Psychologia gracza giełdowego Czy studenci ekonomii lub finansów będą skutecznymi inwestorami? Grzegorz Zalewski Dom Maklerski BOŚ S.A. Warszawa, 27 marca 2008 r.
Twoja emerytura - Twój wybór Spółka A C/WK = 1.24 C/Z = 12.1 Wchodzi w skład WIG20 Dynamika przychodów w ostatnim kwartale: +50% Dynamika zysku netto w ost. kwartale: +103.9% Spółka B C/WK = 0.68 C/Z = 24.3 Wchodzi w skład swig80 Dynamika przychodów w ostatnim kwartale: +148% Dynamika zysku netto w ost. kwartale: -29.6%
lip-06 lip-07 Twoja emerytura - Twój wybór (2) Spółka A Spółka B 80 180 70 160 140 60 120 50 100 40 80 30 60 20 40 10 20 0 lip-94 lip-95 lip-96 lip-97 lip-98 lip-99 lip-00 lip-01 lip-02 lip-03 lip-04 lip-05 0 mar-92 mar-93 mar-94 mar-95 mar-96 mar-97 mar-98 mar-99 mar-00 mar-01 mar-02 mar-03 mar-04 mar-05 mar-06 mar-07
Co wpływa na kurs spółki? (czyli na decyzje inwestorów) Informacje o spółce Rekomendacje Makroekonomia Perspektywy branży Huragan na Florydzie Dewaluacja peso Kryzys w Rosji Przewrót w Kongo Milion innych czynników
Sens prognoz Mimo wpływu setek czynników, często nowych i niespodziewanych, uparcie wierzymy, że prognozy mają sens.
Skuteczność prognoz specjalistów
Prognozy czy proroctwa? prognoza - zapowiedź przyszłych zdarzeń na podstawie SPECJALISTYCZNYCH badań w danej dziedzinie proroctwo - wypowiedź o charakterze wizyjnym, przepowiadająca przyszłe wydarzenia, wygłoszona przez osobę o wyjątkowym autorytecie w swojej społeczności
Co wpływa na skuteczność prognoz? liczba danych doświadczenie i umiejętności zmysł analityczny obiektywizm
Trafność prognoz Im więcej mamy danych, tym bardzie wydaje nam się, że prognozy będą poprawne. Tymczasem ich trafność spada.
Trafność prognoz (2) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Pewność Trafność 10 20 30 40
Grzech eksperta Nadmierna pewność siebie Ekspert rzadko mówi: nie wiem (częściej powie: niemal miałem rację )
Czy jesteśmy obiektywni? A czy eksperci są? I. Cena złota niedawno przekroczyła 1 000 $. Czy w najbliższym miesiącu powróci ponad ten poziom? Tak/Nie Podaj jaka Twoim zdaniem będzie cena złota za pół roku:... II. Cena złota niedawno przekroczyła 800 $. Czy w najbliższym miesiącu pozostanie ponad tym poziomem? Tak/Nie Podaj jaka Twoim zdaniem będzie cena złota za pół roku:...
Czy jesteśmy obiektywni? A czy eksperci są? (2) Podaj szybko (szacunkowo bez liczenia) wynik następującego działania: 1*2*3*4*5*6*7*8 = 8*7*6*5*4*3*2*1 = 40 320
Rok 2007 I połowa roku Wzrosty małych i średnich spółek mają podłoże fundamentalne. Zarządzający dostrzegli ogromny potencjał tych przedsiębiorstw. II połowa roku Ostatnia fala wyprzedaży to konsekwencja masowego umarzania jednostek przez rozhisteryzowanych inwestorów indywidualnych.
Pracujący w instytucjach nie są robotami Co wpływa na emocje zarządzającego? premia możliwość utraty pracy pozycja w rankingach
Kto częściej podlega emocjom? Patrick Dennis (Univeristy of Virginia) Deon Strickland (Ohio State University) Podczas silnych załamań rynkowych instytucjonalni inwestorzy reagują znacznie mocniej, niż indywidualni (co prowadzi do wzmocnienia spadków). Who blinks in volatile market?, Journal of Finance, Oct.,2002
Złudzenie służące ja SUKCESY TO NASZE UMIEJĘTNOŚCI Wzrosty małych i średnich spółek mają podłoże fundamentalne. Zarządzający dostrzegli ogromny potencjał tych przedsiębiorstw. PORAŻKI TO INNI Ostatnia fala wyprzedaży to konsekwencja masowego umarzania jednostek przez rozhisteryzowanych inwestorów indywidualnych.
Czy jesteśmy lepsi od innych?
Złudzenie wiedziałem, że tak będzie Załamanie latem 2007 było łatwe do przewidzenia.
Złudzenie wiedziałem, że tak będzie (2) Allianz akcji: Rok 2006: +34.75% Średnia: +42.5 % (Allianz 17 z 22) Rok 2005: +15.4 % Średnia: +20.7 % (Allianz 17 z 21) źródło: profitlab.pl
Czy jesteśmy szczęściarzami? Moje akcje nie będą spadać tak mocno złudzenie, że jesteśmy mniej narażeni na nieszczęścia.
Czy jesteśmy szczęściarzami? (2) 1994 r. 24 spółki / wzrost: 0 1995 r. 44 spółki / wzrost: 18 2001 r. 221 spółek / wzrost: 57 2002 r. 211 spółek / wzrost: 65 IV kw. 2007 r. 318 spółek / wzrost: 68
Wybór akcji do sprzedaży Posiadamy pakiety akcji dwóch spółek XYZ i ABC. Na akcjach XYZ zarobiliśmy 20%, a akcje ABC przyniosły nam 20% straty. Zakładając niejasne perspektywy obu spółek, które akcje sprzedamy na koniec roku, żeby spłacić ważny dług?
Wybór konia do sprzedaży Posiadasz dwa konie XYZ i ABC. Koń XYZ wygrał 80% gonitw w ubiegłym roku, a koń ABC przegrał 80% gonitw. Którego konia sprzedasz na koniec roku, żeby spłacić ważny dług?
Abstrakcja kontra realność Inwestycje są tworem abstrakcyjnym. Abstrakcja przeszkadza nam w dokonywaniu racjonalnych wyborów.
Inwestowanie jest jednak znacznie bardziej skomplikowane A fundusze? Wybrać najgorszy w danym roku, czy wybrać najlepszy? Brak liniowych zależności w podejmowaniu decyzji. Czynniki: zmiana zarządzającego premie ciągłe pomyłki itp.
Teoria wrażliwości na ryzyko Inwestor bogatszy Zmiana standardu życia Inwestor biedniejszy Czas inwestycji
Nie różnimy się od ptaków Ptak z bogatszymi rezerwami energetycznymi Przetrwanie Ptak z mniejszymi rezerwami energetycznymi Czas zdobywania pokarmu
Optymalny wybór? Masz do dyspozycji dwie inwestycje: A co roku przynosi pewne 5% B w połowie przypadków przyniesie zysk roczny +30%, a w połowie stratę roczną -15% Którą wybierasz jako podstawę do swojej emerytury za 30 lat?
Optymalny wybór? (2) Masz do dyspozycji dwie inwestycje: A co roku przynosi pewne 5% B średnio rocznie zyskuje 7.5%, choć w niektórych latach może przynieść straty Którą wybierasz jako podstawę do swojej emerytury za 30 lat?
Teoria perspektywy Wartość (użyteczność) -40% -30% -20% -10% +10% +20% +30% +40%
Jesteśmy lepsi czy przeciętni? Ludzie podlegają tym samym schematom (błędom poznawczym). Eksperci w danej dziedzinie nie są wyjątkiem. Zwykle wiemy znacznie mniej niż nam się wydaje. Sprawdzaj fakty nie wierz przypuszczeniom (prognozom itp.). Dobre wyniki nie muszą zależeć od umiejętności. Przypadek i ogólna koniunktura zwykle mają większe znaczenie.
Grzegorz Zalewski Ekspert DM BOŚ S.A., twórca portalu futures.pl e-mail: g.zalewski@futures.pl Centrala: ul. Marszałkowska 78/80, 00-517 Warszawa tel.: +48 22 504 30 00, www.bossa.pl Najlepsza platforma transakcyjna w opinii inwestorów indywidualnych, wyróżniona m.in. za: najwyższą jakość, funkcjonalność, łatwość i wygodę obsługi. (ranking Forbes a - 2006 r. i 2007 r., ranking Parkietu 2007 r. ) Dziękuję za uwagę