SZCZEGÓŁOWY OPIS REALIZACJI USŁUGI STREETWORKINGU 1

ZAŁĄCZNIK NR 6 DO PRODUKTU FINALNEGO I. DEFINICJA SZCZEGÓŁOWY OPIS REALIZACJI USŁUGI STREETWORKINGU 1 Streetworking (praca prowadzona na ulicy) stanowi przykład metody outreach (wyjście-sięganie-poza-do), czyli pracy poza instytucjami, w środowisku przebywania klienta. 2 Streetworking jest formą pracy, prowadzonej przez odpowiednio przygotowanych i przeszkolonych pracowników, skierowaną do osób bezdomnych, pozostających poza systemem pomocy instytucjonalnej. Istotną cechą streetworkingu jest ścisła współpraca z beneficjentami na podstawie zaakceptowanego planu w ich środowisku, na ich zasadach, w tempie dostosowanym do indywidualnych potrzeb i możliwości. 3 Zdefiniowany powyżej rezultat EQUAL składający się m.in. ze standardu wdrażania metody streetworkingu, standardu rekrutacji i selekcji streetworkerów, standardu pracy metodą streetworkingu został wypracowany w ramach projektu Agenda Bezdomności Standard Aktywnego Powrotu na Rynek pracy finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w roku 2008. Główną zaletą pracy streetworkera jest przyczynianie się do lepszego poznania środowiska osób bezdomnych i ułatwianie szybkiego reagowania na konkretne potrzeby tych osób. Systematyczny monitoring miejsc niemieszkalnych, prowadzony przez streetworkerów prowadzi do sytuacji, w której coraz więcej osób bezdomnych przebywających poza instytucjami pozostaje pod pewnego rodzaju kontrolą, dzięki której łatwiej jest zapobiegać sytuacjom zagrożenia zdrowia i życia. Systematyczna obecność streetworkerów w środowisku osób bezdomnych daje możliwość zaplanowania odpowiednich środków i form pomocy dla tych osób. Misją streetworkingu jest docieranie do osób bezdomnych oraz praca z osobami bezdomnymi, wykorzystująca ich zasoby i potencjał środowiska lokalnego, podejmowana w kierunku pozytywnych zmian, rozumianych jako chęć zmiany sposobu życia. 4 Streetworking, jako metoda pracy wpisuje się pomiędzy prewencję a interwencję w pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością. 1 Materiał powstał w oparciu o E. Szczypior i A. Meller Standard Streetworkingu [w:] Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach, red. Aleksandra Cenian-Dębska, Piotr Olech, Gdańsk 2008, s. 71. oraz A.Adamczyk, L.Bór, M.Dębski, M.Gaweł, A.Koszutowski, A.Łukaszewicz, A.Michalska, P.Olech, R.Stenka, B.Zychowicz Standard Streetworkingu [w:] Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, red. Ł.Browarczyk i R.Stenka, Gdańsk 2012, s 343 oraz doświadczenia pilotażu projektu Wektor zmian 2 E. Szczypior i A. Meller Standard Streetworkingu [w:] Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach, red. Aleksandra Cenian-Dębska, Piotr Olech, Gdańsk 2008, s. 71. 3 Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Warszawa 2007, s. 54. 4 E. Szczypior i A. Meller Standard Streetworkingu, [w:] Od ulicy, s. 75. 1

Podręcznik Od ulicy do samodzielności. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach wydany przez Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności wskazuje na 9 kluczowych zasad realizowania misji przez Streetworkera 5 : 1. Praca na ulicy. 2. Wyjście do. 3. Wsparcie. 4. Zbudowanie pozytywnej relacji. 5. Rozwiązywanie problemów. 6. Działania nakierowane na zmianę. 7. Edukacja o systemie pomocy. 8. Ustanowienie połączenia. 9. Poznanie gruntu. II. CELE STREETWORKINGU 6 Streetworking jako metoda pracy, skierowana w szczególności do osób bezdomnych, niekorzystających z systemu pomocy instytucjonalnej, nieprzebywających w placówkach ale i również obejmująca w razie konieczności osoby zagrożone bezdomnością, realizuje swoją misję na płaszczyźnie jednostkowej i systemowej, z istotną jednak korzyścią dla społeczności lokalnej. JEDNOSTKA SYSTEM SPOŁECZNOŚĆ - włączanie osób niekorzystających ze wsparcia instytucjonalnego do systemu; Interwencja: - udzielanie wsparcia (schronienie, wyżywienie, odzież); - pomoc w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia; Minimalizowanie ryzyka (szczególnie w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia); Informacja: docieranie z informacją o możliwościach skorzystania z dostępnych form pomocy; - informowanie osób - stały monitoring i wspomaganie przeciwdziałania zagrożeniom występującym w środowisku osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością; - wymiana informacji pomiędzy instytucjami pracującymi z i na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością; - zwiększenie dostępności oferowanej pomocy; - zindywidualizowanie oferowanej pomocy; - poszerzenie wiedzy dot. - poprawa bezpieczeństwa mieszkańców; - zmiana stereotypów postrzegania osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością; 5 Ibidem, s. 75. 6 Cele streetworkingu w ramach projektu WEKTOR ZMIAN opierają się i nawiązują do celów wypracowanych w ramach projektu partnerskiego AGENDA BEZDOMNOŚCI Standard Aktywnego Powrotu na Rynek Pracy PIW EQUAL. 2

bezdomnych o przysługujących im prawach; Zmiana: - wzbudzenie zaufania; - wzbudzenie motywacji do chęci zmiany swojej sytuacji; - rozbudzenie i uświadomienie potrzeb. miejsc przebywania osób bezdomnych; - zwiększenie możliwości objęcia wsparciem w formie reintegracji osób wykluczonych społecznie; - udoskonalenie systemu pomocy. - zwiększenie wrażliwości społecznej na problematykę wykluczenia społecznego, w tym bezdomności. Podejmując uliczną pracę socjalną 7 pamiętać należy, iż streetworking jest środkiem, nie celem: - to długofalowe działanie socjoedukacyjne, które wynika z potrzeb, wymagań i dążeń ludzi, do których jest kierowane, a jego celem jest wzmocnienie ich zdolności do przyjęcia na siebie odpowiedzialności i tworzenia własnego scenariusza swojego życia, - relacja mająca na celu zapewnienie wsparcia, wymaga zaufania ze strony ludzi, z myślą o których jest budowana oraz szacunku dla ich integralności i procesu samookreślania. Kontakt ze streetworkerem ma charakter dobrowolny, - poza swoim wkładem w rozwój indywidualny tych osób, streetworker, nawiązując kontakt z ludźmi (młodzieżą i dorosłymi) będącymi obiektem różnych form wykluczenia, marginalizacji lub zerwania więzi społecznych, przyczynia się do zmniejszenia powstałych szkód. 8 Rys. Miejsce streetworkera w systemie pomocy III. ZAKRES PRACY STREETWORKERA I NIEZBĘDNE DO PRACY NARZĘDZIA, I DOKUMENTY 9 7 Określenie użyte przez E. Szczypior i A. Meller w Standard streetworkingu (ulicznej pracy socjalnej) http://www.ab.org.pl/eprzewodnik/tekst/12.pdf 8 Międzynarodowy podręcznik metodologiczny po streetworkingu na świecie, http://www.gpas-lodz.pl/download/przewodnik.pdf, s. 22 9 Tabela w oparciu o A.Adamczyk, L.Bór, M.Dębski, M.Gaweł, A.Koszutowski, A.Łukaszewicz, A.Michalska, P.Olech, R.Stenka, B.Zychowicz Standard Streetworkingu [w:] Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, red. Ł.Browarczyk i R.Stenka, Gdańsk 2012, s 360 3

Lp. OBSZAR/ZAKRES DZIAŁANIA PODEJMOWANE DZIAŁANIA NARZĘDZIA I DOKUMENTY 1 Badanie środowiska osób bezdomnych. - zebranie wszelkich informacji bezpośrednich i pośrednich (m.in. badania) o specyfice lokalnej bezdomności i profilu demograficznym, społecznym i psychologicznym osób bezdomnych - nawiązanie współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami na terenie środowiska objętego streetworkingiem, w tym spotkania ze służbami, wizytacja placówek dla osób bezdomnych - zaznajomienie się z topografią miasta, - poszukiwanie i docieranie do osób bezdomnych przebywających poza placówkami, - utworzenie i bieżąca aktualizacja mapy miejsc niemieszkalnych. - narzędzia i materiały biurowe/miejsce pracy biurowej, - materiały piśmiennicze, - mapa miejsc niemieszkalnych, - telefon komórkowy, - apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej, - plecak, - latarka, - odpowiednia odzież i obuwie dostosowane do pory roku, - karta kontaktu/karta interwencji, - formularz notatki służbowej, - ulotki i informatory, - bilety komunikacji miejskiej, - woda. 2 Wejście w środowisko. - ustalenie harmonogramu 10 3 Pierwszy kontakt oraz próba nawiązania pozytywnych relacji. pracy (z uwzględnieniem wyjść w teren, pracy biurowej, odpraw), - systematyczny i regularny monitoring zdiagnozowanych miejsc niemieszkalnych, - kontakt i spotkania ze służbami i instytucjami współpracującymi w ramach systemu wspierania wychodzenia z bezdomności (cykliczne spotkania, wspólne patrole), - uzupełnianie bieżącej dokumentacji. - przedstawienie się, - próba nawiązania kontaktu, rozmowy z osobą bezdomną, - rozmowa informacyjna, - rozmowa motywująca, - kontakt ze służbami i instytucjami współpracującymi. 10 Harmonogram pracy Streetwrokera nie może być sztywny, należy uwzględnić możliwość wprowadzania zmian i elastycznego modyfikowania go (czynniki mogące mieć wpływ na realizacje założonego planu/harmonogramu to m.in.: nagła interwencja, pogoda, przedłużenie wizyty i rozmowy z klientem i in.). 4

4 Budowanie relacji oraz jej utrzymywanie w perspektywie czasowej, tworzenie planu działania. 5 Realizacja wspólnie ustalonego planu działania. - praca w terenie, - regularne spotkania z osobą bezdomną w miejscu jej przebywania, - motywowanie do chęci podjęcia działań w kierunku zmiany swojej sytuacji, - udzielanie niezbędnego wsparcia osobie bezdomnej, przy zachowaniu zasady wdrażania w samodzielność działania, - udzielanie niezbędnych informacji, edukowanie, - wspólne skonstruowanie planu działania w celu pomocy osobie bezdomnej w zmianie obecnej sytuacji życiowej. - systematyczna praca z osobą w celu zmiany sytuacji życiowej, - udzielanie wsparcia, - towarzyszenie osobie do placówek i instytucji, - przekazanie informacji pracownikom kontynuującym pracę z osobą bezdomną, - przekazanie bezpośredniej pracy z osobą bezdomną innym specjalistom np. pracownikowi socjalnemu - przygotowanie osoby do zakończenia relacji 6 Działania interwencyjne. - podejmowane na każdym etapie (po otrzymaniu sygnału z zewnątrz np. od współpracujących osób/służb lub od samych osób bezdomnych lub podejmowane w wyniku własnych obserwacji w trakcie wyjścia w teren) działania: praca w terenie, udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej, wzywanie pomocy adekwatnej do aktualnych potrzeb osoby bezdomnej. - telefon komórkowy, - apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej, - plecak, - latarka, - odpowiednia odzież i obuwie dostosowane do pory roku, - karta interwencji, 5

IV. MODELE PRACY METODĄ STREETWORKINGU 1. Zawodowy. 2. Samopomocowy (streetworkerami są osoby, które zakończyły proces reintegracji i wyszły z bezdomności). 3. Mieszany (streetworker zawodowy + osoba, która wyszła z bezdomności). 11 V. ODBIORCY USŁUGI Odbiorcami streetworkingu są osoby przebywające w miejscach niemieszkalnych (wg Europejskiej Typologii Bezdomności ETHOS 12 ): - osoby bez dachu nad głową ludzie mieszkający w szeroko rozumianej przestrzeni publicznej (dworce kolejowe i autobusowe oraz ich okolice, kanały i węzły ciepłownicze, ulice, plaże, bunkry, lasy i parki, miejsca na cmentarzach, centra handlowe i parkingi, opuszczone samochody, klatki schodowe, zsypy, piwnice, strychy, śmietniki, złomowce, ziemianki, wagony i bocznice kolejowe). - osoby zamieszkujące konstrukcje nietrwałe, niekonwencjonalne (konstrukcje tymczasowe, domy na kółkach/przyczepy kempingowe, squaty, ogródki działkowe, domki letniskowe, garaże, pustostany, budynki przeznaczone do rozbiórki). Praca streetworkera, poza osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością, zakłada również współpracę z instytucjami i społecznością lokalną i to niezależnie od jego prawnego czy formalnego usytuowania/formy zatrudnienia (jst, ngo`s) 13. Literatura i praktyka już prowadzona wspomina nawet o utworzeniu swego rodzaju KOALICJI na rzecz ulicznej pracy socjalnej 14. Skuteczna praca streetworkera nie jest możliwa bez uzyskania wsparcia ze strony organizacji i służb publicznych. Koalicja, z którą współpracować będzie streetworker obejmie w szczególności: - Policję, - Straż Miejską, - Straż Ochrony Kolei, - placówki dla osób bezdomnych, - ośrodki pomocy społecznej, - służbę zdrowia, - organizacje pozarządowe i instytucje świadczące interwencyjną pomoc osobom bezdomnym (oferujące wyżywienie, posiłki, łaźnię, itp.). 11 A.Adamczyk, L.Bór, M.Dębski, M.Gaweł, A.Koszutowski, A.Łukaszewicz, A.Michalska, P.Olech, R.Stenka, B.Zychowicz Standard Streetworkingu [w:] Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, red. Ł.Browarczyk i R.Stenka, Gdańsk 2012, s 343 12 http://www.feantsa.org/files/freshstart/toolkits/ethos/leaflet/pl.pdf 13 E. Szczypior, A. Meller, Standard streetworkingu (ulicznej pracy socjalnej) http://www.ab.org.pl/e-przewodnik/tekst/12.pdf 14 Tamże. 6

VI. STREETWORKER JAKO PRACOWNIK I JEGO WARSZTAT PRACY A) UWARUNKOWANIA PRAWNE Na chwilę obecną brak jest prawnych uwarunkowań zatrudniania, a także zawodu streetworkera. Praktyka wskazuje, że instytucją wdrażającą streetworking może być zarówno ośrodek pomocy społecznej, jak i organizacje pozarządowe czy instytucje działające na polu polityki społecznej lub również poza nią (w zależności od zapotrzebowania na świadczenie takiej usługi). Istotne wydaje się tutaj oddzielenie wdrożenia od świadczenia tej usługi 15 Zatrudnienie streetworkera można oprzeć na: - ustawie z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.) w zakresie regulacji dotyczących zawodu pracownika socjalnego, - ustawie z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), - realizowanych programach i projektach na szczeblu gminnym, wojewódzkim, rządowym. Wady i zalety wdrażania usługi streetworkingu skierowanego do osób bezdomnych w ramach funkcjonowania ośrodka pomocy społecznej i organizacji pozarządowej bądź podmiotu prywatnego 16 : OPS WADY - formalny brak zawodu streetworkera, co uniemożliwia jego zatrudnienie na tak brzmiącym stanowisku pracy, - zagrożenie łączenia pracy wykonywanej przez streetworkera z praca socjalną świadczoną klientom pomocy społecznej (np. wykonywaniem wywiadów), - niezrozumienie idei streetworking w ośrodku pomocy społecznej w sytuacji, kiedy usługa streetworkingu byłaby w jakiś sposób odgórnie narzucona i wprowadzona, - zbytnia sztywność pracy streetworkera w oparciu o funkcjonujący i obowiązujący regulamin pracy (utrudnienia w zakresie realizacji pracy zmianowej, pracy w dni ZALETY - stabilność zatrudnienia potencjalnego streetworkera (zatrudnienia na umowę o pracę, możliwość kontynuacji zatrudnienia, stabilność finansowania działań związanych z realizacja streetworkingu), - większa niż w innych instytucjach/organizacjach/podmiotach możliwość realizacji profesjonalnych szkoleń i wyposażenia streetworkera w niezbędne narzędzia pracy, - streetworker mający jednocześnie uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego jest traktowany jako urzędnik państwowy i jako taki jest prawnie chroniony w potencjalnych sytuacjach 15 M. Dębski, Proces wdrażania usługi streetworking w ramy lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych [w] M. Dębski (red.), Podręcznik streetworkera Bezdomności. Warszawa 2011, w druku 16 Ibidem. 7

wolne, itp.), - niechęć ośrodka pomocy społecznej do wprowadzania zmian w istniejących i funkcjonujących już procedurach, - biurokratyzacja ośrodków pomocy społecznej, nadmiernie sformalizowane czynności i procedur nie pozwalające na szybkie reagowanie w sytuacjach niestandardowych, - streetworker może być postrzegany jako urzędnik z MOPS-u, co może rodzić niechęć w procesie wspierania i budowania relacji z osobą bezdomną, - niechęć ośrodków pomocy społecznej do podejmowania współpracy z organizacjami pozarządowymi. zagrożenia, - realizowany streetworking jest jednym z elementów systemu pomocy osobom będącym w sytuacji kryzysowej co oznacza, że jest spójny z innymi działaniami podejmowanymi przez ośrodek pomocy społecznej, - wsparcie innych służb gminnych, co powoduje iż działania są ze sobą powiązane a tym samym skuteczniejsze, - większy dostęp do innych specjalistów, możliwość korzystania z pomocy innych pracowników MOPS (zespoły interdyscyplinarne). ORGANIZACJA POZARZĄDOWA/INSTYTUCJA PRYWATNA WADY - brak stabilności zatrudnienia streetworkera (potencjalne zatrudnianie w ramach realizowanych projektów często bez dalszej kontynuacji), - streetworking nie jest częścią całości lokalnego systemu pomocy społecznej lecz jednym z działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe/podmioty prywatne co oznacza, że może nie być on spójny z innymi działaniami podejmowanymi z osobami bezdomnymi, - możliwość wykonywania pracy streetworkera osoby bezdomnej bez wykorzystania narzędzi monitoringu, ewaluacji i superwizji, - potencjalna możliwość realizacji streetworkingu różnorodnymi metodami bądź bez przyjętego standardu pracy, - potencjalny brak wsparcia ze strony służb miejskich czy gminnych, - potencjalna niechęć do współpracy z ośrodkiem pomocy społecznej, - niebezpieczeństwo powierzenia dodatkowych obowiązków niezwiązanych z realizacją streetworking, - traktowanie streetworkingu jako łatwego sposobu pozyskiwania środków finansowych ZALETY - łatwiejsza niż w ośrodku pomocy społecznej możliwość dostosowania pracy streetworkera do potrzeb osób bezdomnych, - mniejsza niż w ośrodku pomocy społecznej biurokracja (również w kontaktach personalnych), - brak kojarzenia streetworkera z urzędnikiem ośrodka pomocy społecznej, - elastyczność zatrudnienia związana ze stosowaniem różnorodnych form pracy (wolontariat, praca na zlecenie itp.), - większa niezależność pracowników i szybkość podejmowania decyzji wynikająca z mniej proceduralnego podejścia, - skoncentrowanie się tylko i wyłącznie na pracy metodą streetworkingu (praca biurowa ograniczona do koniecznego minimum), - włączenie organizacji pozarządowych/prywatnych podmiotów w struktury i zadania lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych, - konkurencyjność, konieczność stałego rozwoju i podnoszenia jakości usług, żeby utrzymać się na rynku. 8

Wykształcenie w rzeczywistości wykorzystywanych na inne cele statutowe organizacji/podmiotu prywatnego (np. streetworker pracujący jako opiekun w noclegowni dla osób bezdomnych), - niechęć do dzielenia się własnym doświadczeniem zdobytym w organizacji pozarządowej/podmiocie prywatnym, - rywalizowanie organizacji pozarządowych/podmiotów prywatnych o możliwe środki finansowe (np. grantowe, konkursowe, itp.), - oparcie streetworkingu jedynie o zasoby wolontariuszy (większa niestabilność realizowania usług), - zagrożenie zbytnią misyjnością organizacji/podmiotu prywatnego. B) KOMPETENCJE I UMIEJĘTNOŚCI STREETWORKERA Określając na etapie rekrutacji umiejętności i kompetencje, jakie powinien posiadać streetworker należy uwzględnić i dostosować je do modelu pracy jaki będzie wdrożony (zawodowy, mieszany, samopomocowy). INSTYTUCJA OPS Pracownik socjalny OPS Opiekun OKREŚLENIE KOMPETENCJI MINIMALNE WYMAGANIA - zgodnie z ustawą o pomocy społecznej OPTYMALNE WYMAGANIA - zgodnie z ustawą o pomocy społecznej - średnie - wyższe w kierunku nauk społecznych UWAGI -zakres czynności winien wskazywać na uliczną pracę socjalną ORGANIZACJA POZARZĄDOWA - brak wymagań - wyższe w kierunku nauk społecznych Dotyczy osób nie wpisujących się w model zawodowy. 9

Kursy, szkolenia, dodatkowe umiejętności Doświadczenie zawodowe OPS Pracownik socjalny OPS Opiekun ORGANIZACJA POZARZĄDOWA - doświadczenie w pracy z osobami wykluczonymi społecznie, - znajomość podstawowych zagadnień metodologii pracy socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem metody streetworkingu. - znajomość ogólnych zagadnień metodologii pracy socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem metody - doświadczenie w zawodzie pracownika socjalnego - doświadczenie w pracy/wolontariacie opiekuńczo wychowawczej lub innej w sektorze pomocowym streetworkingu, - brak wymagań - praca/ wolontariat w sektorze pomocowym W przypadku osób nie posiadających wymaganego doświadczenia należy uwzględnić zdobycie doświadczenia określonego w wymaganiach minimalnych w trakcie szkolenia OPS Pracownik socjalny OPS Opiekun ORGANIZACJA POZARZĄDOWA - odporność na stres, umiejętność podejmowania decyzji, umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktów, umiejętność negocjacji pod wpływem stresu, asertywność systematyczność, samodzielność i dobra organizacja pracy 17 - kurs pierwszej pomocy przedmedycznej, doświadczenie na podobnym stanowisku (wolontariat), warsztaty asertywności, kurs profilaktyki uzależnień, trening umiejętności interpersonalnych, - znajomość ustawy o pomocy społecznej, ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej - istotną rzeczą wydaje się być (poza kwalifikacjami miękkimi i twardymi) dobra kondycja fizyczna i stan zdrowia pozwalający na wykonywanie pracy, w większości jednak, w warunkach zewnętrznych 17 J. Owczarek Procedura rekrutacji i selekcji kandydatów na streetworkerów [w:] http://www.ab.org.pl/e-przewodnik/tekst/10.pdf 10

finansowanych ze środków publicznych, ustawa o zatrudnieniu socjalnym i in. - obsługa komputera WAŻNE: W przypadku, gdy streetworkerzy będą rekrutowani spośród osób, które doświadczyły bezdomności i/lub uzależnienia, istotne jest by były to osoby, które zakończyły proces usamodzielniania i reintegracji (minimum 3 lata przed podjęciem pracy jako streetworker) lub leczenia z uzależnienia i pozostają w abstynencji minimum 3 lata. 18 Streetworkerzy w modelu samopomocowym ze względu na uwarunkowania prawne nie mogą podlegać tradycyjnemu procesowi rekrutacji, a streetworkerzy powinni być znani instytucjom i organizacjom zatrudniającym. KOMPETENCJE PSYCHOSPOŁECZNE 19 Cechy osobowościowe - otwartość na innych, - odporność na stres i wytrzymałość, - dojrzałość emocjonalna, - sumienność i samodzielność w działaniu, - zaangażowanie i inicjatywa. Umiejętności interpersonalne - umiejętność nawiązywania kontaktu i budowania relacji, - umiejętność rozwiązywania problemów i podejmowania racjonalnych decyzji, - umiejętność motywowania, - umiejętność planowania i organizacji pracy, - umiejętność współpracy. C) SZKOLENIA Osoby realizujące usługę streetworkingu powinny posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu: bezdomności (rodzaje, przyczyny) i wykluczenia społecznego, pomocy społecznej, uwarunkowań prawnych, pomocy przedmedycznej, komunikacji interpersonalnej. 18 A.Adamczyk, L.Bór, M.Dębski, M.Gaweł, A.Koszutowski, A.Łukaszewicz, A.Michalska, P.Olech, R.Stenka, B.Zychowicz Standard Streetworkingu [w:] Model Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności, red. Ł.Browarczyk i R.Stenka, Gdańsk 2012, s 343 19 Tamże. 11

PROPONOWANY PROGRAM SZKOLENIA DLA STREETWORKERÓW 20 MODUŁ LICZBA GODZIN I. Bezdomność i wykluczenie społeczne 4 definicja bezdomności przyczyny bezdomności rodzaje bezdomności fazy bezdomności syndrom bezdomności profil psychospołeczny osoby bezdomnej bezdomność na świecie, w Europie i Polsce II. Metodologia i etyka pracy streetworkera wśród osób bezdomnych 5 definicja i cele pracy streetworkera misja i zadania streetworkera dostępne narzędzia pracy etyka w pracy streetworkera III. System pomocy osobom bezdomnych w ramach lokalnego systemu pomocy 7 społecznej akty prawne warunkujące pracę z osobami bezdomnymi (ustawy, rozporządzenia, akty prawa lokalnego) zakres pomocy społecznej, zdrowia, gospodarki mieszkaniowej, pracy i edukacji lokalna hierarchizacja placówek instytucje i organizacje pomocy społecznej na terenie działania streetworkera lokalna charakterystyka bezdomności IV. Współpraca ze służbami i innymi podmiotami 4 akty prawne, porozumienia, partnerstwa lokalne warunkujące współpracę spotkania z przedstawicielami poszczególnych służb (Policja, Straż Miejska, Straż Ochrony Kolei, służba zdrowia, i in.) zachowania bezpieczne w terenie V. Profilaktyka uzależnień 4 VI. Kurs pierwszej pomocy przedmedycznej 8 VII. Superwizja i monitoring pracy streetworkera 2 VIII. Zapoznanie się z placówkami i miejscami niemieszkalnymi. Praktyka w 14 terenie VII. FORMA ZATRUDNIENIA I WARUNKU REALIZACJI USŁUGI STEREETWROKINGU Dostępne rekomendacje i znana praktyka 21 zaleca w większości zatrudnianie streetworkerów na umowę o pracę. Jednakże w rzeczywistości zarówno podmiotów publicznych, jak i organizacji pozarządowych nie zawsze, szczególnie na etapie wdrażania usługi, jest to możliwe (brak etatów, brak wystarczających środków). W sytuacji częściowej umowy o pracę lub umowy cywilno-prawnej zwrócić należy uwagę na potencjalne zagrożenie konfliktem interesów związanym z wykonywaniem pracy 20 W różnych opracowaniach napotykano inną liczbę godzin przeznaczonych na szkolenie. Na potrzeby niniejszego modelu pracy opracowano program obejmujący 48 godzin szkoleniowych. W miarę możliwości finansowych należałoby rozszerzyć o nowe moduły lub wydłużyć czas trwania poszczególnych modułów szkolenia. Przy opracowywaniu programu wykorzystano elementy programu szkolenia autorstwa: A. Meller, A. Adamczyk, A. Koszutowskiego Wdrożenie i szkolenia streetworkerów [w] E-przewodnik streetworkingu, http://www.ab.org.plwww.ab.org.pl/e-przewodnik/index.html 21 m.in. streetworking prowadzony przez Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta Koło Gdańskie czy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Gdyni. 12

w innej organizacji czy instytucji (np. gdy zatrudniamy opiekuna z placówki czy pracownika socjalnego w charakterze streetworkera). W celu sprawnego zarządzania i zapewnienia rzetelności wykonania usługi streetworkingu, jej realizacja powinna być koordynowana przez KOORDYNATORA STREETWORKINGU. UMOWA ZLECENIE UMOWA O PRACĘ W WYMIARZE ½ ETATU (20 h tygodniowo) CZAS PRACY - zadaniowy - równoważy system czasu UMOWA O PRACĘ W WYMIARZE 1/1 ETATU (40 godzin tygodniowo) - równoważy system czasu pracy pracy - godziny wczesno ranne do popołudniowych - godziny od popołudnia do wieczornych - weekendy - praca w godzinach nocnych - jeden dzień pracy w tygodniu streetworkera powinien być przeznaczony na pracę biurową, dokumentacyjną, spotkania robocze z instytucjami współpracującymi, superwizję. OKRES PRACY - całorocznie - sezonowo - akcyjnie HARMONOGRAM PRACY 22 - harmonogram pracy streetworkera jest istotnym wyznacznikiem i planem działań, - harmonogram powinien byś sporządzany w okresach miesięcznych, z możliwością aktualizowania i wprowadzenia zmian (interwencje). Streetworker maksymalną część czasu pracy powinien spędzać w terenie. 22 Harmonogram, poza planem działań, stanowi istotny element monitoringu pracy streetworkera, jak również jest element minimalizowania ryzyka pracy (sytuacje niebezpieczne) 13

Przykładowy dzień pracy streetworkera: 1. Wizytacja miejsc niemieszkalnych, wcześniej zlokalizowanych, zgodnie z harmonogramem pracy (godziny wczesno poranne/1-2 godzin). - odwiedziny miejsc niemieszkalnych, - ustalanie tożsamości osób w nich przebywających, - dostarczenie kompletnej wiedzy na temat wsparcia, - udzielenie pomocy doraźnej (w przypadku zaistnienia takiej konieczności), - sporządzenie niezbędnej dokumentacji. 2. Przyjazd do biura (bezpośrednio po wizytacji miejsc niemieszkalnych) - przekazanie informacji z wizyty w terenie oraz o nawiązanych kontaktach, - ustalenie wyjść w teren z pracownikami socjalnymi (w przypadku zaistnienia takiej konieczności), - dokonanie niezbędnych czynności dokumentacyjnych, - aktualizacja mapy miejsc niemieszkalnych, - aktualizacja harmonogramu pracy i planu działań 3. Wyjście w teren z pracownikiem socjalnym Lub 4. Samodzielne patrolowanie miasta - kontakt ze służbami miejskimi (w przypadku zaistnienia takiej konieczności wspólne patrole) - wizyta w placówce dla osób bezdomnych (schronisko, noclegownia, ogrzewalnia, placówka dla osób nietrzeźwych)*** - podejmowanie interwencji (reagowanie na sygnały o nowych miejscach przebywania) - odwiedzanie znanych lokalizacji przebywania osób bezdomnych. *** odwiedziny w placówkach mogą być realizowane rotacyjnie, na podstawie opracowanego planu działań. 14

MIEJSCA POBYTU OSÓB BEZDOMNYCH (miejsca, w których streetworker może poszukiwać osób bezdomnych 23 ): - dworce kolejowe, dworce autobusowe oraz ich okolice, - wagony i bocznice kolejowe, - tereny ogródków działkowych, domki letniskowe, - garaże, - kanały i węzły ciepłownicze, - ulice, - plaże, - pustostany, budynki do rozbiórki, - bunkry, - lasy i parki, - miejsca na cmentarzach, - centra handlowe, parkingi, - opuszczone samochody, przyczepy kempingowe, - klatki schodowe, zsypy, piwnice, strychy, - śmietniki, - złomowce, - ziemianki. DOKUMENTACJA USŁUGI STREETWORKINGU Lp. OKREŚLENIE DOKUMENTU OPIS/UWAGI NR ZAŁĄCZNIKA WZÓR/OPIS 1 Zakres czynności/określenie czynności w przypadku umowy cywilnoprawnej Przygotowywany przez pracodawcę /zleceniodawcę Załącznik Nr 1 2 Harmonogram pracy/harmonogram czasu pracy Przygotowywany przez streetworkera miesięcznie (dostosowany do formy zatrudnienia i czasu pracy/wymiaru etatu) 3 Plan działań Plan działań (z wyznaczeniem miejsc odwiedzin, z uwzględnieniem nawiązanych już kontaktów) Wzór harmonogramu pracy wynika z obowiązujących w danej instytucji regulacji prawnych. Wypunktowany plan pracy na poszczególne dni tygodnia, zatwierdzony przez koordynatora streetworkingu lub bezpośredniego przełożonego. 23 E. Szczypior i A. Meller Standard Streetworkingu, [w:] Od ulicy, s. 76. 15

4 Mapa miejsc niemieszkalnych Mapa papierowa (jako element niezbędny streetworkerowi narzędzie pracy, jak również mapa w biurze) 5 Karta osobowa Wypełniana jednorazowo w trakcie pierwszego kontaktu, a potem ewentualnie aktualizowana. 6 Notatka Wypełniana na bieżąco po zaistnieniu takiej konieczności/zgłoszenia/ okoliczności oraz w trakcie kolejnych kontaktów z osobami, które mają założoną Kartę osobową. 7 Rejestr klientów W związku z ochroną danych osobowych konieczność rejestracji w bazie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych 8 Raport Raport miesięczny z wykonywanej pracy wraz z raportem ilościowym. Mapa miasta z oznaczonymi miejscami przebywania osób bezdomnych oraz mapa opisowa poszczególnych miejsc (w układzie: opis lokalizacji, liczba osób, inne niezbędne uwagi). Załącznik Nr 2 Załącznik Nr 3 Imienny rejestr. Załącznik Nr 4 NARZĘDZIA I WARSZTAT PRACY STREETWORKERA 24 MATERIALNE - bilety komunikacji miejskiej, - telefon komórkowy i karta do telefonu, - strój adekwatny do pory roku, - identyfikator, - apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej (z dodatkowym wyposażeniem w środki opatrunkowe i rękawiczki jednorazowe), - latarki, - plecak, NIEMATERIALNE - zaplecze organizacji i służb współpracujących, - monitoring i nadzór nad pracą streetworkera, - superwizja, - bieżące szkolenia i trening umiejętności, 24 podział za E. Szczypior i A. Meller Standard Streetworkingu, [w:] Od ulicy, s. 79-80. 16

- mapa miasta/mapa miejsc niemieszkalnych, - ulotki, broszury, informatory, - woda, - okresowe badania lekarskie oraz profilaktyka chorób zakaźnych - materiały piśmiennicze, - druki i formularze, - dostęp do stanowiska komputerowego w biurze, VIII. MONITORING I EWALUACJA PRACY STREETWORKERA Z uwagi na fakt, iż większość swojej pracy streetworker spędza w terenie i decyzje o nawiązaniu lub przerwaniu kontaktu musi podejmować na gorąco, jest to praca, w której istnieje ograniczony nadzór bezpośredniego przełożonego. Dlatego tak istotną rolę w pracy streetworkera stanowi monitoring i ewaluacja. CELE OBSZAR BADANIA SPOSÓB MONITORING 25 - nadzór na właściwym wykonywaniem usługi streetworkingu, - nadzór nad jakością wykonywanej usługi streetworkingu, - weryfikacja zgodności z planem działań i harmonogramem, - funkcjonowanie streetworkerów, - realizacja założonych działań, - przepływ informacji, - dokumentacja (prawidłowość dokumentowania usługi, obiegu i archiwizacji), - weryfikacja i zestawianie systematycznie zbieranych danych (porównywanie do danych wyjściowych), - doraźna kontrola realizacji planu działań i harmonogramu, - wspólne wyjścia w teren, - tworzenie cyklicznych raportów z monitoringu, EWALUACJA - sprawdzenie czy usługa streetworkingu jest skuteczna, określenie efektów (rezultatów i oddziaływania), - dążenie do skuteczniejszego planowania działań, - praca streetworkerów, - osiąganie efektów i rezultatów, - zarządzanie czasem i realizacją usługi, - współpraca z instytucjami i partnerami, - analiza zbieranych danych, wypracowywanie rekomendacji, - pozyskiwanie danych na temat realizacji poszczególnych działań (wywiady z przedstawicielami instytucji współpracujących, osobami bezdomnymi) - ocena efektywności i skutków/rezultatów realizowanej usługi, - tworzenie raportów z prowadzonej ewaluacji, 25 Jak pisze A. Koszutowski: Monitorowanie jest elementem zarządzania streetworkerem, ibidem. 17

CZAS - stale (przez cały czas realizacji usługi streetworkingu), - w zależności od formy realizacji usługi (zatrudnienie streetworkera w strukturach ops, organizacji czy w ramach projektu), REALIZATOR - pracodawca/koordynator (w ramach struktur wewnętrznych), - podmiot zewnętrzny, - zespół wyznaczony przez pracodawcę (ewaluacja wewnętrzna), - podmiot zewnętrzny, IX. NAKŁADY FINANSOWE I GENEROWANE KOSZTY 1.1 szkolenia w zależności od stopnia skomplikowania wdrażanego modelu. W różnych opracowaniach napotykano inną liczbę godzin przeznaczonych na szkolenie 26. Na potrzeby niniejszego modelu pracy opracowano program obejmujący 48 godzin szkoleniowych. W miarę możliwości finansowych należałoby rozszerzyć o nowe moduły lub wydłużyć czas trwania poszczególnych modułów szkolenia. Opracowując program samodzielnie można skorzystać z istniejących dostępnych programów szkoleń oraz podręczników dotyczących streetworkingu. 1.2 koszty zatrudnienia streetworkera 27 : 1.3 koszty wyposażenia stanowiska pracy (narzędzia): - identyfikator ze zdjęciem; - narzędzia i materiały biurowe/miejsce pracy biurowej, materiały piśmiennicze; - mapa miejsc niemieszkalnych mapa miasta; - telefon komórkowy (1 karta o wartości 50 zł/m-c + koszt aparatu); - apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej; - plecak; - termos; - odpowiednia odzież i obuwie dostosowane do pory roku (najbardziej wskazane jest obuwie zabudowane za kostkę); - latarka; - bilety komunikacji miejskiej. Dodatkowy koszt może stanowić koordynacja pracy streetworkerów (w zależności od ilości zatrudnianych streetworkerów może to być dodatkowy pracownik instytucji/organizacji lub można zastosować rozwiązanie w formie wyznaczenia na koordynatora streetworkingu jednego z zatrudnionych pomagaczy, a w czasie, kiedy ten wykonywał będzie pracę biurowo/koordynującą drugi streetworker będzie patrolował ulice z przedstawicielem służb mundurowych). Konieczny czas na wdrożenie usługi streetworkingu wynosi 1-2 miesiące i obejmuje: proces rekrutacji, szkolenia, formalności dotyczące zatrudnienia. Koszty realizowania usługi streetworkingu mogą zostać pokryte w ramach projektów lub programów. 26 Na dzień składania Strategii wdrażania projektu oraz Wstępnej wersji produktu finalnego nie ma uregulowań prawnych warunkujących szkolenia w zakresie usługi Streetworkingu. 27 Należy pamiętać, że streetworkerzy powinni pracować w parach. 18

ZAŁĄCZNIK NR 1 DO OPISU USŁUGI STREETWORKINGU Zakres obowiązków i zadań streetworkera/pracownika socjalnego/opiekuna: Do obowiązków w szczególności należy: 1. przestrzeganie prawa i wykonywanie zadań sumiennie, starannie i bezstronnie, 2. przestrzeganie czasu pracy ustalonego umową/harmonogramem czasu pracy, 3. przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych, 4. przestrzeganie bezpieczeństwa przy wykonywaniu obowiązków i kierowania się zasadą ograniczonego zaufania w kontaktach z osobami znajdującymi się pod wpływem alkoholu i środków psychoaktywnych, 5. przestrzeganie przepisów o ochronie danych osobowych, 6. ochrona dobrego wizerunku pracodawcy/zleceniodawcy, jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę/zleceniodawcę na szkodę, 7. przestrzeganie zasad współżycia społecznego, w tym zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach ze współpracownikami i klientami, 8. podnoszenie kwalifikacji i uczestnictwo w szkoleniach tematycznych dotyczących pracy na rzecz osób bezdomnych w środowisku, 9. prawidłowa praca biurowa z zabezpieczeniem przechowywania dokumentacji, pieczęci urzędowych oraz właściwe posługiwanie się nimi. Do zadań w szczególności należy: 1. docieranie do osób bezdomnych przebywających w miejscach niemieszkalnych praca w terenie, 2. dokonywanie analizy i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, 3. udzielanie osobom bezdomnym informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych, 4. bieżące współdziałanie i współpraca z innymi komórkami organizacyjnymi pracodawcy, w tym Rejonami Pracy Socjalnej oraz innymi instytucjami zewnętrznymi (Policja, Straż Miejska, Straż Ochrony Kolei, Służba Zdrowia i inne) w zakresie realizowanych zadań, 5. bieżąca współpraca ze specjalistami i instytucjami w kierunku przeciwdziałania i ograniczania skutków zjawisk patologicznych w społeczności lokalnej, 6. współpraca z placówkami świadczącymi wsparcie dla osób bezdomnych i monitorowanie zasobów w zakresie pomocy osobom bezdomnym, 7. terminowe prowadzenie dokumentacji, w tym kart kontaktu/interwencji, notatek służbowych, sporządzanie tygodniowych planów działań, raportów i informacji z realizowanych działań, zgodnie z wytycznymi, 8. bezzwłoczne informowanie pracodawcy/zleceniodawcy o stwierdzonych faktach mogących mieć bezpośredni wpływ na wykonywane zadania, 9. badanie skuteczności udzielanej pomocy, 10. aktualizacja mapy miejsc niemieszkalnych, 19

ZAŁĄCZNIK NR 2 DO OPISU USŁUGI STREETWORKINGU Data pierwszego kontaktu Nr ewidencyjny KARTA OSOBOWA Nazwisko i imię Płeć kobieta mężczyzna PESEL Data i miejsce urodzenia Dowód osobisty TAK NIE Adres przebywania Ulica Nr domu Nr lokalu.. Miejscowość Kod pocztowy. Powiat... Województwo.. Adres ostatniego miejsca zameldowania Opis miejsca:.... Ulica Nr domu Nr lokalu.. Miejscowość Kod pocztowy. Powiat... Województwo.. Obszar: miejski wiejski Inne dane do kontaktu Telefon kontaktowy Wykształcenie Brak Podstawowe Gimnazjalne Ponadgimnazjalne Pomaturalne Wyższe Rejestracja w Urzędzie pracy Tak Nie Status na rynku Nieaktywny zawodowo Bezrobotny Długotrwale bezrobotny Zatrudniony 20

pracy Niepełnosprawność TAK NIE Korzystanie z pomocy (OPS, łaźnie, jadłodajnie i in.) TAK NIE Forma pomocy Źródła dochodu i pozyskiwania środków finansowych Opis przebiegu kontaktu Praca stała Praca dorywcza, sezonowa Zasiłek z pomocy społecznej Renta Emerytura Alimenty Zbieractwo Żebractwo Inne (jakie) Nie posiadam żadnego Informacja o ponownych kontaktach (daty) Podpis streetworkera/pracownika socjalnego/opiekuna Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zawartych w karcie kontaktu zgodnie z Ustawą z dnia 29.08.1997 r. o Ochronie Danych Osobowych. Oświadczam, iż przyjmuję do wiadomości, że: 1) moje dane osobowe będą przetwarzane wyłącznie w celu udzielenia wsparcia, realizacji ewaluacji, kontroli, monitoringu 2) moje dane osobowe mogą zostać udostępnione innym podmiotom wyłącznie w celu udzielenia wsparcia, ewaluacji, kontroli, monitoringu 3) podanie danych jest dobrowolne, 4) mam prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Czytelny podpis osoby 21

ZAŁĄCZNIK NR 3 DO OPISU USŁUGI STREETWORKINGU Notatka: Data:.. Miejsce:. Dane klienta 28 Uwagi/podjęte czynności/ustalenia:.. Podpis streetworkera/pracownika socjalnego/opiekuna 28 W przypadku niewyrażenia zgody na przetwarzanie danych osobowych należy opisać osobę, nie używając danych osobowych, miejsce spotkania/kontaktu oraz ewentualne okoliczności. 22

ZAŁĄCZNIK NR 4 DO OPISU USŁUGI STREETWORKINGU WZÓR RAPORTU MIESIĘCZNEGO Z PRACY STREETWORKERA Raport za okres od do 29 Imię i nazwisko streetworkera/pracownika socjalnego/opiekuna.. Ilość nawiązanych kontaktów, w tym: pierwszych.. (w podziale na płeć, osoby dorosłe i dzieci) kolejnych. (w podziale na płeć, osoby dorosłe i dzieci) Charakterystyka wsparcia:.... Współpraca z innymi służbami i instytucjami:...... Podpis streetworkera/pracownika socjalnego/opiekuna 29 Np. okresy pełnych miesięcy kalendarzowych. 23