Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 12 Ekonomia polityczna migracji
Plan zajęć 1. Dlaczego ludzie migrują ujęcie teoretyczne Ujęcie klasyczne Inne podejścia 2. Przyczyny i skutki migracji Polaków i migracji do Polski 2
W 2010 r. na świecie żyło 214 mln. emigrantów, z czego 70 mln w Europie i 43 mln. w USA. Liczba migrantów bardzo szybko wzrasta. Jak należy interpretować to zjawisko? 3
Mobilność ludzi a migracje Mobilność społeczna i zawodowa zmiany miejsca jednostek w strukturze zawodowej i społecznej. Pozytywne skutki mobilności społeczno-zawodowej. Mobilność przestrzenna migracje wewnętrzne i zagraniczne. Migracje: wieś miasto, a migracje za granicę na pobyt czasowy i stały. Czy migracje wzmacniają mobilność społeczno-zawodową? 4
Migracje elitarne a migracje masowe Migracje elitarne od centrów cywilizacyjnych do peryferii kolonizacja, handel, ekspansja gospodarcza Migracje masowe od peryferii do centrów siła robocza, uchodźcy 5
Klasyczne ujęcie migracji Różnice w poziomie płac klasycznym źródłem migracji. Wg Lewisa 30% rozpiętość płac wywołuje skutecznie przepływ ludzi Jeśli przepływ nie jest limitowany pozaekonomicznie korzyści są obustronne Kraj przyjmujący hamowanie wzrostu płac przez dodatkową podaż siły roboczej Kraj wysyłający spadek bezrobocia i wyższy wzrost płac + transfery od migrantów i wzrost ich kwalifikacji W długim okresie zrównanie płac 6
Koncepcje oparte na dualnej teorii rynku pracy W krajach wyżej rozwiniętych trwałe zróżnicowanie rynku pracy sektor atrakcyjny i nieatrakcyjny niska płaca, sezonowość, niebezpieczeństwo, niski prestiż Ponieważ sektor nieatrakcyjny jest trwały tworzy się popyt na migrantów z biednych krajów. Sytuacja ta ma charakter względnie trwały i jest długookresowo korzystna dla kraju bogatego i niekorzystna dla biednego 7
Migracje związane z drenażem mózgów Do krajów bogatych chętnie migrują jednostki posiadające najwyższy kapitał ludzki. Ich koszty są względnie niskie bo wysoka adaptatywność (związana na przykład, ze znajomością języków) a korzyści płacowe duże. Taka migracja trwale upośledza kraje biedne (utrata najbardziej utalentowanych jednostek) a uprzywilejowuje bogate (darmowy napływ zdolnych i wykształconych). Jednak dla bogatych krajów jest ryzyko lekceważenia własnej edukacji, a dla biednych jest szansa odzyskania reemigrantów. 8
Koncepcje sieci kontaktów migracyjnych Czynnikiem istotnie ułatwiającym migracje jest istnienie grup tworzących kapitał społeczny związany z migracjami Daje to migrantowi informacje, zakwaterowanie, dostęp do pracy ale i tworzy presję związaną z efektem demonstracji (wyższy poziom życia rodziny migranta). Np. taką sieć w Polsce tworzą mieszkańcy Siemiatycz emigrujący do Brukseli 9
Teoria centrów i peryferii a migracje Migracje to konsekwencja sytuacji, gdzie jedne kraje tworzą centra a drugie mają charakter peryferyjny, co wynika zarówno z historii jak i aktualnych relacji politycznych między państwami. Centra kumulują innowacje i wysysają czynniki produkcji, w tym pracę z peryferii. Ta sytuacja ma charakter stabilny. Tylko impuls polityczny od centrum może ją zmienić. 10
Polityka państwa a migracje Polityka migracyjna, restrykcyjna lub liberalna, jest realizowana zgodnie z koncepcjami grup politycznych kontrolujących rząd. Na przykład w okresie koniunktury politykę się liberalizuje a dekoniunktury zaostrza. Faktyczny popyt na pracę ze strony przedsiębiorstw i gospodarstw domowych decyduje więc o polityce migracyjnej państwa. 11
Mikroekonomiczne ujęcie migracji Migracje można też wyjaśnić z perspektywy pojedynczego gospodarstwa domowego. Decyzja migracyjna jest tu efektem jednostkowych analiz kosztów (w tym alternatywnych) i korzyści. Rachunek ten jest prowadzony w długim okresie i z perspektywy nie jednostki a rodziny (np. migracje z rodzin chłopskich do Stanów Zjednoczonych). 12
Migracje Polaków Polska jest tradycyjnym krajem emigracji. W okresie poakcesyjnym mobilność Polaków przybrała rozmiary masowe. 13
Migracje z PRL w okresie przed transformacją a) Migracje z II połowy lat 50 łączenie rodzin i wyjazdy ludności z ziem zachodnich i północnych b) Rok 1968 po wydarzeniach marcowych migracja nieliczna, ale o wysokich kwalifikacjach c) Lata 1970-te względna swoboda wyjazdów turystycznych szansą na krótkookresowe wyjazdy zarobkowe i w pewnych przypadkach wyjazdy na stałe d) Lata 1980-te migracje łączące motyw polityczny z ekonomicznym 14
Migracje pierwszej połowy lat 1990-tych a) Wyjazdy na stałe jako kontynuacja procesów z okresów wcześniejszych b) Okresowe migracje motywowane pracą i zarobkiem - nowe zjawisko tego okresu wyjazdy związane z pracą legalną ( stara UE, loteria wizowa do USA) wyjazdy związane z pracą nielegalną obniżenie poziomu wykształcenia migrantów dominacja kobiet wśród wyjeżdżających pojawienie się dobrze wykształconych imigrantów do Polski 15
Migracje schyłku lat 1990-tych i początku XXI w. Wyjazdy absolwentów szkół wyższych związane z bezrobociem w Polsce głównie do krajów, które otworzyły swój rynek pracy dla Polaków (Wielka Brytania, Irlandia, Włochy, Szwecja). Spadek migracji do Niemiec i ożywienie tej migracji od 2011 r. 16
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030: wpływ migracji na wybrane aspekty rozwoju demograficznego: małżeńskość dzietność Ale też wpływ na jakość wskaźników demograficznych osoby faktycznie nieobecne są nadal ujmowane w statystykach. 17
Migracje poakcesyjne Polaków Wg GUS, pod koniec 2007 r. poza granicami Polski przebywało czasowo blisko 2,3 mln osób (około 7% populacji), z czego blisko 1,5 mln wyjechało z Polski po akcesji Polski do UE. 18
Liczba osób przebywających czasowo poza granicami Polski 19
Przyczyny obecnych wyjazdów z Polski Podstawowa przyczyna płaca. W jej ramach 3 strategie: uzyskanie jakiejkolwiek pracy przez bezrobotnego zdobycie dodatkowego źródła dochodów względnie trwały wyjazd profesjonalistów (lekarze, informatycy) 20
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030: Najnowsza fala migracyjna - relatywnie korzystne cechy demograficzne: Migranci są młodsi (25 29 lat) i lepiej wykształceni, niż było to w minionych dekadach, Dominują mężczyźni Potencjalne wzmocnienie tendencji do: odraczania wchodzenia w związki formalne, odraczania decyzji o posiadaniu dzieci możliwość przenoszenia całych gospodarstw domowych poza granice kraju. 21
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030 (cd.): Ale czasowy charakter migracji poakcesyjnych...nie ma dowodów wskazujących na masowe przekształcanie się migracji czasowych w osiedleńcze (s.78) 22
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030 (cd.): migracje z Polski były i są silnie zróżnicowanie regionalnie Polska Południowo-Wschodnia wyraźnie dominuje na migracyjnej mapie Polski tam skutki migracji mogą być bardziej dotkliwe ubytek osób poniżej 30. roku życia sięga 20 25% lokalnej populacji w tym wieku. 23
Wykres: Intensywność migracji zagranicznych w okresie przed- i poakcesyjnym Intensywność migracji liczba migrantów na 100 mieszkańców danego województwa Źródło: Polska 2030, s.80 24
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030 (cd.) Ocena skutków: Skupiona zwykle na procesach rynku pracy: hipoteza o pozytywnym wpływie migracji poakcesyjnych na poziom bezrobocia oraz negatywnym na zasoby pracy silne niedobory pracowników, presja na wzrost płac itp. pogłębione analizy: krótkookresowy wpływ migracji na procesy na polskim rynku pracy jest silnie przeszacowany pozytywne tendencje w sferze bezrobocia i deficyty zatrudnienia głównie konsekwencją bardzo dobrej koniunktury gospodarczej. 25
Migracje poakcesyjne Polaków Raport Polska 2030 (cd.) Ocena skutków: Inne: Wpływ na struktury demograficzne Ze względu na silne regionalne zróżnicowanie procesów migracyjnych. Wzrost skali migracji wewnętrznych w szczególności z regionów słabiej rozwiniętych do regionów lepiej rozwiniętych gdyż mobilność zagraniczna wielokrotnie przyspiesza lub ułatwia mobilność wewnętrzną Poprawa efektywności alokacji zasobów pracy i elastyczności krajowego rynku pracy szanse wytworzenia się schematu cyrkulacyjnego, który zakłada gotowość do przemieszczania się oraz wysokiej adaptacyjności 26
Imigracja w Polsce Potencjalny pozytywny wpływ imigracji na wielkość i strukturę populacji w Polsce. Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych: imigracja nie pozwoli na trwałe odwrócenie trendów demograficznych. Nasilony napływ imigrantów - zmiany w strukturze etnicznej konsekwencje, m.in. w sferze tzw. spójności społecznej.... należy robić wszystko, by przygotować Polskę do sytuacji kraju imigracji, która w dłuższej perspektywie może faktycznie nastąpić (Raport Polska 2030, s.81) 27
Migracje do Francji w perspektywie historycznej Francja to kraj tradycyjnie przyjmujący Polaków. Główne fale migracji to: - po powstaniach listopadowym i styczniowym - na przełomie XIX i XX wieku wielkie migracje za pracą - intensywne migracje ekonomiczne z Polski międzywojennej 28
Migracje do Francji po okresie transformacji Migrujący do Francji, mimo rozległych tradycji, to tylko około 10% migrujących Polaków. Ich liczba we Francji pozostaje stabilna. Duży udział osób wyjeżdżających w innym celu niż praca. Główna przyczyna generalne utrzymanie pozwoleń na pracę dla Polaków we Francji. Polityka selektywnie wydawanych zezwoleń. 29
Migracje do Niemiec w ujęciu historycznym 1. Migracje z ziem polskich do I wojny światowej - wyjazdy do pracy w rolnictwie - wyjazdy do Zagłębia Ruhry 2. Migracje z Polski międzywojennej 3. Migracje przymusowe w czasie II wojny światowej 4. Migracje z PRL 30
Migracje do Niemiec po okresie transformacji Mimo dużego znaczenia migracji do Niemiec, ich rola słabnie, wobec restrykcji związanych z utrzymaniem pozwoleń na pracę do 30.04.2009 r. Niemcy jednak zaczynają stosować szereg ułatwień, by w wybranych zawodach ożywić migrację. Główne formy zatrudnienia to praca kontraktowa i sezonowa. Nowy sposób pracy migrantów to zakładanie własnych firm. Dominujące działy to budownictwo i rolnictwo. 31
Podsumowanie: polityka państwa wobec migracji Polityka migracyjna państwa realizowana z następujących perspektyw: demograficznej (selekcja ze względu na wiek i zdrowie) narodowej (selekcja ze względu na pochodzenie narodowościowe) rynku pracy (selekcja według potrzeb gospodarki) integracyjnej (zdolność do asymilacji) fiskalnej i zabezpieczenia społecznego (koszty i korzyści dla budżetu państwa i budżetów systemów socjalnych) Wymiary polityki migracyjnej są rezultatem politycznych interesów określonych grup społecznych 32
Literatura podstawowa: Agnieszka Fihel, Paweł Kaczmarczyk, Marek Okólski: Migracje nowych Europejczyków teraz i przedtem, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007 Rozdział 2: Ramy teoretyczne. 33