Ochrona brzegu morskiego Wybrzeża Środkowego Urzędu Morskiego w Słupsku w latach 2005-2006 Jednym ze statutowych zadań urzędów morskich jest ochrona brzegów polskiego wybrzeża. Na Wybrzeżu Środkowym administrowanym przez Urząd Morski w Słupsku obowiązki te wykonywane są przez Inspektorat Ochrony Wybrzeża, którego zadaniem jest budowa, utrzymanie oraz ochrona umocnień brzegowych, wydm nadmorskich i zalesień ochronnych w pasie technicznym. Jest to 170 km brzegu od Łeby do Dźwirzyna. Podstawową działalnością ochronną jest budowa wydm poprzez budowę płotków wydmotwórczych z chrustu, w celu przechwytywania piasku, niesionego wiatrem po plaży. Jest to ochrona biotechniczna, przyjazna środowisku. W dalszej kolejności nowo utworzone wydmy są zatrawiane, zakrzewiane i zalesiane. Do działalności ochronnej należy również budowa ogrodzeń i wystawianie tablic informacyjno ostrzegawczych, a także działalność edukacyjna i profilaktyczna, a w ostateczności karanie. W ramach prac pielęgnacyjno ochronnych w roku 2005 wykonano ponad 30 kilometrów płotków z chrustu, ustalono 20 hektarów wydm i zatrawiono je na powierzchni 10 hektarów oraz pozyskano prawie 9 tysięcy metrów przestrzennych chrustu. W sytuacjach ostatecznych, gdy ochrona biotechniczna jest niewystarczająca lub nietrwała i nie zapewnia bezpieczeństwa zaplecza brzegu morskiego, a jego wartość jest znaczna, stosuje się metody ostateczne, hydrotechniczne. Są to budowle w postaci narzutów z głazów granitowych lub gwiazdobloków oraz stalowych ścianek szczelnych, często z takim narzutem na przedpolu, mającym za zadanie wygaszanie energii napływającej fali i zapobieganie degradacji plaży. Często w miarę posiadanych środków i możliwości, prowadzone jest sztuczne zasilanie plaży /refulacja/ materiałem piaszczystym, pochodzącym z pogłębiania torów wodnych. Jest to metoda przyjazna środowisku i z zasady powtarzalna. Ochrona brzegu morskiego w roku 2005 realizowana była głównie ze środków w wysokości 8 373 tysiące zł, przyznanych ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego "Program ochrony brzegów morskich" (Dziennik Ustaw z dnia 18 kwietnia 2003 r.), na które składały się tzw. wydatki inwestycyjne w wysokości 5,4 mln zł, przeznaczone na budowle hydrotechniczne oraz wydatki bieżące w wysokości prawie 2,8 mln zł, z których wykonuje się refulację. Ustawa zapewnia pokrycie potrzeb zaledwie w połowie, stąd istnieje konieczność pozyskiwania środków finansowych z innych źródeł. W roku 2005 z takich dodatkowych środków w wysokości 3 mln zł, prowadzone było sztuczne zasilanie w Dźwirzynie. Poniżej omówione zostały zadania w ochronie brzegu morskiego, wykonane przez Urząd Morski w Słupsku na Środkowym Wybrzeżu. Największą inwestycją w tym zakresie jest budowa wału przeciwpowodziowego na mierzei J. Kopań. Celem jest ochrona przed powodzią, nisko położonych terenów w bezpośrednim zapleczu brzegu morskiego, w tym terenów zurbanizowanych oraz cennego ekosystemu jeziora Kopań. Zadanie realizowane jest w dwóch etapach: 20 lipca 2005 roku dokończono budowę, rozpoczętą w poprzednim roku i tym samym powstał wał o długości 3930 mb, ciągnący się na wschód od Darłówka.
Zadanie realizowane było w trudnych warunkach terenowych i pogodowych. W tym czasie w listopadzie 2004 roku miały miejsce dwa najgroźniejsze od wielu lat sztormy, w których doszło do wzrostu poziomu morza o 140 cm powyżej średniego poziomu, zniszczenia na długości 400 metrów wału wydmowego przed budowanym wałem przeciwpowodziowym, wlewów wód morskich na zaplecze i przelania w jednym miejscu przez wąską mierzeję wód morskich do jeziora. Na tym krótkim odcinku powalonych zostało tylko w listopadzie 400 drzew. Pozostałe nie stanowią już tu skutecznej ochrony mierzei. W tej sytuacji istnieje konieczność obłożenia narzutem granitowym nowo wybudowanego wału w newralgicznym miejscu. Zostało to przyjęte do planu na rok 2006. Takie rozwiązanie ujęte już jest w projekcie na cały wał przeciwpowodziowy. Istnieje również w tych miejscach konieczność odbudowy wydmy, Został w tym celu przeprowadzony kontrolny sondaż batymetryczny. Wysoki poziom wód Bałtyku spowodował znaczne podniesienie wód jeziora Kopań i zasypywanie jego przetoki. Doprowadziło to do podtapiania budowanego wału z dwóch stron. Koniecznością było cykliczne udrożniania przetoki jeziora i zabezpieczania wydm w miejscach wlewów. W październiku 2005 roku rozpoczęto planowaną kontynuację przedłużenia tego wału w kierunku wschodnim o długość 810 mb, aż do wspomnianej przetoki. Zadanie zostało zakończone 20 stycznia 2006 roku. Wcześniej nie można było tego zrealizować z uwagi na brak środków finansowych. W efekcie na najniższym i najwęższym odcinku mierzei powstał wał przeciwpowodziowy o długości prawie 5 kilometrów i rzędnej korony 3,5 m za kwotę 7,2 mln zł. Zgodnie z istniejącym projektem wał w przyszłości zostanie przedłużony jeszcze dalej w kierunku wschodnim, aż do wału wybudowanego prawie dwadzieścia lat temu w miejscu, gdzie w czasie potężnego sztormu w styczniu 1983 roku została całkowicie zniszczona szeroka i wysoka wydma i doszło do przerwania mierzei na długości 600 m. Tamten wał ma długość 840 m, rzędną korony 2,5 m i został
wybudowany w 1987 roku, Generalnym wykonawcą była Jednostka Wojskowa. Takie zakończenie inwestycji w perspektywie zapewni bezpieczeństwo zaplecza brzegu morskiego. Kolejne zadania zrealizowane były w Ustce i Ustroniu Morskim. Były to granitowe opaski brzegowe. W Ustce /zdjęcie obok/ dokonano remontu wschodniego odcinka istniejącej opaski granitowej poprzez uzupełnienie głazów granitowych oraz przedłużono ją, budując nową, o kolejne 164 metry. Zadanie kosztowało 590 tysięcy zł i zostało zakończone 20 czerwca 2005 roku. W Ustroniu Morskim /zdjęcie obok/ przedłużono istniejącą opaskę w kierunku zachodnim, budując 220 metrów nowego umocnienia z głazów granitowych. Zadanie kosztowało 574 tysięcy zł i zostało zakończone 30 czerwca 2005r. Odrębnym zadaniem, ujętym porozumieniem z Gminą Ustronie Morskie, jest współfinansowanie przez Urząd Morski odbudowy zespołu szesnastu ostróg na odcinku całej miejscowości /zdjęcie obok/. Oprócz zadań inwestycyjnych na łączną kwotę 5,4 mln zł, dokonano również sztucznego zasilania plaż w Łebie, Ustce, Kołobrzegu i Dźwirzynie. Trwa również teraz sztuczne zasilanie plaży w Ustroniu Morskim.
W Łebie, po niedawnym remoncie opaski z roku 1914 wykonano sztuczne zasilanie /zdjęcia powyżej/. Wyrefulowano tutaj ponad 63 tysiące metrów sześciennych piasku, a w Ustce 52 tysiące metrów sześciennych. W Ustroniu Morskim na plażę odłożone zostanie jeszcze w bieżącym roku 150 tysięcy metrów sześciennych. W Kołobrzegu w rejonie Szańca Wschodniego odłożono na plażę 150 tysięcy metrów sześciennych refulatu. Jest to odcinek, który nie był zasilany od dziesięciu lat. Charakterystycznym dla niego, jest eksperymentalne, jedyne w Polsce dwustumetrowe umocnienie z ażurowych elementów, tzw. waveblock, ułożonych w wodzie na niewielkiej głębokości, W sąsiedztwie znajduje się drugi odcinek o długości 500 metrów, na którym waveblocki ulokowane są u podstawy niskiej wydmy. Oprócz odbudowy plaży, celem jest również obserwacja skuteczności akumulacji osadu w rejonie tego rodzaju umocnienia. W tej chwili zostały one w całości przykryte refulatem, Trzy pierwsze zasilania zrealizowano w ramach tzw. wydatków bieżących, natomiast refulację w Dźwirzynie wykonano za kwotę 3 mln złotych, będącą specjalną dotacją celową ówczesnego Ministerstwa Infrastruktury. Zwrócił się o nią Urząd Morski w grudniu 2004 roku, natychmiast po huraganowych, listopadowych sztormach. Ochrona brzegu w tej miejscowości była konieczna, ponieważ Dźwirzyno należało do najbardziej zagrożonych miejscowości. Zostały tu zniszczone elementy infrastruktury plaży oraz zagrożony został bezpośrednio ośrodek wypoczynkowy. Nastąpiło to w wyniku zniszczenia wału wydmowego - lokalnie brzeg cofnął się o 10 metrów. Zagrożenie brzegu dawało tu znać o sobie od dłuższego czasu, stąd Urząd Morski w Słupsku posiadał przygotowane wcześniej przez Instytut Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku prace naukowe, określające sposób ochrony brzegu na tym odcinku. Obecnie na ukończeniu jest projekt przewidujący odbudowę wydmy z opaską narzutową ukrytą wewnątrz oraz odbudowę systemu ostróg. W ochronie brzegu przyjęto rozwiązanie nie wprowadzające dysonansu w środowisku naturalnym, ponieważ oprócz ostróg, nie ma tu innych budowli hydrotechnicznych /zdjęcia poniżej/.
W 2006 roku środki finansowe przyznane ustawą Program ochrony brzegów morskich zostały zmniejszone z kwoty 8 373 000 zł do wysokości 7 763 600 zł. Planuje się je przeznaczyć na dokończenie zadania w Łebie i wykonanie tu narzutu z kamienia łamanego przed opaską oraz przedłużenie opaski w Ustroniu Morskim o długość około 300 metrów. W ten sposób osiągnięte będzie bezpieczeństwo nisko położonego zaplecza brzegu, gdyż opaska zakończy się w sąsiedztwie wyższego klifu. Jak wspomniano wcześniej, na mierzei jeziora Kopań przed wałem przeciwpowodziowym od strony morza, na pewnym odcinku, ułożony zostanie zgodnie z pierwotnym projektem, narzut granitowy. Jest to konieczne, ponieważ nawet w najbliższym czasie można spodziewać się wlewu wód morskich docierających aż do samego wału. Powyższe zadania wykonane zostaną ze środków inwestycyjnych w wysokości takiej, jak w ubiegłym roku, tj. 5,4 mln zł. Planowane jest oczywiście również sztuczne zasilanie plaż w niektórych miejscowościach na kwotę ponad 2,3 mln złotych. Istotnym wkładem w ochronę brzegu morskiego w Kołobrzegu jest aktywne podejście Prezydenta Miasta. Dzięki wzajemnemu zrozumieniu złożonej problematyki, zostało podpisane porozumienie między Gminą Miejską Kołobrzeg i Urzędem Morskim w Słupsku, w którym strony zobowiązują się do współfinansowania ochrony brzegu w granicach administracyjnych miasta przez kilka najbliższych lat i deklarują określone kwoty. Oprócz powyższych działań ochronnych, prowadzi się prace projektowe i badawcze oraz weryfikuje się granice pasa technicznego i ochronnego zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2003 roku w sprawie określenia minimalnej i maksymalnej szerokości pasa technicznego i ochronnego oraz sposobu wyznaczania ich granic /Dziennik Ustaw z dnia 21 maja 2003 roku/. Należy tu podkreślić, że Urząd Morski w Słupsku otrzyma w wyniku tych prac nie tylko nowe granice, ale również cyfrową, skalibrowaną mapę tego obszaru oraz pełną inwentaryzację terenu, w tym budowli hydrotechnicznych, zejść i zjazdów na plaże oraz dokumentacją fotograficzną. Stale prowadzi się również monitoring brzegu i dna. Dla Urzędu Morskiego w Słupsku wykonuje go jako pracę trzyletnią, Instytut Morski. Są to po raz pierwszy wykonywane stałe prace na taką skalę, wzdłuż całego polskiego wybrzeża, na profilach rozmieszczonych co 500 metrów. Precyzyjne pomiary na Środkowym Wybrzeżu wykonane zostaną na ponad 350 profilach. Na wszystkich profilach wykonywane są pomiary geodezyjne na lądzie, pomiary sondażowe dna morskiego i profile sejsmoakustyczne dna oraz pobierane są próby osadów powierzchniowych i próby rdzeniowe do badań laboratoryjnych. Rozpoczęły się one w 2004 roku i pełne pokrycie terenu na swych 170 kilometrach po raz pierwszy Urząd Morski w Słupsku otrzyma w roku 2006. Konieczne jest także udokumentowanie zasobów kruszywa z dna morskiego, potrzebnego do prowadzenia stałego sztucznego zasilania plaż. Urząd Morski w Słupsku jest w posiadaniu opracowania naukowego pn. Rozpoznanie podmorskich złóż osadów do sztucznego zasilania, opracowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Geologii Morza w grudniu 2003 roku. Informacje na temat strefy brzegowej zbierane są w każdy możliwy sposób. Urząd Morski w Słupsku podpisał niedawno umowę z Instytutem Technicznym Wojsk Lotniczych na opracowanie systemu monitoringu lotniczego. Powstał specjalnie do tego celu model samolotu umożliwiający fotografowanie i filmowanie tego obszaru, co w połączeniu ze skalibrowanymi mapami pasa nadbrzeżnego, umożliwiać będzie precyzyjną nawigację w systemie GPS. Na zakończenie dodam, że pas techniczny stanowiący strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania morza i lądu, jest przeznaczony do
utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Może być jednak wykorzystywany również do innych celów za zgodą właściwego organu administracji morskiej, który jednocześnie określa warunki takiego wykorzystania /Ustawa z dnia 21 marca 1991 roku o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej/. Zgodnie z tym zapisem niektóre fragmenty pasa technicznego, głównie plaże, przekazywane są samorządom na prowadzenie działalności związanej z obsługą ruchu turystycznego. Pozwala to gminom, na organizowanie imprez sportowych, artystycznych, promocyjnych. Daje możliwość wprowadzania podmiotów gospodarczych, których działalność uatrakcyjnia wypoczynek nad morzem. Jednocześnie oceniane są straty w infrastrukturze spowodowane przez ludzi. Składają się na to przede wszystkim zniszczone płotki z chrustu i ubytki chrustu, którym umacnia się wydmy oraz zniszczone zatrawienia i tablice informacyjno ostrzegawcze. W tym roku straty wyniosły ponad 25 tysięcy zł, połowa z nich skumulowała się na odcinku między Mielnem a Dźwirzynem. Są one o połowę mniejsze niż w latach ubiegłych i jest to powód do optymizmu. Apeluję zatem w imieniu administracji morskiej o poszanowanie wspólnego dobra. Tekst i zdjęcia: Wojciech Dziedzic Główny Inspektor Inspektoratu Ochrony Wybrzeża Urzędu Morskiego w Słupsku Opisy zdjęć 1. Mierzeja jeziora Kopań. 2. Mierzeja jeziora Kopań po sztormie w listopadzie 2004 roku. 3. Budowa wału przeciwpowodziowego na mierzei jeziora Kopań 2004 rok. 4. Budowa wału przeciwpowodziowego na mierzei jeziora Kopań 2005 rok. 5. Budowa opaski brzegowej w Ustce 2005 rok. 6. Budowa opaski brzegowej w Ustroniu Morskim 2005 rok. 7. Ostrogi i opaska brzegowa w ustroniu Morskim 2005 rok. 8. Łeba. Zdegradowana plaża zimą 2004/2005. 9. Łeba. Plaża w trakcie refulacji w 2005 roku. 10. Szaniec Wschodni w Kołobrzegu w sztormie. 11. Plaża przed Szańcem Wschodnim w Kołobrzegu w trakcie refulacji w 2005 roku. 12. Dźwirzyno po sztormie listopadowym 2004 roku. 13. Dźwirzyno. Ten sam odcinek plaży w trakcie refulacji w 2005 roku.