Rozdział 6 Finanse ubezpieczeń społecznych 6.1. Pojęcie, cechy, funkcje i rodzaje ubezpieczeń społecznych Ubezpieczenie społeczne obok zaopatrzenia społecznego i pomocy społecznej należy do technik administracyjno-finansowych systemu zabezpieczenia społecznego. Za ich pomocą państwo realizuje zadania z zakresu polityki społecznej związane z zapewnieniem środków do życia na rzecz osób, które nie mogą zapewnić ich sobie samodzielnie z powodu wystąpienia pewnych zdarzeń losowych, zwanych ryzykiem socjalnym, np. śmierć, choroba, osiągnięcie wieku emerytalnego, inwalidztwo, bezrobocie, macierzyństwo itp.). W ubezpieczeniu społecznym, które po raz pierwszy pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, wykorzystano elementy wcześniej stosowane już w ubezpieczeniach gospodarczych, takie jak składka, fundusz, określone ryzyko oraz wystąpienie zdarzenia warunkującego wypłatę świadczenia. Poza podobieństwami technicznymi, ubezpieczenia społeczne różnią się jednak w istotny sposób od ubezpieczeń gospodarczych, dlatego dla prawidłowej analizy ich funkcji należy przedstawić podstawowe cechy charakterystyczne tych ubezpieczeń: 1. Zasady organizacji i funkcjonowania są ściśle regulowane przez państwo przepisami prawa w randze ustawy. W przepisach tych ściśle określa się m.in. zasady tworzenia i funkcjonowania instytucji realizujących zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych, rodzaje świadczeń, zasady nabywania uprawnień, zasady obliczania wysokości świadczeń, rodzaje i wysokość obciążeń na rzecz funduszu ubezpieczeniowego. 2. Występuje ustawowy przymus przynależności osób aktywnych zawodowo (np. pracowników, osób prowadzących działalność gospodarczą, twórców, artystów itp.) do poszczególnych rodzajów ubezpieczeń społecznych, czyli stosunek ubezpieczeniowy powstaje z mocy prawa. Przymus ubezpieczenia zapewnia powszechną dostępność do świadczeń oraz względną taniość funkcjonowania całego systemu ze względu na rozłożenie ryzyka na większą liczbę ludności oraz większą marżę pokrycia stałych kosztów jego funkcjonowania. 3. Świadczenia są wypłacane ze specjalnie do tego celu powołanego funduszu (lub funduszy), które mogą mieć charakter państwowych funduszy celowych lub znajdują się w dyspozycji podmiotów prywatnych, ale wtedy przypadku znajdują się pod ścisłym nadzorem państwa. 129
4. Podstawowym dochodem funduszy ubezpieczeń społecznych są składki ubezpieczeniowe, których ciężar jest ponoszony przez pracowników i/lub pracodawców, a podział tego obciążenia zależy zazwyczaj od rodzaju ubezpieczenia. 5. Prawo do nabycia świadczeń z ubezpieczenia społecznego związane jest najczęściej ze spełnieniem przez ubezpieczonego dwóch warunków: posiadania wymaganego okresu przynależności do ubezpieczenia oraz opłacania składek. 6. Świadczenia i składki są powiązane najczęściej z zarobkami (dochodami) ubezpieczonego, jednak nie zawsze przy określaniu wysokości świadczenia stosowana jest zasada ekwiwalentności składek i świadczeń. Im mniejszy stopień ekwiwalentności, tym w większym stopniu realizowana jest zasada solidarności społecznej. 7. Wypłata świadczeń jest gwarantowana przez państwo bez względu na sytuację finansową funduszy ubezpieczeń społecznych. Jednak dla zachowania wypłacalności ich dochody oraz wydatki powinny być kalkulowane przy zastosowaniu zasad aktuarialnych. [Chmieliński, 1989, s. 278-284; Golinowska, 1994, s. 55-60] Oprócz wyżej wymienionych cech ubezpieczenia społecznego, które przede wszystkim opisują mechanizm jego funkcjonowania, aby uzupełnić jego charakterystykę, należy wskazać jeszcze na dwie zasady, na których ono się opiera, tj. zasadę przezorności oraz zasadę solidaryzmu. Ubezpieczenie społeczne powoduje, że przezorność indywidualna, której przejawem jest gromadzenie oszczędności będące wynikiem racjonalnego zachowania się jednostki narażonej na różnego rodzaju niebezpieczeństwa w sowim codziennym życiu, zostaje przekształcona w przezorność ogólnospołeczną. Wobec faktu powszechności ryzyka socjalnego (np. śmierć choroba, inwalidztwo, macierzyństwo itp.), gdyby nie istniało obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, następowałoby zjawisko współuczestniczenia całego społeczeństwa (poza samym zainteresowanym) w zapewnianiu minimum egzystencji tym osobom, które zbagatelizowałyby zasadę indywidualnej przezorności. Natomiast zasada solidaryzmu oznacza, że w ubezpieczeniach społecznych w celu zabezpieczenia jednostki przed skutkami ryzyka socjalnego tworzy się fundusze społeczne ze składek wszystkich ubezpieczonych, z których finansowane są następnie świadczenia na rzecz tych osób, które doznały wskutek realizacji ryzyka socjalnego utraty dochodów lub nadzwyczajnych wydatków. Jednak składka ubezpieczeniowa nie jest kalkulowana na podstawie indywidualnego ryzyka, ale na podstawie potrzeb pokrycia kosztów ryzyka socjalnego, z jednej strony, i możliwości finansowych podmiotów ponoszących ciężar składek, z drugiej strony. [Golinowska, 1994, s. 62-63] Można więc powiedzieć w uproszczeniu, że kalkulacja ta od- 130
bywa się na podstawie ryzyka przeciętnego całej ubezpieczonej populacji. Konsekwencją realizacji zasady solidaryzmu społecznego jest odejście od zasady ekwiwalentności składek i świadczeń, co w konsekwencji powoduje uwypuklenie funkcji redystrybucyjnej w ubezpieczeniu społecznym. Redystrybucja ta realizuje się na różnych płaszczyznach, np. między osobami aktywnymi zawodowo a emerytami, chorymi, inwalidami czy bezrobotnymi, pomiędzy osobami więcej zarabiającymi a mniej zarabiającymi (mniejsze zróżnicowanie świadczeń w stosunku do zróżnicowania podstawy wymiaru składki między ubezpieczonymi), czy wreszcie całego społeczeństwa (podatników) na rzecz osób należących do systemu ubezpieczeń społecznych (dotacje z budżetu na rzecz funduszy ubezpieczeń społecznych). Poza funkcją redystrybucyjną ubezpieczenie społeczne realizuje również inne funkcje. Przede wszystkim, poprzez zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej w zakresie różnych rodzajów ryzyka socjalnego, ubezpieczenie społeczne przyczynia się do stabilności życiowej jednostek, co nie pozostaje bez znaczenia dla wzrostu jakości i wartości kapitału ludzkiego, który odgrywa istotną rolę w kształtowaniu poziomu rozwoju gospodarczego. Ubezpieczenia społeczne kształtują również poziom bieżącej konsumpcji poprzez przesuwanie nadwyżek podmiotów gospodarujących obciążonych składką na okresy późniejsze oraz na rzecz osób, które ze względu na niezdolność do pracy nie osiągają dochodów. Poprzez składkę ubezpieczeniową stanowiącą obciążenie pracodawców, ubezpieczenia społeczne kształtują także strukturę alokacji zasobów (czynników) wytwórczych w gospodarce krajowej, co nie pozostaje bez znaczenia dla konkurencyjności podmiotów krajowych na rynkach zagranicznych oraz krajowego rynku zasobów wytwórczych dla inwestorów zagranicznych. Rodzaje wypłacanych świadczeń z ubezpieczeń społecznych zależą od przyjętych w poszczególnych krajach rozwiązań. W dalszej części niniejszego rozdziału zostanie przedstawiona struktura tych ubezpieczeń w Polsce. Uogólniając stosowane współcześnie rozwiązania w Europie, można przyjąć, że na ubezpieczenia społeczne składa się pięć rodzajów (pionów) ubezpieczenie emerytalno-rentowe, ubezpieczenie chorobowe (zdrowotne), ubezpieczenie wypadkowe, ubezpieczenie rodzinne oraz ubezpieczenie na wypadek bezrobocia[muszalski, 1999, s.95]. Ubezpieczenie emerytalno-rentowe zapewnia wypłatę świadczeń osobom w wieku emerytalnym, osobom trwale lub długoterminowo niezdolnym do wykonywania pracy z przyczyn złego stanu zdrowia oraz członkom rodziny zmarłego żywiciela. Podstawowymi świadczeniami w tym ubezpieczeniu są: emerytura, renta inwalidzka, renta rodzinna. Emerytura jest świadczeniem wypłacanym w celu zapewnienia środków utrzymania osobom po zakończeniu aktywności zawodowej, którego przyznanie uzależnione jest od takich czynników jak osią- 131
gnięcie wieku emerytalnego (np. 60 czy 65 lat) i/lub stażu pracy oraz opłacanie składek, a jego wysokość jest z reguły powiązana z wysokością dochodów uzyskiwanych w okresie zatrudnienia. Renta inwalidzka jest świadczeniem wypłacanym osobie, która w okresie aktywności zawodowej utraciła zdolność do pracy na skutek określonego zdarzenia losowego. Renta rodzinna natomiast jest świadczeniem wypłacanym członkom rodziny zmarłego żywiciela, który spełnił warunki do uzyskania emerytury (renty) lub był emerytem (rencistą). Ubezpieczenie chorobowe (zdrowotne) obejmuje zazwyczaj dwie rodzaje świadczeń, które dotyczą tego samego ryzyka socjalnego, jakim jest choroba. Pierwszy świadczeń - zasiłki chorobowe zastępują w okresie krótkotrwałej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą uzyskiwane dochody. Natomiast drugi rodzaj świadczeń obejmuje pokrycie kosztów leczenia otwartego, szpitalnego, sanatoryjnego, rehabilitację, protezowanie, leki, transport itd. Do pierwszej grupy świadczeń tego ubezpieczenia należy również zaliczyć zasiłek macierzyński, czyli świadczenie wypłacane matce w krótkim okresie przed urodzeniem dziecka oraz po urodzeniu dziecka przez okres od kilkunastu tygodni nawet do jednego roku, oraz inne świadczenia zastępujące dochód matki (lub ojca) w okresie opieki nad dzieckiem, np. zasiłek opiekuńczy. Ubezpieczenie wypadkowe, a dokładniej ubezpieczenie od wypadku przy pracy i choroby zawodowej, zapewnia wypłatę świadczeń w przypadku utraty zdolności do pracy lub śmierci spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Świadczenia z tego ubezpieczenia obejmują jednorazowe odszkodowania, oraz świadczenia periodyczne podobne do tych, które wypłacane są z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, czyli renty inwalidzkie i renty rodzinne, przy czym w przypadku omawianego w tym momencie ubezpieczenia są one z reguły przyznawane na wyższym poziomie. Ubezpieczenie rodzinne, które w systemie ubezpieczeniowym występuje rzadziej niż pozostałe rodzaje ubezpieczeń społecznych, związane są z dostarczeniem świadczeń (zasiłku rodzinnego) rodzinom wychowującym dzieci, które w jakimś stopniu zrekompensują im ponoszone koszty na rzecz utrzymania dzieci. Świadczenia te z reguły są przyznawane rodzinom o stosunkowo niskim dochodzie na jedną osobę oraz rodzinom wielodzietnym. Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia zapewnia wypłatę świadczeń dla osób, które są zdolne do pracy, ale z różnych przyczyn ją utraciły. Prawo do świadczenia (zasiłku dla bezrobotnych) może być uzależnione m.in. od stażu pracy, od stopnia aktywności w poszukiwaniu nowej pracy itp. 132
6.2. Źródła finansowania świadczeń z ubezpieczeń społecznych Podstawowym źródłem dochodów funduszy realizujących świadczenia z ubezpieczeń społecznych jest składka ubezpieczeniowa. Ponadto źródłem finansowania takich świadczeń są także dotacje przekazywane najczęściej z budżetu państwa oraz dochody własne funduszy ubezpieczeń społecznych. W niniejszym podrozdziale zostaną scharakteryzowane składka ubezpieczeniowa, dotacje oraz fundusze ubezpieczeń społecznych. Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym, celowym, bezzwrotnym i odpłatnym, o charakterze przymusowym, pobieranym na rzecz instytucji realizujących zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych [Mackiewicz-Golnik, 1983, s. 84]. Zawarte w powyższej definicji cechy składki ubezpieczeniowej są następstwem kształtowania przez prawo zasad funkcjonowania ubezpieczeń społecznych w poszczególnych krajach, a w szczególności mechanizmu gromadzenia funduszy na wypłatę świadczeń. Poniżej zostaną one pokrótce scharakteryzowane. Pieniężna forma składki na ubezpieczenie społeczne nie powinna budzić żadnej wątpliwości, ponieważ współcześnie pieniądz jest najdogodniejszą formą wyodrębniania wszelkiego rodzaju funduszy, w tym także funduszy ubezpieczeniowych. Pieniężna forma składki ułatwia akumulowanie takiego funduszu w długim okresie oraz jego pomnażanie poprzez inwestycje kapitałowe. Ponadto dodatkowym uzasadnieniem pieniężnej formy pobierania składki, może być fakt, że większość świadczeń z ubezpieczeń społecznych jest wypłacana w formie pieniężnej. Powszechność (przymusowość) składki wynika z obowiązku przynależności do ubezpieczeń społecznych pewnych grup społeczeństwa, a co za tym idzie i opłacania składki. Także dobrowolne przystąpienie do ubezpieczeń społecznych powoduje automatycznie powstanie obowiązku opłacania składki. Oznacza to, że powszechność składki jest realizowana zawsze, gdy istnieje obowiązek ponoszenia takiego ciężaru finansowego, natomiast nie ma znaczenia, czy stanowi ona dochód jednego publicznego funduszu ubezpieczeniowego czy jest wpłacana do kilku funduszy, wśród których mogą występować fundusze zarządzane przez instytucje prywatne działające na zasadach rozrachunku gospodarczego [Denek E., Sobiech J., Wierzbicki J., Wolniak J., 1995, s. 175]. Kolejna cecha składki na ubezpieczenie społeczne celowość znajduje swoje uzasadnienie w przeznaczeniu jej przeznaczeniu na określony cel, czyli na wypłatę świadczeń. Celowość składki jest także naturalnym następstwem celowego charakteru każdego funduszu ubezpieczeń społecznych, bez względu na formalnoprawnego dysponenta jego środkami. Tą cechę składki ubezpieczeniowej należy także powiązać z metodami gromadzenia i rozdyspo- 133
nowania funduszy ubezpieczeń społecznych. Zostaną one scharakteryzowane w dalszej części tego podrozdziału. Odpłatność składki może być rozpatrywana w dwóch znaczeniach: formalnym i materialnym [Denek E., Sobiech J., Wierzbicki J., Wolniak J., 1995, s. 176]. Odpłatność w znaczeniu formalnym oznacza, że ubezpieczony nabywa prawo do świadczeń na podstawie wcześniejszego opłacania składek, a wysokość opłacanych składek oraz wysokość otrzymywanych świadczeń nie mają ze sobą bezpośredniego związku. Natomiast odpłatność w znaczeniu materialnym oznacza ścisłe powiązanie ze sobą opłacanej składki oraz świadczenia, co w konsekwencji powoduje konieczność stosowania szczegółowych zasad wymiaru składki oraz świadczenia. Kształtowanie przepisów, w celu uwypuklenia odpłatności materialnej, powoduje przejście od zasady solidaryzmu społecznego w kierunku zasady ekwiwalentności składek i świadczeń. Przyczynia się to do postrzegania ubezpieczenia społecznego jako formy gromadzenia oszczędności w celu zabezpieczenia się przed skutkami ryzyka socjalnego, pomimo iż ze względu na charakter ubezpieczeń społecznych są to oszczędności przymusowe, które nie będą mogły być wykorzystanie na żaden inny cel. Rozpatrując problem odpłatności składki należy zaznaczyć, że taki charakter ma ona tylko dla ubezpieczonego. Natomiast w przypadku innych podmiotów, np. pracodawców, którzy również muszą ponosić częściowo lub w całości ciężar składki, raczej należy mówić o braku odpłatności. Pracodawcy w zasadzie nie odnoszą żadnych bezpośrednich korzyści z płacenia składki, gdyż nie mają prawa do świadczeń. Jednak nie należy zapominać o pewnych pośrednich korzyściach, jakie dają im ubezpieczenia społeczne, a zwłaszcza ubezpieczenie wypadkowe, które powoduje zmniejszenie potencjalnych roszczeń pracowników wobec swoich pracodawców z tytułu wypadków przy pracy. Składka na ubezpieczenie społeczne jest bezzwrotna, pod warunkiem, że została prawidłowo pobrana. Ubezpieczający nie ma prawa żądania zwrotu składki należnie zapłaconej nawet w przypadku, gdy ubezpieczonemu z jakiś przyczyn świadczenie nie zostanie w przyszłości wypłacone. Można jednak mówić o pewnych wyjątkach związanych z uprawnieniami spadkobierców do nabywania prawa do części zgromadzonych składek przez zmarłego ubezpieczonego, który nie nabył w momencie śmierci prawa do świadczeń. Nie jest to jednak przypadek, który narusza zasadę bezzwrotności składki. Oprócz składki, fundusze ubezpieczeń społecznych są także zasilane dotacjami, głównie z budżetu państwa. Mogą to być dotacje celowe na opłacenie składki za pewne grupy ludności lub pokrycie kosztów administracyjnych funkcjonowania instytucji ubezpieczenia społecznego. [[Denek E., Sobiech J., Wierzbicki J., Wolniak J., 1995, s. 177] Szczególne znacze- 134
nie dla finansów ubezpieczeń społecznych ma dotacja na wyrównanie niedoboru dochodów w stosunku do wydatków funduszy ubezpieczeniowych, i jest ona wynikiem gwarancji państwa dla funkcjonowania ubezpieczeń społecznych. Konieczność jej przekazywania z budżetu państwa może mieć różne przesłanki, poczynając od złej sytuacji gospodarczej, niekorzystnej sytuacji demograficznej, zbyt wysokich świadczeń w stosunku do wysokości składki, kończąc na nadużyciach związanych z niepłaceniem składek czy wymuszaniem świadczeń. Środki finansowe pochodzące ze składek ubezpieczeniowych gromadzone są w jednym funduszu ubezpieczeń społecznych, który najczęściej przybiera postać państwowego funduszu celowego lub w kilku funduszach, które mogą mieć charakter albo publicznych zdecentralizowanych terytorialnie funduszy celowych, albo mogą być zarządzane przez instytucje prywatne pod ścisłym nadzorem państwa 1. Fundusze ubezpieczeń społecznych mogą być także rozdrobnione ze względu na przedmiot ubezpieczenia (czyli ryzyko socjalne), co oznacza, że z danego funduszu wypłacane są tylko świadczenia określonego rodzaju, a ponadto składka ubezpieczeniowa także jest podzielona i przypisana do konkretnego funduszu. Fundusze ubezpieczeń społecznych można także scharakteryzować z punktu widzenia metody tworzenia i rozdysponowania funduszy ubezpieczeń społecznych. Według tego kryterium fundusze ubezpieczeń społecznych dzieli się na repartycyjne oraz kapitałowe (lub kapitalizujące składkę). Pierwsza z metod zwana repartycyjną charakteryzuje się tym, iż środki pochodzące ze składek są na bieżąco przekazywane na wypłatę świadczeń. Z tą metodą wiąże się krótkookresowe równoważenie funduszu, najczęściej za okresy roczne, co oddziałuje również na zasady ustalania wysokości składki, której wysokość lub podstawa wymiaru może być tak kształtowana, aby nie dopuszczać do deficytu funduszu. Zmiana poziomu świadczeń wydaje się bowiem z przyczyn politycznych i społecznych znacznie trudniejsza. Ta metoda gromadzenia i wydatkowania funduszu jest wykorzystywana we wszystkich typach ubezpieczeń społecznych. Druga metoda, zwana kapitałową, charakteryzuje się długookresowym gromadzeniem składki oraz jej inwestowaniem, a zgromadzona w ten sposób kwota jest przeznaczona na wypłatę przyszłych świadczeń. Jej zastosowanie ogranicza się w zasadzie do finansowania świadczeń emerytalnych. W zależności od przyjętego sposobu definiowania świadczeń, składki wpłacane na te fundusz albo są przypisane do konkretnego ubezpieczonego (ubezpieczenie ze zdefiniowaną składką), albo stanowią ogólny fundusz (ubezpieczenie ze zdefiniowanym świadczeniem). 1 Na temat publicznych funduszy celowych patrz podrozdział 1.2.5. 135
Zarówno metoda repartycyjna oraz kapitałowa, są stosowane w finansowaniu świadczeń emerytalnych, gdyż każda z nich posiada pewne zalety i wady, a co za tym idzie każda z nich ma swoich zwolenników i przeciwników. Poniżej zaprezentowane zostaną pewne charakterystyczne cechy tych metod w aspekcie finansowania ubezpieczeń emerytalnych. Niektóre z nich można uznać za wady, inne za zalety, choć często zależy to od kontekstu rozważanego problemu. Wspomniane wyżej wzajemne relacje pomiędzy metodą repartycyjną i kapitałową przedstawiają się następująco: 1. Za pomocą funduszy repartycyjnych dokonuje się międzypokoleniowa redystrybucja dochodów, co polega na tym, że osoby aktywne zawodowo finansują świadczenia emerytów. Natomiast fundusze kapitałowe powodują wewnątrzpokoleniowy transfer dochodów, czyli rezygnację z części bieżącej konsumpcji i jej przenoszenie w postaci kapitału na okres późniejszy. 2. Metoda kapitałowa przyczynia się do powiększania oszczędności w skali całej gospodarki, które mogą być przeznaczone na działalność inwestycyjną przyczyniającą się do wzrostu gospodarczego. Natomiast fundusze repartycyjne ograniczają konsumpcję i oszczędności części społeczeństwa na rzecz konsumpcji innej części społeczeństwa. Oszczędności są w tym przypadku w skali gospodarki zmniejszane. 3. Równowaga finansowa funduszy repartycyjnych ze względu na ich publiczny charakter narażona jest przede wszystkim na ryzyko polityczne, tzn. ryzyko związane z realizacją obietnic przedwyborczych, naciskiem pewnych grup społecznych itd. Natomiast fundusze kapitalizujące składkę narażone są głównie na ryzyko inwestycyjne, które jest wynikiem fluktuacji procesów gospodarczych w skali mikro- i makroekonomicznej. 4. Fundusze repartycyjne nie są z reguły samowystarczalne finansowo. Zazwyczaj muszą być one dotowane w celu spełnienia ustawowych zasad przyznawania świadczeń. Fundusze kapitałowe finansują świadczenia z własnych środków. 5. Koszty funkcjonowania funduszy repartycyjnych są z reguły niższe niż koszty funkcjonowania funduszy kapitałowych. W związku z tym większa część składki finansuje świadczenia emerytalne w przypadku tych pierwszych. 6. Świadczenia wypłacane z funduszy repartycyjnych oparte są na zasadzie solidarności społecznej i/lub zasadzie ekwiwalentności. W przypadku funduszy kapitałowych wysokość świadczeń jest uzależniona wyłącznie od wkładu ubezpieczonego oraz zysków inwestycyjnych. 136
7. Sytuacja dochodowa emerytów jest uzależniona od dochodów funduszy. W związku z tym wysokość świadczeń wypłacanych przy wykorzystaniu metody repartycji jest uzależniona od stanu gospodarki i sytuacji dochodowej ludności aktywnej zawodowo. Świadczenia wypłacane z funduszy kapitałowych zależą natomiast od dochodów emerytów z okresu ich aktywności zawodowej oraz sytuacji gospodarczej w okresie oszczędzania. 8. Składka ubezpieczeniowa na fundusze repartycyjne jest z reguły postrzegana jako obciążenie o cechach podatku (czyli jest obciążeniem parapodatkowym), szczególnie w tym przypadku, gdy jest w całości płacona przez pracodawców. Natomiast składka na fundusz kapitałowy jest widziana jako wkład w przyszłą emeryturę, a jako forma gromadzenia oszczędności na ten cel. 9. Wypłacane z funduszy repartycyjnych świadczenia emerytalne są utrzymywane na stałym poziomie realnym dzięki mechanizmowi waloryzacji, która może być dokonywana przy zastosowaniu wskaźnika wzrostu płac i/lub wskaźnika wzrostu cen. Natomiast w funduszach kapitałowych ich wysokość jest uzależniona od wskaźnika zysku na aktywach funduszu, który powinien być wyższy od stopy inflacji. 6.3. Struktura systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce Świadczenia z ubezpieczeń społecznych są dostarczane w Polsce przez trzy niezależne od siebie systemy. Każdy z nich regulowany jest odrębnymi aktami prawnymi, posiada własną strukturę organizacyjną i jest finansowany na odrębnych zasadach. Są to: system ubezpieczeń społecznych pracowników i innych osób aktywnych zawodowo poza rolnikami indywidualnymi, którzy posiadają odrębny system ubezpieczeń rolników indywidualnych, oraz system ubezpieczeń zdrowotnych. Pomimo tych odrębności wszystkie one spełniają cechy ubezpieczenia społecznego, dlatego można uznać, że razem tworzą system ubezpieczeń społecznych, jednak o dość złożonej strukturze, która w zasadzie uniemożliwia jego łączną analizę. Dlatego w celu przedstawienia zasad finansowania świadczeń w każdym z tych odrębnych systemów w trzech kolejnych podrozdziałach, w tym miejscu należy przybliżyć podstawowe założenia organizacyjne, zakres przedmiotowego i podmiotowego, każdego z tych systemów. System ubezpieczeń społecznych pracowników i innych osób aktywnych zawodowo został w istotny sposób zreformowany ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubez- 137