Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, tom 43, zeszyt 3, 52-56, 2007 Poród z udziałem ojca wpływ na kształtowanie więzi w rodzinie IZABELA ULMAN-WŁODARZ, ANETA PORĘBA, EWA KWIATKOWSKA, ALINA SZAFARCZYK Husband s participation in the delivery-influence on family bond The questionnaire included 70 married couples that experienced delivery in hospital. The main motivation for choosing family la ubor was the need to have psychical support. The analysis proved that the partner ensures the need of safety in 90%. Husband s participation in the delivery increased the family bond. It was stated that the partners were satisfied with the family labour. Key words: family labour, father presence at labour Poród zarówno dla dziecka, jak i przyszłych rodziców jest momentem szczególnym, zbliżającym partnerów oraz dającym im impuls do nowego spojrzenia na całą dotychczasową rzeczywistość ich egzystencji. W ostatnich latach w położnictwie nastąpiła znacząca zmiana poglądu na temat obecności ojca podczas narodzin dziecka. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rozpowszechniła i uwzględniła prawo kobiet do wyboru odpowiedniej formy opieki okołoporodowej [3]. WHO zaleca wybór przez partnerów szpitala, który zapewnia: 1) poczucie bezpieczeństwa i intymności; 2) możliwość poruszania się lub wyboru dogodnej pozycji dla siebie w trakcie porodu, 3) obecność partnera w czasie porodu; 4) wybór pozycji do urodzenia dziecka; 5) kontakt z dzieckiem zaraz po porodzie oraz system rooming-in, czyli przebywanie razem z noworodkiem przez cały okres pobytu w szpitalu. Sytuacja w oddziałach położniczych zmieniła się diametralnie, w coraz większym stopniu jest respektowane prawo kobiety i jej partnera do aktywnego i świadomego uczestnictwa w narodzinach dziecka [1-3, 6]. Wzrasta wśród personelu medycznego poczucie, że poród powinien być pozytywnym, mile wspominanym, a nie traumatycznym wydarzeniem, symbolem sukcesu i wzajemnego zaufania. Coraz więcej par wyraża naturalną potrzebę bycia razem w tym kulminacyjnym momencie, jakim są narodziny dziecka, gdyż budzą się przy tym uczucia, które pogłębiają wzajemną miłość i umacniają relacje między nimi. Obecność ojca w czasie porodu zwiększa poczucie bezpieczeństwa oraz zacieśnia kontakty partnerskie, co potwierdzają poniższe badania. Poród jest niezapomnianym przeżyciem podczas którego bardzo istotne jest zapewnienie takich warunków, aby nastrój i atmosfera towarzysząca tej wielkiej chwili była pełna spokoju, pewności oraz zaufania [1]. Cel pracy Celem pracy było uzyskanie informacji na temat kryteriów wyboru porodu rodzinnego przez partnerów, form przygotowania się do wspólnego porodu, wrażeń towarzyszących ojcom w akcie porodowym, korzyści wynikających z obecności partnera, źródeł informacji o możliwości odbycia porodu rodzinnego, form pomocy partnera w czasie porodu oraz wpływu porodu rodzinnego na pogłębianie więzi między rodzicami. Materiał i metoda Badaniami ankietowymi zostało poddanych 70 par odbywających poród rodzinny. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w okresie od grudnia 2003 do lutego 2004 r. w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Tychach w Katedrze i Oddziale Klinicznym Położnictwa i Ginekologii oraz na Oddziale Położniczym Miejskiego Szpitala w Chorzowie. W badaniach wykorzystano ankietę, która według Konarzewskiego polega na zbieraniu danych opierającym się na planowym wypytywaniu badanego. Podstawą ankiety jest kwestionariusz, czyli ustalona lista pytań, którym towarzyszy mniej lub bardziej zamknięty zbiór odpowiedzi. W analizie badawczej wzięto pod uwagę wykształcenie matki i ojca (podstawowe, zawodowe, średnie lub wyższe). W kwestionariuszu ankiet umieszczono pytania zamknięte z dobrowolną liczbą odpowiedzi oraz półotwarte pozostawiające swobodę wypowiedzi. Ankieta była anonimowa i dobrowolna. Wyniki Wiek ankietowanych osób wahał się w granicy od 18 do 42 lat. Największą grupę badanych stanowiły matki z wykształceniem średnim 55%, wykształcenie wyższe miało 35% badanych. Najmniejszą grupę stanowiły kobiety z wykształceniem zawodowym. Natomiast w grupie ojców wykształcenie wyższe miało 50%, średnie 35%, zawodowe 15% (tabela 1). Najwięcej ankietowanych 85 % posiadało średni status materialny. 75% kobiet stanowiły pierwiastki, 25% to wieloródki, z których 20% rodziło po raz drugi, a 5% po raz trzeci. Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa, Śląska Akademia Medyczna
Poród z udziałem ojca wpływ na kształtowanie więzi w rodzinie 53 KWESTIONARIUSZ ANKIETY 1. Wiek 2. Wykształcenie matki a) podstawowe b) zawodowe c) średnie d) wyższe 3. Wykształcenie ojca a) podstawowe b) zawodowe c) średnie d) wyższe 4. Status materialny a) wysoki b) średni c) niski 5. Co było źródłem informacji o możliwości porodu rodzinnego? a) telewizja b) gazeta c) szpital d) rodzina e) znajoma g) szkoła rodzenia 6. Ilość porodów a) jeden b) dwa c) kilka (ile...) 7. Czy to był pierwszy poród z obecnością ojca dziecka? 8. Jeżeli nie, to który z kolei? a) drugi b) trzeci c) kolejny 9. Czy Państwo przygotowywali się wcześniej do porodu? 10. Jeżeli Tak, to jaka to była forma przygotowania? a) wspólne uczestnictwo w Szkole Rodzenia b) uczestnictwo samej rodzącej w Szkole Rodzenia c) samokształcenie się z książek, prasy, telewizji d) inne formy 11. Co skłoniło Państwa do podjęcia decyzji o wspólnym porodzie? a) potrzeba wsparcia psychicznego b) poczucie bezpieczeństwa c) strach przed samotnością d) chęć bycia w tym momencie z kimś bliskim e) chęć przeżycia niezapomnianych chwil f) inne powody 12. Czy ta decyzja była podjęta wspólnie? 13. Czy partner pomagał Pani w czasie porodu? 14. Jeżeli tak, to w jaki sposób? a) wspierał mnie psychicznie b) przypominał mi o oddychaniu, masował c) pomagał mi w zmianie pozycji d) trzymał mnie za rękę e) mobilizował i dopingował w chwili załamania f) inne formy 15. Czy poród z udziałem ojca dziecka zapewnia poczucie bezpieczeństwa? 16. Jakie wrażenie wywarł poród na ojcu dziecka? a) był niezapomnianym przeżyciem b) był nowym doświadczeniem c) wyzwolił większy szacunek i poważanie kobiet d) nie wywarł na nim większego znaczenia e) inne odczucia 17. Czy wspólny poród wpływa na pogłębienie więzi między partnerami? 18. Czy jest Pani zadowolona z obecności i udziału partnera? do końca c) Nie 19. Jakie Pani zdaniem korzyści wniósł poród rodzinny? a) poczucie bezpieczeństwa b) wsparcie psychiczne c) wzmocnienie relacji międzypartnerskich d) komfort rodzenia e) łatwiejszy i szybszy przebieg porodu f) inne 20. Czy zdecydowalibyście się Państwo jeszcze raz na poród rodzinny?
54 I. Ulman-Włodarz, A. Poręba, E. Kwiatkowska, A. Szafarczyk Głównym źródłem informacji o porodach rodzinnych była prasa (60%). Innymi źródłami wybieranymi przez ankietowanych był szpital, osoby prywatne, szkoła rodzenia (tabela 2). Tabela 1. Wykształcenie rodziców Wykształcenie rodziców Matka Ojciec Podstawowe 0% 0% Zawodowe 10% 14% Średnie 55% 35% Wyższe 35% 50% Tabela 2. Źródła informacji o porodzie rodzinnym Źródła informacji o porodzie rodzinnym Odsetek Prasa 60% Szpital (personel) 45% Znajoma 35% Szkoła rodzenia 25% Telewizja 14% Jak wynika z badań, 90% ankietowanych wcześniej przygotowywało się do porodu, a główną formą tego przygotowania było samodzielne zdobywanie wiedzy z książek, prasy, telewizji, na drugim miejscu znalazło się uczestnictwo w zajęciach szkoły rodzenia wraz z partnerem 35%, 5% kobiet uczestniczyło samotnie w zajęciach szkoły rodzenia. 10% badanych nie przygotowywało się do wspólnego porodu (tabela 3). Tabela 3. Formy przygotowania Formy przygotowania Poród rodzinny n = 70 % Wspólne uczestnictwo w zajęciach szkoly rodzenia 25 35% Samo uczestnictwo rodzącej w zajęciach szkoły rodzenia 4 5% Samodzielne zdobywanie wiedzy (prasa, telewizja, książki) 35 50% Brak przygotowania 6 10% Decyzja o wspólnym porodzie była najczęściej podejmowana przez oboje partnerów. Jak wynika z tabeli, w podjęciu decyzji o wspólnym porodzie przeważyła potrzeba wsparcia psychicznego. Tak zdeklarowały 52 osoby. Duża ilość badanych, bo aż 60% stwierdziła, że w tym momencie pragną być z kimś bliskim. 55% ankietowanych uznało za jeden z ważniejszych motywów również poczucie bezpieczeństwa podczas porodu. Najmniejsze zainteresowanie stanowiła chęć przeżycia niezapomnianych chwil (tabela 4). W pytaniu na temat pomocy udzielonej w czasie porodu, 90% ankietowanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Ponad połowa kobiet określiła pomoc partnera jako pomoc głównie pod względem wsparcia psychicznego, która mobilizowała w chwili kryzysowej, dodawała otuchy (tabela 5). Tabela 4. Motywy wyboru porodu rodzinnego Motywy wyboru porodu rodzinnego Odsetek Wsparcie psychiczne 75% Poczucie bezpieczeństwa 55% Lęk przed samotnością 40% Chęć bycia z kimś bliskim 60% Chęć przeżycia niezapomnianych chwil 19% Podkreślenie wspólnoty partnerskiej 30% Tabela 5. Przygotowanie do porodu Przygotowanie do porodu n = 70 Odsetek Tak 63 90% Nie 7 10% 90% badanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej na pytanie, czy taka forma porodu zapewnia poczucie bezpieczeństwa (tabela 6). Tabela 6. Formy pomocy w czasie porodu Formy pomocy w czasie porodu Odsetek Wsparcie psychiczne 85% Przypominanie o oddychaniu, masaż 15% Pomoc w zmianie pozycji 10% Mobilizowanie i dopingowanie w chwili załamania 75% Trzymanie za rękę 45% Inne 10% Kolejnej analizie poddane zostały odczucia i wrażenia wywarte na partnerze podczas porodu. 80% badanych uznało, że było to niezapomniane przeżycie, niewiele mniej, bo 60% zaznaczyło, że poród był nowym doświadczeniem. U 35% ankietowanych poród wyzwolił większy szacunek i poważanie dla kobiet. Kolejne pytanie potwierdziło, że 95% badanych podjęłoby tą samą decyzję w przypadku kolejnej ciąży. Analizie poddano również pytanie dotyczące wpływu na pogłębienie relacji międzypartnerskich, na które uzyskano korzystną odpowiedź w 90%, co potwierdza, że wspólne przeżywanie porodu umacnia więź pomiędzy kobietą a mężczyzną (tabela 7). Tabela 7. Wpływ na pogłębianie więzi między partnerami Wpływ na pogłębianie więzi między partnerami n = 70 Odsetek Tak 63 90% Nie 7 10% Jeżeli chodzi o zalety i korzyści wynikające z porodu rodzinnego, 80% kobiet podaje przede wszystkim wspar-
Poród z udziałem ojca wpływ na kształtowanie więzi w rodzinie 55 cie psychiczne jako główną korzyść wynikającą z tej formy porodu. 65% ankietowanych uznało, że poród rodzinny wpływa na umocnienie uczucia między partnerami, 70% mówi o znacznym komforcie rodzenia dzięki obecności męża, zaś tylko 25% udzieliło odpowiedzi, iż forma ta zapewnia łatwiejszy i sprawniejszy przebieg porodu. Dyskusja Zagadnienie porodu rodzinnego jest tematem coraz częściej poruszanym w literaturze. W ostatnich czterech dziesięcioleciach rola ojcostwa została ponownie odkryta przez położników, dzięki czemu zaangażowanie się partnera w sprawy związane z ciążą, porodem i opieką nad dzieckiem stały się sprawą coraz bardziej naturalną i praktykowaną. Punktem zwrotnym w zagadnieniu obecności przyszłego ojca w trakcie porodu był Międzynarodowy Kongres pod hasłem Jakość narodzin Jakość życia, który odbył się w Polsce [4]. To wydarzenie stało się momentem kulminacyjnym, od którego zaczęto wychodzić naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom rodziny. System opieki położniczej przybrał zupełnie nową formę, która poza medycznym aspektem uwzględniła aspekty psychiczne i społeczne. Niewątpliwie pozytywny wpływ miała również intensywna akcja Rodzić po ludzku [1] uzmysławiająca społeczeństwu niewłaściwe postawy wobec porodu i ukazująca dotychczasowe warunki w jakich rodziły kobiety. Separacja od bliskiej osoby i oddzielenie matki od dziecka po porodzie były częstym zjawiskiem na oddziałach położniczych. Obecnie kobieta, która dzięki takiej akcji wywalczyła prawa do właściwej opieki, ma możliwość przeżycia tego wydarzenia wraz z partnerem aktywnie i świadomie w specjalnie wyposażonych do tego celu salach porodów rodzinnych. Poród przestał być traktowany jako przeżycie tylko i wyłącznie rodzącej, a przybrał formę wydarzenia rodzinnego. Udział męża w porodzie rodzinnym przynosi korzyści zarówno samej rodzącej, jak i kształtuje więzi międzypartnerskie. Teza ta zyskała potwierdzenie także w naszych badaniach. Znacząca liczba kobiet wymieniła jako główną korzyść z obecności partnera przy porodzie zapewnienie wsparcia psychicznego i pogłębianie więzi partnerskich. Powody zadowolenia rodzących z uczestnictwa partnera były związane z otrzymaniem wsparcia i poczuciem bezpieczeństwa. Ta tendencja jest zgodna z opisywaną przez Guzikowskiego [4]. W jego badaniach 90% rodzących odpowiedziało twierdząco na pytanie dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa przez partnera. W piśmiennictwie światowym znaleziono potwierdzenie poczucia bezpieczeństwa i wspierania rodzącej w chwili załamania w czasie porodu. Wrażenia wywarte na ojcu oceniono pozytywnie, przede wszystkim jako niezapomniane i nowe doświadczenie. Podobne wyniki (75%) otrzymał Krajczy podkreślając, iż poród jest wspaniałym i niezapomnianym przeżyciem dla partnera. W badaniach innych autorów, jak również naszych, stwierdzono kluczową i znaczącą rolę porodów rodzinnych. Przedstawiona wyżej analiza sugeruje prosty i jednoznaczny wniosek, że partner spełnia rolę niezmiernie ważną oraz że poród rodzinny wywiera korzystny wpływ na rodzącą, a dla mężczyzny jest niezapomnianym przeżyciem. Z tego powodu obecność partnera jest szczególnie ważna oraz jak najbardziej naturalna i oczywista. Zapewnienie odpowiednich warunków w czasie porodu, bliskość i aktywny udział partnera, postawa jedności umożliwiają odbycie porodu w atmosferze bezpieczeństwa, spokoju, pewności i zaufania. Wiadomo, że poród nie jest tylko fizjologicznym procesem somatycznym, lecz również procesem o charakterze psychicznym [5]. Jak wynika z badań, partner spełnia najważniejszą rolę poprzez wsparcie psychiczne i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa. Zdajemy sobie sprawę, iż poród może trwać nawet kilkanaście godzin, dlatego bliska osoba jest w tym momencie niezbędna, gdyż to ona pomoże przetrwać rodzącej godziny oczekiwania, dodaje otuchy, uspokaja, pociesza, mobilizuje w sytuacji kryzysowej. Większość kobiet widzi po raz pierwszy salę porodową, aparaturę medyczną, łóżko porodowe, wszystko jest dla niej obce i nowe, dlatego obecność bliskiej osoby zwiększa poczucie bezpieczeństwa, chroni przed uczuciem samotności i strachu. W tym momencie partner jest dla rodzącej najważniejszą osobą i ona potrzebuje go bardziej niż kiedykolwiek. Szczególne znaczenie odgrywa obecność partnera w porodzie wielopłodowym. Ze względu na znacznie zwiększoną ilość powikłań okresu porodowego i poporodowego występujących w ciąży wielopłodowej niezbędne jest szczególne przygotowanie obojga rodziców do porodu. Rolę edukacyjną mogą tu pełnić specjalnie przygotowane dla rodziców programy Szkół Rodzenia. W programach tych poza poruszeniem medycznych problemów związanych z porodem wielopłodowym omówione powinny być również problemy natury psychologicznej, emocjonalnej, socjalnej i organizacyjnej, jak też problemy wynikające z karmienia więcej niż jednego dziecka. Specjalnie przygotowane Szkoły Rodzenia mogłyby opracowywać również materiały informacyjne dla przyszłych rodziców wieloraczków, jak też służyć pomocą po porodzie [7]. Wnioski 1) Główną przyczyną wyboru przez rodzące porodu rodzinnego jest potrzeba wsparcia psychicznego i wspólnego przeżywania narodzin dziecka. 2) Poród rodzinny wpływa na kształtowanie się postaw macierzyńskich i ojcowskich oraz pogłębianie się więzi między partnerami.
56 I. Ulman-Włodarz, A. Poręba, E. Kwiatkowska, A. Szafarczyk Piśmiennictwo [1] Krupa M. (1997) Jesteś całym moim światem, o ciąży, porodzie i małym dziecku. Ress Publica Press, Warszawa. [2] Bullinger H. (1997) Mężczyzna czy ojciec. Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa. [3] Szczawinska M. (2000) Razem czy osobno, poród rodzinny. Wydawnictwo AZ, Kraków. [4] Guzikowski W. (2002) Porody rodzinne we współczesnym położnictwie. Akademia Medyczna, Wrocław. [5] Fijałkowski W. (1989) Poród naturalny po przygotowaniu w szkole rodzenia. PZWL, Warszawa. [6] Fijałkowski W. (1987) Rodzi się człowiek. PZWL, Warszawa. [7] Malinowski W., Poręba A. (2004) Przygotowanie rodziców do porodu wielopłodowego Klinicz Pienatologia i Ginekologia supl.: 167-170. J Izabela Ulman-Włodarz Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa Śląska Akademia Medyczna 43-100 Tychy, ul. Edukacji 102