NIE JESTEŚ SAMA NIE JESTEŚ SAM Człowiek jest odpowiedzialny nie tylko za swoje uczucia, lecz również za te, które budzi w innych. Kard. Stefan Wyszyński EMOCJE mogą ą być ć siłą budującą lub niszczącą; darem dla drugiego człowieka lub udręką. Emocje nadają życiu sens i smak, są realnym i żywym strumieniem ekspresji, dynamiką reakcji. Stanowią swego rodzaju energię zawartą w ruchu. W końcu są naturalną, integralną częścią życia. Istnieje jednak ryzyko skrajności. Gdy człowiek przez dłuższy czas balansuje na huśtawce nastrojów i zmiennych emocji, wówczas ryzykuje możliwość upadku. Czy można zatem sterować uczuciami? Jak brać odpowiedzialność za własne stany i reakcje? Kiedy człowiek świadomie doświadczy tej drogi, wówczas potrafi ocenić własne siły, potrafi zatrzymać się, zapłakać, dać upust żalowi i temu, co boli. Wychodzi tym samym z pułapki myślenia tylko emocjami, gdyż w usilnej walce o zrozumienie często odtwarza ich mistyfikację. W życiu potrzebujemy właściwych proporcji: wolności, odwagi, wybaczania, wyrozumiałości, asertywności i zmiany mentalności, ale także bycia sobą, dawania sobie prawa do spełniania swoich marzeń i wreszcie do przeżycia i zaakceptowania. Uczucia wymagają wychowywania i pielęgnacji. Trzeba się ich uczyć i w tej perspektywie są one zadaniem, wyzwaniem dla człowieka. Szczególną rolę odgrywają w relacjach międzyludzkich, gdyż komunikacja z ludźmi dokonuje się głównie drogą uczuć (logika rozumu i decyzje woli
wbrew pozorom zajmują drugie i trzecie miejsce). Uczucia albo otwierają na drugą osobę, albo zamykają, wypełniając lękiem oraz izolacją. Młody człowiek w okresie dorastania przeżywa trudne chwile wynikające ze specyfiki okresu, w którym się znajduje. Ocenia w tym czasie wszystko bardzo surowo. Nie stosuje w stosunku do ludzi taryfy ulgowej, a wartości traktuje w sposób bezwzględny. Doznaje skutkiem tego głębokiego rozczarowania, może się zdarzyć, że wokół siebie nie widzi nic i nikogo wartościowego. Widzi tylko zjawiska negatywne, ocenia świat jako mało wartościowy, niegodny żadnych starań. Wybiera w związku z tym postawę wycofania, dystansu i żyje w poczuciu głębokiego osamotnienia. To subiektywne poczucie bywa niekiedy bardzo silne, dominujące i utrudniające nastolatkowi życie do tego stopnia, że urasta w skrajnych przypadkach do roli głównego życiowego problemu mogącego skłonić go do najgorszego. Osobowość nastolatka jest bardzo chwiejna i wrażliwa. Często pojawia się zmienność nastrojów, chwiejność w stosunkach międzyludzkich i stany depresji. Dlaczego??? Przed nastolatkiem stoi wiele konfliktów, które musi przezwyciężyć np.: konflikt między potrzebą samodzielności (pobudzoną osiąganiem dojrzałości płciowej i dużym wzrostem możliwości intelektualnych), a ograniczeniami narzucanymi przez rodziców i przedłużającą się zależnością materialną; konflikt między potrzebą samodzielności, a lękiem przed odpowiedzialnością; konflikt między dążeniem do niezależności, a potrzebą oparcia (silną jeszcze z uwagi na brak wielu kompetencji i doświadczeń); konflikt między przywiązaniem do rodziców, a rozbudzonym krytycyzmem w myśleniu;
konflikt między wizjami idealnymi, a realnym obrazem świata, ludzi i siebie samego; konflikt między poziomem rozwoju w różnych sferach funkcjonowania ( dorosłości w jednej dziedzinie np. intelektualnej czy fizycznej, towarzyszy brak dorosłości w innych dziedzinach np. społecznej czy emocjonalnej). Wszystko to sprawia, że młodego człowieka cechuje w tym wieku rozchwianie i brak pewności siebie. Potrzebuje oparcia, kogoś, kto da mu siłę przezwyciężyć wszystkie konflikty i problemy. Wsparcie takie znajduje i znaleźć pragnie w pierwszej kolejności w grupie rówieśniczej, gdzie uzyskuje poczucie pewności i bezpieczeństwa. Jednakże złudne są wielokrotnie takie odczucia i zdziwienie nagłe, gdy takiego oparcia już nie znajduje. Pomimo, że dorastający odrzuca autorytet dorosłych, krytykuje ich i ostentacyjnie się im sprzeciwia, tak naprawdę bardzo potrzebuje ich pomocy, aby pomyślnie przejść ten burzliwy czas dorastania i stać się w pełni ukształtowanym, dorosłym człowiekiem. To na dorosłych spoczywa odpowiedzialność za to, czy proces ten zakończy się sukcesem, czy niepowodzeniem, często tragiczne w swoich skutkach. Jak młody człowiek poradzi sobie w tym trudnym okresie, zależy od wielu czynników: sytuacji rodzinnej, szkolnej, relacji z rówieśnikami, ze swoimi sympatiami, z nauczycielami, z otoczeniem miejsca zamieszkania, które nierzadko są źródłem frustracji i rozczarowań. 10 KROKÓW Amerykański suicydolog M. Anthony opracował procedurę 10 kroków, według których należy postępować w sytuacji zagrożenia.
KROK PIERWSZY zbuduj pomiędzy sobą, a młodym zbuntowanym człowiekiem tzw. most: bądź mocny i bądź oparciem dla niego, mów tonem życzliwym, ale stanowczym, bądź serdeczny, nie osądzaj, okazuj zainteresowanie jego sprawami oraz umiejętnie nieś pomoc, a także spokojną pewność siebie, zapewnij oparcie emocjonalne tym, że wiesz co robisz, kiedy tylko będzie to możliwe, zbierz od niego jak najwięcej informacji. KROK DRUGI otwórz drzwi i słuchaj; oznacza to, że: osoba w sytuacji kryzysowej potrzebuje kogoś, kto ją wysłucha, stąd należy dążyć w kierunku zrozumienia problemów, które kryją się za jej wypowiedziami; staraj się określić, jaki jest główny problem (tu należy pamiętać, że problem może w rzeczywistości nie istnieć, może to być tylko wyobrażeniowe postrzeganie rzeczywistości przez daną osobę), dowiedz się, jakie wydarzenie było bezpośrednią przyczyną kryzysu, wczuj się w to, co osoba w kryzysie przeżywa w danej chwili. KROK TRZECI oceń rzeczywistość, to znaczy: poznaj konkretny plan (a może to być powracająca myśl); nie obiecuj zachowania tajemnicy, gdyż można w ten sposób zapłacić ludzkim życiem. KROK CZWARTY oceń natężenie, to znaczy: siłę i zakres emocji (czy są to poważne myśli); nie mów: Wszystko będzie dobrze, weź się tylko w garść, okazuj słowami zrozumienie problemu i osoby.
KROK PIĄTY traktuj rozmówcę poważnie, to znaczy: pamiętaj, że minimalizowanie trudności i pozorny spokój mogą kryć głębokie poczucie rozpaczy; powiedz mu: Ludzie czasem czują się bezradni i tracą nadzieję do tego stopnia, że zaczynają myśleć o najgorszym. Jeśli ty też czujesz się w ten sposób, nie znaczy to, że musisz naprawdę tak samo postąpić. KROK SZÓSTY zadawaj właściwe pytania, np.: jak sądzisz, co czeka cię w przyszłości? jaki masz cel w życiu? KROK SIÓDMY znajdź i zmobilizuj system oparcia: oceń jego siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu; dowiedz się, kto jest najważniejszą osobą w jego życiu, kogo chciałby mieć teraz przy sobie, zapytaj o jego system oparcia (o jego przyjaciół, rodzinę), zadawaj pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie? albo: To ważne, abym cię teraz z kimś skontaktował. Kto to powinien być? KROK ÓSMY podejmij działania: skoncentruj się na najważniejszej sprawie i zastosuj metody pozytywnego opanowania problemu. Uwaga: Większość osób zagrożonych ma tylko wstępny plan samozniszczenia. Jeśli uda się wyeliminować ten plan, sytuacja często rozmywa się aż do punktu, gdy nastolatek zechce przyjąć pomoc. jeśli to potrzebne, inicjatywę powinien przejąć pedagog, psycholog, np. powinien powiedzieć: Będę brał udział w twoim życiu, ale nie w niszczeniu ciebie. Teraz zrobimy to i to....
KROK DZIEWIĄTY utrzymaj cel: spotkaj się z tym nastolatkiem wkrótce po pierwszej rozmowie; zaofiaruj się jako uważny i zainteresowany słuchacz, zanim zapewnisz mu bardziej specjalistyczną, długoterminową pomoc. KROK DZIESIĄTY przekaż pałeczkę: zapewnij wyspy oparcia wokół zagrożonego nastolatka; przebywaj z nim tak długo, jak tylko będzie to potrzebne, ale nie dłużej niż to konieczne dla zdrowia psychicznego obojga pedagoga/psychologa i nastolatka. Warto zaznaczyć powtórnie, że to na nas - dorosłych spoczywa odpowiedzialność za to, co młody człowiek podejmuje w swoim życiu. Dlatego też obowiązkiem społeczeństwa jest zapewnienie jak najlepszych warunków wychowywania dzieci i młodzieży oraz odpowiednia profilaktyka w celu wytworzenia w społeczeństwie postaw pozytywnych wobec osób cierpiących. Zagubiony psychicznie nastolatek powinien przekonać się i upewnić, że może swoje życie zmienić na coraz lepsze. Należy ujawniać i kształtować w nim jak najwięcej pozytywnych cech, pokazywać różne opcje i możliwości życiowe, uczyć go myśleć w kategoriach sukcesu i oduczać liczenia wyłącznie na szczęście, siebie samego. Trzeba rozbudzić w nim pragnienie zmian i pomóc mu w przezwyciężaniu przeszkód. Musi poczuć się zauważany, potrzebny i ważny, wówczas na pewno dojrzy sens swojego życia i optymistyczną przyszłość. Bibliografia: 1. Por. Personality: A psychological interpretation, Holt, Rinehart, & Winston, New York 1937; Mieczysław Kożuch SJ, Problematyka dojrzałości [w:] Duchowość ignacjańska. Wokół Fundamentu Ćwiczeń, Czechowice Dziedzice 1985. 2. Por. John Powell, Twoje szczęście jest w tobie, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006; Daniel, Inteligencja Emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 2006. 3. Renata Łapińska, Maria Żebrowska, Wiek dorastania. Zagadnienie dojrzałości emocjonalnej, [w:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. M. Żebrowskiej, PWN, Warszawa 1979.