkom chorób lub pomogą w ich wczesnym wykryciu, co umożliwi skuteczną terapię. 22

Większość badań prowadzonych w Katedrze realizowanych jest we współpracy przede wszystkim z różnymi jednostkami Wydziałów Leśnych w Krakowie i Warszawie, Instytutem Badawczym Leśnictwa, Instytutem Dendrologii PAN w Kórniku oraz wieloma innymi instytucjami naukowo-badawczymi w kraju i na świecie. 23

Tomasz Maliński Ogród Dendrologiczny Katedra Botaniki Leśnej e-mail: tomekm@up.poznan.pl tel.: 604575001 WYKORZYSTANIE KOLEKCJI DRZEW I KRZEWÓW W LEŚNICTWIE NA PRZYKŁADZIE OGRODU DENDROLOGICZNEGO UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO W POZNANIU Ogród Dendrologiczny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu jest jednym z kilkunastu obiektów w Polsce, których głównym celem jest kolekcyjna uprawa roślin drzewiastych dla celów naukowych i dydaktycznych. Zgromadzono w nim około 1000 gatunków i odmian drzew, krzewów i krzewinek, z których dużą grupę stanowią rośliny występujące na terenie naszego kraju w stanie naturalnym. Kolekcje Ogrodu zostały tak przygotowane, aby mogły służyć edukacji w zakresie drzewoznawstwa zarówno osobom początkującym, jak i zaawansowanym w umiejętności rozpoznawania gatunków drzew i krzewów. Ogród Dendrologiczny powstał w roku 1925 i jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w Poznaniu. Jego dynamiczny rozwój w okresie przedwojennym został zahamowany wybuchem II wojny światowej, w czasie której został bardzo mocno zniszczony. Jego odbudowa po zakończeniu wojny postępowała bardzo powoli, aż do początku lat dziewięćdziesiątych XX w. W roku 1993 Ogród został włączony do Rady Ogrodów Botanicznych przy Komitecie Botaniki PAN, a w 1996 stał się odrębną jednostką organizacyjną Wydziału Leśnego. W ciągu ostatnich dwudziestu lat Ogród Dendrologiczny stał się nowoczesną placówką botaniczną, zajmującą się kolekcjonowaniem drzew i krzewów dla celów dydaktycznych i naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków polskiej dendroflory. Jego powierzchnia w ciągu kilku ostatnich lat zwiększyła się z około 4 ha do ponad 10 ha, a w najbliższym roku jeszcze się podwoi. Posiada mapę numeryczną swoich kolekcji opracowaną przez studentów Sekcji Geomatycznej Koła Leśników Wydziału Leśnego. Budowanie zaplecza naukowo-dydaktycznego dla jednostek naukowych Uczelni Wyższych realizowane jest w Ogrodzie w kilku zasadniczych kierunkach. Zakładane są kolekcje z gatunków drzew i krzewów obcego pochodzenia, których 24

stały monitoring pozwala ocenić ich przydatność dla gospodarki leśnej. Prowadzone są badania nad zmiennością i oceną cech morfologicznych gatunków trudnych systematycznie, w tym także mieszańców krajowych drzew leśnych. Największe kolekcje Ogrodu Dendrologicznego złożone są jednak z gatunków ekspansywnych, związanych ze środowiskiem leśnym, których masowy pojaw jest często świadectwem zaburzeń ekosystemów leśnych. Należą do nich między innymi jeżyny, których zgromadzono w Ogrodzie ponad 90 gatunków, tworząc w ten sposób największą w Polsce i Europie kolekcję taksonów z tego rodzaju. Wprowadzanie do Ogrodu Dendrologicznego gatunków inwazyjnych, ich stała obserwacja i prowadzone badania powinny pozwolić w przyszłości na lepsze ich poznanie i wykorzystanie w szeroko pojętej gospodarce leśnej. 25

Roman Gornowicz Katedra Techniki Leśnej e-mail: gornowic@up.poznan.pl tel.: +48618487639 ZAGOSPODAROWANIE POZOSTAŁOŚCI ZRĘBOWYCH I PRZYGOTOWANIE GLEBY DO ODNOWIENIA Katedra Techniki Leśnej od wielu lat prowadzi badania dotyczące wpływu zakresu pozyskiwania biomasy drzew na obieg składników pokarmowych w środowisku leśnym. Jako pierwsza jednostka w Polsce ustaliła w oparciu o nie wielkość ubytku w środowisku składników mineralnych na skutek pozyskiwania grubizny, części nadziemnej i całego drzewa sosny zwyczajnej (Gornowicz 2002). W ostatnim dziesięcioleciu badania te miały charakter bardzo utylitarny. Bowiem głównym ich celem było określenie wpływu pozostawiania bądź pozyskiwania części drzew potocznie nazywanych resztkami pozrębowymi na wzrost i biomasę upraw leśnych. Uwzględniono w nich różne metody utylizacji pozostałości zrębowych i różne sposoby mechanicznego przygotowania gleby (Gornowicz i inni 2012). Badania prowadzono na jedenastu powierzchniach doświadczalnych w nadleśnictwach: Kalisz Pomorski, Międzychód, Sarbia, Okonek, Trzebciny, Bierzwnik, Wronki i Oborniki. Wykazały one, że pozostawianie resztek pozrębowych wpływa korzystnie na wzrost i rozwój sosny. Związek ten był silniejszy w fazie rozwojowej młodnika niż uprawy. Lepsze efekty wzrostu młodnika uzyskuje się po pozostawieniu na powierzchni resztek pozrębowych w całości. Wolny rozkład pozostałości zrębowych jest na ogół korzystniejszy niż szybkie uwalnianie składników pokarmowych z rozkładającej się substancji organicznej. Wyjątkiem były młodniki rosnące na siedliskach bardzo ubogich, wówczas zgodnie z prawem minimum pozostawienie resztek pozrębowych w postaci rozdrobnionej lepiej wpływało na ich wzrost i przyrost biomasy. Natomiast najbezpieczniejszym sposobem przygotowania gleby, zapewniającym szybki wzrost i dużą przeżywalność sadzonek oraz znaczny przyrost biomasy sosny jest przygotowanie gleby poprzez wyoranie bruzd pługiem LPz. Wpływ zastosowanych sposobów przygotowania gleby na wzrost sosny jest widoczny w fazie uprawy, młodnika, a nawet drągowiny. Przygotowanie gleby poprzez wyoranie bruzd pługiem LPz wpływa na szybsze wydzielanie się drzew w młodniku, silniejszy wzrost sosny oraz spadek przyrostu biomasy drzew młodnika w odniesieniu do powierzchni 1 ha. 26

Na bardzo ubogim siedlisku korzystniejszym sposobem pod względem wzrostu drzewostanu jest pełne przygotowanie gleby niż częściowe. Wymieszanie ścioły z glebą mineralną sprzyja szybkiemu uwalnianiu z podłoża składników pokarmowych (zgodnie z prawem minimum).ze względów ekologicznych należy odrzucić bardzo intensywne sposoby przygotowania gleby, takie jak pełne głębokie i płytkie orki. Natomiast zalecane sposoby to naoranie wałków oraz spulchnianie gleby frezem leśnym. Brak przygotowania gleby niezależnie od żyzności siedliska wpływa negatywnie na wzrost, przeżywalność i przyrost biomasy sosny. Optymalną metodą przygotowania powierzchni pozrębowej do odnowienia okazał się wariant polegający na pozostawieniu resztek pozrębowych w całości, a następnie wyoraniu bruzd pługiem LPz. Na ubogim siedlisku zaleca się rozdrobnienie pozostałości zrębowych i wyoranie bruzd pługiem aktywnym lub częściowe spulchnienie frezem leśnym. Badania prowadzone wspólnie z Katedrą Fitopatologii Leśnej pozwoliły również wybrać optymalne sposoby przygotowania gleby w sytuacji zagrożenia przez opieńkę i korzeniowca sosnowego. Wówczas preferowanymi sposobami przygotowania gleby są: wyoranie bruzd pługiem aktywnym (przy obecności korzeniowca sosnowego) oraz spulchnienie gleby frezem leśnym (przy obecności opieńki i korzeniowca sosnowego). Gornowicz R., 2002. Wpływ pozyskiwania biomasy sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) na wycofywanie pierwiastków biogennych ze środowiska leśnego. Rozprawy naukowe 2.331: 1-96. Wyd. AR Pozn. Gornowicz R., Ceitel J., Gałązka S., Kuźmiński R., Kwaśna H., Łakomy P., Pilarek Z., Sienkiewicz A., 2012. Wpływ likwidacji pozostałości zrębowych i sposobu przygotowania gleby na stan materii organicznej, zdrowotność i jakość hodowlaną upraw oraz wpływ na wiązanie węgla w glebie. Dokumentacja DGLP w Warszawie: 1 355. 27

Andrzej Czerniak 1, Antoni T. Miler 2 Katedra Inżynierii Leśnej e-mail: aczerni@up.poznan.pl; 2) amiler@up.poznan.pl tel.: +48618487367; 2) +48618487366; INŻYNIERYJNE ZAGOSPODAROWANIE LASÓW Główne kierunki badawcze pracowników Katedry Inżynierii Leśnej skupiają się wokół dwóch nurtów: I. Szlaki komunikacyjne w lasach, II. Stosunki wodne w ekosystemach leśnych. W szczególności w zakresie utylitarnym dotyczy to następujących zagadnień: optymalizacja leśnej sieci drogowej, koncepcje i projekty drogowe w szczególności właściwy dobór technologii na obszarach NATURA 2000, karty informacyjne, raporty oddziaływania inwestycji na środowisko oraz nadzór i odbiór robót, egzekwowanie umów gwarancyjnych; 2) opinie dotyczące wpływy różnych obiektów na środowisko, np. linii elektroenergetycznych, kolektorów, rurociągów, dróg publicznych, zbiorników retencyjnych, oczyszczalni ścieków, składowisk, mogilników, urządzeń wodnomelioracyjnych, tras konnych i motorowych; 3) inwentaryzacja i rekultywacja biologiczno-techniczna skarp i terenów zdegradowanych; 4) ograniczanie śmiertelności zwierzyny na drogach, przejścia dla zwierząt, monitoring migracji zwierząt; 5) inwentaryzacja urządzeń wodnomelioracyjnych, monitoring stosunków wodnych w lasach, mała retencja (weryfikacja projektów, ocena jakości inwestycji, ewentualny udział doradczy w odbiorach), odtwarzanie zasobów wodnych, ochrona mokradeł metodami technicznymi; 6) ocena możliwości kompensacji zmiany użytkowania terenu np. wylesień dla zachowania cech wodochronnych (sumarycznej intercepcji); 7) ocena jakości ekosystemów leśnych np. szczególnie cennych, jak lasy łęgowe, mokradła na bazie badań dendrochronologicznych i bioindykacyjnych; 8) szacowanie wpływu zmian klimatycznych na ekosystemy leśne regionalne, szczegółowe scenariusze zmian stosunków wodnych (ocena trendów i cykliczności). 28

Immanentna część referatu prezentacja najnowszych urządzeń: do badania nośności gruntów i nawierzchni drogowych (aparat VSS); 2) do rejestracji/monitorowania stanów wody gruntowej Dataflow System. 29

Marcin Jakubowski Katedra Użytkowania Lasu e-mail: kul@up.poznan.pl tel.: +48618487755 (57) AKTUALNA PROBLEMATYKA I POTRZEBY UŻYTKOWANIA LASU Zakres tematyczny prezentowanego tematu został ograniczony do czterech zagadnień: optymalizacja pozyskiwania drewna maszynami wielooperacyjnymi, uszkodzenia surowca drzewnego spowodowane przez zwierzynę, biomechanika drzew jako element stabilności drzewostanu, drewno z plantacji nasiennych jako surowiec użytkowy. Problematyka pozyskiwania drewna wiąże się z szybkimi zmianami w technologii (szczególnie w ostatnich kilkunastu latach) i organizacji pracy. W przypadku zmian technologicznych spotkać się można z nową generacją harvesterów i wzrastającą kulturą pracy. Względy organizacyjne sprowadzają się do odpowiedniego planowania szlaków zrywkowych i intensywności trzebieży. Omawiane czynniki mają znaczący wpływ na zwiększenie wydajności pozyskiwania drewna. Konieczne wydaje się określenie rzeczywistych kosztów pozyskiwania w zależności od warunków w których pracują maszyny wielooperacyjne. Uszkodzenia w drzewostanie powodowane przez zwierzynę leśną rozpatrywane są w aspekcie jakości tworzącego się surowca drzewnego. Szczególnie dotyczy to badań wpływu spałowania na powstawanie wad w świerkowym surowcu drzewnym. Istotnym jest również udzielenie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób prowadzić zabiegi hodowlane w drzewostanach silnie pospałowanych przez zwierzynę? Prowadzone badania biomechaniki drzew ujmuje się jako powiązanie struktury i właściwości drewna z elementami biometrycznymi drzew. Porównaniu podlegały drzewostany wyrosłe na gruntach porolnych i typowo leśnych. Stwierdzono wiele różnic w właściwościach drewna i cechach biometrycznych chociaż stabilność drzew była podobna. Plantacje nasienne służą zachowaniu puli nasion drzew o określonym cennym genotypie. W niektórych przypadkach zauważono potencjalną możliwość produkcji surowca drzewnego wysokiej jakości technicznej bazując na doświadczeniach z plantacji nasiennych. W głównej mierze chodzi tu o prognozowanie jakości surowca w przypadku wykorzystania rozmnażania wegetatywnego. 30

31

Anna Ankudo-Jankowska 1, Jakub Glura 2 Katedra Ekonomiki Leśnictwa e-mail: aankudo@wp.pl; 2) jglura@tlen.pl tel.: +48618487687; 2) +48618487687; 693 130 304 ZNACZENIE WARTOŚCI LASU W TEORII I PRAKTYCE W teorii wartość, jako kategoria obiektywna, istnieje bez względu na to, czy jest przez kogoś rozpoznana, czy też nie. W praktyce jest ona określana ze względu na człowieka i przez człowieka. Ustalanie wartości lasu jest istotnym zagadnieniem pokazującym jego rolę dla społeczeństwa, jak i dla całej gospodarki narodowej. Teoria wartościowania lasu pozwala na oszacowanie wartości funkcji produkcyjnej poprzez określenie wartości drewna na pniu lub po jego pozyskaniu. Wycenia się te składniki poprzez zastosowanie metod klasycznych wartościowania drzewostanu lub za pomocą opracowanych Tablic Wartości Drzewostanów (TWD). W praktyce, np. w metodach stosowanych przez rzeczoznawców majątkowych, wycenie podlega grunt leśny wraz z drzewostanem. Proces ten dotyczy ustalenia wartości rynkowej lub odtworzeniowej nieruchomości leśnych poprzez zastosowanie odpowiednich standardów czy procedur. Istnieją jednakże rozbieżności pomiędzy teoretycznym podejściem do wyceny a praktyką. Zauważalne jest to przede wszystkim przy zastosowaniu metody wskaźnikowej (TWD), gdyż niejednoznacznie określone procedury pozwalają na wybór różnych kryteriów oceny lasu. Pominięta zostaje często wartość nierynkowa lasu, wynikająca z pełnienia funkcji ekologiczno-ochronnych czy społecznych. A przecież nie do przecenienia jest korzystny wpływ lasów na kształtowanie klimatu globalnego i regionalnego, ochrona gleby przed erozją czy regulacja obiegu wody w przyrodzie, czy szeroko rozumiany pozytywny wpływ obecności lasów na inne ekosystemy. Nie mniejszą wartość wnoszą lasy dla ogólnego dobrobytu społeczeństwa jako miejsce zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych, kształtowania korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych czy wzbogacania rynku pracy. W praktyce i w teorii stosowane są metody wyceny tych funkcji wykorzystując metody pośrednie oparte np. na kosztach podróży, czy bezpośrednie polegające na ustalaniu tzw. ceny warunkowej, które w pewien subiektywny sposób umożliwiają określenie wartości nierynkowych. 32

Ważnym aspektem w procesie kwantyfikowania wartości lasu jest wycena pojedynczych drzew. W praktyce występują przypadki, że sprzedażna wartość usuwanego drzewa jest znacznie niższa niż opłaty wynikające z rozporządzenia Ministra Środowiska, które uwzględniają tylko wybrane czynniki np. obwód drzewa, a nie jego przeznaczenie, czy wartość ekologiczną. 33

Jarosław Szaban Katedra Użytkowania Lasu e-mail: jaroslaw.szaban@up.poznan.pl tel.: +48618487891; 606 916 004 AKTYWNOŚĆ STUDENTÓW WYDZIAŁU LEŚNEGO NA PRZYKŁADZIE KOŁA LEŚNIKÓW Studenci Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu mają szerokie możliwości aktywnego uczestnictwa w organizacjach studenckich. Istnieje wiele organizacji działających w środowisku akademickim o charakterze ogólnopolskim (Niezależne Zrzeszenie Studentów, Związek Młodzieży Wiejskiej, Zrzeszenie Studentów Polskich, Ruch Akademicki Pod Prąd) jak i tych, które działają lokalnie w strukturach Uniwersytetu Przyrodniczego. Wymienić tu można: Samorząd Studentów Wydziału Leśnego, Zespół Trębaczy Myśliwskich Venator i Koło Leśników. Koło Leśników jest jedną z najprężniej działających organizacji studenckich w Polsce. Już od 94 lat skupia w swoich szeregach młodych adeptów leśnictwa. W swojej długiej historii Koło posiada wiele wspaniałych kart. Od momentu powstania członków Koła Leśników cechowała ogromna aktywność wyrażająca się między innymi imponującą liczbą wydanych książek i skryptów. Na początku działalności wystarano się o lokal i zorganizowano bibliotekę liczącą kilka tysięcy pozycji. W okresie II Wojny Światowej wielu członków Koła straciło życie w walce z okupantami, a wielu walczyło na frontach i w partyzantce. Okres powojenny to odbudowa zniszczonego mienia i biblioteki oraz szeroko zakrojona działalność samopomocowa. W okresie tym daje się zauważyć bardziej naukowy charakter Koła, a zwieńczeniem tego nurtu jest przodująca pozycja w rankingach studenckich konferencji naukowych. Obecnie działalność Koła Leśników skupia się w 11 sekcjach (botaniczna, entomologiczna, ornitologiczna, geomatyczna, kynologiczna, łowiecka, przyrodnicza, techniki leśnej, teriologiczna, wabiarzy, historyczna). Koło posiada swój lokal w Akademiku Przylesie, własną bibliotekę, stronę internetową i skromny majątek. Studenci szczycą się i chętnie noszą piękny (stworzony w 1926 roku) znaczek głuszca tokującego na otwartej książce. Do najważniejszych przedsięwzięć organizowanych przez Koło należą między innymi: obozy naukowe, spotkania i prelekcje, msza hubertowska, wigilia wydziałowa, choinka od leśników, opieka nad grobami zmarłych profesorów, szero- 34

ko zakrojone akcje edukacyjne dla dzieci i młodzieży, zawody strzeleckie, seminaria wyjazdowe i bale leśnika. Dużą corocznie organizowaną imprezą są Zawody Młodych Leśników (dla uczniów techników leśnych). Koło jest aktywnym członkiem IFSA International Forestry Students Association. Wiele instytucji (gminy, szkoły, nadleśnictwa, uczelnie) korzysta z pomocy studentów przy dokonywaniu inwentaryzacji przyrodniczych i prowadzeniu badan naukowych. Tak szerokie działanie i aktywność Koła Leśników możliwa jest tylko dzięki finansowemu wsparciu darczyńców; głównie nadleśnictw. 35

Streszczenia wybranych posterów

Katedra Techniki Leśnej

Roman Wojtkowiak Katedra Techniki Leśnej e-mail: rowojtko@up.poznan.pl tel.: 48618487681 HARPIUM - NAJLEPSZY POLSKI ROZDRABNIACZ POZOSTAŁOŚCI POZRĘBOWYCH Pozostałości pozrębowe (grube i drobne gałęzie, igliwie) stanowią podstawowy magazyn składników mineralnych drzewa. Pozbywanie się tych twórczych pierwiastków w wyniku palenia w ogniskach lub zabieranie z powierzchni leśnej i przekazywanie do elektrowni cieplnych, jako odnawialne źródło energii świadczy o braku elementarnej wiedzy z gleboznawstwa, jak i procesów lasotwórczych. Aby zachować tą materie w postaci substancji organicznej jak i składniki mineralne, dla przyszłych pokoleń lasu skonstruowano, zbudowano i wszechstronnie przebadano rozdrabniacz do pozostałości pozrębowych. Jest to maszyna zawieszana na ciągniku rolniczym średniej klasy, bijakowa z napędem z WOM (Wałka Odbioru Mocy) ciągnika. Napęd bębna z bijakami wykonanymi ze stali Hadfielda, z luźno zawieszonymi bijakami przy pomocy wielopasowej przekładni klinowej. 40

Roman Wojtkowiak 1, Agata Wojtkowiak, Mirosław Nowiński 2 Katedra Techniki Leśnej e-mail: rowojtko@up.poznan.pl tel.: +48618487681 2) Katedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu e-mail: nowinski@up.poznan.pl tel.: +48618466031 SPALANIE POZOSTAŁOŚCI POZRĘBOWYCH A ICH WPŁYW NA ŚRODOWISKO NATURALNE Do niedawna powszechnym sposobem usuwania pozostałości pozrębowych było ich palenie. We wrześniu 2003 r. zostało wydane Zarządzenie Nr 11 (z poprawkami 11a), Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych mówiące o ekologicznym gospodarowaniu w polskich lasach, co jednoznacznie oznacza iż spalanie pozostałości pozrębowych nie może być praktykowane. Generalnie pałanie gałęzi na zrębach się skończyło. Choć w dalszym ciągu zdarzają się przypadki spalania pozostałości pozrębowych. Ale teraz to jest nazywane ogniem technologicznym. W niniejszych badaniach próbowano ocenić ilość spalin w trakcie tego procesu, ich skład oraz udział poszczególnych frakcji oraz oddziaływanie ognia na środowisko naturalne: atmosferę, glebę oraz sąsiadujące ze zrębem, na którym spalano gałęzie, drzewostany. Badania zostały przeprowadzone w ramach pracy magisterskiej w Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. 41

Roman Wojtkowiak 1, Hubert Kawalec, Mirosław Nowiński 2 Katedra Techniki Leśnej e-mail: rowojtko@up.poznan.pl tel.: +48618487681 2) Katedra Siedliskoznawstwa i Ekologii Lasu e-mail: nowinski@up.poznan.pl tel.: +48618466031 PORÓWNANIE WPŁYWU PRZEJAZDÓW WYBRANYCH FORWARDERÓW NA GLEBĘ LEŚNĄ W ASPEKCIE JEJ UGNIATANIA Przedstawiono wyniki badań podczas przejazdów ciągników zrywkowych typu forwarder, dokonujących zrywki sposobem podwieszonym, ponieważ mechanizowanie prac pozyskiwania drewna powoduje ingerencję w środowisko naturalne. Szczególnie narażona jest pokrywa glebowa, która musi przenosić obciążenia powodowane przemieszczaniem i pracą ciężkich maszyn leśnych. Oddziaływanie maszyn na glebę może mieć niekorzystny wpływ z jednej strony na rośliny, które słabiej wykorzystują składniki pokarmowe ze względu na nie w pełni rozwinięty system korzeniowy, z drugiej zaś na mikroorganizmy warunkujące ich rozwój. Słabo rozpoznaną dotychczas kwestią jest ugniatanie gleby przez koła pojazdów podczas prac leśnych oraz zmiana jej gęstości i zwięzłości w wyniku ruchu tych maszyn. Celem niniejszej pracy było określenie oraz porównanie wpływu przejazdów dwóch maszyn na zwięzłość gleby bielicowo-rdzawej na siedlisku boru świeżego (Bśw), porównanie jej ze stanem naturalnym oraz ocena wpływu wielokrotności przejazdów tych maszyn na zwiększanie rozmiaru zjawiska ugniatania gleby. Zakres pracy obejmował badanie i ocenę stopnia zagęszczenia gleby po przejazdach trzech maszyn specjalizowanych do zrywki drewna: Logset 3F, Timberjack 1010, Valmet 840.3. Zasadniczą różnicę pomiędzy tymi fowarderami stanowi liczba osi (3 i 4 osie), co skutkuje odmiennymi naciskami jednostkowymi. Zmierzono wilgotność gleby metodą suszarkowo-wagową oraz przy pomocy elektronicznego wilgotnościomierza marki Moisture Meter HH2 firmy Delta- -t Devices na głębokości 10, 20, 30 cm. Dokonano również pomiaru temperatury powietrza. Czujniki umieszczono nad i pod ściółką. W ramach badań pomierzono obciążenia przypadające na poszczególne koła oraz wyliczono następnie naciski jednostkowe. Badania zostały przeprowadzone w ramach pracy doktorskiej w Katedrze Techniki Leśnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. 42