Systemy Logistyczne Wojsk nr 39/2013 KOSZTY TRANSPORTU NA PRZYKŁADZIE WYBRANEGO PRZEDSIĘBIORSTWA PRZEWOZOWEGO Szymon MITKOW Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Instytut Logistyki, Wydział Mechaniczny Wojskowa Akademia Techniczna Streszczenie. W artykule przedstawiono koszty funkcjonowania transportu na przykładzie przedsiębiorstwa realizującego usługi przewozowe. Omówiono podstawowe składniki kosztów transportu oraz jak ta struktura w rzeczywistości gospodarczej funkcjonuje w wybranym przedsiębiorstwie. Słowa kluczowe: transport, koszty transportu. 1. Transport i jego koszty Transport należy do jednego z czynników rozwoju gospodarki. O jego znaczeniu decyduje zarówno własny potencjał, jak również rola, jaką odgrywa w sprawnym funkcjonowaniu całego przemysłu. Kluczem do sukcesu w sektorze transportu jest przede wszystkim umiejętność integracji i koordynacji wszystkich elementów łańcucha dostaw. Transport w środowisku gospodarczym spełnia wiele zadań, począwszy od pełnienia funkcji podstawowego narzędzia realizacji obrotu towarowego, wpływu na dynamikę rozwoju produkcji zróżnicowanych przedsiębiorstw oraz tworzenia ładu przestrzennego w gospodarce. Transport poprzedza wzrost gospodarczy poprzez zbliżenie do siebie rynków i umożliwienie zwiększenia produkcji. Innymi słowy, tworzy dochód narodowy. Jego rozwój jest możliwy tylko dzięki inwestycjom, takim jak budowa nowych obiektów infrastrukturalnych, jak również modernizacja już istniejącej infrastruktury.
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Rozwój transportu powinien być wyprzedzony przez rozwój infrastruktury w stosunku do potrzeb. Przyczyną jest długi okres powstawania obiektów infrastrukturalnych 1. Działalność transportowa współpracuje z innymi obszarami działalności logistycznej, a jej organizacja ściśle powiązana jest ze sposobem funkcjonowania tych obszarów 2. Koszty w logistyce traktowane są jako wynik działań logistycznych, jednak nie zawsze w praktyce gospodarczej są identyfikowane z kosztami w ścisłym tego słowa znaczeniu. Często udział kosztów logistycznych w kosztach całkowitych jest traktowany jako wskaźnik i miara uzyskania sukcesu logistyki w przedsiębiorstwie oraz sukcesu przedsiębiorstwa 3. Biorąc pod uwagę udział poszczególnych kategorii kosztów w strukturze kosztów logistyki, najbardziej kapitałochłonnymi kosztami są 4 : koszty transportu, koszty magazynowania, koszty zapasów, koszty administracyjne. Dominującą kategorią kosztów w strukturze kosztów logistyki są koszty transportu. Ich wielkość zależy od wielu czynników zewnętrznych, które nie leżą w gestii przedsiębiorstwa. Koszty transportu to koszty mierzone wielkością wydatków ponoszonych na realizację usługi transportowej. Dokonując charakterystyki kosztów transportu, należy odnieść się do kosztów przedsiębiorstwa transportowego. Na całkowite koszty funkcjonowania takiego przedsiębiorstwa składają się różnorodne elementy o odmiennych cechach, dlatego też konieczne jest przeprowadzenie klasyfikacji kosztów. Ich systematyczny i rozbudowany podział na poszczególne składniki według przyjętych kryteriów (zasad) oraz ich łączenie w odpowiednie grupy, pozwoli na analizę poszczególnych elementów z punktu widzenia ich dynamiki, jak też ich wpływu na kształtowanie się kosztów jako całości. Koszty całkowite w przedsiębiorstwie zwykle klasyfikuje się w trzech układach 5 : rodzajowym dany element kosztów jest wydzielony na zasadzie jednorodności podmiotowym czyli według rodzaju działalności, tj. działalność podstawowa, pomocnicza kalkulacyjnym dla ustalenia kosztu jednostkowego danej produkcji, np. określonego rodzaju usługi transportowej. 1 J. Burnewicz, W. Grzywacz, Ekonomika transportu, WKiŁ, Warszawa 1989, s. 43. 2 D. Kisperska-Moroń, S. Krzyżaniak (red.), Logistyka, ILiM, Poznań 2009, s. 140. 3 H. Woźniak, Koszty logistyczne we współczesnej gospodarce, Logistyka, nr 5/2007, s. 14. 4 K. Ficoń, Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008, s. 257. 5 A. Piskozub (red.), Ekonomika transportu, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1979, s. 76-84. 222
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego Układ kalkulacyjny kosztów ma na celu zdefiniowanie kosztów według sposobu rozliczania miejsc ich powstawania. W tym wypadku koszty można więc odnosić do rodzajów prowadzonej działalności, jak też do procesów przewozowych. Układ ten stosuje się w celach analitycznych i prognostycznych. Wyraża się w nim dwie podstawowe kategorie kosztów, tj. koszty bezpośrednie oraz pośrednie. Wykorzystując układ kalkulacyjny, uzyskuje się odpowiedź w odniesieniu do całkowitych kosztów danego rodzaju usług (przewóz określonego ładunku, przewóz w danej relacji itd.), jak też w zakresie kosztu jednostkowego tejże usługi. W tabeli 1 przedstawiono zastawienie kosztów w układzie kalkulacyjnym dla przewozów samochodowych ładunków. Układ rodzajowy kosztów wymagany jest jako minimalny w celu sporządzenia przez przedsiębiorstwa rachunku zysków i strat w rocznym sprawozdaniu finansowym. Według tego układu koszty dzielimy na siedem podstawowych rodzajów: zużycie materiałów i energii (w tym paliw i gazów technicznych) usługi obce podatki i opłaty (w tym podatek akcyzowy) wynagrodzenia ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia amortyzacja pozostałe koszty rodzajowe (delegacje, ryczałty za samochody osobowe itd.). Koszty zużytych materiałów i energii obejmują składniki materialne zużyte w procesie wytwarzania danego produktu lub usługi, jak również na cele gospodarcze. Zalicza się do nich 6 : paliwa i energię elektryczną: paliwa ciekłe, stałe i gazowe, energię (w tym elektryczna, parowa, ciepła woda, sprężone powietrze itp.) materiały, takie jak: surowce, materiały podstawowe, materiały pomocnicze (np. biurowe), opakowania, zespoły i części zamienne do środków transportowych, ogumienie, pozostałe (konserwacja budynków, zabezpieczenie zimowe itp.) 6 K. Bentkowska-Senator, Z. Kordel, J. Waśkiewicz, Koszty, op. cit., s. 53. 223
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Tabela 1. Koszty w układzie kalkulacyjnym w transporcie samochodowym Podział kosztów Koszty bezpośrednie Koszty niezależne** Koszty zależne Elementy kosztów Materiały pędne, oleje, smary Ogumienie Naprawy bieżące, serwis Opłaty drogowe Pozostałe Razem koszty zależne od przebiegu Płace kierowców z narzutami Amortyzacja pojazdów Leasing Ubezpieczenia komunikacyjne, inne opłaty Pozostałe (np. koszty zezwoleń) Razem koszty niezależne od przebiegu Miernik kosztów km godz. Koszt jedn. w zł zł/km zł/godz. Koszty pośrednie Pozostałe koszty działalności transportowej %* x x Ogółem koszty tkm (tonokilometr) zł/tkm * jako narzut w procentach do kosztów bezpośrednich ** koszty zależne od czasu pracy określono jako niezależne (od przebiegu) Źródło: K. Bentkowska-Senator, Z. Kordel, J. Waśkiewicz, Koszty w transporcie samochodowym, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2011, s. 163 Wymienione powyżej elementy nabywane są w sposób ciągły, a ich wielkość dopasowana jest do zapotrzebowania występującego w przedsiębiorstwie. W racjonalnym gospodarowaniu dąży się do obniżania kosztów związanych z magazynowaniem materiałów, jednakże w firmach transportowych do sprawnego wykonywania usług niezbędne są paliwo, części zamienne oraz ogumienie. Ogumienie ma wyodrębnioną rolę w transporcie samochodowym ze względu na szczególne powiązanie z pojazdem. Koszt ogumienia w początkowym okresie eksploatacji jest nierozdzielną częścią wartości zakupionego pojazdu, dlatego też nie podlega oddzielnej kalkulacji kosztowej. Zaliczenie do kosztów wytworzonych usług całej wartości początkowej ogumienia wydanego do użytkowania nie jest właściwe z punktu widzenia rachunku kosztów przedsiębiorstwa transportowego. Należy odpisywać wartość początkową opon proporcjonalnie do wielkości wykonanego przebiegu. Koszty tej grupy najlepiej oblicza metodą określaną jako naturalna, tj. według wzoru 7 : 7 K. Sawicki, Metody kalkulacji kosztów przewozów samochodowych, WKiŁ, Warszawa 1971, s. 101-102. 224
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego K 0 ( Wp Di) J = (1) J 0 gdzie: K o zużycie ogumienia, W p wartość początkowa ogumienia, D i wartość odpadków w momencie likwidacji, J rzeczywisty przebieg opony w km, w danym okresie, J o norma przebiegu opony ogółem (w km). W przypadku firm transportowych, z punktu widzenia obciążeń finansowych ważny jest przyjęty system zatrudnienia kierowców. Przewoźnicy mogą oferować takie formy zatrudnienia, jak umowa o pracę, umowa zlecenie lub samozatrudnienie. Z punktu widzenia pracownika najkorzystniejsza jest forma umowy o pracę. W tym przypadku kierowcom przysługują wszystkie prawa pracownicze, a na przewoźniku ciążą obowiązki opłacania składek ZUS oraz zaliczki na podatek. Przy samozatrudnieniu kierowcy prowadzą samodzielną działalność gospodarczą i samodzielnie opłacają za siebie zaliczki na podatek oraz składki ZUS. Przewoźnik natomiast opłaca faktury VAT wystawione przez kierowcę. Dodatkowo kierowcy mogą pobierać wynagrodzenie za podróże służbowe. Należności te określane są mianem diet. Kwoty diet podane są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej, z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. z 2002 r., nr 236, poz. 1990, z późn. zm.). Pracodawcy, właściciele firm transportowych (nie będących jednostkami państwowymi lub ze strefy budżetowej) mogą przyznawać należności za diety w dowolnej wysokości, ale tylko do limitu określonego w wyżej wymienionym rozporządzeniu. Gdyby określony limit nie istniał, koszty uzyskania przychodu mogłyby być zawyżone, co powodowałoby nieuzasadnione obniżenie podatku dochodowego. Kolejną grupą kosztów są usługi obce, czyli usługi z zewnątrz o zróżnicowanym charakterze. Do najczęściej nabywanych przez przedsiębiorstwa transportowe należą usługi: sprzętowe, remontowe, budowlano-montażowe, telekomunikacyjne, prowadzenia ksiąg rachunkowych, bankowe opłaty manipulacyjne i prowizji (z wyjątkiem prowizji od kredytów), najmu, dzierżawy i leasingu operacyjnego oraz usługi komunalne i ubezpieczenia 8. Szczególną rolę odgrywają usługi leasingu operacyjnego, co znajduje wyraz jako wykazanie podmiotowej raty za ten rodzaj czynności. Następnym rodzajem kosztów jest amortyzacja. Według polskiego prawa podatnicy mogą dokonać wyboru jednej z metod amortyzacji określonych dla 8 K. Bentkowska-Senator, Z. Kordel, J. Waśkiewicz, Koszty, op. cit., s. 61. 225
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA poszczególnych środków trwałych. Odpis można stosować już od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym środek trwały wprowadzono do ewidencji. Do grupy podatków i opłat zalicza się: podatki bezpośrednie (nakładane na dochód bądź też majątek podatnika) i pośrednie (VAT, akcyza), opłaty paliwowe, opłaty drogowe, opłaty środowiskowe oraz opłaty urzędowe (notarialne, skarbowe, sądowe, rejestracyjne, koncesyjne). Podatek od środków transportu jest bezpośrednio odniesiony do stanu posiadania danej rzeczy, lecz nie obejmuje samochodów osobowych ani lekkich samochodów ciężarowych do 3,5 tony 9. Największe znaczenie w odniesieniu do przedsiębiorstwa transportowego ma tutaj akcyza dotycząca paliw. Ich stawki od 1 stycznia 2013 r. wynoszą odpowiednio 1565 zł/1000 litrów dla benzyny silnikowej i 1196 zł/1000 litrów na olej napędowy 10. Kolejnym kosztem dotyczącym paliw są opłaty paliwowe. Opłata ta została wprowadzona ustawą o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym z dnia 27 października 1994 r. (Dz. U. z 2004 r., nr 256, poz. 2571, z późn. zm.). Opłacie podlegają paliwa silnikowe, tj. benzyny silnikowe (kody CN 2710 11 45 i CN 210 11 49), oleje napędowe (kod CN2710 19 41) oraz gazy i inne wyroby (gaz ziemny mokry). Środki uzyskane z tego źródła przekazywane są w 80% do Krajowego Funduszu Drogowego i w 20% do Krajowego Funduszu Kolejowego. Stawki opłaty paliwowej od 1 stycznia 2013 r. wynoszą dla benzyny 103 zł/1000 litrów oraz 259,92 zł/1000 litrów dla oleju napędowego 11. Bezpośrednio związane z transportem są również opłaty drogowe. Do 30 czerwca 2011 r. w Polsce obowiązywały tzw. winiety karty opłaty drogowej, jednak obecnie stosuje się system opłat elektronicznych tzw. ViaToll. Opłatę środowiskową wnoszą podmioty korzystające ze środowiska. Obowiązek ich uiszczania wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Firmy transportowe wnoszą opłaty za emisję substancji do powietrza do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza na rachunek urzędu marszałkowskiego, właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska. Wysokość takiej opłaty zależy głównie od ilości wprowadzonych zanieczyszczeń do powietrza, a co się z tym wiąże od ilości zużytego paliwa oraz od normy emisji spalin danego pojazdu. Odnośne stawki opłat podane są w rozporządzeniu w zł/mg (megagram), czyli w zł/ tonę, a więc konieczne jest przeliczenie ilości zużytego paliwa z litrów (podawanych 9 Ł. Zalewski, Właściciele ciężarówek wybierają przyjazne miasta, Dziennik Gazeta prawna, nr 152, z dn. 6-8 sierpnia 2010 r. 10 www.e-petrol.pl/index.php/notowania/rynek-krajowy/stawki-oplat (dostęp: 8.05.2013). 11 Ibidem. 226
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego na fakturach) na kg, posługując się gęstością paliw. Przeliczniki zużytego paliwa z jednostek objętości na jednostkę masy są następujące 12 : benzyny silnikowe 0,755 kg/l, gaz płynny propan butan 0,5 kg/l, sprężony gaz ziemny 0,74 kg/l, olej napędowy 0,84 kg/l, biodiesel 0,84 kg/l. Do grupy pozostałych kosztów rodzajowych zalicza się ubezpieczenia majątkowe, związane z ogólnie pojętą działalnością transportową, a więc takie jak: od odpowiedzialności cywilnej, autocasco, odpowiedzialności cywilnej przewoźnika czy też ubezpieczenie ładunku w transporcie i inne uzupełniające. Ubezpieczenie OC jest obowiązkowe i obejmuje odpowiedzialność cywilną posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez nich pojazdów oraz szkody powstałe w związku z 13 : wsiadaniem i wysiadaniem załadunkiem i rozładunkiem postojem i garażowaniem. Ubezpieczenie to obejmuje również szkody spowodowane przyczepą, która jest złączona lub nie z pojazdem silnikowym lub która się odłączyła i toczyła lub nie. Umowę ubezpieczenia OC zawiera się na okres 12 miesięcy, a opłata za polisę wraz z opłatami manipulacyjnymi stanowi koszt uzyskania przychodów ubezpieczonego. Koszty takiego ubezpieczenia zależą od pojemności silnika, rodzaju pojazdu (marka, model) oraz wieku. Innym ubezpieczeniem majątkowym jest ubezpieczenie autocasco AC. Ubezpieczenie to jest dobrowolne i ma na celu ochronę posiadacza pojazdu lub floty. Takie ubezpieczenie jest niezbędne, gdy zakupiony pojazd jest finansowany kredytem bankowym. W ten sposób banki zapewniają sobie ochronę przed kradzieżą lub zniszczeniem. Do innych ubezpieczeń komunikacyjnych można zaliczyć: następstwa nieszczęśliwych wypadków kierowcy i pasażerów (NNW) ochronę prawną (OP) assistance komunikacyjny (ASS) ubezpieczenie bagażu i rzeczy osobistych osób podróżujących koszty leczenia za granicą (KL/OC). Kolejnym ubezpieczeniem spotykanym w transporcie jest ubezpieczenie OC przewoźnika drogowego. Jest to ubezpieczenie dobrowolne, ale niezbędne do funkcjonowania na rynku usług przewozowych. Przewoźnik zmuszony jest do wykupienia takiej polisy, ponieważ zgodnie z prawem przewozowym odpowiada 12 K. Bentkowska-Senator, Z. Kordel, J. Waśkiewicz, Koszty, op. cit., s. 110. 13 B. Szulak, Czy ubezpieczenia komunikacyjne to tylko OC i AC?, Przewoźnik, nr 13, wrzesień/ październik 2010. 227
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA on za powierzony mu ładunek całym swoim majątkiem. W przypadku braku OC przewoźnika firma nie dostanie żadnego zlecenia 14. Rozróżnia się tu ubezpieczenie w ruchu krajowym, międzynarodowym bądź kabotażowym. W przypadku gdy firma transportowa prowadzi również działalność spedycyjną, wymagane jest także ubezpieczenie OC spedytora. Podmiotem ubezpieczenia jest odpowiedzialność spedytora z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania usług spedycyjnych w ramach zawartej umowy spedycji za szkody rzeczowe i finansowe. Kolejnym ubezpieczeniem związanym z przewożonym ładunkiem jest ubezpieczenie ładunku w transporcie CARGO. Różnica pomiędzy tym ubezpieczeniem a OC przewoźnika wynika z innego ich odniesienia do przewożonego towaru. W OC przewoźnika ważna jest przede wszystkim ochrona odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego, natomiast w ubezpieczeniu CARGO całe zainteresowanie skumulowane jest bezpośrednio na uszkodzonym bądź zniszczonym w czasie transportu ładunku 15. 2. Koszty transportu w przedsiębiorstwie realizującym usługi przewozowe 2.1. Struktura kosztów transportu w przedsiębiorstwie przewozowym Firma Transport Samochodowy i Spedycja (TSiS) to podmiot gospodarczy, którego właścicielem jest jedna osoba. Obecnie firma zatrudnia 4 kierowców oraz 1 pracownika biurowego. W początkowej fazie swojego istnienia firma świadczyła wyłącznie usługi krajowe, jednak w 2005 r. uzyskała licencję na wykonywanie międzynarodowego zarobkowego przewozu rzeczy. W związku z tym zmianie uległa również flota przedsiębiorstwa. Obecnie posiada 3 ciągniki siodłowe (DAF, IVECO STRALIS, DAF XF 105) oraz 3 naczepy skrzyniowe (WIELTON NS34, Kögel SN 24 FOXX, WIELTON NS34ST). Na ciągniki siodłowe właściciel podpisał umowę leasingu z firmą Millennium Leasing Sp. z o.o. Modernizacja taboru możliwa była również dzięki środkom uzyskanym od Unii Europejskiej. Analizując strukturę kosztów transportu w przedsiębiorstwie przewozowym, należy zwrócić uwagę na ich różnorodność i odmienne cechy. Słuszna może okazać się również klasyfikacja kosztów ze względu na kryterium ich zmienności. Zgodnie z tą kategorią wyodrębnia się grupę kosztów stałych oraz zmiennych. Cechą szczególną jest ich niezmienna wielkość, niezależna od rozmiarów realizowanej produkcji usługowej. Natomiast koszty zmienne uwarunkowane są wzrostem lub spadkiem wielkości realizowanej produkcji. Część kosztów jest wprost zależna od liczby przewiezionych ładunków (np. koszty odprawy celnej, koszty przeładunków), a część 14 M. Barnowski, Ryzyko wożenia, Auto Market Truck, nr 51/2003, s. 16. 15 E. Sodolska, J. Szymański, Ubezpieczenie OC przewoźnika drogowego a ubezpieczenie cargo w transporcie międzynarodowym, ERGO Hestia S.A., Sopot 2008, s. 10. 228
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego kosztów jest bezpośrednio zależna od odległości przewozu, tj. liczby pokonanych kilometrów (np. koszty paliwa). Niezależnie od liczby pokonanych kilometrów, ponoszone są wydatki na poczet podatków od środków transportowych. W gminie Wieniawa kwota podatku za ciągnik siodłowy wraz z naczepą osiąga wysokość ok. 2800 zł w skali roku (1600 zł ciągnik siodłowy i 1200 zł naczepa). W związku z tym przedsiębiorstwo przewozowe ponosi kwotę podatków od środków transportu wynoszącą 8400 zł w ciągu roku. W tym przypadku rozłożona jest ona na 2 raty opłacane po okresie 6 miesięcy. Dodatkowym podatkiem jest podatek od nieruchomości. Ze względu na to, iż właściciel prowadzi również gospodarstwo rolne na terenie miejscowości Pogroszyn, opłaty na poczet tego podatku nie są znaczne i zostaną pominięte w dalszej analizie kosztów. Wykonywanie usług przewozowych ładunków przez firmy przewozowe możliwe jest jedynie, gdy posiadają one odpowiednią licencję wyróżnia się tu krajową oraz międzynarodową licencję na zarobkowy przewóz rzeczy. Oprócz spełnienia warunków wymaganych prawnie i określanych przez Główny Inspektorat Transportu Drogowego konieczne jest wniesienie opłaty za jej udzielenie. Kwota za licencję międzynarodową ważną przez 5 lat wynosi 4000 zł (plus 400 zł za każdy wypis z licencji) i wnoszona jest jednorazowo przed okresem obowiązywania licencji 16. Koszt licencji na krajowy przewóz rzeczy jest znacznie niższy. Opłata za licencję krajową ważną od 2 do 5 lat wynosi 800 zł, natomiast za okres ważności od 30 do 50 lat należy wpłacić na konto Zarządu Dróg i Transportu kwotę równą 1000 zł 17. Przedsiębiorstwo przewozowe z Pogroszyna posiada licencję krajową ważną 30 lat oraz międzynarodową obowiązującą 5 lat. Koszty uzyskania tych dokumentów w skali roku szacuje się na ok. 1766,66 zł. Do grupy kosztów stałych zalicza się również amortyzację. Stopa amortyzacji dla ciągników siodłowych i naczep wynosi 14%. Zaliczeniu takiemu podlegają środki stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania. Właściciel przedsiębiorstwa nie jest właścicielem ciągników siodłowych oraz jednej naczepy (na te środki trwałe zawarta została umowa leasingu), dlatego też nie może dokonać odpisu amortyzacyjnego. Skomplikowane są również przepisy prawa podatkowego w stosunku do środków transportu zakupionych za pomocą środków z Unii Europejskiej. Odpisy amortyzacyjne od części wartości początkowej środka trwałego, która sfinansowana została otrzymanym wsparciem finansowym, nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów prowadzonej działalności. Natomiast część niezwróconych wydatków stanowi koszt uzyskania przychodów poprzez dokonywane odpisy amortyzacyjne. W związku z tym roczna kwota amortyzacji na jedną 16 www.solaris.botm.gov.pl/index.php?m=lice&i=lice (dostęp: 21.05.2013). 17 www.zdit.uml.lodz.pl/pl/strona/licencje_na_krajowy_transport_osob_rzeczy/205 (dostęp: 21.05.2013). 229
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA z naczep wynosi 6617,45 zł, natomiast na drugą sfinansowaną w całości z funduszy przedsiębiorcy 12 201,06 zł. Innym kosztem stałym są ubezpieczenia. Zalicza się tu ubezpieczenia zarówno środków transportu, jak i ubezpieczenia związane z przewożonym ładunkiem. Ubezpieczenia pojazdów nazywane są ubezpieczeniami komunikacyjnymi. Na ciągniki siodłowe zawarte są umowy OC i AC pojazdu mechanicznego poszerzone o usługę assistance komunikacyjny mającą na celu pomoc ubezpieczającemu w razie wypadku lub awarii pojazdu. Natomiast naczepy podlegają jedynie ubezpieczeniu OC pojazdu. W prowadzeniu przedsiębiorstwa przewozowego konieczne jest również posiadanie ubezpieczenia OC przewoźnika mające na celu ubezpieczenie przewożonych towarów. Koszty takiego ubezpieczenia uzależnione są od indywidualnych warunków umowy, ilości pojazdów i obszarów wykonywanych usług. Dodatkowo, aby zapewnić potwierdzenie zdolności finansowej niezbędnej do uzyskania licencji na przewóz rzeczy, przedsiębiorstwo nabyło ubezpieczenie odpowiedzialności zawodowej obowiązujące przez okres jednego roku. Kwota takiego ubezpieczenia wynosi 1800 zł (stawka roczna). Koszty wszystkich ubezpieczeń zawieranych w przedsiębiorstwie przedstawiono w tabeli 2. całe przedsiębiorstwo pojazdy Tabela 2. Koszty ubezpieczeń w przedsiębiorstwie ubezpieczenia komunikacyjne pojazdu ubezpieczenie OC przewoźnika drogowego w ruchu w ruchu krajowym międzynarodowym ubezpieczenie odpowiedzialności zawodowej DAF XF95+ WIELTON 10 745,00 NS34 IVECO STRALIS+ Kögel SN 10 648,00 2530,00 3520,00 1800,00 24 FOXX DAF XF 105+ WIELTON NS34ST 9669,00 razem w ciągu 38 912,00 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Pozostałe koszty występujące w przedsiębiorstwie przewozowym zaliczamy do kosztów zmiennych. Główny czynnik zależności takich kosztów w przedsiębiorstwie to liczba wykonanych kilometrów. Kilometry te można podzielić na kilometry 230
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego przejechane z ładunkiem oraz na kilometry wykonane bez ładunku (są to wszystkie odległości pokonane do/z miejsca załadunku lub bazy firmy). Koszty zużytego paliwa dla każdego z pojazdów przedstawia tabela 3. Pojazdy tankowane są głównie w dwóch krajach (Polska, Francja). Jednostkowy koszt paliwa (cena za 1 litr) został uśredniony, biorąc pod uwagę cenę paliwa w kraju oraz za granicą. Różnica pomiędzy tymi cenami wynosiła ok. 0,5 zł za litr. Ilości przejechanych kilometrów przez pojazdy zostały zebrane w tabeli 4. Dane zebrane w tabeli pogrupowane zostały ze względu na dany pojazd, miesiąc oraz rodzaj przebytych kilometrów. Największe odległości pokonał pojazd IVECO, ze względu na większą liczbę zrealizowanych zleceń wykonywanych przez dwóch kierowców. Tabela 3. Koszty zużytego paliwa Pojazd DAF XF95 IVECO STRALIS DAF XF 105 Średnie spalanie na 100 km [l] 34,0 32,6 33,0 Ilość przebytych kilometrów 120 123 153 464 122 734 [km] Ilość zużytego paliwa [l] 40 842 50 029 40 502 Uśredniona jednostkowa cena paliwa w ciągu roku [zł] 5,90 5,90 5,90 Koszt zużytego paliwa [zł] 240 967,80 295 171,10 238 961,80 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Z ilością spalonego paliwa ściśle powiązana jest opłata środowiskowa. Ze względu na możliwość zwolnienia z tego rodzaju opłaty (zwolnienie z opłaty, gdy półroczna kwota za korzystanie ze środowiska nie przekracza 400 zł) wyliczenia opłaty środowiskowej przedstawiono w stosunku do okresu miesięcznego (tabela 5). 231
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Tabela 4. Ilość przebytych kilometrów styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem DAF XF95 10490 1360 11850 11640 920 12560 10450 1192 11642 7085 1386 8471 9080 1510 10590 9910 1380 11290 IVECO STRALIS 12410 1305 13715 10860 2050 12910 12830 1920 14750 9270 770 10040 6925 733 7658 14600 1645 16245 DAF XF 105 11040 1980 13020 8640 1558 10198 10915 1091 12006 4540 1325 5865 7288 1144 8432 8246 1 331 9577 lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień rok pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem pełne puste razem razem w roku DAF XF95 6960 474 7434 7881 390 8271 6760 780 7540 7480 1100 8580 10620 945 11565 9060 1270 10330 120123 IVECO STRALIS 10040 1746 11786 14630 1 295 15925 12930 2130 15060 10140 1763 11903 10120 1840 11960 11070 440 11510 153464 DAF XF 105 8220 1540 9760 7753 1 661 9414 6943 960 7903 12445 1680 14125 7210 1245 8455 12055 1924 13979 122734 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS 232
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego Tabela 5. Wysokość opłaty środowiskowej w poszczególnych miesiącach DAF XF95 Euro 3 jednostkowa stawka opłat = 10,99 zł/mg miesiąc styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień ilość przejechanych km 11850 12560 11642 8471 10590 11290 7434 8271 7540 8580 11565 10330 ilość zużytego paliwa [l] 4 029 4 270 3 958 2 880 3 601 3 839 2 528 2 812 2 564 2 917 3 932 3 512 wysokość opłaty środowiskowej [zł] 37,13 39,42 36,54 26,59 33,24 35,44 23,33 25,96 23,67 26,93 36,30 32,42 IVECO STRALIS Euro 5 jednostkowa stawka opłat = 5,54 zł/mg miesiąc styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień ilość przejechanych km 13715 12910 14750 10040 7658 16245 11786 15925 15060 11903 11960 11510 ilość zużytego paliwa [l] 4 471 4 209 4 809 3 273 2 497 5 296 3 842 5 192 4 910 3 880 3 899 3 752 wysokość opłaty środowiskowej [zł] 20,81 19,59 22,38 15,23 11,62 24,64 17,88 24,16 22,85 18,06 18,14 17,46 DAF XF105 Euro 5 jednostkowa stawka opłat = 5,54 zł/mg miesiąc styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień ilość przejechanych km 13020 10198 12006 5865 8432 9577 9760 9414 7903 14125 8455 13979 ilość zużytego paliwa [l] 4297 3365 3962 1935 2783 3160 3221 3107 2608 4661 2790 4613 wysokość opłaty środowiskowej [zł] 19,99 15,66 18,44 9,01 12,95 14,71 14,99 14,46 12,14 21,69 12,98 21,47 Suma opłat w I półroczu [zł] 413,44 Suma opłat w II półroczu [zł] 384,89 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS 233
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Kolejne elementy zależne od ilości przejechanych kilometrów to ogumienie, oleje oraz zespoły i części zamienne do środków transportowych. Wielkości tych kosztów zebrane zostały w tabeli 6. Rozpatrując koszty ogumienia, zauważyć można, iż są one największe dla pojazdu IVECO i naczepy Kögel, ponieważ roczny ich przebieg jest największy. Dla pozostałych pojazdów roczny przebieg jest zbliżony. Pomimo tego koszty ogumienia dla pojazdu DAF XF105 wraz z naczepą megą są wyższe. Zgodne jest to z zasadą szybszego zużywania się opon o niższym profilu. Analizując koszty płynów eksploatacyjnych, należy zwrócić uwagę na częstotliwość wymiany oleju silnikowego. W pojeździe o normie emisji spalin EURO 3 wymiana następuje po przebiegu 30-40 tys. km i używany jest olej półsyntetyczny, natomiast do pojazdów o normie spalania EURO 5 zakupiono olej syntetyczny i podlega on wymianie po przejechaniu 70 tys. km. Oleje te nabyto po cenach hurtowych w ilościach 200 litrów każdy (1 beczka). Znaczącą rolę w wydatkach na płyny eksploatacyjne odgrywa również koszt AdBlue używanego w pojazdach IVECO i DAF XF105. Roczne zużycie tego płynu wynosi ok. 4100 l (2250 l IVECO oraz 1850 l DAF XF105). Hurtowa cena płynu AdBlue wynosi 1 zł za litr. Z wymianą oleju wiążą się również koszty części zamiennych (wymiana filtrów), dlatego ten rodzaj kosztów jest największy dla pojazdu DAF XF95. Grupę kosztów części zamiennych najtrudniej przewidzieć, ponieważ zależy ona od awarii i usterek powstałych losowo. Tabela 6. Koszty ogumienia, olejów i części zamiennych w ciągu roku Pojazd DAF XF95+ WIELTON NS34 IVECO STRALIS+ Kögel SN 24 FOXX DAF XF 105+ WIELTON NS34ST Koszty ogumienia 11 234,67 14 043,00 12 408,00 Płyny 1880,00 4360,00 3940,00 eksploatacyjne Części zamienne 8600,00 6800,00 6300,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Następnymi kosztami ściśle związanymi z pokonanymi odległościami są koszty za autostrady. W systemie ViaToll wysokość opłat elektronicznych dla pojazdów powyżej 12 t dla dróg krajowych klasy A i S kształtuje się następująco: pojazd klasy EURO 3 0,46 zł za km, dla EURO 5 0,27 zł za km. Natomiast dla dróg krajowych klasy GP i G wynoszą one 0,37 zł za km (EURO 3) oraz 0,21 zł za km (EURO 5) 18. W innych krajach Unii Europejskiej na stawki opłat za autostrady również wpływają normy emisji spalin pojazdów. Sumę wysokości opłat za autostrady przedstawia tabela 7. Ponieważ pojazdy głównie wykonują usługi w ruchu międzynarodowym, kwoty zagranicznych opłat za autostrady w porównaniu z krajowymi są o wiele wyższe. 18 www.viatoll.pl/pl/pojazdy-ciezkie/stawki-oplat (dostęp: 19.05.2013). 234
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego Tabela 7. Koszty opłat za autostrady Pojazd DAF XF95 IVECO STRALIS DAF XF105 Opłaty krajowe 4374,82 2913,56 2944,58 Opłaty zagraniczne 49 762,84 47 619,63 35 377,59 Suma opłat za autostrady 54 137,66 50 533,19 38 322,17 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Do kosztów zmiennych zaliczyć można również wynagrodzenia pracowników. W firmie pana Stanisława zatrudnieni są oni na podstawie umowy o pracę. Wynagrodzenia ujmowane są w kosztach w kwocie brutto, tj. obejmującej zarówno kwotę netto (tj. część należną pracownikowi), jak i wszelkie zobowiązania budżetowe obciążające pracownika głównie podatek dochodowy od osób fizycznych oraz obciążenia z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne i składek ZUS w części przypadającej na pracownika. Wysokość wynagrodzenia wszystkich pracowników wynosi 1500 zł brutto. Kwota ta jest ustalona zarówno dla pracownika biurowego, jak i dla kierowców, jednakże do wynagrodzenia kierowcy w każdym miesiącu doliczane są diety za pobyt pracownika poza granicami kraju. Po doliczeniu kwot z takiego tytułu wysokość wynagrodzenia kierowcy znacznie wzrasta. Wysokości kwot wynagrodzeń dla pracowników zostały zebrane w tabeli 8. Tabela 8. Wielkości wynagrodzeń pracowników Pracownik Średnia kwota wynagrodzenia Roczna kwota brutto w miesiącu [zł] wynagrodzenia [zł] pracownik biurowy 1500,00 18 000,00 kierowca DAF XF95 3842,48 46 109,81 kierowca DAF XF105 4038,79 48 465,52 kierowcy IVECO STRALIS kierowca I kierowca II 3809,58 3872,61 45 714,96 46 471,34 razem w ciągu roku 204 761,63 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Pozostałą grupą kosztów zmiennych są usługi obce. Najbardziej znaczące w tej grupie są koszty leasingu. Koszty te związane są z użytkowaniem trzech ciągników siodłowych oraz jednej naczepy i ponoszone są w każdym miesiącu. Do pozostałych kosztów z tej grupy zalicza się wydatki poniesione na windykację należności i dostępu do Krajowego Rejestru Długów, opłaty poniesione na komunikację (abonamenty telefoniczne, Internet), koszty dostępu do systemów informatycznych oraz prowadzenia księgowości przez zewnętrzne biuro. Wysokości opłat poniesionych na usługi obce zebrane zostały w tabeli 9. 235
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Tabela 9. Opłaty poniesione na usługi obce w ciągu roku Koszt w skali roku [zł] Leasingi DAF XF95 29 050,92 IVECO STRALIS 39 449,76 DAF XF 105 39 568,92 WIELTON NS34ST 12 024,00 Systemy nawigacyjne 4320,00 Giełda transportowa TRANS 2523,96 Komunikacja telefoniczna i Internet 16 950,00 Koszty prowadzenia księgowości 4800,00 Razem 148 687,56 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Do przedstawionych kosztów doliczyć należy pozostałe koszty działalności przedsiębiorstwa transportowego. Często są to kwoty ponoszone jednorazowo w stosunku do całego roku bądź dłuższego okresu (np. koszty przeglądów okresowych, legalizacji tachografów). Czasami zdarza się, że występują dodatkowe wydatki nie uwzględniane w księgach rachunkowych (materiały biurowe). Szacowana wysokość innych kosztów działalności przedsiębiorstwa transportowego wynosi ok. 2000 zł. 2.2. Analiza struktury kosztów transportu Koszty stanowią jeden z najistotniejszych czynników konkurencyjności przewoźników na rynku transportu samochodowego. Aby umożliwić porównanie pozycji firmy transportowej na rynku oraz określenie stawki przewozowej, do obliczeń wykorzystywany jest wozokilometr. Jest to jednostka miary w transporcie określająca długość drogi wykonywanej przez środki transportu w określonym czasie. Koszt 1 wozokilometra to wskaźnik wyznaczający prawidłowe funkcjonowanie transportu jako kryterium obiektywne, relatywnie współmierne do kosztów, które stanowi podstawę rozliczeń określonych zadań przewozowych. W Polsce od kilku lat badania nad średnimi jednostkowymi kosztami transportu prowadzi Instytut Transportu Samochodowego. Instytut ten dane pozyskał za pomocą ankiety elektronicznej zainstalowanej na stronie Instytutu. Wykorzystując wyniki badań Instytutu oraz obliczeń kosztów występujących w badanym przedsiębiorstwie, można dokonać porównania pozycji przedsiębiorstwa na rynku oraz dochodowości wykonywanych usług. Koszty działalności firmy Transport Samochodowy i Spedycja, której właścicielem jest Stanisław Korba zebrano w tabeli 10. Suma wszystkich kosztów przedsiębiorstwa w 2012 r. szacowana jest na kwotę 1 409 662,53 zł. Biorąc pod uwagę sumę kilometrów pokonanych przez pojazdy w ciągu całego roku (396 321 km), koszt jednego wozokilometra wynosi 3,56 zł/wozokm. Dla porównania średni koszt 1 wozokilometra 236
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego przebiegu w mikroprzedsiębiorstwach (posiadających do 5 samochodów) w 2010 r. szacowany był na kwotę 2,93 zł/wozokm 19. W 2012 r. stawka ta prawdopodobnie uległa podwyższeniu ze względu na wzrost cen paliw, nie jest jednak jeszcze znana jej dokładna wysokość. Główną różnicę w stawkach kosztu na 1 wozokm generują koszty leasingów. Gdyby wymienione wcześniej środki trwałe były własnością przedsiębiorstwa, stawka za 1 wozokm osiągnęłaby kwotę 3,25 zł/wozokm. Z rysunku 1 zauważyć można, że największy procentowy udział w kosztach posiada zużycie materiałów i energii. Stanowią one około 60% całości kosztów generowanych przez przedsiębiorstwo. Koszty wynagrodzeń kierowców w badanym przedsiębiorstwie stanowiły 14,53% ogółu kosztów. Zbliżone proporcje kosztów zauważyć można pomiędzy wysokościami podatków i opłat oraz usług obcych. Największy wpływ na te grupy kosztów mają koszty związane z opłatami drogowymi oraz leasingi. Tabela 10. Koszty przedsiębiorstwa transportowego w układzie rodzajowym Rodzaje kosztów Wysokość kosztów w ciągu roku Procentowy udział kosztów Zużycie materiałów i energii 59,92% koszty paliw 775 110,70 koszty płynów eksploatacyjnych 10 180,00 koszty ogumienia 37 685,67 koszty części zamiennych 21 700,00 Usługi obce 10,55% leasingi 120 093,6 dostęp do giełdy transportowej 2523,96 monitoring 4320,00 rachunkowość 4800,00 komunikacja i Internet 16 950,00 podatki i opłaty 10,77% podatek od środków trwałych 8400,00 opłata środowiskowa 413,44 opłaty drogowe 142 993,00 wynagrodzenia 204 761,60 14,53% ubezpieczenia 2,76% ubezpieczenia komunikacyjne 31 062,00 ubezpieczenie OC przewoźnika 6050,00 ubezpieczenie zawodowe 1800,00 amortyzacja 18 818,51 1,33% pozostałe koszty 2000,00 0,14% Razem 140 9662,53 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS 19 K. Bentkowska-Senator, J. Waśkiewicz, Koszty w transporcie samochodowym, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2011, s. 19. 237
Szymon MITKOW, Agnieszka Justyna KORCZYŃSKA Rys. 1. Procentowy udział w kosztów generowanych przez badane przedsiębiorstwo Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z firmy TSiS Zakończenie Analizując strukturę kosztów badanego przedsiębiorstwa, zauważyć można ogromy wpływ kosztów zużycia materiałów i energii, przy czym koszty zużytego paliwa w ciągu roku stanowią aż 55% wszystkich kosztów. Aby je zminimalizować, należy zmniejszyć średnie spalanie pojazdu. Do zmniejszenia zużycia paliwa przyczyni się również likwidacja przejazdów pojazdu bez ładunku. Kolejną grupą kosztów mającą ogromny wpływ na koszty przedsiębiorstwa przewozowego są wynagrodzenia pracowników stanowiące ok. 14,5% wszystkich kosztów. Kwota ta jest bardzo wysoka, biorąc pod uwagę fakt, iż umowy zawierane są na kwotę płacy minimalnej. Wysoki udział kosztów wynagrodzeń spowodowany jest wysokimi kwotami diet za pobyt kierowców poza granicami kraju. Pojęcie kosztów transportu oznacza co innego dla nabywcy usług transportowych (przemysłu, handlu itp.), a co innego dla sprzedawcy usług transportowych (przedsiębiorstwa przewozowego). Dla tradycyjnego sprzedawcy usług właściwe koszty transportu są związane z samym przemieszczaniem oraz załadunkiem, przeładunkiem i wyładunkiem. Dla nabywcy natomiast równie ważne mogą być pozostałe koszty. Mogą one dotyczyć składowania, opłat spedycyjnych, kosztów zwrotów i opakowań zwrotnych, umieszczenia etykiet, cen i identyfikacji oraz kosztów przekazywania danych w całym łańcuchu transportowym. 238
Koszty transportu na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa przewozowego Literatura [1] Barnowski M., Ryzyko wożenia, Auto Market Truck, nr 51/2003. [2] Bentkowska-Senator K., Kordel Z., Waśkiewicz J., Koszty w transporcie samochodowym, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 2011. [3] Burnewicz J., Grzywacz W., Ekonomika transportu, WKiŁ, Warszawa 1989. [4] Ficoń K., Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio, Warszawa 2008. [5] Kisperska-Moroń D., Krzyżaniak S. (red.), Logistyka, ILiM, Poznań 2009. [6] Piskozub A. (red.), Ekonomika transportu, WKiŁ, Warszawa 1979. [7] Sawicki K., Metody kalkulacji kosztów przewozów samochodowych, WKiŁ, Warszawa 1971. [8] Sodolska E., Szymański J., Ubezpieczenie OC przewoźnika drogowego a ubezpieczenie cargo w transporcie międzynarodowym, ERGO Hestia S.A., Sopot 2008. [9] Szulak B., Czy ubezpieczenia komunikacyjne to tylko OC i AC?, Przewoźnik, nr 13, wrzesień/październik 2010. [10] Woźniak H., Koszty logistyczne we współczesnej gospodarce, Logistyka, nr 5/2007. [11] www.e-petrol.pl/index.php/notowania/rynek-krajowy/stawki-oplat [12] www.solaris.botm.gov.pl/index.php?m=lice&i=lice [13] www.zdit.uml.lodz.pl/pl/strona/licencje_na_krajowy_transport_osob_rzeczy/205 [14] www.viatoll.pl/pl/pojazdy-ciezkie/stawki-oplat [15] Zalewski Ł., Właściciele ciężarówek wybierają przyjazne miasta, Dziennik Gazeta prawna, nr 152, 6-8 sierpnia 2010. TRANSPORTATION COSTS ON EXAMPLE OF THE CHOSEN FORWARDING COMPANY Abstract. In the article are presented transportation costs of company realizing shipping business. Basic components of transportation costs and how this structure in the economic reality functions in the chosen company are presented also. Keywords: transport, transportation costs. 239