RAPORT CAŁOŚCIOWY Z EWALUACJI PROJEKTU JA MŁODY OBYWATEL Za okres kwiecień grudzień 2013

RAPORT CAŁOŚCIOWY Z EWALUACJI PROJEKTU JA MŁODY OBYWATEL Za okres kwiecień grudzień 2013 31 grudnia 2013 roku Marta Matus 1

Spis treści WSTĘP...3 Plan ewaluacji...4 REZULTATY...5 Rezultat 1...6 Rezultat 2... 10 Rezultat 3... 11 Rezultat 4... 13 Rezultat 5... 14 Rezultat 6... 15 Rezultat 7... 16 WNIOSKI I PODSUMOWANIE... 18 Załączniki:... 19 2

WSTĘP Projekt Ja Młody Obywatel był realizowany przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom w okresie od 5 kwietnia do 31 grudnia 2013 roku. Projekt był skierowany do uczniów klas IV-VI warszawskich szkół podstawowych, a działania realizowane były w Szkole Podstawowej Integracyjnej nr 317 (u. Deotymy 37), w Szkole Podstawowej nr 212 im. Krystyny Krahelskiej (ul. Czarnomorska 3) i w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 61 im. Juliana Przybosia (ul. Białobrzeska 27). Projekt był współfinansowany przez Biuro Edukacji Miasta Stołecznego Warszawa. Główną ideą projektu Ja Młody Obywatel było zwiększenie poziomu wiedzy i zaangażowania w społeczność lokalną uczniów warszawskich szkół podstawowych oraz włączenie ich w działania na rzecz otoczenia. Projekt był odpowiedzią na widoczne problemy, jakimi są: niski poziom wiedzy i zaangażowania w życie lokalnej społeczności wśród Warszawiaków oraz brak zajęć poszarzających wiedzę z zakresu społeczeństwa obywatelskiego i rozbudzających świadomość obywatelską dla dzieci ze szkół podstawowych. Projekt Ja Młody Obywatel odpowiada także na potrzeby zwiększania umiejętności współpracy i integracji klas, oraz rozbudzania motywacji do wspólnego działania na rzecz najbliższego otoczenia. Głównym celem projektu Ja Młody Obywatel był rozwój postaw obywatelskich wśród 126 dzieci ze szkół podstawowych na terenie Warszawy. Cele szczegółowe: Podniesienie wiedzy i świadomości uczniów na temat funkcjonowania społeczeństwa, praw i obowiązków obywatela również na płaszczyźnie lokalnej; Zwiększenie poczucia odpowiedzialności za to, co znajduje się w najbliższym otoczeniu; Podniesienie świadomości na temat tego, jak aktywnie zaangażować się w lokalne życie społeczne; Zwiększenie umiejętności współpracy w grupie i wzajemnej akceptacji; Wzmocnienie pracy samorządów uczniowskich w szkołach partnerskich. Cele te były realizowane poprzez udział uczniów z wszystkich klas uczestniczących w projekcie w 7-godzinnych warsztatach z zakresu edukacji obywatelskiej oraz poprzez udział 3

chętnych uczniów z każdej klasy w zajęciach pozalekcyjnych, na których pod okiem wychowawcy i trenera Stowarzyszenia realizowali miniprojekty na rzecz lokalnej społeczności. Wszystkie zajęcia prowadzone były metodami aktywnymi, które angażują zastany potencjał uczestników, rozwijają kompetencje społeczne i wpływają na integracje grupy. Projekt Ja Młody Obywatel Działanie 1: Działania przygotowawcze i rekrutacja szkół do projektu. Działanie 2: Warsztaty dla dzieci wraz z konsultacjami dla wychowawców. Działanie 3: Zajęcia pozalekcyjne i realizacja mini projektów Działanie 4: Ewaluacja i zakończenie projektu. Plan ewaluacji Poniższy raport stworzony jest na podstawie ewaluacji, której podlegały: Program edukacyjny Ja Młody Obywatel. Zostały stworzone anonimowe ankiety, które wypełniali uczniowie przed (pre test) i po warsztatach (post test). Ponadto trenerki prowadzące warsztaty psychoedukacyjne, po zajęciach z każdą klasą, wypełniały Formularz Kontrolny dla Trenera. Zajęcia pozalekcyjne dla dzieci. Została stworzona anonimowa ankieta: Arkusz Oceny Pracy Własnej i w Grupie, którą po zakończeniu realizacji miniprojektu wypełniali uczniowie uczestniczący w zajęciach pozalekcyjnych. Raport przedstawia analizę założonych rezultatów ilościowych i jakościowych. 4

REZULTATY Za pomocą wyżej opisanych działań, udało się zrealizować zakładane rezultaty ilościowe: Rezultaty ilościowe: 132 uczestników programu edukacyjnego "Ja- Młody Obywatel", 49 godzin warsztatów dla dzieci nt. społeczeństwa obywatelskiego, 14 godzin zajęć pozalekcyjnych dla uczniów każdej z klas, 7 miniprojektów zrealizowanych przez dzieci w 3 szkołach podstawowych, 7 prezentacji podsumowujących mini projekty, 2 spotkania, mające na celu podsumowanie projektu, 7-godzinny scenariusz zajęć Ja -Młody Obywatel, 7 konsultacji z nauczycielami, informujących ich o założeniach, celach i metodach projektu, nowa zakładka na stronie internetowej projektu, 132 ankiety ewaluacyjne dzieci, 7 list obecności, dokumentacja fotograficzna, raport finansowy i merytoryczny z projektu, 2 raporty z ewaluacji (częściowy i całościowy). Łącznie w warsztatach uczestniczyło 132 uczniów z siedmiu klas IV-VI szkół podstawowych, czyli więcej niż zakładano. W zajęciach pozalekcyjnych, na których realizowano miniprojekty uczestniczyło łącznie 74 uczniów z 7 klas. Do projektu zaangażowanych zostało 7 wychowawców z trzech szkół partnerskich, którzy wraz z trenerami Stowarzyszenia Q Zmianom prowadzili zajęcia pozalekcyjne i wspierali dzieci w realizacji miniprojektów. 5

W projekcie założono realizację następujących rezultatów jakościowych: Rezultat 1. Wzrost wiedzy i świadomości uczestników projektu o funkcjonowaniu społeczeństwa w państwie demokratycznym, prawach i obowiązkach obywatela; Rezultat 2. Wzrost wiedzy na temat możliwości włączania się w działania społeczne na terenie szkoły; Rezultat 3. Wzrost motywacji do działania na rzecz otoczenia wśród dzieci; Rezultat 4. Wzrost poziomu zaangażowania dzieci w życie szkoły; Rezultat 5. Wzrost umiejętności współpracy wśród uczestników projektu; Rezultat 6. Wzrost poziomu wzajemnej akceptacji w klasach szkolnych; Rezultat 7. Wzrost poziomu integracji w klasach uczestniczących w projekcie. Rezultat 1 Wzrost wiedzy i świadomości uczestników projektu o funkcjonowaniu społeczeństwa w państwie demokratycznym, prawach i obowiązkach obywatela Rezultat 1 mierzony był za pomocą czterech opisowych pytań, które zadano uczniom dwukrotnie: przed warsztatami (w pre teście) i po warsztatach (w post teście). Pytanie Projekt obywatelski to... Przed warsztatami tylko 4% uczniów odpowiedziało poprawnie na pytanie: Czym jest projekt obywatelski?. Po warsztatach, prawidłowo odpowiedziało na to pytanie 63% uczniów (Wykres 1.). Dzieci najczęściej pisały, że projekt obywatelski to działanie obywateli dla społeczeństwa, celowe działanie ludzi, aby przyczynić się do wspólnego dobra, akcje obywateli, np. aby pomóc potrzebującym. 6

Wykres 1. Co to jest projekt obywatelski? Pytanie Jakie obowiązki ma obywatel/obywatelka? Uczniów dwukrotnie zapytano o to, jakie obowiązki ma obywatel/obywatelka. W ankiecie pre test prawie połowa uczniów (48%) nie potrafiła wymienić ani jednego obowiązku obywatela/obywatelki. W ankiecie post test już 92% uczniów wymieniło przynajmniej 1 obowiązek obywatela/obywatelki, a 43% uczniów wymieniło przynajmniej 2 obowiązki (w pre teście min. 2 obowiązki wymieniło tylko 13% uczniów). (Wykres 2). Dzieci najczęściej wymieniały następujące obowiązki: pomaganie innym, szanowanie własnego kraju, dbanie o środowisko, głosowanie w wyborach, przestrzeganie prawa, uczenie się i pracowanie. 7

Wykres 2. Obywatel/obywatelka ma obowiązek Pytanie Wymień trzy cechy dobrego obywatela / dobrej obywatelki Uczniów zapytano również o to, jakie cechy charakteryzują dobrego obywatela/dobrą obywatelkę. Przed warsztatami, aż 43% uczniów nie wymieniła nawet jednej cechy dobrego obywatela/dobrej obywatelki, natomiast po warsztatach aż 92% uczniów potrafiło wymienić przynajmniej 1 taką cechę. Ponad trzykrotnie wzrosła liczba uczniów, którzy wymienili co najmniej 3 cechy dobrego obywatela/dobrej obywatelki (z 16% przed warsztatami do 53% po warsztatach). (Wykres 3.) Najczęściej dzieci pisały, że dobry obywatel jest: chętny do działania, aktywny, uczynny, pomocny, miły, sprawiedliwy, uczciwy, pomysłowy oraz że troszczy się o innych ludzi i o otoczenie. W post testach dzieci często odwoływały się do Listu Arystotelesa, który czytały na warsztatach i z którego dowiadywały się, że dobry obywatel powinien: wiedzieć, umieć i chcieć. Uczniom zadano też pytanie, czy dowiedzieli się z warsztatów, kim jest dobry obywatel. Aż 84% uczniów odpowiedziało na to pytanie twierdząco, co jest spójne z powyższymi wynikami. 8

Wykres 3. Wymień cechy dobrego obywatela/dobrej obywatelki Pytanie Podaj jak najwięcej przykładów działania na rzecz społeczeństwa Przed warsztatami aż 68% uczniów nie podało ani jednego przykładu działania na rzecz społeczeństwa, 18% wymieniło 1 przykład działania, 12% dwa przykłady, a tylko 4% trzy lub więcej. Po warsztatach aż 73% uczniów potrafiło wymienić przynajmniej jedno działanie na rzecz społeczeństwa, 37% uczniów wymieniło minimum 2 takie działania (ponad dwukrotnie więcej niż przed warsztatami, gdy min. 2 działania wymieniło 15% uczniów), a 13% wymieniło przynajmniej 3 działania. Szczegółowe wyniki przedstawia wykres 4. Dzieci najczęściej wymieniały działania związane z ekologią i dbaniem o środowisko: sprzątanie po sobie i po swoim psie, segregacja śmieci, sprzątanie świata, sadzenie roślin. Często pojawiały się też przykłady dotyczące pomocy potrzebującym, np. zbiórka pieniędzy dla chorych dzieci, pomoc bezdomnym, zbiórka karmy dla zwierząt w schronisku. Dzieci wymieniały także przykłady działań miniprojektowych z poprzednich edycji projektu Ja Młody Obywatel, o których mogły przeczytać na stronie internetowej projektu. Uczniom najbardziej zapadły w pamięć miniprojekty: cicha przerwa w szkole, zbiórka pieniędzy dla chorej koleżanki, pomoc zwierzętom i propagowanie wiedzy o zwierzętach. 9

Wykres 4. Podaj jak najwięcej przykładów działania na rzecz społeczeństwa Na podstawie powyższych wyników można stwierdzić, że nastąpił wzrost wiedzy i świadomości uczestników projektu o funkcjonowaniu społeczeństwa w państwie demokratycznym, prawach i obowiązkach obywatela. Po warsztatach aż 63% uczniów potrafiło powiedzieć, czym jest projekt obywatelski, 92% potrafiło wymienić przynajmniej jeden obowiązek obywatela/obywatelki, 92% wymieniło choć jedną cechę dobrego obywatela/dobrej obywatelki, a 73% uczniów wymieniło przynajmniej jedno działanie na rzecz społeczeństwa. Rezultat 2 Wzrost wiedzy na temat możliwości włączania się w działania społeczne na terenie szkoły Rezultat 2 mierzony był za pomocą opisowego pytania: Co można byłoby zorganizować w Twojej szkole, żeby było lepiej, ciekawiej?, które zadano dzieciom dwukrotnie przed warsztatami (w pre teście) i po warsztatach (w post teście). Przed warsztatami 28% uczniów nie wymieniło ani jednego pomysłu, natomiast po warsztatach aż 88% uczniów wymieniło przynajmniej jedno działanie, które można byłoby zorganizować w szkole. Ponadto, po warsztatach 38% uczniów potrafiło wymienić co najmniej 2 propozycje działań w szkole, w porównaniu z 32% przed warsztatami. Szczegółowe wyniki przedstawia Wykres 5. 10

Najczęściej dzieci wymieniały: organizację konkursów, zabaw, quizów; organizację dni tematycznych; więcej zajęć sportowych, więcej wycieczek; zorganizowanie kawiarenki/kiermaszu/loterii, z której pieniądze będą trafiać na szczytny cel; urozmaicenie zajęć, np. tablicami multimedialnymi. Co ciekawe, po warsztatach pomysły dzieci były bardziej doprecyzowane i szczegółowe dotyczyły konkretnych działań, np. Cicha przerwa, Festiwal piosenki anglojęzycznej, Dzień sportu, Dzień bez plecaka. Wykres 5. Co można byłoby zorganizować w Twojej szkole, żeby było lepiej, ciekawiej? Rezultat 3 Wzrost motywacji do działania na rzecz otoczenia wśród dzieci W celu zmierzenia Rezultatu 3 dwukrotnie (w pre i post teście) zadano uczniom pytanie: Co chciałbyś/chciałabyś zrobić dla swojego otoczenia?. Przed warsztatami prawie połowa uczniów 49% nie napisała ani jednego działania, które chcieliby zrobić dla otoczenia, tymczasem po warsztatach aż 82% uczniów napisało przynajmniej jedno takie działanie. Znacząco, bo prawie trzykrotnie, wzrosła także liczba uczniów, którzy wymienili przynajmniej 2 rzeczy, które chcieliby zrobić dla swojego otoczenia: z 23% przed warsztatami do 60% po warsztatach (Wykres 6.). Na podstawie powyższych wyników widać ogromny wzrost motywacji i chęci uczniów do działania na rzecz społeczności. 11

Dzieci w odpowiedziach najczęściej pisały o pomocy potrzebującym ludziom i zwierzętom, np.: akcja zbiórki pieniędzy dla biednych, chorych ludzi, zbiórka karmy dla zwierząt, wolontariat w schronisku. Bardzo często pojawiały się także odpowiedzi dotyczące zmiany otoczenia na bardziej przyjazne i czyste, np.: sprzątanie okolicy, więcej zieleni i drzew, dbanie o przyrodę, pisanie petycji do burmistrza o organizację placu zabaw. Uczniowie pisali także o szanowaniu innych ludzi, słuchaniu siebie nawzajem, byciu przyjaznym dla innych. Wykres 6. Co chciałbyś/chciałabyś zrobić dla swojego otoczenia. Ponadto, w post teście uczniowie mieli za zadanie zgodzić się bądź nie zgodzić z następującymi stwierdzeniami: Chcę być dobrym obywatelem oraz Myślę, że w przyszłości zrobię coś dla mojego otoczenia. Analiza wyników pokazuje, że aż 75% uczniów chce być dobrymi obywatelami, a aż 85% chce w przyszłości zrobić coś dla swojego otoczenia. Jest to bardzo satysfakcjonujący wynik, który pokazuje motywację dzieci do działania na rzecz społeczności lokalnej. Wyniki te pozwalają przewidywać kształtowanie się postaw obywatelskich u dzieci uczestniczących w warsztatach Ja Młody Obywatel. 12

Rezultat 4 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom Wzrost poziomu zaangażowania dzieci w życie szkoły Dzięki udziałowi w warsztatach oraz realizacji miniprojektów zwiększyło się zaangażowanie uczniów we wspólne działania na rzecz szkoły. Ponad połowa dzieci (52%) z siedmiu klas biorących udział w projekcie uczestniczyła w zajęciach pozalekcyjnych i przyłączyła się do realizacji miniprojektów na rzecz społeczności lokalnej. Projekty realizowane były po godzinach lekcyjnych, a uczestnictwo w tych zajęciach było nieobowiązkowe, więc zachęcenie takiej liczby dzieci do działania na rzecz otoczenia jest niewątpliwie sukcesem. Uczestnicy zajęć pozalekcyjnych na ostatnim spotkaniu wypełniali ankietę ewaluacyjną (Arkusz Oceny Pracy Własnej i w Grupie), w której oceniali własną pracę i pracę całej grupy podczas realizacji projektu. Zadaniem uczniów było ustosunkować się do podanych stwierdzeń. Ze zdaniem Wiem, że i ja mogę zrobić coś dobrego dla innych całkowicie zgodziło się 78% uczniów, raczej zgodziło się 19%, a częściowo zgodziło się 3% (Wykres 7). Uczniowie określali także, czy chcieliby jeszcze raz realizować taki miniprojekt ze zdaniem Chciałbym jeszcze raz wziąć udział w takim wydarzeniu całkowicie zgodziło się 69% uczniów, raczej zgodziło się 23%, częściowo zgodziło się 7%, a raczej nie zgodził się 1% uczniów (Wykres 8). Po udziale w zajęciach pozalekcyjnych uczniowie oceniali także, czy dowiedzieli się, jak realizować miniprojekty obywatelskie: całkowicie zgodziło się z tym stwierdzeniem 65% uczniów, raczej zgodziło się 30%, a częściowo zgodziło się 5% uczniów. Powyższe wyniki pokazują, że dzieci są aktywne i chcą działać na rzecz swojej szkoły i okolicy. Wykres 7. Wiem, że i ja mogę zrobić coś dobrego dla innych. 13

Wykres 8. Chciałbym/chciałabym jeszcze raz wziąć udział w takim wydarzeniu. Rezultat 5 Wzrost umiejętności współpracy wśród uczestników projektu Uczestnicy zajęć pozalekcyjnych w Arkuszu Oceny Pracy Własnej i w Grupie oceniali także własne odczucia dotyczące współpracy i atmosfery panującej w zespole miniprojektowym. Ze zdaniem: W grupie dobrze mi się pracowało całkowicie zgodziło się 60% uczniów, raczej zgodziło się 23%, częściowo zgodziło się 14%, a 3% raczej nie zgodziło się z tym stwierdzeniem. Aż 65% uczestników zajęć pozalekcyjnych całkowicie zgodziło się ze stwierdzeniem: Członkowie grupy pomagali sobie nawzajem, a 20% raczej zgodziło się z tym stwierdzeniem. Szczegółowe wyniki przedstawia Wykres 9. Wyniki te świadczą o wysokim poziomie satysfakcji ze współpracy z kolegami i koleżankami podczas realizacji miniprojektów, a także o dobrej atmosferze na zajęciach, która sprzyjała wspólnym działaniom. W trakcie realizacji miniprojektów ważna była także aktywność pojedynczych uczestników i przyjęcie przez nich odpowiedzialności za wykonanie zadań, które zbliżały całą grupę do realizacji wspólnego celu. Ze stwierdzeniem Wykonywałem/łam powierzone zadania zgodnie z terminami całkowicie zgodziło się 72% uczniów, a 21% raczej się zgodziło. 72% uczniów całkowicie zgodziło się, że podczas zajęć byli aktywni, a 17% raczej się z tym zgodziło. Ze zdaniem: Mogłem/am realizować swoje pomysły całkowicie zgodziło się 55% uczniów, 14

a 26% raczej się zgodziło. To bardzo wysoki procent, gdy uświadomimy sobie, że grupy miniprojektowe często były dość liczne (średnio ok 10 osób) i w większości sytuacji uczniowie musieli podejmować decyzje w sposób demokratyczny, wobec czego część grupy musiała iść na kompromis planując i realizując miniprojekt. Wykres 9. Oceny pracy własnej i w grupie na zajęciach pozalekcyjnych. Rezultat 6 Wzrost poziomu wzajemnej akceptacji w klasach szkolnych Wszystkie zajęcia odbywające się w projekcie Ja Młody Obywatel (warsztaty, zajęcia miniprojektwe) prowadzone są metodami aktywnymi, które pozytywnie wpływają na akceptację i integrację w klasach szkolnych. Uczniowie uczestniczą w ćwiczeniach w różnych grupach, współpracują ze sobą przy odgrywaniu scenek, razem dyskutują, wymyślają pomysły i następnie wspólnie je realizują. 15

Na podstawie rozmów z wychowawcami klas, dowiedzieliśmy się, że udział w warsztatach i zajęciach pozalekcyjnych sprzyja lepszemu poznaniu kolegów i koleżanek. Podczas realizacji miniprojektów dzieci miały szansę poznać się z innej strony, zobaczyć, że uczniowie, którzy często przez nauczycieli oceniani są jako słabo się uczący, w czasie działań miniprojektowych stawali się aktywni, zaangażowani, pomocni, a także motywowali do działania resztę grupy. Jest to niezwykle ważne w całym projekcie, gdyż wpływa na wzrost poczucia wartości, wzrost akceptacji wśród kolegów i koleżanek oraz wzrost oceny w oczach nauczycieli u tych uczniów, którym tego najbardziej brakuje. Wychowawcy często mówili nam także o swoim zaskoczeniu pomysłowością, zaangażowaniem i chęcią do działania uczniów, którzy zwykle oceniani są jako niegrzeczni i przeszkadzający. Podczas zajęć z trenerkami Stowarzyszenia wszyscy uczniowie mieli czystą kartę, co mobilizowało ich do pokazywanie siebie z jak najlepszej strony i zaangażowania w działania na rzecz otoczenia. Ponadto, wspólna realizacja miniprojektów umożliwiła poznanie umiejętności i zalet uczestników grupy projektowej. Na zajęciach dzieci zastanawiały się nad swoimi mocnymi stronami i próbowały znaleźć w sobie cechę, która byłaby potrzebna przy realizacji miniprojektu. Uczniowie mogli więc wykazać się umiejętnościami, o których nikt z kolegów i koleżanek wcześniej nie wiedział. Taką cechą mogła być odwaga do kontaktowania się z dyrekcją szkoły i np. przedstawicielami schroniska, umiejętności recytatorskie, talent kulinarny, czy lekkie pióro potrzebne przy tworzeniu ogłoszeń i plakatów informujących o projektach uczniów. Rezultat 7 Wzrost poziomu integracji w klasach uczestniczących w projekcie Na podstawie rozmów z wychowawcami po skończonych zajęciach dowiedzieliśmy się, że wspólna realizacja projektu i tym samym wspólna odpowiedzialność za zaplanowane działania sprzyjała integracji klasy. Uczniowie byli zadowoleni ze współpracy w grupie projektowej: w Arkuszu Oceny Pracy Własnej i w Grupie, aż 97% uczniów zgodziło się ze stwierdzeniem: W grupie dobrze mi się pracowało. Co więcej, 75% dzieci uczestniczących w warsztatach napisało w post teście, że na warsztatach najbardziej podobała im się właśnie praca w grupach. Ćwiczenia i zabawy integracyjne cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród dzieci. Uczniowie chętnie razem pracowali, pomagali sobie i wzajemnie się motywowali. Często słyszałyśmy komentarze dzieci, że zaskoczyło ich, że jako grupa mogą coś wspólnie osiągnąć 16

i zrealizować taki fajny projekt. Jest to dla nas jasny sygnał, że w edukacji szkolnej dzieciom brakuje zajęć, gdzie jako grupa mogliby razem współdziałać i coś wspólnie stworzyć. Dodatkowo, po warsztatach w ankiecie post test zapytano uczniów, które elementy warsztatów Ja Młody Obywatel podobały im się najbardziej. Tabela 1. pokazuje uzyskane wyniki. Dzieciom najbardziej podobał się Wspólny rysunek 83% uczniów wskazało tę pozycję. Wspólny rysunek jest ćwiczeniem na współpracę, podczas którego cała grupa bierze udział w tworzeniu kolorowych rysunków, a dzieło każdego ucznia jest bardzo ważne w powstawaniu całości. Ćwiczenie to pokazuje uczniom, że dzięki współpracy i wspólnym działaniom razem można tworzyć lepiej i więcej. Co więcej, 75% uczniów wskazało, że podobała im się na warsztatach praca w grupach. Bardzo nas to cieszy, gdyż Stowarzyszenie Q Zmianom tworzy swoje programy edukacyjne właśnie w oparciu o pracę grupową, aby zwiększać współpracę i integrację klas. Elementem programu edukacyjnego Ja Młody Obywatel, który podobał się uczniom w najmniejszym stopniu (był najrzadziej wskazywany), był: List od Arystotelesa (29%) oraz tworzenie i zawieranie kontraktu (30%). Mała ilość wskazań Symboli i kontraktu może wynikać z tego, że dzieci musiały zgodzić się na przestrzeganie określonych zasad uczestnictwa w warsztatach i działo się to na samym początku zajęć, kiedy dzieci nie wiedziały jeszcze co je czeka. Natomiast mała liczba wskazań Listu od Arystotelesa może być spowodowana trudnością tekstu, z drugiej jednak strony, na podstawie Listu od Arystotelesa dzieci tworzyły krzyżówkę, a ćwiczenie to wskazała już większa liczba uczniów (41%). Symbole i kontrakt List od Arystotelesa Praca w grupie Wspólny rysunek Wybieranie najfajniejszego mini projektu Krzyżówka 30% 29% 75% 83% 38% 41% Tabela 1. Co podobało Ci się na zajęciach na podstawie ankiet post test 17

WNIOSKI I PODSUMOWANIE Na podstawie powyższych wyników i analiz można stwierdzić, że cele projektu Ja Młody Obywatel zostały osiągnięte. Udział w warsztatach z zakresu edukacji obywatelskiej i zajęciach pozalekcyjnych, na których realizowane były miniprojekty przyczynił się do rozwoju postaw obywatelskich oraz zaangażowania w działania na rzecz otoczenia wśród uczniów szkół podstawowych uczestniczących w projekcie. Wszystkie założone rezultaty, zarówno ilościowe jak i jakościowe, zostały osiągnięte. Projektem udało się objąć nawet więcej uczniów niż zakładano. Podsumowując, udział w projekcie przyczynił się do wzrostu wiedzy uczestników na temat funkcjonowania społeczeństwa w państwie demokratycznym, prawach i obowiązkach obywatela. Uczniowie dowiedzieli się także, jakie mają możliwości włączania się w działania społeczne na terenie szkoły. Można mówić o wzroście motywacji i zaangażowania dzieci w działania na rzecz szkoły i najbliższego otoczenia. Ponadto, warsztaty i zajęcia pozalekcyjne w projekcie Ja Młody Obywatel przyczyniły się do wzrostu umiejętności współpracy, a także wzajemnej akceptacji i integracji w klasach uczestniczących w projekcie. Wierzymy, że uzyskane rezultaty będą trwałe, gdyż wzmocnione zostały poprzez nawiązanie współpracy z wychowawcami i przekazanie im narzędzi do dalszej pracy z klasą. Rozbudowany program ewaluacji, a także rozmowy z wychowawcami klas uczestniczącymi w projekcie i własne obserwacje trenerek prowadzących zajęcia, umożliwiły rzetelne zbadanie wszystkich założonych rezultatów. Jesteśmy bardzo zadowoleni z wyników, jakie udało nam się uzyskać. Świadczą one o tym, że projekt jest dobrze zaplanowany i skonstruowany, a realizowane działania prowadzą do osiągnięcia założonych celów. Można śmiało powiedzieć, że projekt Ja Młody Obywatel wpływa na rozwój postaw obywatelskich wśród dzieci ze szkół podstawowych i aktywizuje je do działań na rzecz otoczenia. Uzyskane wyniki, a także komentarze uczniów i nauczycieli pokazują nam również, że działania prowadzone są w sposób atrakcyjny dla uczestników. Warto w przyszłości kontynuować projekt Ja Młody Obywatel, by móc dotrzeć do szerszego grona odbiorców. 18

Załączniki: Załącznik 1. Ankieta pre test Załącznik 2. Ankieta post test Załącznik 3. Arkusz Oceny Pracy Własnej i w Grupie Załącznik 4. Formularz Kontrolny dla Trenera 19

Załącznik 1. Ankieta pre test Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom ANKIETA dla UCZESTNIKÓW WARSZTATU Ja Młody Obywatel - dz 1. Dokończ zdania: Projekt obywatelski to Podaj jak najwięcej przykładów działania na rzecz społeczeństwa:..... Jakie obowiązki ma obywatel / obywatelka? 2. Odpowiedz na pytania: Wymień trzy cechy dobrego obywatela / dobrej obywatelki : Co można byłoby zorganizować w Twojej szkole, żeby było lepiej, ciekawiej? Co chciałabyś zrobić dla swojego otoczenia: Dziękujemy za wypełnienie ankiety! 20

Załącznik 2. Ankieta post test Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom ANKIETA dla UCZESTNIKÓW WARSZTATU Ja Młody Obywatel CH 1. Zamaluj kredką lub długopisem te kształty, które nazywają to, co podobało Ci się na zajęciach. Symbole i List od Arystotelesa Praca w grupie Wspólny rysunek Wybieranie najfajniejszego mini projektu Krzyżówka 2. Dokończ zdania: Projekt obywatelski to Podaj jak najwięcej przykładów działania na rzecz społeczeństwa:.. Jakie obowiązki ma obywatel / obywatelka? 3. Odpowiedz na pytania: Wymień trzy cechy dobrego obywatela / dobrej obywatelki : Co można byłoby zorganizować w Twojej szkole, żeby było lepiej, ciekawiej? Co chciałbyś zrobić dla swojego otoczenia: 21

4. Napisz TAK lub NIE przy zdaniu, z którym się zgadzasz lub nie zgadzasz. Dowiedziałem się, kim jest dobry obywatel Chciałbym jeszcze raz uczestniczyć w takich zajęciach Myślę, że w przyszłości zrobię coś dla mojego otoczenia Będę bawić się w zabawy z zajęć Opowiem rodzicom, co się działo na zajęciach Chcę być dobrym obywatelem W mojej szkole będą realizowane mini projekty Dziękujemy za wypełnienie ankiety! 22

Załącznik 3. Karta Oceny Pracy Własnej i w Grupie SZKOŁA: NAUCZYCIEL PROWADZĄCY MINI PROJEKT: NAZWA MINIPROJEKTU: Zaznacz krzyżykiem (X) w odpowiednim miejscu Całkowicie się zgadzam Raczej się zgadzam Częściowo się zgadzam Raczej się nie zgadzam Całkowicie się nie zgadzam 1 Cel naszego mini projektu był dla mnie zrozumiały 2 Uważam, że cel mini projektu został zrealizowany 3 Mogłam/mogłem realizować swoje pomysły 4 Podczas zajęć byłam/byłem aktywna/aktywny 5 Wykonywałam/wykonywałem zadania zgodnie z terminami 6 Członkowie grupy pomagali sobie nawzajem 7 W grupie dobrze mi się pracowało 8 Wiem, że i ja mogę zrobić coś dobrego dla innych 9 Wiem już, jak się realizuje takie mini projekty 10 Chciałabym/chciałbym jeszcze kiedyś wziąć udział w takim wydarzeniu 23

Załącznik 4. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom Formularz Kontrolny dla Trenera w ramach projektu Ja Młody Obywatel NAZWISKO TRENERA/TRENERKI: SZKOŁA KLASA: TERMIN ZAJĘĆ: GODZINA ROZPOCZĘCIA: GODZINA ZAKOŃCZENIA: LICZBA UCZESTNIKÓW: CHŁOPCÓW: DZIEWCZYNEK: MATERIAŁY DLA DZIECI OZNAKOWANIE SALI PRZEKAZANO/ NIEPRZEKAZANO WYKONANO/ NIEWYKONANO ZAZNACZ NA SKALI (1-KIEPSKO, 5- SUPER) AKTYWNOŚĆ GRUPY AKTRAKCYJNOŚĆ ZAJĘĆ WSPÓŁPRACA ZE SZKOŁĄ PRZYGOTOWANIE WŁASNE SŁABE STRONY GRUPY / PROBLEMY MOCNE STRONY GRUPY TWOJE KOMENTARZE / UWAGI ODNOŚNIE POSZCZEGÓLNYCH UCZNIÓW 24