Postawy partnera podczas porodu rodzinnego

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VII DOBROSTAN A EDUKACJA 1 Zakład Propedeutyki Położnictwa Katedry Zdrowia Kobiety Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM Department of Propaedeutics of Obstetrics School of Health Science in Katowice SUM 2 Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM Faculty of Health Sciences in Katowice SUM 3 Zakład Promocji Zdrowia i Pielęgniarstwa Środowiskowego Katedra Pielęgniarstwa Wydziału Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM Department of Health Promotion and Community Nursing Department of Nursing Faculty of Health Sciences in Katowice SUM ANNA JENCZURA 1, KATARZYNA STAWICKA 1, BEATA PODSIADŁO 1, AGNIESZKA MANN 2, KLAUDIA OCIEPA 2, JUSTYNA PŁONKA 2, AGNIESZKA PYRCEK 2, KATARZYNA LESZCZYŃSKA 3 Analysis of father s behavior and emotions during family birth Słowa kluczowe: poród rodzinny, emocje, ojciec, postawa Key words: family childbirth, emotions, father, attitude Tematyka porodów rodzinnych jest przedmiotem badań w Polsce od lat sześćdziesiątych XX wieku wraz z tworzącymi się wówczas Szkołami Rodzenia. Pierwszy poród z udziałem ojca odbył się 10 czerwca 1983 roku w Klinice Perinatologii Instytutu Ginekologii i Położnictwa Akademii Medycznej w Łodzi, kierowanej wówczas przez profesora Tadeusza Laudańskiego [5].

2 DOBROSTAN A EDUKACJA W Warszawie w 1993 roku odbył się Międzynarodowy Kongres pod hasłem Jakość Narodzin Jakość Życia. Przedstawiono wówczas wszystkie założenia raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące porodu naturalnego podkreślając znaczenie czynnego udziału ojca podczas porodu [11]. Kongres był wydarzeniem propagującym zmiany w polskim położnictwie, dotyczącym tworzenia szpitali, gdzie przyszli rodzice posiadaliby możliwość rodzenie we dwoje lub z osobą bliską. Był to czas przystosowywania szpitali do odbywania porodów rodzinnych i realizacją wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia, odnoszących się do obecności osoby towarzyszącej pacjentce na sali porodowej [7]. Obecność osoby towarzyszącej podczas porodu kobiecie jest wyrazem świadomego uczestnictwa w narodzinach dziecka, pewnego rodzaju modą lub zaspokojeniem ciekawości natomiast uczestnictwo ojca podczas porodu przejawia się w jego działaniu. Zakres działania może być różnorodny, zależny od prezentowanej postawy wobec wspólnego porodu oraz przekonań. Odmienne zachowanie się osób w takich samych sytuacjach wynikają z indywidualnych różnic w zakresie postaw. Postawa kształtuje i utrwala się wraz z nabywaniem wiedzy i doświadczenia pod wpływem oddziaływania wychowawczego i innych wpływów środowiska. W literaturze wyróżniono dwie odmienne postawy ojców w czasie porodu: bierną (obserwatora, świadka, towarzysza) i aktywną (trenera, instruktora)[7]. WHO podkreśliła liczne zalety porodów odbywających się z czynnym uczestnictwem osoby towarzyszącej. Sformułowanych zostało pięć najważniejszych korzyści z porodu, które wynikają z samodzielnej decyzji rodzącej, co do formy opieki okołoporodowej, ukazując jednocześnie istotne warianty okołoporodowe, czyli zapewnienie poczucia intymności i bezpieczeństwa, przyjmowanie wszystkich możliwych i dogodnych pozycji porodowych względem obojga, pełne uczestnictwo partnera podczas aktu porodu, samodzielny wybór ostatecznej pozycji porodowej, bezpośredni, najbliższy kontakt z dzieckiem wraz z zapewnieniem opieki medycznej w systemie rooming in [2, 3]. Ważną rolę podczas porodu odgrywają emocje. Lęk przed porodem powoduje, że kobiety oczekują możliwości rodzenia w obecności osoby bliskiej. Przygotowanie emocjonalne partnera wpływa na jego świadome uczestnictwo podczas porodu, stosunek do rodzącej, noworodka i członków zespołu terapeutycznego. Przemyślana decyzja podjęta z partnerką odnośnie wspólnego przeżycia porodu, aktywne uczestnictwo w zajęciach Szkoły Rodzenia, a także świadomość, że jest to jeden z najważniejszych momentów w życiu rodzinnym, daje ojcom poczucie pewności podczas porodu i w przyszłości. Literatura podaje wiele korzyści wynikających z porodu rodzinnego, w tym najważniejsze aspekty, czyli zaspokojenie potrzeby bliskości i czułości, zrozumienia, akceptacji oraz bezpieczeństwa dla rodzącej. Wśród pozytywnych emocji wynikających z uczestnictwa parterów podczas porodu należy wymienić wzbogacenie osobowości poprzez współuczestniczenie w porodzie, pogłębienie uczucia miłości i wdzięczności do partnerki, wzbogacenie i ułatwienie kontaktu z dzieckiem [3,5]. 108

3 Anna Jenczura, Katarzyna Stawicka, Beata Podsiadło, Agnieszka Mann, Klaudia Ociepa, Justyna Płonka, Agnieszka Pyrcek, Katarzyna Leszczyńska Celem pracy była analiza postaw partnera oraz towarzyszących mu emocji podczas porodu rodzinnego na relacje partnerskie. Ponadto dokonano oceny czynników determinujących decyzję o obecności partnera podczas porodu. MATERIAŁ I METODA Narzędziem badawczym był autorski, anonimowy kwestionariusz ankiety składający się z 26 pytań. Pierwsza część ankiety zawierała dane socjometryczne opisujące wiek, miejsce zamieszkania, długość trwania związku, wykształcenie oraz status materialny respondentów. W drugiej, specjalistycznej części kwestionariusza dokonano analizy motywów podjęcia przez partnerów decyzji o uczestniczeniu w porodzie rodzinnym, sposobie przygotowania się do porodu oraz emocjach towarzyszących im w okresie okołoporodowym i we wczesnym połogu. Zapytano o zakres czynności wykonywanych przez respondentów podczas porodu rodzinnego, o ocenę postawy własnej, partnerki i członków zespołu terapeutycznego uczestniczącego w porodzie. Uzyskano odpowiedzi dotyczące relacji seksualnych i emocjonalnych pomiędzy partnerami po porodzie oraz chęci ponownego uczestniczenia partnera w porodzie rodzinnym. Badaniem o charakterze ankietowym objęto 100 mężczyzn uczestniczących w porodzie rodzinnym w ciągu ostatnich pięciu lat. Mężczyźni wypełniali ankietę indywidualnie. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w okresie od lutego do kwietnia 2013 roku w Żłobku w Raciborzu oraz w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Świętochłowicach. Grupę badaną stanowili mężczyźni w wieku od 20 do 50 lat. W większości ankietowani pochodzili z miast liczących powyżej sto tysięcy mieszkańców, posiadający wykształcenie średnie oraz wyższe. Respondenci określali swoją sytuację materialną jako zadowalającą. Uzyskane dane zostały poddane analizie statystycznej w programie Microsoft Office Excel WYNIKI Wśród badanej populacji mężczyzn uczestniczących w porodzie rodzinnym w ciągu ostatnich pięciu lat, najliczniejszą grupę stanowili respondenci w przedziale wiekowym lat (44%). W większości posiadający wykształcenie wyższe (43%) i średnie (32%) oraz zamieszkujący miasta powyżej stu tysięcy mieszkańców. Ankietowani najczęściej określali swoją sytuację materialną jako zadowalającą (47%) i dobrą (41%). Respondenci najczęściej posiadali jedno (43%) lub dwoje (42%) dzieci. Dla większości ankietowanych był to pierwszy poród rodzinny (65%). Z przeprowadzonych badań wynikało, że dla 70% mężczyzn decyzja o uczestniczeniu w porodzie rodzinnym była przemyślana i podjęta wspólnie z partnerką. Dla 19% respondentów uczestnictwo w porodzie odbyło się na wyraźną prośbę partnerki. Natomiast 11% z badanej grupy mężczyzn podjęło decyzję spontanicznie, już podczas trwania porodu (tabela I). 109

4 DOBROSTAN A EDUKACJA Tabela I. Motywy podjęcia przez partnerów decyzji o uczestniczeniu porodzie rodzinnym Motywy partnerów podczas podejmowania decyzji o porodzie rodzinnym Liczba (n) Procent (%) Przemyślana decyzja, podjęta wspólnie z żoną/partnerką Prośba żony/partnerki, mimo mojej niechęci do uczestnictwa podczas porodu Spontaniczna decyzja podjęta w szpitalu podczas trwania porodu Suma Analiza danych wykazała, że w grupie 15% respondentów stosunek emocjonalny do partnerki po wspólnie przeżytym porodzie nie zmienił się. Około 2% badanych mężczyzn zadeklarowało, że zbliżyli się emocjonalnie do swoich partnerek. Tyle samo procent respondentów potwierdziło osłabienie więzi seksualnej i pożądania pomiędzy partnerami (tabela II). Tabela II. Zmiana podejścia emocjonalnego w stosunku do partnerki po porodzie, wśród mężczyzn uczestniczących w nim na jej prośbę Zmiana podejścia emocjonalnego w stosunku do partnerki po porodzie, wśród mężczyzn uczestniczących w nim na jej prośbę Liczba (n) Procent (%) Partner zbliżył się emocjonalnie 2 11 Partner oddalił się emocjonalnie 2 11 Podejście nie zmieniło się Suma Z przeprowadzonych badań wynika, że niezależnie od faktu, czy decyzja uczestniczenia mężczyzny w porodzie rodzinnym była podjęta samodzielnie czy w porozumieniu z partnerką, nie miała ona wpływu na odczuwane i okazywane emocje. Zdecydowana większość respondentów (ponad 70%) w obu przypadkach odczuwała zarówno pozytywne jak i negatywne emocje. W grupie mężczyzn, dla których udział w porodzie rodzinnym był decyzją samodzielną, jedenastu określiło emocje towarzyszące przy porodzie jako pozytywne, a dziewięciu badanych jako negatywne. W grupie pięciu mężczyzn uczestnictwo w porodzie rodzinnym było przeżyciem wzbudzającym pozytywne emocje. Dla czterech respondentów poród rodzinny i towarzyszące mu zabiegi okołoporodowe były traumatycznym doświadczeniem, ingerującym negatywnie w sferę seksualną (tabela III). 110

5 Anna Jenczura, Katarzyna Stawicka, Beata Podsiadło, Agnieszka Mann, Klaudia Ociepa, Justyna Płonka, Agnieszka Pyrcek, Katarzyna Leszczyńska Tabela III. Odczuwane emocje przez mężczyzn podczas porodu Odczuwane emocje przez mężczyzn podczas porodu Mężczyźni, którzy podjęli decyzję o uczestnictwie w porodzie samodzielnie lub razem z partnerką Mężczyźni, którzy nie podjęli decyzji o uczestnictwie w porodzie (wyraźna prośba partnerki, decyzja spontaniczna) Liczba (n) Procent (%) Liczba (n) Procent (%) Pozytywne emocje 11 15, Negatywne emocje 9 12, Pozytywne i negatywne emocje 50 71, Suma Analizując czynne uczestnictwo partnera podczas porodu, wykazano, że ponad połowa (53%) mężczyzn zdecydowała się na przecięcie pępowiny po urodzeniu noworodka. Wśród innych czynności wykonywanych w pierwszym okresie porodu wymieniono: pomoc podczas kąpieli (37%), relaksacji (63%) oraz wykonywanie masażu okolicy krzyżowej kręgosłupa rodzącej (47%). Na pytanie dotyczące oceny własnej postawy podczas porodu rodzinnego, najczęściej mężczyźni udzielali odpowiedzi: jestem z siebie zadowolony (52%) oraz jestem z siebie dumny (39%). Zdecydowana większość mężczyzn (91%) chciałaby ponownie uczestniczyć w porodzie rodzinnym, gdyby ich partnerka spodziewała się kolejnego dziecka (tabela IV). Tabela IV. Chęć uczestnictwa w kolejnym porodzie rodzinnym Chęć uczestnictwa partnera w kolejnym porodzie rodzinnym Liczba (n) Procent (%) Tak Nie 9 9 Suma Na pytanie dotyczące źródeł wiedzy na temat przebiegu porodu i okresu okołoporodowego, połogu i opieki nad noworodkiem mężczyźni wskazywali najczęściej (30%), środki masowego przekazu ( Internet, masmedia, książki, poradniki, czasopisma medyczne). Zadowalającym jest fakt, iż zdecydowana większość (97%) partnerów uczestniczyła aktywnie w porodzie, po profesjonalnym przygotowaniu teoretycznym i praktycznym rodziców w Szkołach Rodzenia (32%). Z przeprowadzonych badań wynika, że 86% respondentów potwierdziło swoje zadowolenie ze współpracy z personelem medycznym podczas porodu. Dla 12% badanych relacje te układały się średnio dobrze, natomiast zdaniem 2% partnerów 111

6 DOBROSTAN A EDUKACJA współpraca była niesatysfakcjonująca i wynikała z braku respektowania uwag zgłaszanych przez rodzące pary podczas porodu (tabela V). Tabela V. Ocena współpracy z personelem medycznym Ocena współpracy z personelem medycznym Jestem zadowolony z postawy personelu, zawsze nas wysłuchali i pomagali w rozwiązywaniu problemów Jestem w średnim stopniu zadowolony z pracy personelu Nie jestem zadowolony z postawy personelu, nie traktowali nas poważnie i nie reagowali na nasze uwagi Liczba (n) Procent (%) Suma DYSKUSJA Poród jest wydarzeniem o doniosłym znaczeniu w życiu kobiety, wpływającym na jej przeżycia emocjonalne, osobiste i rodzinne. Wykładniki prawa pozwalają każdej pacjentce na zachowanie ochrony życia prywatnego, szczególnie w intymnej sytuacji jaką jest poród i dają możliwość wsparcia osoby najbliższej. Pacjentka decyduje o wyborze osoby uczestniczącej przy udzielaniu świadczeń medycznych dla niej i noworodka w okresie okołoporodowym, podczas porodu i w połogu [4,5,7]. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2015r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem zobowiązuje personel medyczny do respektowania praw pacjenta dotyczących możliwości podejmowania decyzji odnośnie działań i procedur medycznych. Ponadto podkreśla ważną rolę wspierania osoby towarzyszącej podczas porodu rodzinnego i zachęcania jej do aktywnego uczestnictwa w nim [6,7]. Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia z 1985 roku definiują poród rodzinny jako poród z zapewnieniem obecności bliskiej osoby[12]. Badania własne wykazały, że 70% mężczyzn decyzję o uczestnictwie w porodzie rodzinnym podjęło wspólnie z żoną/partnerką. Podobne wyniki opublikowano w artykule Siomy - Markowskiej i wsp. wykazując, że podjęło ją około 87% par [7]. Z badań przeprowadzonych przez Guzikowskiego W. i Kudaś D. wynika, iż ponad 90% rodziców zadecydowało o wspólnym przeżyciu porodu rodzinnego [1]. Uwagę zwraca wzrost liczby mężczyzn samodzielnie przygotowujących się do porodu. Z badań prowadzonych w Szpitalu Wojewódzkim w Tychach wynika, że 24% ojców przygotowywało się do porodu czytając książki oraz czasopisma medyczne [8]. Źródłem wiedzy na temat etapów i przebiegu porodu dla 30% respondentów w badaniach własnych były środki masowego przekazu i literatura popu-

7 Anna Jenczura, Katarzyna Stawicka, Beata Podsiadło, Agnieszka Mann, Klaudia Ociepa, Justyna Płonka, Agnieszka Pyrcek, Katarzyna Leszczyńska larno- naukowa. Podkreślono wzrost zainteresowania profesjonalnym przygotowaniem do porodu. Podczas analizy danych stwierdzono, że 32% badanych uczestniczyło w zajęcia Szkoły Rodzenia wspólnie z partnerką, co jest tendencją wzrostową w porównaniu do wyników badań Świątkowskiej -Freund M. i wsp., gdzie w zajęciach teoretyczno praktycznych przygotowujących do porodu brało udział około 24% par [8]. Pomimo coraz częstszego zjawiska wspólnego przygotowywania się do porodu, nie zaobserwowano znaczącego wzrostu aktywnego uczestnictwa partnerów w porodzie rodzinnym. Badania własne wykazały, iż aktywną postawę prezentowało 90% mężczyzn. Natomiast badania Siomy-Markowskiej i wsp. pokazują, że taką postawę przyjęło około 86% partnerów [7]. Badania kliniczne przeprowadzone przez Laudańskiego T, Lipecką -Kidawską E. na przestrzeni dwudziestu lat wskazują na aktywne uczestniczenie w porodzie rodzinnym ponad połowy partnerów [3]. Około 87% mężczyzn nie przygotowujących się do porodu rodzinnego uczestniczyło w nim aktywnie a podjęta przez nich decyzja była spontaniczna. Brak aktywności wykazało 13% respondentów. Oceniając zalety obecności ojca przy porodzie Świątkowska-Freund M. i wsp. wykazała w badaniach 81% pozytywny aspekt tego zjawiska [8]. Badania te pokazują również, iż taką postawą charakteryzowało się 100% mężczyzn po odbyciu kursu w Szkole Rodzenia oraz 94% czerpiących wiedzę z literatury medycznej [8]. Analiza wyników własnych wykazuje, że było to odpowiednio 94% oraz 97% mężczyzn uczestniczących w porodzie rodzinnym. Świadomość partnerów dotyczących ich wpływu na przebieg porodu i uczestniczenie w rozwoju noworodka spowodowało, iż ponad 84% mężczyzn przecinało pępowinę podczas porodu[8]. Wyniki badań własnych przeprowadzone na grupie 100 mężczyzn wykazały, że czynność odpępnienia wykonało zaledwie 53% respondentów. Ponadto 71% mężczyzn w czasie porodu wykonywało masaż okolicy krzyżowej kręgosłupa rodzącej [9,10]. Według Siomy -Markowskiej i wsp. aktywna postawa ojca w poszczególnych okresach porodu rodzinnego wyraża się w licznie pełnionych zadaniach opiekuńczo-pielęgnacyjnych (masaż okolicy krzyżowo- lędźwiowej, kierowanie i kontrolowanie sposobu oddychania, pomoc w przyjmowaniu dogodnej pozycji porodowej, przypominanie o relaksacji, pomoc w immersji wodnej, podawanie napojów), kontrolno-instrumentalnych (osłuchiwanie czynności serca dziecka płodu detektorem, ocena częstości i natężenia skurczów porodowych, pomoc przy parciu, przecięcie pępowiny) oraz udzielaniu wsparcia emocjonalnego [7]. W badanej grupie 89% respondentów oraz analizach dokonanych przez Świątkowską-Freund i wsp. (94%) wykazano, że porównywalna liczba mężczyzn odczuwała szczęście, dumę i zadowolenie po odbyciu porodu rodzinnego [10,11]. Poród rodzinny dla obojga rodziców jest ważnym wydarzeniem w życiu. Badania własne (91%) jak również Świątkowskiej-Freund i wsp. (92%) pokazują, iż zdecydowana większość mężczyzn chciałaby wspólnie przeżyć poród kolejnego dziecka [10]. Szczególne znaczenie odgrywa obecność partnera w porodzie wielopłodowym. Ze względu na znacznie zwiększoną ilość powikłań okresu porodowego i poporo- 113

8 DOBROSTAN A EDUKACJA dowego występujących w ciąży wielopłodowej niezbędne jest szczególne przygotowanie obojga rodziców do porodu. Rolę edukacyjną mogą tu pełnić specjalnie przygotowane dla rodziców programy Szkół Rodzenia [10]. 114 WNIOSKI 1. Emocje przeżywane przez partnera podczas porodu mają istotny wpływ na relacje w związku. 2. Do czynników determinujących decyzję o uczestnictwie partnera podczas porodu rodzinnego należą przemyślana decyzja podjęta wspólnie z partnerką, prośba partnerki oraz spontaniczna decyzja podjęta w szpitalu w trakcie porodu. 3. Mężczyźni przeżywają poród bardzo uczuciowo, wyrażając przy tym emocje zarówno pozytywne jak i negatywne. PIŚMIENNICTWO 1. Guzikowski W., Kudaś D : Porody rodzinne w ocenie ich uczestników. Ginekologia Praktyczna, 1999, 7, Iwanowicz Palus G. i wsp.: Nowe techniki porodowe. Alternatywne metody opieki okołoporodowej (red. G.J. Iwanowicz Palus). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012, Laudański T., Lipecka-Kidawska E: Analiza porodów rodzinnych w świetle 20 lat doświadczeń. Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, 2004, suplement 1, Mazurkiewicz B. i wsp.: Decyzja o porodzie rodzinnym: przyczyny, motywy, uwarunkowania. Zdrowie i dobrostan. Dobrostan i rodzina, 3, rozdział VII, Lublin Olesiak-Andryszczak M. i wsp.: Psychospołeczne i osobowościowe determinanty deklarowanego wyboru porodu rodzinnego. Ginekologia Polska, 2004, 75 suplement, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2015r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem. 7. Sioma-Markowska U, Poręba R: Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale Katedry i Oddziału Klinicznego Ginekologii i Położnictwa w Tychach Śląskiej Akademii Medycznej. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, 2008, tom 1, zeszyt 2, Świątkowska-Freund M. i wsp.: Pozytywne aspekty obecności ojca przy porodzie. Ginekologia Położnictwo, 2007, 78, Torbé A. i wsp.: Humanizacja porodu we współczesnym położnictwie. Nowa Medycyna, 2010, 3,

9 Anna Jenczura, Katarzyna Stawicka, Beata Podsiadło, Agnieszka Mann, Klaudia Ociepa, Justyna Płonka, Agnieszka Pyrcek, Katarzyna Leszczyńska 10. Ulman-Włodarz I. i wsp.: Poród z udziałem ojca wpływ na kształtowanie więzi w rodzinie. Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, 2007, tom 43, zeszyt 3, Więś M, Dmoch-Gajzlerska E: Znaczenie seksualne partnera w porodzie fizjologicznym. Położnictwo Nauka Praktyczna, 2011, (3), STRESZCZENIE Podjęcie przemyślanej decyzji dotyczącej porodu rodzinnego, uczestnictwo w zajęciach Szkoły Rodzenia, daje ojcom poczucie większej pewności podczas porodu. Analiza postaw partnera i towarzyszących mu emocji podczas porodu rodzinnego, a wpływ na relacje partnerskie. Ocena czynników determinujących decyzję o obecności partnera podczas porodu. Badania ankietowe zostały przeprowadzone wśród 100 mężczyzn uczestniczących w porodzie rodzinnym w ciągu ostatnich 5 lat. Analiza wykazała, że 71% mężczyzn decyzję o uczestnictwie w porodzie podjęło samodzielnie. Większość badanych aktywnie uczestniczyła w porodzie. Wśród emocji towarzyszących narodzinom dziecka najczęściej pojawiała się radość, a także obawa o przebieg porodu. Emocje partnera mają istotny wpływ na relacje w związku. ABSTRACT Deliberate decision, participation in antenatal classes, gives the father confidence during the childbirth. Analysis of father s behavior and emotions during family birth in connection with partners relations. Additionally an evaluation of determinants of decision concerning being present at the childbirth was made. The study included 100 men who participated in the family birth in the last 5 years. Analysis of the survey revealed that 71% of men made the decision to participate in the childbirth on their own. The majority of fathers were actively involved in the childbirth.. Among the emotions associated with the birth of a child often appeared joy, as well as fear of parturition. Partner s emotions have a huge impact on the relationship. Artykuł zawiera znaków ze spacjami 115