FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 257 262 Lech PAŁASZ PERSPEKTYWY PRODUKCJI I OBROTU PRZETWORAMI OWOCOWO-WARZYWNYMI PERSPECTIVES OF PRODUCTION AND TURNOVER OF FRUIT AND VEGETABLES PRESERVES Katedra Polityki Gospodarczej i Rynku, Akademia Rolnicza ul. Żołnierska 47, 71-210 Szczecin Abstract. The aim of the article is presentation the prognosis of national fruit and vegetables industry development. The range concern raw materials and preserves production, consumption, export and import in 2005 2013. The sources of information were data come from Institute of Agriculture Economics and Food Economy and literature. In the article inductive, descriptive and tabular methods were used. The article is finished with practical results. Słowa kluczowe: obrót, owoce, produkcja, warzywa. Key words: turnover, fruits, production, vegetables. WSTĘP Sektor rolno-spożywczy należy do najważniejszego działu gospodarki narodowej. Wystarczy wspomnieć, że np. udział owoców i warzyw w towarowej produkcji rolnej wynosi ponad 15 %, natomiast w towarowej produkcji roślinnej ok. 20 %. Jednak przemysł ten niemal zawsze był niedoceniany, w odniesieniu do innych działów gospodarki. W okresie urodzaju owoców i warzyw nie byliśmy w stanie ich skupić i przetworzyć. Natomiast w latach ich nieurodzaju odczuwano dotkliwy niedostatek produktów owocowo-warzywnych. Podejmowane działania rządowe dla zmiany tej niekorzystnej sytuacji w przemyśle rolno-spożywczym nie przyniosły istotnych zmian. Przemysł rolno-spożywczy w koncepcjach polityki rolnej występuje zawsze w funkcji stymulatora procesów gospodarczych. Jest to działalność gospodarcza, która może w istotnym stopniu ograniczyć poziom bezrobocia, głównie na dawnych terenach popegeerowskich. Ponadto może zwiększyć eksport artykułów rolno-spożywczych, a w ten sposób zmniejszyć zadłużenie zagraniczne. Celem artykułu jest przedstawienie prognozy rozwoju przemysłu owocowo-warzywnego na rynku krajowym. W tym zakresie ważny jest obrót jego produktami. MATERIAŁ I METODY Zakres problemowy artykułu dotyczy produkcji, przetwórstwa, spożycia, eksportu i importu przetworów owocowych oraz warzywnych. Zakres terytorialny obejmuje cały kraj, a czasowy lata 2005 2013. Metody opracowania: tabelaryczna, indukcyjna i opisowa. Materiały zebrano na podstawie literatury, wywiadów i własnej obserwacji.
258 L. Pałasz WYNIKI I DYSKUSJA Produkcja surowców Możliwości produkcji owoców i warzyw w Polsce są duże i w małym stopniu wykorzystane. Idzie o produkcję nie za wszelką cenę, bo takiej potrzeby nie ma. Powinna być ona włączona do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Chodzi o produkcję zgodną z harmonijnym rozwojem regionów oraz osiąganiem poziomu życia mieszkańców, zbliżonego do standardów Unii Europejskiej. Produkcja owoców i warzyw w zrównoważonym rozwoju terenów wiejskich ma być wdrażana metodami rolnictwa ekologicznego. Wtedy nasza produkcja ma szanse być bardziej konkurencyjna, zwłaszcza w odniesieniu do państw Unii Europejskiej. Rolnictwo ekologiczne, w tym produkcja surowców do przemysłu rolno-spożywczego, stanowi ogromną szansę dla polskiej wsi. Produkcja ekologiczna żywności to: 1) efektywna forma ochrony środowiska i krajobrazu, 2) zdrowa żywność o najwyższej jakości, 3) rozwój wsi, z zachowaniem jej różnorodnych walorów. Prognoza produkcji rynkowej owoców i warzyw wskazuje, że będzie ona w najbliższych latach wzrastać. Wynikać to będzie z rozwoju przemysłu rolno-spożywczego, zwiększanego spożycia i eksportu. podaży rynkowej owoców i warzyw z roku na rok będzie wzrastać, jednak w większym stopniu owoców niż warzyw. W latach 2005/2006 2013/2014 najbardziej wzrośnie podaż rynkowa owoców, bo wskaźnik dynamiki osiągnie 139%, a warzyw 120,5%. W 2013/2014 roku podaż owoców wyniesie 2 850 tys. ton, a warzyw 3 800 tys. ton (tab. 1). Tabela 1. Przewidywania podaży rynkowej owoców i warzyw dotyczące lat 2005/2006 2013/2014 [tys. t] Produkty 2005/2006 r. 2007/2008 r. 2010/2011 r. 2013/2014 r. Owoce 2050 2500 2650 2850 139,0 Warzywa 3150 3300 3550 3800 120,6 Razem 5200 5800 6200 6650 127,9 W większym stopniu będą zwiększać się dostawy owoców i warzyw do przetwórstwa, a także do ich przetwórców na eksport. Nie będzie wyraźnie wzrastać ich konsumpcja. Obecnie poziom spożycia dorównuje, a niekiedy przewyższa poziom w państwach Unii Europejskiej (Pałasz 2002; Nosecka 2006). Produkcja przetworów Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało dodatkowe zwiększenie produkcji przetworów owocowych i warzywnych. Zwiększy się produkcja przede wszystkim mrożonek, konserw i marynat. Może też wzrosnąć produkcja przetworów pomidorowych. Natomiast zmniejszy się produkcja warzyw półprzetworzonych. Tempo wzrostu produkcji przetworów owocowych będzie nieco wolniejsze niż warzyw. Za to przewiduje się wzrost importu przetworów przemysłu rolno-spożywczego.
Perspektywy produkcji i obrotu przetworami... 259 Prognoza produkcji przetworów owocowych i warzywnych wskazuje, że w latach 2005 2013 najbardziej wzrośnie produkcja mrożonek warzyw do 139,5% a następnie dżemów, marmolady i powideł o dynamice 130,4% (tab. 2). Tabela 2. Przewidywania produkcji przetworów owocowych i warzywnych dotyczące lat 2005 2013 [tys. t] Przetwory owocowe, 830,0 850,0 890,0 970,0 116,9 mrożone owoce 320,0 345,0 365,0 400,0 125,0 soki zagęszczone 267,0 277,0 290,0 315,0 118,0 dżemy, marmolady, powidła 115,0 120,0 135,0 150,0 130,4 Przetwory warzywne, 840,0 915,0 1000,0 1100,0 131,0 mrożone warzywa 430,0 475,0 530,0 600,0 139,5 konserwy i marynaty 243,0 260,0 275,0 295,0 121,4 Wraz ze wzrostem podaży surowców do przetwórstwa zwiększy się udział przetwórstwa w zbiorach owoców, który będzie stanowił ok. 60%. Zmniejszy się np. udział odmian jabłek w przetwórstwie. Ubędzie powierzchnia sadów przydomowych, zwiększy się areał upraw odmian owoców deserowych. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego powinien służyć jako środek aktywizacji środowisk lokalnych. Sprzyjać też będzie ograniczeniu bezrobocia na wsi. Może wzrastać zatrudnienie w spółkach obsługujących średnie i duże zakłady przetwórcze, ale nie w spółkach zbyt małych. Wzrastać będzie zapotrzebowanie na przetwory owocowe i warzywne, zwłaszcza za granicą. Coraz większe uznanie społeczne będą mieć produkty ekologiczne. Wynika to ze wzrastającej świadomości konsumentów, dotyczącej zalet zdrowotnych odżywiania się owocami i warzywami, zwłaszcza ekologicznymi. Na wzrost racjonalnego odżywiania wpływają także postęp w zamożności społeczeństwa i ograniczenie bezrobocia. Produkcja ekologiczna żywności jest szansą dla polskiego rolnictwa, gdyż nie osiągnęło ono jeszcze poziomu intensywności i dzięki temu może konkurować z rolnictwem państw zachodnioeuropejskich. Atutami polskiej żywności są mały stopień chemizacji jej produkcji, umaszynowienia i specyficzna struktura agrarna. Dlatego Polska ma szansę stać się wzorem optymalnej i ekologicznej produkcji żywności. Prognozy wskazują, że samo spożycie przetworów owocowych i warzyw początkowo będzie nieznacznie wzrastać o ok. 3% rocznie, intensywniej dopiero po 2013 r. Spożycie przetwarzanych owoców i warzyw w 2005 r. wyniosło 24 kg, natomiast w 2013 r. osiągnie ok. 35 kg. W latach 2005 2013 najbardziej wzrośnie spożycie owoców południowych z puszek. Wskaźnik dynamiki wyniesie w tym wypadku 200%. Wysokie też będzie spożycie przetworów owocowych dynamika 172,8%. Zmniejszy się natomiast spożycie głownie kapusty kwaszonej (tab. 3).
260 L. Pałasz Tabela 3. Przewidywane spożycie przetworów owocowych i warzywnych w latach 2005 2013 [1kg na 1 mieszkańca] Przetwory owocowe, 8,1 8,9 10,5 14,0 172,8 dżemy, marmolady i powidła 2,5 2,7 2,9 3,5 140,0 owoce południowe w puszkach 2,3 2,6 3,0 4,6 200,0 Przetwory warzywne, 15,6 16,8 18,5 21,0 134,6 mrożonki 2,7 3,0 3,4 4,0 148,1 marynaty i konserwy 5,9 6,5 7,4 8,5 144,1 kapusta kwaszona 3,6 3,5 3,3 3,0 83,3 Eksport i import Eksport i import żywności, w tym owoców i warzyw, zwłaszcza z produkcji ekologicznej, będzie wzrastał. Dochód z eksportu produktów rolno-spożywczych, przetworów z owoców i warzyw wyniesie 20%, natomiast z eksportu produktów przemysłu spożywczego ponad 20%. Prognozy wskazują, że szczególnie wzrośnie eksport przetworów warzywnych, zwłaszcza mrożonych. Zapotrzebowanie na produkty przemysłu rolno-żywnościowego, a przede wszystkim warzyw, będzie zwiększało się zarówno wśród państw Unii, jak i WNP, głównie w Rosji. Prognoza na lata 2005 2013 wskazuje, że pod względem ilości najbardziej wzrośnie eksport przetworów warzywnych; wskaźnik dynamiki wyniesie 145,5%. Będzie on największy także po względem wartości 152,3% (tab. 4). Przy czym eksport przetworów, głównie o wysokim stopniu przetworzenia, może szczególnie zwiększyć się do nowych państw członkowskich UE. Tym bardziej, że grono tych państw od 1 stycznia 2007 r. powiększyło się o Bułgarię i Rumunię. Tabela 4. Przewidywane obroty handlu zagranicznego przetworami owocowymi i warzywnymi w latach 2005 2013 Eksport Przetwory owocowe [tys. t] 610,0 630,0 660,0 715,0 117,2 Przetwory warzywne [tys. t] 440,0 500,0 610,0 640,0 145,5 Przetwory owocowe [mln euro] 600,0 565,0 605,0 650,0 108,3 Przetwory warzywne [mln euro] 220,0 250,0 300,0 335,0 152,3 Import Przetwory owocowe [tys. t] 255,0 280,0 310,0 345,0 135,3 Przetwory warzywne [tys. t] 110,0 125,0 150,0 180,0 163,6 Przetwory owocowe [mln euro] 250,0 250,0 280,0 310,0 124,0 Przetwory warzywne [mln euro] 85,0 105,0 120,0 145,0 170,6 Saldo obrotów ogółem [mln euro] 485,0 460,0 505,0 530,0 109,3
Perspektywy produkcji i obrotu przetworami... 261 Nastąpi także wzrost importu, zwłaszcza przetworzonych owoców i warzyw. Jednak ilość tego importu nie powinna zachwiać rynku krajowego. W latach 2005 2013 w obrocie handlu zagranicznego przetworami owocowymi i warzywnymi, wskaźnik ilościowy dynamiki wyniesie 163,6%, a wartościowo 170,6%. Jednak konieczne jest wyjaśnienie, że importowane przetwory gotowe owoców i warzyw będą eksportowane do państw byłego Związku Radzieckiego, a może także do nowo przyjętych państw UE (Nosecka 2006). WNIOSKI 1. W Polsce od dawna istnieją duże i niewykorzystane naturalne możliwości produkcji owoców i warzyw, ich przetwórstwa i eksportu. 2. Produkcja surowców dla przemysłu rolno-spożywczego nie była wykorzystana, gdyż przemysł ten nie jest nienowoczesny i słabo rozwinięty. 3. Podstawowymi przeszkodami w rozwoju przemysłu rolno-spożywczego są niski poziom integracji producentów i przedsiębiorstw przetwórstwa oraz niekorzystne wahania podaży, cen i zbytu surowców i przetworów owocowo-warzywnych. 4. W Polsce nie będzie wyraźnie wzrastać konsumpcja owoców i warzyw, bo jest ona niemała, ale wyraźnie wzrośnie eksport, zwłaszcza do nowych państw UE i krajów WNP, w tym szczególnie do Rosji. 5. Rozwojowi produkcji przetwórstwa owoców i warzyw sprzyjać będą większe możliwości eksportu i dopływ kapitału inwestorów zagranicznych. PIŚMIENNICTWO Nosecka B. 2006. Raport o stanie i perspektywach rozwoju sektora owocowo-warzywnego w Polsce. Raport o stanie i perspektywach przemysłu rolno-spożywczego. Rada Gospodarki Żywnościowej przy Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa. Pałasz L. 2002. Rynek żywności ekologicznej. Uwarunkowania wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich wobec integracji z Unią Europejską. AR, Szczecin.