Wojciech CZERSKI, Rafał WAWER UMCS Lublin, Pracownia Komunikacji Multimedialnej, Lublin ELEKTRONICZNY DZIENNIK INNOWACYJNA METODA KONTROLI OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW Słowa kluczowe dziennik elektroniczny, dokumentacja przebiegu nauczania, nauczyciel, szkoła. Streszczenie Tematem artykułu jest przedstawienie teoretycznych aspektów wprowadzenia dziennika elektronicznego w szkołach oraz analiza wyników badań ankietowych nauczycieli z radomskich szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Na początku artykułu opisywane są wymogi prawne stawiane przez MEN przed dziennikami elektronicznymi i szkołami, które chcą takie dzienniki wprowadzić. Dalsza część zawiera wyniki badań, w trakcie których zbierane były informacje głównie na temat stopnia wykorzystania dziennika elektronicznego w szkołach oraz zdobycie wiedzy o tym, co skłoniło szkoły do wprowadzenia e-dziennika. Oprócz tego celem badań było określenie, czy więcej czasu nauczycielom potrzeba na uzupełnienie dziennika elektronicznego czy tradycyjnego.
Wprowadzenie Na rynku dostępnych jest kilka firm, które oferują dzienniki w formie elektronicznej. Ma on funkcje, które mają zastąpić dziennik tradycyjny. Z tego względu problem jest interesujący, gdyż w środowisku nauczycielskim od jakiegoś czasu mówi się o wprowadzeniu ich do szkół. Dlatego też głównym celem jest sprawdzenie, na ile dziennik elektroniczny jest przydatny w pracy nauczyciela i czy rodzice chcą korzystać z dostępu do niego. 1. Aspekty prawne wprowadzenia dziennika elektronicznego w szkole Ministerstwo Edukacji Narodowej w wydanym przez siebie rozporządzeniu z dnia 16 lipca 2009 roku (Dz. U. Nr 116, poz. 977, z późn. zm.) zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji, dało możliwość podległym sobie placówkom edukacyjnym prowadzenie dokumentacji wyłącznie w wersji elektronicznej. Jednakże możliwość taką mają tylko te placówki, którym zgodę wyrazi organ prowadzący ( 20a, pkt. 2). Jeżeli szkoła nie otrzyma zgody, wówczas chcąc wprowadzić dziennik elektroniczny musi prowadzić go równolegle z dotychczasową formą tradycyjną. W przywołanym rozporządzeniu są również określone wymogi, jakie musi spełnić system informatyczny będący dziennikiem elektronicznym. W 20a, pkt. 3 tego rozporządzenia czytamy: Prowadzenie dziennika elektronicznego wymaga: 1) zachowania selektywności dostępu do danych stanowiących dziennik elektroniczny, 2) zabezpieczenie danych stanowiących dziennik elektroniczny przed dostępem osób nieuprawnionych, 3) zabezpieczenie danych stanowiących dziennik elektroniczny przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą, 4) rejestrowanie historii zmian i ich autorów. Natomiast 20a, pkt. 4 brzmi: System informatyczny służący do prowadzenia dzienników elektronicznych powinien umożliwiać eksport danych do formatu XML oraz sporządzenia w formie papierowej dzienników, o których mowa w 2, 7, 9-11, 18 i 20. Ustawa również reguluje terminy, w których dane zawarte w dzienniku elektronicznym mają być zarchiwizowane na elektronicznych nośnikach danych. W 20b czytamy: W terminie 10 dni od dnia zakończenia roku szkolnego, a w przypadku szkół policealnych dla młodzieży oraz szkół dla dorosłych w terminie 10 dni od dnia zakończenia semestru, dane stanowiące dziennik elektroniczny zapisuje
się na informatycznym nośniku danych, według stanu odpowiednio na dzień zakończenia roku szkolnego oraz na dzień zakończenia semestru, w sposób zapewniający możliwość: 1) sprawdzenia integralności danych stanowiących dziennik elektroniczny przez zastosowanie podpisu elektronicznego, o którym mowa w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450, z późn. zm.), 2) weryfikacji podpisu elektronicznego lub danych identyfikujących, 3) odczytania danych stanowiących dziennik elektroniczny w okresie przewidzianym dla przechowywania dzienników, o których mowa w 2, 7, 9-11, 18 i 20. Jeśli dziennik elektroniczny spełnia wszystkie powyższe wymagania, wówczas może być wprowadzony w szkole. Analizując dostępne na rynku dzienniki elektroniczne większość z nich w 10 spełnia wymogi ustawy. 2. Przebieg badań W niniejszym artykule opisane są podstawowe zagadnienia na temat dziennika elektronicznego, wprowadzonych zmian przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Prezentowane również są wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w radomskich szkołach w okresie od marca do kwietnia 2010 roku. W badaniu brali udział nauczyciele z wybranych placówek oświatowych począwszy od podstawówek, a kończąc na szkołach ponadgimnazjalnych. Do badania wybrane zostały cztery szkoły: dwie, w których są dzienniki elektroniczne i dwie bez takich dzienników. W szkołach prowadzących dziennik elektroniczny brało udział 28 pracowników (1 wicedyrektor, 26 nauczycieli i 1 pedagog szkolny), w tym 24 kobiety (86%) i 4 mężczyzn (14%). Wśród ankietowanych było 2 pracowników w wieku do 30 roku życia (7%), 11 w wieku 31-40 lat (), 6 w wieku 41-50 lat (21%) i 3 w wieku powyżej 50 roku życia (11%). Pozostali nie podali swojego wieku. Badani nauczyciele w większości pracują zawodowo 16-25 lat (43%) oraz 6-15 lat (39%). Oprócz tego jeden pracuje mniej niż 5 lat (4%), natomiast 4 pracuje powyżej 25 lat (14%). 64% badanych nauczycieli posiada stopień nauczyciela dyplomowanego, 22% to nauczyciele mianowani, natomiast 14% stanowią nauczyciele kontraktowi. Zajęcia z grupy przedmiotów humanistycznych prowadzi 13 nauczycieli (46%), z grupy przedmiotów matematyczno-przyrodniczych 6 nauczycieli (21%), przedmioty techniczne prowadzi 2 nauczycieli (7%), natomiast 6 badanych nie podało nauczanego przedmiotu.
W szkołach, które nie prowadza dziennika elektronicznego, w badaniach wzięło udział 80 nauczycieli (1 dyrektor, 3 wicedyrektorów, 74 nauczycieli i 2 pedagogów szkolnych), w tym 74 kobiety i 6 mężczyzn. Wśród pracowników było 16 nauczycieli w wieku do 30 roku życia (), 23 w wieku 31-40 lat (29%), 16 w wieku 41-50 lat () i 4 w wieku powyżej 50 roku życia (5%). Pozostali nie podali swojego wieku. Badani w większości pracują zawodowo 6-15 lat (43%) oraz 16-25 lat (31%). Oprócz tego 16% pracuje mniej niż 5 lat i - dłużej niż 25 lat. 56% badanych to nauczyciele dyplomowani, 25% - kontraktowi, 18% - mianowani oraz 1% to stażyści. Zajęcia z grupy przedmiotów humanistycznych prowadzi 25 nauczycieli (31%), matematyczno-przyrodniczych 14 nauczycieli (18%), technicznych 4 nauczycieli (5%), artystycznych 1 nauczyciel (1%), wychowania-fizycznego 16 nauczycieli (), klas 0-3 10 nauczycieli (13%), wychowawców świetlicy 3 nauczycieli (4%). Natomiast 5 nauczycieli nie podało nauczanego przedmiotu. 3. Dziennik elektroniczny omówienie wyników badań Z wykresu 1. wynika, że większość nauczycieli wpisuje dane do dziennika elektronicznego samodzielnie (86%). Wśród odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych dwie osoby zaznaczyły, że w ich szkole dane wprowadzane są przez wyznaczonych nauczycieli (7%) oraz, że tylko wychowawcy zajmują się uzupełnianiem e-dziennika (3,5%). W żadnej z badanych szkół nie ma osoby specjalnie do tego celu zatrudnionej. Z analizy tego pytania wynika, że dane do dziennika elektronicznego wprowadzane są przez samych nauczycieli.
10 9 8 7 6 5 86% 7% 3,5% 3,5% Nauczyciele samodzielnie Wyznaczeni nauczyciele w poszczególnych pionach Osoba specjalnie do tego celu zatrudniona Inne (np. wychowawca) Wykres 1. Osoby wprowadzające dane do dziennika elektronicznego Jak w każdym nowym przedsięwzięciu i w tym są jakieś przeszkody. Według 14% nauczycieli, główną przeszkodą dla wprowadzenia do szkół dziennika elektronicznego, jest brak odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego na wyposażeniu szkoły, dla 11% ankietowanych nauczycieli to niechęć pracowników do tego przedsięwzięcia, a dla 4% nauczycieli to niechęć rodziców do tego, aby oceny ich dzieci umieszczane były w Internecie (wykres 2). Aż 75% badanych nauczycieli nie potrafiło udzielić odpowiedzi. 10 9 8 7 75% Brak odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego na wyposażeniu szkoły Niechęć pracowników do tego przedsięwzięcia 6 5 14% 11% Niechęć rodziców do tego, aby umieszczane były oceny uczniów w Internecie Inne 4% Wykres 2. Przeszkody dla wprowadzenia dziennika elektronicznego
Na rynku dostępny jest duży wachlarz dzienników elektronicznych. Badane szkoły korzystają głównie z dwóch. Jedna ze szkół prowadzi tylko System kontroli frekwencji i postępów w nauce firmy Librus, a druga prowadzi e-mentor i pilotażowo produkt Librusa, gdyż decyzją Rady Pedagogicznej od roku szkolnego 2010/11 będzie obowiązywał tylko dziennik Librusa. Na pytanie, co skłoniło pracowników szkoły do wprowadzenia dziennika elektronicznego większość badanych odpowiedziało, że była to decyzja Dyrekcji szkoły (54%). Oprócz tego udzielono następujących odpowiedzi: - ułatwienie przekazu informacji o postępach w nauce i frekwencji 4%, - trudności wychowawcze, problemy z frekwencją uczniów, niesystematyczność oceniania, zwiększenie kontroli nad osiągnięciami uczniów 4%, - wygoda, komunikacja rodzic-szkoła 4%. Natomiast 34% osób nie udzieliło odpowiedzi. Wyniki te mogą wskazywać na to, iż nauczyciele mieli narzucone korzystanie z dziennika elektronicznego. W szkołach, które posiadają dziennik elektroniczny zapytałem o jego kontynuację. 8 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie lub nie wiedziało o kontynuacji. 20 badanych odpowiedziało zdecydowanie tak, uzasadniając tę odpowiedź decyzją dyrektora szkoły, tym że sprawdza się w praktyce i nauczycielom odpowiada sposób komunikacji z rodzicami. Wykres 3. prezentuje odpowiedzi udzielone na pytanie o długość czasu uzupełniania dziennika elektronicznego w porównaniu do tradycyjnego. Wynika z niego, że ponad połowa nauczycieli więcej czasu spędza na uzupełnianiu e- dziennika (57%). 7% badanych odpowiedziało, że tyle samo czasu spędzają nad jednym i drugim dziennikiem. Wyniki te mogą być spowodowane niskim poziomem posługiwania się komputerem, a co za tym idzie i dziennikiem elektronicznym przez nauczycieli. Natomiast tylko 7% nauczycieli zajmuje to mniej czasu.
10 9 8 7 6 5 57% 7% 7% 29% Dużo więcej Dużo mniej Tyle samo Wykres 3. Czas przeznaczony na uzupełnienie dziennika elektronicznego w porównaniu z tradycyjnym Na pytanie, czy rodzice są zadowoleni z wprowadzenia dziennika elektronicznego, 43% badanych odpowiedziało, iż są zadowoleni, gdyż mają stały dostęp do wyników i frekwencji swoich dzieci oraz że mają większą kontrolę nad ich osiągnięciami i wychowaniem. 11% badanych odpowiedziało, że rodzice nie są zadowoleni z wprowadzenia e-dziennika. Jako przyczynę podają stronę finansową wprowadzenia tego rozwiązania (część kosztów została przerzucona na rodziców). Natomiast 21% ankietowanych nauczycieli nie ma wiedzy na temat zadowolenia rodziców z wprowadzenia dziennika elektronicznego. Na wykresie 4 prezentowane są odpowiedzi na pytanie o chęć korzystania przez rodziców z możliwości śledzenia postępów dzieci w nauce za pomocą dziennika elektronicznego. Z wykresu wynika, że wg nauczycieli rodzice nie chcą korzystać z tej możliwości (42%). Tylko 29% ankietowanych odpowiedziało, że rodzice chcą korzystać z tego rozwiązania. Również 29% nie udzieliło odpowiedzi.
10 9 8 7 6 5 29% 42% 29% Tak Nie Wykres 4. Korzystanie z e-dziennika przez rodziców - śledzenie postępów w nauce Na pytanie jakich funkcji brakuje w dzienniku elektronicznym, ankietowanym brakuje seryjnej zmiany ocen, automatycznego usunięcia błędnie wpisanych ocen oraz narzędzi analitycznych i kontrolnych (11%). Tych ostatnich brakuje w dzienniku e-mentor. Natomiast 75% nie potrafiło udzielić takiej odpowiedzi i 14% nie miało na ten temat zdania. W badanych szkołach o wprowadzeniu dziennika elektronicznego zdecydowało grono pedagogiczne (3 respondentów) lub Dyrektor wraz z gronem pedagogicznym (4 respondentów). Zdaniem badanych zdecydowany głos w tej sprawie miała dyrekcja szkoły (17 respondentów). Tylko 4 osoby nie udzieliły odpowiedzi. Powyżej przedstawiłem wyniki ankiet ze szkół, które prowadzą dziennik elektroniczny. Bardzo chciałem poznać jakie zdanie na temat e-dziennika mają nauczyciele ze szkół, które prowadzą dokumentację szkolną sposobem tradycyjnym. W szkołach nie posiadających dziennika elektronicznego 32% badanych nauczycieli na pytanie o planowanie zakupu e-dziennika odpowiedziało twierdząco. nie planuje, aby w ich szkole wprowadzono dziennik elektroniczny. Natomiast 38% badanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Wynika z tego, że zdania wśród nauczycieli podzielone są równomiernie i nie ma jednomyślnej zgody dla dziennika elektronicznego (wykres 5).
10 9 8 7 6 5 32% 38% Tak Nie Wykres 5. Plany zakupu dziennika elektronicznego Wykres 6. prezentuje odpowiedzi na pytanie co jest przeszkodą dla wprowadzenia dziennika elektronicznego. 31% ankietowanych odpowiedziało, że jest to brak odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego w szkole. 25% wskazuje niechęć pracowników, a 11% wskazuje niechęć rodziców. Innymi przeszkodami jakie są wskazywane przez nauczycieli to GIODO, ochrona danych osobowych oraz fakt dodatkowej pracy dla nauczyciela (5%). 28% badanych nie udzieliło odpowiedzi. 10 9 8 7 6 5 31% 25% 11% 5% 28% Brak odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego na wyposażeniu szkoły Niechęć pracowników do tego przedsięwzięcia Niechęć rodziców do tego, aby umieszczane były oceny uczniów w Internecie Inne Wykres 6. Przeszkody dla wprowadzenia e-dziennika
Na pytanie jakie funkcje chcieliby Państwo, aby zawierał dziennik elektroniczny, nauczyciele wymienili szybką obsługę programu, szybki wybór tematów wcześniej wpisanych oraz zamianę ocen cząstkowych na ocenę opisową (ta ostatnia funkcja dostępna jest w dzienniku firmy Librus na chwilę obecną SKF jest pierwszym i jedynym w Polsce dziennikiem elektronicznym, który został w pełni dopasowany do potrzeb kształcenia zintegrowanego [dziennik.librus.pl]). Wynika z tego, że nauczyciele mają pobieżną wiedzę na temat działania dziennika elektronicznego i funkcji jakie zawiera. Wnioski Z przeprowadzonej analizy wynika, że w szkołach prowadzących dziennik elektroniczny nauczyciele w głównej mierze dane wprowadzają samodzielnie. We wszystkich badanych szkołach, jako główną przeszkodę dla wprowadzenia dziennika elektronicznego wskazywano brak odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego w szkole. Wskazywano również niechęć pracowników, gdyż obsługa komputera nie jest ich mocną stroną. Z odpowiedzi ankietowanych wynika, że decyzję dotyczącą wprowadzenia e-dziennika i jego kontynuację podejmuje Dyrektor szkoły, niejednokrotnie po konsultacjach z Radą Pedagogiczną. Patrząc na odpowiedzi dotyczące porównania długości czasu potrzebnego na wprowadzenie danych do dziennika elektronicznego a tradycyjnego można wywnioskować, że wprowadzenie e-dziennika jest decyzją błędną, ponieważ uzupełnianie go pochłania znacznie więcej czasu nauczycielom. Również wśród rodziców zdania są podzielone. Z jednej strony są zadowoleni, ale z drugiej strony niechętni, gdyż wiąże się to z dodatkową opłatą za dostęp do e-dziennika. Funkcjami, jakie chcieliby ankietowani, aby znalazły się w dzienniku elektronicznym, to głównie możliwości edycyjne ocen (seryjna zmiana i usuwanie), łatwość obsługi oraz narzędzia analityczne i kontrolne. W szkołach, które nie mają jeszcze dziennika elektronicznego, zdania co do jego wprowadzenia są podzielone. Spowodowane może to być słabą znajomością tematyki e-dziennika. Bibliografia 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 lipca 2009 r. (Dz. U. nr 116, poz. 977). 2. http://dziennik.librus.pl/info_oop - 10.06.2010 r.
THE ELECTRONIC SCHOOL REGISTER THE INNOVATIVE METHOD OF THE CONTROL OF PUPILS ACHIEVEMENTS Key words e-school register, the records of the course of teaching, teacher, school. Summary The subject of the article is presenting the theoretical aspects of the introduction of e-school register at schools and the analysis of the results of questioned teachers from elementary, grammar and secondary schools in Radom. Legal requirements placed by MEN before e-school registers as well as schools that want to introduce such registers are described at the beginning of the article. The farther part contains the results of researches during which information referred to the degree of usage of the e-school register at schools was gained as well as knowledge why schools introduced them. Besides, the aim of researches was defining if teachers need more time supplementing e-school registers or the traditional ones.