1 ISL, Shipping Statistics 2001.

1 UZASADNIENIE Wstp Celem ustawy jest wprowadzenie w Polsce instytucji podatku tonaowego, majc na wzgldzie potrzeb dostosowania warunków działania armatorów krajowych do warunków działania armatorów pastw Unii Europejskiej. Podatek tonaowy (ang. tonnage tax) jest najwaniejszym instrumentem polityki transportowej pastw członkowskich Unii Europejskiej wobec eglugi morskiej. Obecnie podatek tonaowy jest stosowany w wikszoci pastw członkowskich UE. Moliwo objcia takim systemem podatkowym wskazano w dokumencie UE Komunikat Komisji C(2004)43 Wytyczne Wspólnoty w sprawie pomocy pastwa dla transportu morskiego (2004/C 13/03) w rozdz. 3.1., który zastpił. Wytyczne Wspólnoty Europejskiej w sprawie pomocy pastwa dla transportu morskiego (97/C/205/05) OJ z 05.07.97. W toku negocjacji przedakcesyjnych w obszarze polityka transportowa Polska potwierdziła zamiar wprowadzenia do prawa polskiego rozwiza i instrumentów polityki pastwa w zakresie transportu morskiego wymienionych w Wytycznych, w tym podatku tonaowego. Wstpny projekt ustawy został przekazany do Komisji Europejskiej. Podatek ten traktowany jest jako pomoc pastwa dla eglugi morskiej i fakt jego wprowadzenia wymaga notyfikacji w Komisji Europejskiej. Głównym celem wprowadzenia podatku tonaowego w pastwach członkowskich UE było stworzenie armatorom warunków umoliwiajcych odzyskanie zdolnoci konkurencyjnej na midzynarodowym rynku eglugowym oraz powrót statków pod bandery narodowe pastw UE. W cigu ostatnich 25 lat udział floty handlowej pod bander pastw członkowskich UE zmniejszył si z 32% do 14 %. Spowodowało to te zmniejszenie liczby marynarzy obywateli pastw UE zatrudnionych na statkach armatorów UE o blisko 40%. Od 1989 r. Komisja Europejska podejmowała przedsiwzicia majce na celu powstrzymywanie tego niekorzystnego procesu. Umoliwiały one udzielenie 1

2 pomocy przez pastwa UE armatorom narodowym. W wyniku przegldu skutecznoci zastosowanych instrumentów pomocowych, jaki przeprowadzono w 1996 r., w 1997r. zostały wydane nowe Wytyczne w sprawie udzielenia pomocy pastwa sektorowi eglugi morskiej. Uwzgldniły one aktualn sytuacj w egludze wiatowej, gdzie armatorzy UE dysponuj du czci floty wiatowej, ale w wikszoci pływajc pod tzw. wygodnymi banderami. W Wytycznych wymieniono podatek tonaowy jako instrument polityki pastwa majcy przywróci porównywalno obcie podatkowych armatorów UE z obcieniem, jakie obowizuje w krajach tzw. wygodnej bandery. Ponadto, zaakceptowane zostały takie instrumenty podatkowe, jak: przyspieszona amortyzacja statków w budowie i zwolnienie z opodatkowania wpływów ze sprzeday statków, o ile zainwestowane zostan one w zakup nowych jednostek. Pozytywne efekty, jakie przyniosło wprowadzenie podatku tonaowego w pastwach członkowskich UE uwidoczniły si przede wszystkim w powrocie statków armatorów unijnych pod bandery narodowe krajów UE. Według odpowiedzi udzielonych przez pastwa członkowskie w połowie 2002 r. w ankiecie Komisji oraz według najbardziej aktualnych danych statystycznych ( 1 ), pastwa członkowskie, które wprowadziły rodki pomocowe, szczególnie w formie ulgi podatkowej, uzyskały przerejestrowanie znaczcej iloci tonau pod narodow bander we wszystkich rejestrach łcznie. W wartociach procentowych, według zapisów w rejestrach pastw członkowskich flota zwikszyła si w nastpujcy sposób: liczba statków rednio o 0,4% w cigu roku, tona o 1,5% i kontenerowce o 12,4%. Z danych GUS wynika, e w kocu 2003 r. armatorzy krajowi eksploatowali 116 własnych i czarterowanych morskich statków handlowych, z czego tylko 20 podnosiło bander polsk. Pozostałe 96 statków zarejestrowano ze wzgldów ekonomicznych, podobnie jak w wielu krajach członkowskich UE i OECD, pod tzw. wygodnymi banderami (flag of convenience - FOC). W latach 1992-2003 ilo statków podnoszcych polsk bander obniyła si z 92% do 17 %. 1 ISL, Shipping Statistics 2001. 2

3 W praktyce oznacza to, e armator krajowy tworzy spółki eglugowe w krajach tzw. wygodnej bandery. W ten sposób unika płacenia w kraju podatków i innych zobowiza publicznoprawnych. Załogi tych statków s zatrudniane wg przepisów morskiego prawa pracy obowizujcych w kraju, w którym statek jest zarejestrowany. Obecnie wikszo statków eksploatowanych przez armatorów zarejestrowanych jest w takich krajach jak Cypr, Wyspy Marshala, Malta, Bahama, Panama i Liberia. Sytuacja ta wymaga zdecydowanej zmiany, aby zrówna warunki działania armatorów krajowych z warunkami, jakie istniej w krajach UE. Jest to warunek przestrzegania przez Polsk zasad uczciwej konkurencji i swobodnego dostpu do rynku usług transportu morskiego Unii Europejskiej. Dlatego te zostały przeanalizowane rozwizania w zakresie podatku tonaowego stosowane w RFN, Wielkiej Brytanii, Danii, Belgii i Holandii. Podstawowe zasady podatku tonaowego istniejcego w pastwach UE to: - podatkiem tonaowym s objte morskie statki handlowe o pojemnoci powyej 100 GT, słuce wyłcznie do przewozu ładunków lub pasaerów. Mog nim by te objte pełnomorskie holowniki oceaniczne i pełnomorskie statki ratownicze nalece do armatorów krajów UE, - podatek tonaowy jest podatkiem zryczałtowanym liczonym od pojemnoci netto statku, a nie od przychodów z eksploatacji morskiego statku handlowego, - dochody armatorów ze statków objtych podatkiem tonaowym nie podlegaj opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, - spod podatku tonaowego wyłczone s statki rybackie, pogłbiarki, pływajce magazyny, platformy wiertnicze, statki eglugi portowej i ródldowej, pływajce obiekty handlowe, hotelowe i rozrywkowe, statki wiadczce pomocnicze usługi transportu morskiego, - objcie armatorów systemem podatku tonaowego jest dobrowolne, armator ma prawo wyboru, czy korzysta z reimu podatku tonaowego czy z systemu podatku dochodowego obowizujcego w danym pastwie, 3

4 - okres opodatkowania podatkiem tonaowym wynosi co najmniej 10 lat; okres ten automatycznie przedłua si po zakoczeniu kolejnego roku podatkowego, - stawki podatki tonaowego ustala si od doby eksploatacji statku w zalenoci od pojemnoci netto (NT) statku, - stawki liczone od kadych 100 NT malej wraz z wielkoci pojemnoci NT statku, - stosuje si ulgi w wielkoci pobieranego podatku tonaowego w zalenoci od wieku statku, im statek młodszy tym wysza ulga, - dla statków objtych podatkiem tonaowym stosuje si odstpstwa od ogólnie obowizujcych zasad amortyzacji, - zwolnienie przychodów z podatku dochodowego od wpływów ze sprzeday statków armatorów korzystajcych z reimu podatku tonaowego, pod warunkiem, e dochody te zostan przeznaczone na zakup nowych statków, - statki objte podatkiem tonaowym podlegaj szczególnym wymogom bezpieczestwa eglugi, kwalifikacji załóg i kontroli pastwa portu (Port State Control), - przypadki naruszenia reimu podatku tonaowego, a zwłaszcza podanie nieprawdziwych danych lub unikanie podatku, podlegaj przepisom karnoskarbowym. Podobnie jak w pastwach członkowskich UE w projekcie ustawy proponuje si nastpujce zasady stosowania podatku tonaowego: - podatek tonaowy armator krajowy płaci bez wzgldu, czy eksploatacja statku przynosi zyski czy straty, - pozostawia si armatorom krajowym swobod w wyborze formy opodatkowania działalnoci gospodarczej w egludze morskiej, 4

5 - przyjmuje si, e podatek tonaowy bdzie stosowany wyłcznie wobec statków o polskiej przynalenoci lub czasowej polskiej przynalenoci eksploatowanych przez armatorów krajowych, - opodatkowanie podatkiem tonaowym obejmuje morskie statki handlowe eksploatowane w egludze midzynarodowej, a słuce do przewozu ładunków i pasaerów morzem, - stawki podatku tonaowego ustala si w wymiarze dobowym od 100 jednostek pojemnoci netto statku NT, okrelonej w midzynarodowym wiadectwie pomiarowym statku, - stawki podatku tonaowego okrela si w euro - podlegaj one przeliczeniu na złote wg kursu Narodowego Banku Polskiego. Obecnie armatorzy morscy mog korzysta z dostpnych rozwiza systemowych zawartych w nastpujcych ustawach: - o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, - o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, - o finansowym wspieraniu inwestycji, - o gwarancjach i porczeniach Skarbu Pastwa, - o dopłatach do kredytów eksportowych, - o ubezpieczeniach kredytów eksportowych, - o funduszach inwestycyjnych, oraz w aktach wykonawczych do tych ustaw. Z przeprowadzonych analiz i symulacji wynika, e wprowadzenie podatku tonaowego: - spowoduje stopniowy powrót statków polskich armatorów pod bander narodow, 5

6 - podatek tonaowy bdzie stałym dochodem budetu Pastwa, bez wzgldu, czy eksploatacja objtego nim statku przynosi zyski czy straty, - poprawi si sytuacja ekonomiczna armatorów, których wyniki finansowe s obecnie uzalenione w sposób bezporedni od rezultatów prowadzonej działalnoci eglugowej, - powstan mechanizmy umoliwiajce armatorom krajowym rozpoczcie procesu składania zamówie na budow nowych statków w stoczniach krajowych, - Polska uzyska zdolno wykonania zobowiza sojuszniczych NATO, stawianych przed transportem morskim. Realizacja postanowie ustawy pozwoli na zwikszenie wpływów do budetu pastwa z tytułu eksploatacji statków morskich przez armatorów krajowych. Obecnie opłaty z tytułu opłat rejestrowych i tonaowych polscy armatorzy reguluj za granic w tych krajach, których bander nosz polskie statki. Budet Pastwa ponosi z tego tytułu okrelone i wymierne straty zamiast uzyskiwa nalene wpływy. Proponowany projekt ustawy ma te na celu zmniejszenie negatywnych skutków przeflagowania statków polskich armatorów pod obce bandery takich, jak: - spadek zatrudnienia w gospodarce morskiej, - utrata morskiego know how Polski, - szczegółowa kontrola statków polskich pływajcych pod wygodnymi banderami przez inspekcje pastwa portu (Port State Control), szczególnie pastw Wspólnoty Europejskiej, - bojkotowanie polskich armatorów z tytułu podnoszenia wygodnych bander przez Midzynarodowy Zwizek Transportowców (ITF) zrzeszajcy marynarzy, w tym polskich, 6

7 - brak moliwoci korzystania przez polskich armatorów z instrumentów polityki eglugowej Unii Europejskiej, skierowanej wyłcznie do statków podnoszcych bandery jednego z pastw członkowskich Unii Europejskiej. Propozycje poszczególnych postanowie projektu ustawy Poniej omówiono poszczególne propozycje regulacji projektu ustawy: Art. 1 Art. 2 Art. 3 Art. 4 proponuje okrelenie zakresu przedmiotowego regulacji ustawowej. Zgodnie z Komunikatem Komisji C(2004)43 Wytyczne Wspólnoty w sprawie pomocy pastwa dla transportu morskiego, działalno w zakresie holowania i pogłbiania nie powinna by objta reimem podatku tonaowego, chyba e co najmniej 50% tej działalnoci w cigu roku stanowi transport morski. Konieczne jest zastosowanie miernika pozwalajcego na zweryfikowanie tej wielkoci. Zdecydowano si wprowadzi przychody, gdy na podstawie ewidencjonowanych przez armatorów przychodów moliwe bdzie zweryfikowanie, czy faktycznie co najmniej 50% przychodów z całoci działalnoci armatora pochodzi ze wiadczenia usług transportu morskiego, a wic bdzie moliwe sprawdzenie czy wymóg zawarty w Komunikacie został spełniony. zawiera wykaz definicji stosowanych w projekcie ustawy. wskazuje szczegółowo, jakie rodzaje działalnoci prowadzonej przez armatora mog podlega opodatkowaniu podatkiem tonaowym. Dochód z form działalnoci wymienionych w art. 3 ust. 2 moe by objty systemem podatku tonaowego tylko wówczas, gdy jest powizany z usługami w zakresie przewozu ładunków lub pasaerów, holowania pełnomorskiego lub ratownictwa morskiego, które s objte systemem podatku tonaowego. proponuje, aby opodatkowaniem podatkiem tonaowym były objte równie dotacje, subwencje, dopłaty, odsetki, kary i odszkodowania oraz inne przychody (dochody) armatora o podobnym charakterze. 7

8 Art. 5 Art. 6 okrela podstaw opodatkowania podatkiem tonaowym. Wskazuje si, e bdzie to zryczałtowany przychód za jedn dob eksploatacji statku za kade 100 NT pojemnoci netto statku. Pojemno statku morskiego jest zdefiniowana w Midzynarodowej Konwencji o pomierzaniu pojemnoci statków z 1969 r., sporzdzonej w Londynie dnia 23 czerwca 1969 r. (Dz. U. z 1983 r., Nr 56, poz. 247), która obowizuje wszystkie statki zarówno towarowe jak i pasaerskie. Podstawa opodatkowania podatkiem tonaowym obejmuje równie dotacje, subwencje, dopłaty, odsetki, kary i odszkodowania oraz inne przychody (dochody) o podobnym charakterze zwizane z działalnoci, o której mowa w art. 3. zawiera wysokoci stawek słucych do obliczenia zryczałtowanego przychodu armatora z tytułu wiadczenia usług transportu morskiego w egludze midzynarodowej. Zostały one ustalone w przedziałach za kade 100 NT (pojemnoci netto) statku - za 1 dob eksploatacji statku morskiego, podobnie jak to jest stosowane w krajach UE. Wysoko tych stawek jest porównywalna ze stawkami stosowanymi w tych krajach. Obliczony, na podstawie ustalonych stawek, zryczałtowany przychód armatora podlega z kolei opodatkowaniu według stawki podatku 19%. Aby zapewni najwyszy standard bezpieczestwa eglugi, promowane s szczególnie morskie statki handlowe, których wiek nie przekracza 20 lat oraz statki pasaerskie, których wiek nie przekracza 30 lat. Statki starsze bd miały naliczony wyszy zryczałtowany dochód z eksploatacji, a tym samym armator bdzie za nie płacił wyszy podatek tonaowy. Odpowiednie kalkulacje zostały przeprowadzone zgodnie z algorytmem zaproponowanym w art. 7 ust. 3: 8

9 np. dla statku, którego tona netto wynosi 12 200 NT, za wiek - 26 lat, podatek tonaowy oblicza si nastpujco w przedziałach tonaowych: - od 100 do 1000 1000 NT/100 x 0,5 euro = 5 euro, - od 1001 do 10 000-9000 NT/100 x 0,35 euro = 90 x 0,35 = 31,5 euro - powyej 10 001 2200 NT/ 100 x 0,2 = 4,4 euro razem otrzymujemy 40,9 euro. Wynik korygujemy współczynnikiem wieku czyli (26 20)/50x100% = 12%, 40,9 euro + 12% x 40,9 euro = 4,91 euro + 40,9 euro = 45,81 euro 45,81 euro x 365 (ilo dni) = 16 719,92 euro 16 719,92 euro x 19 % (stawka podatku dochodowego od osób prawnych), otrzymujemy 3 176,78 euro Kalkulacja powysza powinna by wykonana dla kadego statku. Jeli armator eksploatuje kilka statków, to ogólny wynik bdzie sum wielkoci odpowiadajcych poszczególnym statkom. Art. 7 Art. 8 stanowi doprecyzowanie przepisów wczeniejszych; wskazuje na specyfik obliczania szczególnego podatku, jakim jest podatek tonaowy, tzn. bez uwzgldniania kosztów uzyskania przychodu. zawiera przepisy dotyczce moliwoci uwzgldnienia składki na ubezpieczenie zdrowotne przy obliczeniu nalenej kwoty podatku tonaowego. Obnienie podatku tonaowego o kwot składki na ubezpieczenie zdrowotne bdzie miało zastosowanie w przypadku armatorów bdcych osobami fizycznymi, bd 9

10 wspólnikami spółki osobowej, która jest podatnikiem podatku tonaowego. Art. 9 okrela obowizki armatora w przypadku, gdy prowadzi on jeszcze inn działalno ni objta podatkiem tonaowym. Armator, który uzyskuje przychód objty systemem podatku tonaowego, a jednoczenie uzyskuje przychody z działalnoci niepodlegajcej opodatkowaniu podatkiem tonaowym, rozlicza si osobno z przychodu opodatkowanego podatkiem tonaowym, a osobno z przychodu opodatkowanego podatkiem dochodowym - zgodnie z ogólnymi zasadami prawa podatkowego. Proponuje si take objcie armatora obowizkiem prowadzenia odrbnej rachunkowoci dla kadej z tych działalnoci: tej objtej podatkiem tonaowym oraz tej, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem tonaowym, a take wykazu rodków trwałych. Przewiduje si take upowanienie dla ministra właciwego do spraw finansów publicznych, który okreli, w drodze rozporzdzenia, sposób prowadzenia wykazu rodków trwałych oraz wartoci niematerialnych i prawnych. Art. 10 Art. 11 okrela obowizki armatora, który jest podatnikiem podatku tonaowego w odniesieniu do przychodów uzyskanych ze sprzeday statku w przypadku, gdy w cigu 3 lat przychód ten nie zostanie przeznaczony na nabycie, remont, modernizacj lub przebudow statku. W takiej sytuacji przychody armatora, w czci niewykorzystanej na nabycie, remont, modernizacj lub przebudow statku, podlegaj opodatkowaniu stawk zryczałtowan 15%. proponuje, aby w okresie opodatkowania podatkiem tonaowym, armator był zwolniony z obowizku wpłat z zysku, o których mowa w ustawie o gospodarce finansowej przedsibiorstw pastwowych oraz w ustawie o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Pastwa. 10

11 Art. 12 okrela tryb składania przez armatorów owiadczenia o opodatkowaniu podatkiem tonaowym, a take wydawanie zawiadcze oraz okrela zakres informacji, jakie powinny by zawarte w owiadczeniu, oraz wymienia dokumenty, jakie naley załczy. Właciwym organem w sprawach podatku tonaowego bdzie naczelnik urzdu skarbowego właciwy w sprawach podatku dochodowego na podstawie przepisów odrbnych. Art. 13 Art. 14 reguluje kwestie zwizane z niespełnieniem warunków zwizanych ze składaniem owiadcze o opodatkowanie podatkiem tonaowym, o których mowa w art. 12. przewiduje, e okres opodatkowania statku podatkiem tonaowym nie moe by krótszy ni 5 lat. W zadeklarowanym przez armatora okresie opodatkowania nie bdzie moliwa rezygnacja z systemu podatku tonaowego. W zwizku z powyszym, armator ma prawo wyboru formy opodatkowania. W przypadku nieskorzystania z moliwoci opodatkowania statku podatkiem tonaowym, dochody z eksploatacji tego statku podlegaj opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Art. 15 okrela tryb składania danych aktualizacyjnych oraz informacji o zakoczeniu działalnoci Art. 16 zawiera procedury zwizane z opodatkowaniem armatorów w sytuacji ich połczenia si. Art. 17 zawiera uregulowania dotyczce wpłaty zaliczki na podatek tonaowy, a take obowizku składania we właciwych organach w sprawach podatku tonaowego rocznego rozliczenia podatku tonaowego. 11

12 Art. 18 zawiera upowanienie ustawowe dla ministra właciwego do spraw gospodarki morskiej do okrelenia, w porozumieniu z ministrem właciwym do spraw finansów publicznych, wzorów dokumentów (deklaracji i owiadcze) wymaganych do obliczenia i rozliczenia podatku tonaowego, oraz owiadczenia o opodatkowanie podatkiem tonaowym. Art. 19 i art. 20 zawieraj propozycje stosownych zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Art. 21 zawiera przepisy mówice o terminach wejcia w ycie przepisów ustawy. Proponuje si, aby przepisy dotyczce owiadczenia o opodatkowaniu podatkiem tonaowym weszły w ycie z dniem ogłoszenia, tak aby owiadczenia mogły by składane po raz pierwszy na okres opodatkowania rozpoczynajcy si w dniu 1 stycznia roku kalendarzowego, biorc pod uwag, e owiadczenia naley składa na co najmniej 30 dni przed rozpoczciem wnioskowanego okresu opodatkowania. Rok nie został wskazany w projekcie ustawy z uwagi na konieczno jego notyfikowania Komisji Europejskiej jako programu pomocy publicznej, celem wydania opinii o zgodnoci z prawem UE. 12