MAŁY, DUśY I NAJWIĘKSZY.

MAŁY, DUśY I NAJWIĘKSZY. Cezary Wójcik PODSTAWOWE INFORMACJE. Podobnie jak u innych grup zwierząt, tak i pośród ptaków znajdziemy przykłady organizmów znacznie róŝniących się od siebie rozmiarami. Za największe i najcięŝsze uznawane są strusie afrykańskie osiągające cięŝar ok 160 kg i wysokość 245 cm. Umiejętność latania wymaga jednak ograniczeń, szczególnie jeśli chodzi o cięŝar ciała. Stąd wiele duŝych ptaków wydaje się cięŝszych na pierwszy rzut oka, niŝ w rzeczywistości. NajcięŜszy z Ŝyjących obecnie u nas ptaków łabędź niemy moŝe osiągać 15 kg, choć zwykle jest to ok. 10 kg. Kiedyś za najcięŝszego uchodził drop (ok. 20 kg), jednak na terenie Polski wyginął w wyniku polowań i kłusownictwa. Wspomniany wyŝej struś jest zatem co najmniej 10 razy cięŝszy od łabędzia i to jest jedna z przyczyn dlaczego nie moŝe latać. Z drugiej strony mamy najmniejsze i najlŝejsze ptaki - kolibry, z których niektóre gatunki nie przekraczają cięŝaru 2 g i długości 6 cm! Najmniejszy przedstawiciel naszych ptaków to mysikrólik. Jego cięŝar nie przekracza zwykle 6 gramów Obok długości, czy cięŝaru ciała innym wymiarem charakteryzującym wielkość ptaka, szczególnie w locie, jest rozpiętość jego skrzydeł. Z naszych ptaków największą osiąga bielik - blisko 240 cm. Jeszcze większą rozpiętość skrzydeł ma latający nad południowymi oceanami albatros wędrowny. Wynosi ona nawet 5 m (500 cm)! Dla porównania rozpiętość skrzydeł mysikrólika nie przekracza 15 cm. Wszystkie ptaki rozmnaŝają się składając jaja. Ich wielkość i ilość jest uzaleŝniona od gatunku. Generalnie największe jaja składają ptaki duŝe. Dlatego, np. jajo strusia ma wagę ok. 1600 g, podczas gdy kolibra waŝy zaledwie 0,25 g. Z naszych ptaków największe jaja składa łabędź niemy. POZIOM NAUCZANIA: Uczniowie oddziałów przedszkolnych oraz klasy I CZAS REALIZACJI: 1-2 godziny CEL GŁÓWNY: Zwrócenie uwagi na róŝnorodność gatunków ptaków występujących w kraju oraz porównanie ich cięŝaru, wielkości i jaj. CELE SZCZEGÓŁOWE Uczeń potrafi wymienić nazwy największych i najmniejszych ptaków Polski i świata porównać wielkość ptaka ze swoim wzrostem oraz skojarzyć ze znanymi przedmiotami z Ŝycia codziennego, skojarzyć nazwę ptaka z jego wyglądem na obrazku; wykonać działania dodawania i odejmowania w zakresie 1-10 rozróŝnić ptaki po ich sylwetce skojarzyć wielkość ptaka ze składanym przez niego jajem. METODY: stymulowanie aktywności twórczej, poszukująca, ćwiczeń praktycznych FORMY PRACY: zbiorowa, grupowa, indywidualna ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Arkusze nauczyciela, arkusze uczniów, plansze z ptakami lub atlas ptaków, waga łazienkowa, miara krawiecka lub miara ścienna do pomiaru wzrostu dzieci DOOKOŁA PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING

MAŁY, DUśY I NAJWIĘKSZY - 2. PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI: a) NaleŜy przygotować klej do drewna wikol, pudełko plasteliny, 4 listewki 25 cm (do nich mocowane będą papierowe sylwetki ptaków) oraz jedną listewkę długości około 1 metra (do wykonania modelu łabędzia). Wyciąć sylwetki poszczególnych gatunków ptaków (załącznik nr 2), nakleić je na tekturkę oraz podkleić patyczek jako stelaŝ. Patyczek moŝna umocować w kawałku plasteliny. Dzięki temu modele ptaków mogą stać obok siebie, co ułatwi porównanie dzieciom. W przypadku łabędzia niemego naleŝy zwrócić uwagę na podaną skalę wzoru, gdyŝ model zbliŝony do oryginału jest znacznie większy od formatu A4. Konieczne zatem będzie powiększenie sylwetki na ksero, tak aby wycięty model był zbliŝony do naturalnych rozmiarów MoŜna tez umocować tylko samą głowę i szyję na listewce w taki sposób, by czubek głowy umieszczony była na wysokości około 90 cm od ziemi. Do celów porównawczych potrzebne nam będą : 3 saszetki herbaty, 2 małe śmietanki do kawy (po 10g), kostka masła 250 g, torebka cukru lub soli 1 kg b) Wydrukować plansze z załącznika 1 c) wykonać kopie kart pracy ucznia PRZEBIEG LEKCJI: 1. Informujemy uczniów o tematyce zajęć, opowiadając, Ŝe wśród ptaków zarówno Ŝyjących na całym świecie jak i w Polsce jest duŝe zróŝnicowanie gatunkowe. Ptaki róŝnią się nie tylko wyglądem, ale i wielkością, zwyczajami i miejscem w których moŝna je spotkać. Prosimy dzieci o wymienienie kilku znanych im gatunków ptaków Ŝyjących w Polsce. 2. Zadajemy dzieciom pytanie: Czy widzieli kiedyś następujące gatunki ptaków: - łabędź niemy - kaczka krzyŝówka - kawka - zięba -mysikrólik? 3. Prezentujemy wymienione gatunki na ilustracjach (jeśli dysponujemy takowymi) lub pokazujemy plansze z załącznika nr 1. 4. Prezentujemy dzieciom przygotowane wcześniej sylwetki wybranych gatunków ptaków (moŝemy je takŝe wykonać wspólnie z dziećmi na wcześniejszej lekcji). Dzieci szeregują modele ptaków od największego do najmniejszego. Trzeba zaznaczyć, Ŝe wielkości prezentowanych przez nas modeli są zbliŝonego do naturalnych rozmiarów ptaków. Zachęcamy dzieci do porównania wielkości tych ptaków do np. znanych im przedmiotów (zabawek), części ciała (np. dłoni) itp. Dzieci wykonują zadanie z karty pracy 1. 5. Zadajemy dzieciom pytanie: Ile waŝy ptak?: Wybieramy kilku chętnych uczniów i waŝymy ich na wadze. Zapisujemy wyniki na tablicy. Pytamy dzieci ile moŝe waŝyć np. łabędź (przypominając jego wielkość), czy jest lŝejszy, czy cięŝszy od waŝonych wcześniej uczniów? Następnie podajemy przybliŝony cięŝar poszczególnych gatunków i prezentujemy róŝne przedmioty o masie porównywalnej do wybranych ptaków. LŜejsze przedmioty moŝemy dać dzieciom do ręki, by miały lepsze wyobraŝenie o cięŝarze ptaków. - łabędź niemy cięŝar 10-15 kg odpowiednik: przedmiot z klasy np. mały telewizor (moŝna takŝe porównać do cięŝaru ciała któregoś z uczniów) Warto podkreślić, Ŝe łabędź mimo pozornie duŝych rozmiarów jest stosunkowo lekki, bo inaczej nie uniósłby się do lotu (tak jak np. struś, który nie lata, bo moŝe waŝyć nawet 160 kg!) - kaczka krzyŝówka cięŝar ok. 1 kg - odpowiednik: prezentujemy torebkę cukru lub soli 1 kg - kawka cięŝar ok. 200 g - odpowiednik: prezentujemy kostkę masła 250 g - zięba cięŝar ok. 20 g - odpowiednik: prezentujemy 2 małe śmietanki do kawy (po 10g) - mysikrólik cięŝar ok. 6 g - odpowiednik: prezentujemy 3 saszetki herbaty po 2g DOOKOŁA PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING

MAŁY, DUśY I NAJWIĘKSZY - 3. 6. Zadajemy dzieciom pytanie: Jak duŝe jaja znosi ptak? Rozdajemy dzieciom karty pracy nr 2. Dzieci układają jaja ptaków od największego do najmniejszego wykorzystując numery od 1 do 5. Następnie dzieci wykonują zadanie z karty pracy nr3 - przyporządkowują jaja poszczególnym gatunkom ptaków. Zwracamy uwagę, Ŝe najczęściej wielkość składanego jaja związana jest z wielkością ptaka. Małe ptaki nie mogłyby złoŝyć, a potem wysiadywać zbyt duŝych jaj. 7. Dzielimy dzieci na grupy. Rozdajemy dzieciom czyste arkusze papieru A5 i prosimy by odrysowały kształt jaja łabędzia (na podstawie załącznika nr 3). Kształty - wzorce poszczególnych jaj moŝna odrysować wcześniej, wyciąć i nakleić na tekturkę. Wykorzystując poszczególne wzory, dzieci z poszczególnych grup, wrysowują w środek jaja łabędzia jak najwięcej jaj mysikrólika, kaczki, zięby i kawki. Liczą je i odpowiadają na pytanie ile jaj mieści się w jajku łabędzia (ile razy jest większe jajo łabędzia). ZABAWY UZUPEŁNIAJĄCE Zabawa 1 Dzieci liczą liczbę jaj w gnieździe krzyŝówki na rysunku 1 oraz na rysunku 2. Podają róŝnicę. Zabawa 2. Ustawiamy dwoje dzieci w odległości od siebie ok. 240 cm informując wszystkich, Ŝe taką rozpiętość skrzydeł ma orzeł bielik (czyli w takiej odległości musieli by stać obok siebie Ŝeby przelatujący ptak się miedzy nimi zmieścił). Pozostałe dzieci rozkładają ręce na boki i przelatują między przeszkodami. Następnie ustawiamy na stole np. dwa kubki w odległości 15 cm informując, Ŝe taka rozpiętość skrzydeł ma mysikrólik (czyli tu wystarczy tylko taka odległość, aby przelatujący ptak się miedzy nimi zmieścił). Dzieci szukają przedmiotu (zabawki), która zmieściła by się między kubkami. Zabawa 3. Dzieci mogą pokolorować wg wzoru jaja poszczególnych gatunków. Wykorzystujemy załącznik nr 3. Zabawa 4. Uczniowie wykonują działania - liczą sumę zastępując sylwetkę ptaka odpowiednią liczbą. - łabędź niemy to liczba 5 - kaczka krzyŝówka - 4 - kawka - 3 - zięba - 2 - mysikrólik - 1 Rysunki przedstawiają ukryte działania matematyczne np. łabędź (5) + kawka (3) = 8 Zabawa 4. MoŜemy spośród dzieci wybrać najwyŝszego oraz najniŝszego ucznia i porównać je ze stojącym łabędziem, wypisując na tablicy wzrost najwyŝszego oraz najniŝszego ucznia oraz wysokość stojącego łabędzia. LITERATURA: Attenborough D. 1999. Prywatne Ŝycie ptaków, Muza S.A., Warszawa Gotzman J., Jablonski J. 1972.Gniazda naszych ptaków. PZWS, Warszawa Konieczny K., Guziak A., Szulc Guziak D., Konieczna A. 2004. Ptaki. Podręcznik dla nauczycieli. OTOP Gdańsk. Kus K., Kus M. 2007. Scenariusze zajęć lekcyjnych. Pakiet edukacyjny Sowy Polski. FWIE, Kraków Kruszewicz A. 2005. Ptaki Polski, Tom I, II. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa Sokołowski J. 1988. Ptaki Polski. Atlas. WSiP, Warszawa. DOOKOŁA PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING

ZA CZNIK 3. JAJO KAWKI JAJO KACZKI KRZY ÓWKI JAJO ZIÊBY JAJO MYSIKRÓLIKA JAJO ABÊDZIA NIEMEGO JAJO KAWKI JAJO KACZKI KRZY ÓWKI JAJO ZIÊBY JAJO MYSIKRÓLIKA JAJO ABÊDZIA NIEMEGO

Karta pracy nr 1. JAK DU Y JEST PTAK? Po³¹cz strza³kami ptaki z rysunkiem obiektu, do którego jest on zbli ony wielkoœci¹. MYSIKRÓLIK ABÊD NIEMY KAWKA ZIÊBA KRZY ÓWKA DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING

Karta pracy nr 2. KTÓRE JAJO NAJWIÊKSZE? Po³¹cz strza³kami cyfry z rysunkiem, zaczynaj¹c o d najwiêkszego (numer 1). 2 4 JAJO ABÊDZIA NIEMEGO 3 1 5 JAJO ZIÊBY JAJO MYSIKRÓLIKA JAJO KACZKI KRZY ÓWKI DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING JAJO KAWKI

Karta pracy nr 3. CZYJE TO JAJO? Po³¹cz strza³kami jajo z w³aœciwym gatunkiem ptaka. MYSIKRÓLIK ABÊD NIEMY KAWKA ZIÊBA DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING KRZY ÓWKA

Karta pracy nr 4. PATRZYMY I LICZYMY. Poszczególnym gatunkom ptaków odpowiadaj¹ nastêpuj¹ce liczby: = 1 = 2 = 3 = 4 = 5 Odgadnij wynik poni szych dzia³añ: Przyk³ad: + = 4 + =... + =... + =... + =... - =... - =... - =... - =... + + =... DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING