Henryk Fabijański DZIAŁALNOŚĆ CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO W ZAKRESIE WYDAWANIA POŚWIADCZEŃ SŁUŻBY I PRACY W WOJSKU POLSKIM Przeprowadzania kwerend osobowych stanowi jedno z podstawowych zadań wszystkich archiwów, zgodnie z 4 dekretu z dnia 29 marca 1951 roku o archiwach państwowych 1. Centralne Archiwum Wojskowe prowadzi szeroką działalność wydawania wszelkiego rodzaju poświadczeń osobom, które pełniły służbę lub były zatrudnione w jednostkach, instytucjach i zakładach wojskowych. Tak więc obok działalności naukowo-archiwalnej wykonywane są prace usługowo społecznie użyteczne, na potrzeby osób zamieszkujących na terenie kraju i przebywających za granicą. Po drugiej wojnie światowej odnotowano stały wzrost kwerend osobowych, a w ostatnich trzech latach stan ilościowy tak się powiększył, że trudno było w odpowiednim terminie załatwić sprawy, a więc ustalić przebieg służby, wydać historię choroby, potwierdzić awans czy też udział żołnierza w walce o utrwalanie władzy ludowej, bądź rozminowaniu i usuwaniu niewypałów na całym obszarze kraju. Ustawa z 23 października 1975 roku o dalszym zwiększeniu dla kombatantów 1 Dz. U. nr 19, poz. 149. Ponadto: rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19.02.1957 roku w sprawie państwowego zasobu archiwalnego Dz. U. nr 12, poz. 66. Por. też: pismo okólne nr 9 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 8.05.1974 roku w sprawach przeprowadzania kwerend w archiwach państwowych.
i więźniów obozów koncentracyjnych 2, przyznająca odpowiednie uprawnienia kombatanckie uczestnikom II wojny światowej, a także żołnierzom, którzy brali udział w utrwalaniu władzy ludowej w Polsce spowodowała lawinowy napływ podań. W pierwszych latach powojennych spraw poświadczeniowych było kilka tysięcy rocznie. Z upływem czasu stan ten podniósł się do kilkunastu tysięcy. W roku 1974 przekroczył już 20.000, a rok następny zamknięty liczbą 32.800 podań. Wreszcie w roku 1976 było blisko 49 tys. podań. Szczegółowy stan ilościowy napływu podań do CAW obrazuje tabela: Lata Ilość podań 1945 1955 23.417 1956 1965 73.158 1966 1970 77.873 1971 1973 44.976 1974 22.627 1975 32.866 1976 48.955 R a z e m 323.872 Taki wielki napływ podań szczególnie w ostatnich latach był swego rodzaju zaskoczeniem i postawił kierownictwo Centralnego Archiwum Wojskowego w dość trudnej sytuacji. Wprowadzono usprawnienia w przedmiocie obiegu podań w instytucji; rozwinięto bazę pomocy ewidencyjno-kartotecznej. To działanie w poważnym stopniu złagodziło piętrzące się trudności. Jednak przeprowadzone usprawnienia nie rozwiązały problemu i rozwiązać go nie mogły w ramach instytucji. W tej złożonej sytuacji podjęte zostały odpowiednie kroki zmierzające do odciążenia archiwów wojskowych od wydawania poświadczeń obywatelom, których ewidencja prowadzona jest w odpowiednich komórkach terenowej administracji wojskowej. W lipcu 1976 roku ukazało się zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP, które uregulowało zasady wydawania zaświadczeń o służbie wojskowej 3. W świetle tego zarządzenia Wojskowe Komendy Uzupełnień na terenie całego kraju 2 Dz. U. nr 34, poz. 186. 3 Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 52/Sztab z dnia 7.07.1976 roku w sprawie wydawania zaświadczeń dotyczących okresu pełnienia służby wojskowej (Dz. Rozk. MON nr 13 z 30.07.1976 roku).
zobowiązane zostały do wydawania właściwych poświadczeń żołnierzom rezerwy, ujętych ewidencyjne w odpowiedniej komendzie. Wspomniane ustalenia w poważnym stopniu odciążyły wojskową służbę archiwalną; zmniejszył się napływ podań. Sprawy poświadczeniowe kierowane do CAW są bardziej zawiłe oraz skomplikowane i wymagają dużego nakładu pracy. W wielu przypadkach poszukiwania archiwalne dają wynik negatywny. Należy stwierdzić, że dokumentacja powstała w czasie wojny nie była tworzona pod kątem dzisiejszych potrzeb, a ponadto znaczna jej część ulegała zniszczeniu w czasie działań bojowych. Znalezienie wśród niekiedy szczątkowych zespołów odpowiednich dokumentów, będących podstawą do wydania zaświadczenia, wymaga dużego doświadczenia i wiele cierpliwości pracowników Centralnego Archiwum Wojskowego. Społeczna odpowiedzialność tego problemu jest jednak dobrze rozumiana w środowisku archiwalnym, chociaż czasami pozytywne załatwienie kwerendy przekracza wszelkie możliwości. Charakterystyka napływających pism Ukazujące się w ostatnim okresie normatywy władz państwowych w sprawach kombatanckich powodują dodatkowy napływ podań. Petenci proszą o ustalenie uzupełniających danych o pobycie w szpitalach wojskowych 4, kontuzjach i ranieniach oraz sporządzanie odpisów, wyciągów i fotokopii 5. Warunki sprawnej działalności poświadczeniowej jest ścisła podawania przez zainteresowane osoby (instytucje) niezbędnych informacji, a przede wszystkim: dane personalne, pełną nazwę jednostki, w której rozpoczęta i zakończona została służbapraca (możliwie ścisłe daty) oraz posiadany stopień wojskowy. Około 20% podań napływających de CAW nie zawiera pełnych informacji, co też poważnie utrudnia załatwienie sprawy i powoduje dodatkową korespondencję pomiędzy archiwum a 4 Około 25% podań dotyczy spraw związanych z leczeniem. Poszukiwania archiwalne zmierzające do ustalenia pobytu w szpitalach są bardzo pracochłonne. 5 Wszelkie poświadczenia i fotokopie wydaje archiwum bezpłatnie. Wynika to z ustawy o opłacie skarbowej z dnia 19.12.1975 roku (Dz. U. nr 45, poz. 226).
zainteresowaną osobą, czy instytucją. Na pewno upływający czas zatarł w pamięci szczegóły orientacyjne. Zjawisko to występuje zwłaszcza u tych żołnierzy z lat wojny, którzy z różnych powodów zmieniali przydziały służbowe i nie zdołali utrwalić sobie nazw jednostek lub numerów poczt polowych. Prawidłowością jest to, że prośby dotyczące potwierdzenia służby łączonej zwykle dokładnie ujmują przebieg służby przedwojennej, natomiast z lat wojny ograniczają się do stwierdzenia: była to 1 lub 2 armia Wojska Polskiego. Takie informacje wykluczają pozytywne załatwienie sprawy, ponieważ pełna ewidencja żołnierzy znajduje się tylko w jednostkach macierzystych (batalionach, pułkach, brygadach). Natomiast żołnierze-kobiety często niepełnoletnie w czasie mobilizacji zawyżały swój wiek, chcąc wstąpić do wojska. Należy tu podkreślić szlachetne i patriotyczne intencje tych dziewcząt, które czyniły usilne starania, aby wziąć udział w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne. Dziś, pisząc prośby o potwierdzenie przebiegu służby, podają nazwiska po mężu oraz całkiem inne dane personalne, z pominięciem nazwy jednostki. Powstają więc rozbieżności pomiędzy informacją obecną, a zapisem zachowanym w archiwaliach. Na tym tle rodzi się wiele trudnych problemów, zachodzi konieczność prowadzenia dodatkowej korespondencji, co opóźnia lub uniemożliwia załatwienie sprawy. Wiele napływających spraw Centralne Archiwum Wojskowe nie może załatwić z uwagi na brak odpowiednich materiałów źródłowych. W razie potrzeby archiwum przesyła podania według kompetencji z powiadomieniem zainteresowanych lub też informacje ich o instytucjach, które daną sprawę mogą załatwić. Chodzi tu głównie o: archiwa okręgów wojskowych i rodzajów sił zbrojnych, właściwe Wojskowe Komendy Uzupełnień, archiwa instytucji centralnych MON, archiwa cywilne, Biuro Informacji i Poszukiwań PCK, Biuro Odznaczeń Państwowych Rady Państwa PRL oraz odpowiednie wydziały gospodarki komunalnej zajmujące się grobownictwem. Obecnie głównym przedmiotem ustaleń są potwierdzenia dla celów kombatanckich służby wojskowej z lat II wojny światowej oraz walki o utrwalenie władzy ludowej 1945 1948.
Rodzaje wydawanych poświadczeń Centralne Archiwum Wojskowe wydaje poświadczenia służby i pracy w wojsku w kilkunastu wersjach, które generalnie ujmują dana personalne, okres służby i specyfikację poszczególnych jednostek, w razie potrzeby pod kątka korzystniejszego zaliczenia. W wielu przypadkach treść zaświadczenia musi być opracowana indywidualnie, jednorazowo. Wszystkie ustalenia muszą mieć swoje potwierdzenie w materiałach źródłowych. Przeważająca część spraw dotyczy potwierdzenia służby w szeregach ludowego Wojska Polskiego. Archiwum ustala przebieg służby począwszy od pierwszej rejestracji Komisji Ewidencyjno-Poborowej w Sielcach z maja 1943 roku, poprzez ewidencje wcielonych w Sumach, uczestnictwo w bitwie pod Lenino, forsowanie Wisły i Odry, aż po szturm Berlina. Typowe zaświadczenie ujmuje: dane personalne (zgodne z aktami archiwalnymi), datę rozpoczęcia i zakończenia służby oraz ścisłe okresy udziału w wojnie jednostki, w której żołnierz pełnił służbę, bądź okres udziału jednostki w walce ze zbrojnym reakcyjnym podziemiem. Zaświadczenie, w razie potrzeby, uzupełniane jest informacją o uczestnictwie w bitwie pod Lenino, ranieniu czy doznanej kontuzji. Zdarza się, że w niekompletnych aktach jednostki brak jest daty demobilizacji żołnierza. W takich przypadkach korzysta się z ogólnego rozkazu Ministra Obrony Narodowej, nakazującego w określonych terminach demobilizować poszczególne roczniki mężczyzn i kobiet 6. W zaświadczeniu dotyczącym poległego na Polu Chwały podaje się informacje o stopniu wojskowym oraz pełnej nazwie jednostki, w której żołnierz służył. Wymienia się także miejscowość, w rejonie której toczyły się walki. Miejsce pochowania ustalone przy pomocy archiwaliów 7 może odbiegać całkowicie od stanu obecnego, ponieważ w okresie powojennym przeprowadzono ekshumację poległych na odpowiednie cmentarze. Ścisłe informacje w tym zakresie posiadają więc wydziały gospodarki 6 Sprawy te reguluje rozkaz nr 0181 NDWP z dnia 18.06.1945 roku w sprawie częściowej demobilizacji sił zbrojnych CAW, III-1-62, s. 375. 7 Postępowanie CAW w tym zakresie reguluje zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 94/Sztab 2 dnia 2.10.1968 roku. W 5 pkt. 2 stwierdza się, że archiwum sprawdza dane objęte zapytaniem w posiadanych aktach archiwalnych i przesyła odpowiedz bezpośrednio zainteresowanemu organowi lub osobie (Dz. Rozk. MON nr 21, poz. 110).
komunalnej administracji terenowej. W stosunkowo niewielkim procencie archiwum wydaje odpisy i wyciągi z rozkazów dziennych o mianowaniu na pierwszy stopień podoficerski czy odejściu do szkół oficerskich i podoficerskich. Swoisty styl mają także zaświadczenia dla żołnierzy pełniących służbę w okresie powojennym. Otóż, gdy w niekompletnych aktach danej jednostki nie można ustalić rozpoczęcia lub zakończenia służby to wydaje się tylko okres jej trwania w danym rodzaju wojsk (np. w piechocie służba trwała 18 miesięcy, w kawalerii i broni pancernej 24 miesiące, a w artylerii 19 miesięcy i 15 dni). Udział w wojnie obronnej 1939 roku w zasadzie potwierdza ale tylko na podstawie zapisu w aktach personalnych. Znaczną, pod względem ilości, kategorię spraw stanowią potwierdzenia służby żołnierzy w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, a także internowanych na Węgrzech i w Szwajcarii. Przy załatwianiu tych spraw natrafia się w wielu przypadkach na trudności w ustaleniu daty zakończenia służby; w dokumentacji odnotowana jest tylko data internowania i wyjazdu do Polski, co przecież nie jest równoznaczne z zakończeniem służby. Centralne Archiwum Wojskowe załatwia również sprawy potwierdzenia udziału w powstaniach: wielkopolskim (1918 1919) oraz śląskich (1919 1921). Podania napływają od bezpośrednich uczestników wydarzeń i w dużym stopniu od rodzin nie żyjących już powstańców. Z uwagi na poważny procent zniszczenia w czasie wojny materiałów ewidencyjnych dotyczących powstańców, sprawa pozytywnego załatwienia wszystkich podań jest rzeczą niemożliwą. Wydawane są też poświadczenia dla osób cywilnych o pracy w wojsku. Na ich żądanie zamieszcza się adnotację o charakterze wykonywanej pracy. Do archiwum napływają prośby o zwrot świadectw szkolnych, potwierdzenia (na podstawie przekazów źródłowych) wykształcania oraz o podanie innych danych. W przypadku zachowania takowych dokumentów w zasobie aktowym i stwierdzeniu właściwej ich przynależności, archiwum odsyła je zainteresowanym. O wydanie zaświadczeń, które omówione wyżej, proszą obecnie przede wszystkim osoby starające się o prawa kombatanckie w celu przedłożenia w ogniwach
Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Wśród zainteresowanych są bezpośredni uczestnicy II wojny światowej lub wdowy po nich, czyniące starania o uzyskanie świadczeń materialnych. * Archiwum wydaje też zaświadczenia dla celów emerytalnych. Piszą do CAW osoby urodzone około 1910 roku, które po osiągnięciu 65 lat nie mogą udokumentować brakujących im do wysługi emerytalnej okresów służby (pracy); w innym przypadku są to osoby ubiegające się o renty specjalne lub dodatki do rent. Stopniowo zwiększa się również ilość takich potwierdzeń wydawanych byłym żołnierzom LWP, którzy na żądanie zakładów pracy porządkują wcześniej swe sprawy emerytalne. * Dość liczną grupę stanowią sprawy osób zamieszkałych za granicą, które zwracają się do polskich organów państwowych o potwierdzenie okresu służby w Wojsku Polskim lub innych faktów i okoliczności z tym związanych. Podania-pisma kierują bezpośrednio sami zainteresowani lub działające w ich imieniu polskie placówki dyplomatyczne i konsularne, czy wreszcie odpowiednie instytucje tych państw, na terenie których zainteresowani zamieszkują. Do nadawania ostatecznego biegu takim sprawom upoważnione jest Centralne Archiwum Wojskowe, co wynika z zarządzenia ministrów Obrony Narodowej i Spraw Zagranicznych 8. W myśl tego zarządzenia wszystkie wydane zaświadczenia o przebiegu służby wojskowej dla osób przebywających za granicą, CAW przesyła za pośrednictwem Departamentu Konsularnego MSZ lub attache wojskowych, nawet wówczas, gdy sprawy te wpłynęły do jakichkolwiek innych instytucji wojskowych na terenie PRL i instytucje te 8 Zarządzenie ministrów Obrony Narodowej i Spraw Zagranicznych z dnia 24 czerwca 1970 roku w sprawie wydawania dokumentów dotyczących służby wojskowej osobom stale zamieszkującym za granicą (Dz. Rozk. MON nr 13, z 1970 roku).
sporządziły odpowiednie potwierdzenia. Odchyleniem od tej zasady jest załatwienie spraw rentowych przez Biuro Rent Zagranicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Baza źródłowa Główną i podstawową bazą źródłową do wydawania poświadczeń stanowią zachowane akta instytucji i jednostek wojskowych. Stwierdzić należy, że w materiale archiwalnym istnieją poważne luki powstałe głównie na skutek działań wojennych. W szczególności chodzi tu o dokumentację typu ewidencyjno-personalnego służącą za podstawę do wydawania poświadczeń. Dlatego też w licznych przypadkach olbrzymią rolę odgrywają również materiały pomocniczo-zastępcze, zgrupowane w zespołach. Szczególną wartość mają wszelkiego rodzaju skorowidze i księgi ewidencyjne. Należy jednak stwierdzić, że te archiwalia nie zawsze są pełne i nastręczają wiele trudności. Występujące w skorowidzach nazwiska były wpisywane na szczeblu pułku, w miarę napływu żołnierzy do jednostki w okresie kilka lat. Ścisłą ewidencję prowadzono z zasady w batalionach i dywizjonach. Nie zawsze łatwe jest dotarcie do akt jednostek przeformowanych w okresie przedwojennym, a przede wszystkim w latach 1945 1950. W wielu przypadkach rozformowane jednostki przechodziły na uzupełnienie nowopowstających, które częściowo przejmowały też dokumenty ewidencyjno-personalne. W okresie późniejszym materiały te zostały przekazane jako wytwór kancelaryjny jednostki dziedziczącej. Bo rzędu bardzo trudnych należą sprawy związane z ustaleniem okresów zatrudniania pracowników cywilnych (kontraktowych). Spowodowane jest to głównie tym, że nie wszystkie instytucje i jednostki prowadziły akta osobowe, a pracowników sezonowych w rozkazach dziennych nie ujmowano. Odrębna grupa akt ewidencyjno-personalnych dotyczy żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki. Przy wszelkich poszukiwaniach pomocną jest kartoteka osobowa przybyłych do jednostek. Podstawowym materiałem pomocniczym jest
ewidencja, która zachowała się dość licznie. Występują w niej jednak duże nieścisłości w odnotowaniu rozpoczęcia służby i faktycznego wcielenia (różnice wynoszą około miesiąca; powoduje to częste interwencje petentów). Pomocne w ustaleniu początku służby są karty ewidencyjne wypełniane przez Wojskową Komisję Poborową, działającą w Sumach. Przy poszukiwaniach osobowych wykorzystywane są również kartoteki personalno pułków zapasowych i częściowo historie chorób sporządzane przez poszczególne szpitale. Ogólnie stwierdzić należy, że akta z okresu wojny mają duże luki, co stwarza trudności przy załatwianiu spraw poświadczeniowych. Wiele kłopotów przy poszukiwaniach sprawia też dokumentacja wytworzona w okresie pokojowym. Niejednokrotnie w zespołach zawierających akta z lat 1946 1948 brak jest ksiąg ewidencyjnych. Dotyczy to głównie niektórych szkół oraz krótkoterminowych kursów, na które powoływano podoficerów rezerwy. W stanie szczątkowym zachowały się akta jednostek lotniczych, a także batalionów oraz baz obsługi lotnisk ruchomych i stałych. Pracochłonne poszukiwania występują przy ustalaniu udziału żołnierzy w walkach ze zbrojnym podziemiem. Zainteresowani zabiegają głównie o zaliczenie służby wojskowej w korzystniejszym wymiarze. W świetle obowiązujących przepisów nie każda czynność uznana jest za udział w walkach z bandami. Niektóre jednostki tylko sporadycznie brały udział w działaniach, a więc nie znalazły się w obowiązującym wykazie 9. Do wysługi emerytalnej zalicza się, w wymiarze korzystniejszym, okresy służby w jednostkach saperskich bezpośrednio zaangażowanych w rozminowanie lub uczestniczących w składzie patroli oczyszczających teren z pocisków i materiałów wybuchowych. Bezpośrednią bazą źródłową umożliwiającą potwierdzenie stanowią 9 Minister Obrony Narodowej wydał zarządzenie nr 69/MON z dnia 30.12.1972 roku, w którym szczegółowo określił zasady postępowania. W 7 wymieniano rodzaje dokumentów, na podstawie których zalicza się korzystniejsze okresy służby. W pkt. 6 tegoż paragrafu Minister Obrony Narodowej zlecił Szefowi Sztabu Generalnego ustalenie wykazu jednostek, które wchodziły w skład czynnych armii w okresie wojny oraz brały udział w walkach z bandami. Szef Sztabu Generalnego zarządzeniem nr 21/Sztab z dnia 2.04.1975 roku zatwierdził wykaz, który jest podstawowym dokumentem w zakresie zaliczania służby w korzystniejszym wymiarze. Uczestnictwo w grupach ochronno-propagandowych w czasie referendum ludowego w 1946 roku i w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku nie jest równoznaczne z udziałem w walkach z bandami. Sprawy te reguluje wspomniane już zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 52 z 7.07.1976 roku (por. przypis 3).
wyłącznie rozkazy dzienne zawierające odpowiednie adnotacje dotyczące tego wydarzenia 10. Sprawy poświadczeń z lat międzywojennych załatwiane są głównie w oparciu o akta ewidencyjne i odznaczeniowe. Jeśli zainteresowany podaje dokładny przebieg służby wojskowej to prowadzić można poszukiwania również w zespołach akt jednostek wojskowych. Przynależność do Polskiej Organizacji Wojskowej (głównie b. Królestwa Kongresowego) w okresie 1916 rok 11.11.1918 roku ustala się jedynie przy pomocy akt ewidencyjnych i odznaczeniowych. Udział w powstaniu wielkopolskim jest potwierdzany tylko dla tych żołnierzy formacji wielkopolskich, którzy posiadają odnotowaną ochotniczą służbę wojskową w okresie między 26.12.1918 roku 1.03.1919 roku, z informacją o udziale w walkach zbrojnych. Pomocą służą też akta ewidencyjne i odznaczeniowe, jeśli udział w powstaniu jest ewidentny i należycie w nich udokumentowany. Udział w trzech powstaniach śląskich (1919 1921) jest potwierdzony głównie na podstawie akt odznaczeniowych oraz niepełnej kartoteki uczestników III powstania górnośląskiego. Przy ustalaniu służby ochotniczej lub obowiązkowej 1918 1921 sięga się w zasadzie tylko do materiałów ewidencyjny i odznaczeniowych (w tym ostatnim przypadku jeśli jest prawidłowo udokumentowana). Służba obowiązkowa w okresie 1921 1939 jest ustalana jedynie w oparciu o rozkazy dzienne pułków oraz oddziałów wojsk i służb. Jest to najliczniejsza grupa podań, których załatwienie wymaga znajomości zasobu aktowego CAW, jak też zasad oraz terminów wcieleń i zwolnień. Służbę zawodową oficerów i podoficerów ustala się przy pomocy: akt osobowych, rozkazów dziennych lub list płacy. Okres służby w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie ustala się głównie dla szeregowych i podoficerów w oparciu o zeszyty ewidencyjne; w razie ich braku w oparciu o księgi ewidencyjne powracających z zachodu, zachowanych w zespole akt Departamentu Poboru i Uzupełnień MON z lat 1945 1948 11. 10 Zarządzenie Ministra Obrony Narodowej nr 43 z dnia 7.07.1975 roku, które jest uzupełnieniem zarządzenia nr 69/MON z roku 1972 stwierdza, że w wymiarze podwójnym zalicza się okresy rozminowań w czasie pełnienia służby na stanowisku nie wyższym niż dowódcy batalionu, na podstawie ścisłych ustaleń w rozkazach dziennych jednostki (Dz. Rozk. MON nr 11, poz. 69). 11 Akta personalne oficerów PSZ na Zachodzie przechowywane są w Instytucie Polskim i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie.
Nowe zasady postępowania przy wydawaniu poświadczeń służby wojskowej Wspomniane już wcześniej zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 52 z dnia 7 lipca 1976 roku określa zasady postępowania instytucji wojskowych przy wydawania poświadczeń dotyczących pełnienia służby wojskowej, dla celów kombatanckich, emerytalnych i innych na żądanie osób fizycznych i prawnych. Zarządzeniem tym zobowiązane zostały Wojskowe Komendy Uzupełnień do wydawania zaświadczeń: oficerom rezerwy do stopnia podpułkownika, chorążym rezerwy, podoficerem i szeregowcom rezerwy oraz osobom nie podlegającym obowiązkowi służby wojskowej skreślonym z ewidencji wojskowej na podstawie posiadanej ewidencji. W razie braku ewidencji wojskowej WKU zobowiązane są do wystawiania odpowiedniego zaświadczenia na podstawie przedłożonej książeczki wojskowej, bądź innego dokumentu wydanego przez organ wojskowy. Departament Kadr MON potwierdza służbę oficerom rezerwy w stopniu pułkownika i generała. Żołnierzom pełniącym służbę zawodową zaświadczenia wydają dowódcy jednostek wojskowych. W świetle tych ustaleń Centralne Archiwum Wojskowe poświadcza służbę oficerom i chorążym nie podlegającym obowiązkowi służby wojskowej jeśli dokumenty ewidencji personalnej tych osób zostały przekazane do archiwum. Załatwiane są też poświadczenia uczestnikom powstań wielkopolskiego i śląskich oraz tym osobom, które pełniły służbę wojskową w Wojsku Polskim do 1939 roku (z wyjątkiem jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza), w ludowym Wojsku Polskim (z wyjątkiem jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza) 12 i w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie tylko wówczas, kiedy Wojskowe Komendy Uzupełnień nie posiadają odpowiednich danych ewidencyjnych. Ponadto poświadczenia wydaje się żołnierzom, którzy brali odział w walce z podziemiem zbrojnym w składzie grup (pododdziałów) wydzielonych do doraźnych akcji przez jednostki wojskowe. 12 Sprawy poświadczeń służby w Korpusie Ochrony Pogranicza oraz jednostkach Wojsk Ochrony Pogranicza załatwia Archiwum Wojsk Ochrony Pogranicza w Kętrzynie.
CAW wydaje również poświadczenia żołnierzom, którzy w czasie działań wojennych doznali uszczerbku na zdrowiu (rany, kontuzje) jeśli potwierdzenie tych faktów znajduje się w przekazach źródłowych (historie chorób i orzeczenia komisji lekarskich przy szpitalach) * Opisany tryb pracy wskazuje na możliwość i kompetencje także innych organów wojskowych w dziedzinie załatwiania spraw poświadczeniowych. Przyjęty kierunek poważnie wpływa na szybsze wydanie zaświadczenia o służbie wojskowej tym, którzy ubiegają się o przyznanie praw kombatanckich, emerytury lub ustalenie renty inwalidzkiej. Dla dobra wojskowej służby archiwalnej obecne zasady będą jeszcze bardziej doskonalone. W Centralnym Archiwum Wojskowym przeszłość jest stale obecna; odtwarza się ją z akt gromadzonych i zabezpiecza się ją z akt gromadnych i zabezpieczanych, które obrazują dzieje wojska i wojskowości od 1914 roku, poprzez lata międzywojenne, wydarzenia wrześniowe z 1939 roku, szlak ludowego Wojska Polskiego od Lenino do Berlina i udział wojska w utrwalaniu władzy ludowej.