Szkolna anatomia nadpobudliwoci... Zespół nadpobudliwoci psychoruchowej, zwany czsto w skrócie ADHD lub zespołem hiperkinetycznym, to wyzwanie dla rodziców, nauczycieli i ogromne obcienie dla dziecka, utrudniajce mu nauk szkoln i nawizywanie relacji z rówienikami. Zespół ADHD znalazł si w midzynarodowej klasyfikacji chorób, poniewa jest to schorzenie majce charakterystyczne objawy; w wielkim uproszczeniu mona powiedzie, e polega ono na odmiennej pracy mózgu, która uniemoliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowa. Nadpobudliwo jest stał cech dziecka, która moe zmienia si, w miar jak ono dorasta i zalenie od tego, w jaki sposób otoczenie stymuluje jego motywacj do kontroli własnych zachowa. Przez wiele lat błdnie uwaano, e przyczyn nadpobudliwoci jest nieprawidłowa sytuacja domowa lub błdy popełnione przez rodziców. Std by moe, utrzymujca si do dzi, bardzo krzywdzca dla rodziców opinia, e dzieci nadpobudliwe to dzieci le wychowane. Najnowsze badania potwierdzaj, e u osób z ADHD płaty czołowe mózgu i ich połczenia z innymi strukturami mózgu pracuj gorzej. Zmiana w genie DAT 1 powoduje problemy z przetwarzaniem i selekcj informacji nieumiejtno odrzucania informacji nieistotnych. Nadmiar noradrenaliny sprawia, e organizm pozostaje w stanie cigłego pobudzenia, a niedobór serotoniny neuroprzekanika odpowiadajcego za regulacj naszego nastroju jest powodem braku zdolnoci kontrolowania zachowania i przyczyn niskiej samooceny. Dzieci z zespołem ADHD s nadruchliwe czsto maj nerwowe ruchy rk lub stóp, wstaj z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach, wymagajcych spokojnego siedzenia, zdarza si, e wspinaj si na meble, biegaj jak nakrcone, s gadatliwe. Nadmierna impulsywno objawia si midzy innymi tym, e dziecko ma kłopoty z doczekaniem si na swoj kolej (dlatego gdy nauczyciel długo nie zwraca na nie uwagi, prowokuje go do tego, np. robic samolociki z papieru). Brak zdolnoci dziecka nadpobudliwego do selekcjonowania informacji sprawia, e czsto wydaje si, e nie słyszy ono, co si do niego mówi, e nas lekceway tak naprawd
nie umie ono wybra z docierajcych do niego informacji tego, co wane i zareagowa właciwie. Dlatego polecenia wydawane takiemu dziecku powinny by maksymalnie krótkie i jednoznaczne. Nieumiejtno zwracania uwagi na szczegóły jest przyczyn tzw. beztroskich błdów w pracy szkolnej nie wynikajcych z braku wiedzy i umiejtnoci. Dzieci nadpobudliwe nie s wcale mniej inteligentne od swoich rówieników, chocia problemy z zachowaniem utrudniaj im osiganie wyników odpowiadajcych ich zdolnociom. Zwłaszcza, e przewanie otrzymuj etykietki łobuzów; czsto przypinaj je dzieciom sami nauczyciele, lub pozwalaj by zrobiła to grupa rówienicza. Reguł jest, niestety, e stosunki dziecka nadpobudliwego z rówienikami układaj si nieprawidłowo, nie potrafi ono bowiem podporzdkowa si grupie, bywa agresywne, łatwo je zezłoci lub sprowokowa. Czsto staje si kozłem ofiarnym, do czego doprowadzaj te nauczyciele, którzy nie rozumiejc przyczyn odmiennego zachowania ucznia, publicznie potpiaj go przed klas, oskaraj i obraaj A dziecko nadpobudliwe, z racji niskiej samooceny, jak adne inne potrzebuje pochwał i doceniania jego wysiłku. Mdry i yczliwy dziecku nauczyciel szuka wic okazji do chwalenia! Trzeba pamita, e dzieci z ADHD znaj reguły, chc si do nich zastosowa, ale nie s w stanie tego zrobi. Niezbdne jest czste (yczliwe!) przypominanie zasad właciwego zachowania, przewidywanie impulsywnych reakcji i nie stawianie dziecka w sytuacji, która takie reakcje moe sprowokowa. Pomóc dziecku nadpobudliwemu mona tylko wtedy, gdy zaakceptuje si, e jest ono inne musi biega, wierci si, gada. Nie mona tego wyeliminowa chyba, e zwizujc i kneblujc dziecko. Trzeba wic tak pokierowa energi ucznia, aby jak najmniej przeszkadzał otoczeniu i miał motywacj do kontrolowania swoich zachowa. Praca z dzieckiem nadpobudliwym nie jest łatwa. Czsto nauczyciele nie potrafi udwign jej ciaru niektórzy wrcz twierdz, e nie musz zna problemu ADHD, bo od tego s psychologowie i psychiatrzy a przecie obowizkiem nauczyciela (przede wszystkim wychowawcy!) jest wspomaganie rozwoju i reprezentowanie interesów kadego ucznia! Jeeli dziecko nadpobudliwe coraz gorzej radzi sobie w szkole i popada w konflikty to czsto jest to te win nauczyciela, który nie umie zaakceptowa tego, e ma ono inne moliwoci i nie umie indywidualizowa wymaga. Krzyczenie na dziecko za to, e wierci si w ławce, biega w czasie przerwy i krzyczy, jest równie rozsdne jak robienie awantury lepcowi za to, e potrcił nas na ulicy. Karanie dziecka za zachowania, które s objawami ADHD powoduje, e narasta w nim poczucie
krzywdy. Jest ono w tej sytuacji zrozumiałe, dziecko stara si dostosowa do norm (i rzeczywicie nie robi nic złego)a jest karane..! Czy nas, dorosłych, taka sytuacja nie irytowałaby? A có dopiero omio, dziewicio czy dziesiciolatka?! Jeli, na przykład biegajc a potrzeba ruchu u dzieci nadpobudliwych jest chorobliwa dziecko uderzy przypadkowo koleg, czy koleank, to trudno si dziwi, e nie zgadza si z oskareniem o pobicie. Takie dziecko pytane czy pobiło koleank odpowiada, e nie, bo przecie nie miało takiego zamiaru, to był tylko zbieg okolicznoci (nastawiona wrogo klasa czasami wrcz prowokuje takie sytuacje). Co robi wtedy nauczyciel? Twierdzi, e dziecko kłamie! Wmawia mu niech do kolegi czy koleanki, złe intencje, zaprzecza temu, co dziecko czuje, obraa je mówic np. ty zawsze jeste taki okropny, oskara, np. ty zawsze kłamiesz. Zdarza si, e taki ucze słyszy: Mam ci do. Nie mog ju na ciebie patrze.. S to najlepsze sposoby na zniechcenie dziecka z ADHD do słuchania i współpracy, a co za tym idzie - do pracy nad sob. Najpierw dziecko ma poczucie krzywdy, z czasem nabiera przekonania, e nauczyciel darzy je nienawici, a w konsekwencji pragnie odwetu. Pani nienawidzi mnie, robi mi na zło, twierdzi, e jestem łobuz i kłamca, to ja jej poka.... Tak zaczyna si łacuszek wzajemnych złoliwoci. Ilo uwag zaczyna rosn w zastraszajcym tempie, bo nauczyciel, chcc udowodni, e to on ma racj, wykorzystuje kad sytuacj do wpisywania uwag, a im ich wicej, tym dziecko ma wiksze poczucie krzywdy i czciej robi nauczycielowi na zło. Jest rzecz oczywist, e łacuch ten moe przerwa tylko nauczyciel (trudno wymaga dojrzałoci do zrozumienia problemu od dziecka). Moe, jeli chce i jeli ma wystarczajce pokłady wyrozumiałoci i odpowiedzialnoci zawodowej. Odpowiedzialny nauczyciel i wychowawca nie dy do udowodnienia dziecku, e jest łobuzem (dziecko z ADHD nie jest łobuzem, niezalenie od tego, co myli o tym nauczyciel), ale pragnie pomóc mu radzi sobie z nadpobudliwoci. Odpowiedzialny i mdry nauczyciel zamiast wpisywa kolejn uwag, jake niewiele czsto znaczc w kontekcie tego, co wiemy na temat ADHD, stara si wyjani dziecku yczliwie niestosowno jego zachowania, nie oskara i nie potpia, nie pozwala by robiła to grupa rówienicza. Pocieszajce jest to, e s tacy nauczyciele i na ich lekcjach dzieci nadpobudliwe s zazwyczaj grzeczniejsze i osigaj lepsze wyniki w nauce.
W gruncie rzeczy niewiele trzeba, by pomóc uczniowi z ADHD trzeba tylko chcie zrozumie i zaakceptowa, e takie dziecko zawsze bdzie inne (co nie znaczy, e gorsze). Nauczyciele, którzy nie rozumiej problemu nadpobudliwoci czsto skar si, e rodzice nie współpracuj z nimi, e ignoruj wpisywane uwagi, a nawet, e nie interesuj si losem swoich dzieci. S to opinie bardzo krzywdzce. Zerwanie kontaktu ze szkoła wynika zazwyczaj z faktu, e to nauczyciele nie chc współpracowa z rodzicami. Kontakt z nimi wykorzystuj tylko, aby oskara dziecko a porednio rodziców, dajc im do zrozumienia, e nie radz sobie ze swoimi dziemi, ze s złymi rodzicami swych (złych!) dzieci. Czego w gruncie rzeczy oczekuj od rodziców dziecka nadpobudliwego tacy nauczyciele? Tego, e rodzice przyznaj im racj. A przecie oni tej racji przyzna nie mog, bo nie s złymi rodzicami i wiedz, e ich dzieci nie s złe. Rodzice kochaj je i wiedz, e potrzebuj one akceptacji, ciepłego słowa i yczliwoci. Rodzice wiedz, e jeli nie bd, podobnie jak wikszo nauczycieli, akceptowa swojego dziecka, to zacnie ono szuka tej akceptacji gdzie indziej; czsto znajdujc j w rónych nieformalnych grupach, w rodowisku narkomanów... Kady mdry rodzic broni przede wszystkim interesów własnego dziecka. Nauczyciele powinni zrobi wszystko, aby interes rodziców był te ich interesem. Jeeli rodzice nabior przekonania, e nauczyciele s yczliwi i chc pomóc ich dzieciom normalnie y, to chtnie bd współpracowa z wychowawcami. Ci ostatni by moe nie zdaj sobie sprawy z tego, jak wielu negatywnych uczu doznaj rodzice dzieci z zespołem ADHD. Jest to poczucie winy, zmczenie, smutek, czasami zło, bezradno a przede wszystkim osamotnienie. Sami rodzice czsto potrzebuj czasu, by pogodzi si z tym, e jest tak jak jest. Chcieliby przecie mie normalne, miłe i spokojne dzieci. Do maj znoszenia złoliwych komentarzy ludzi, którzy nie znaj ich problemu. Oni te, tak jak ich dzieci, s ofiarami i cigle zadaj sobie pytanie: dlaczego? Przecie nic złego nie zrobili! Musz cigle walczy o swoje córki i synów, toczy prywatn wojn ze wiatem o zrozumienie dla swych pociech. Trudno si dziwi, e ci rodzice czsto unikaj wrcz kontaktów z nauczycielami, którzy zamiast by sojusznikami, s wrogami w tej ich wojnie. Niezalenie od swoich negatywnych odczu w stosunku do dzieci nadpobudliwych, nauczyciele maj zawodowy i moralny obowizek pomóc im w miar poprawnie funkcjonowa w szkole. Nadpobudliwo jest swojego rodzaju kalectwem, które
utrudnia dziecku normalne ycie i relacje z innymi, a nikt nie ma chyba wtpliwoci, e zncanie si nad kalek jest okruciestwem! Wielu znanych ludzi cierpiało na zespół nadpobudliwoci (mniejsza o nazewnictwo), midzy innymi Leonardo da Vinci, Albert Einstein, Winston Churchill, a jednak potrafili oni dokona rzeczy wielkich. Moe spotkali na swojej drodze mdrych nauczycieli, którzy pomogli im osign cele, nieosigalne dla wielu normalnych ludzi..? Wszystkim nauczycielom, którzy pragn pomóc swoim nadpobudliwym uczniom polecam wspaniał ksik T. Wolaczyka, A. Kołakowskiego, M. Skotnickiej: Nadpobudliwo psychoruchowa u dzieci, na której lekturze, a przede wszystkim własnych odczuciach, obserwacjach i przemyleniach oparłam te rozwaania. M. Stempniewska nauczycielka j. polskiego w SP 32.