Wykład 3 21.03.09 CHARAKTERYSTYKA PRAWA WOLNOŚCI OBYWATELA. I PODZIAŁ PRAW I WOLNOŚCI ( OSOBISTE) 1. Podstawowe wolności człowieka i obywatela: prawo do życia od naturalnego poczęcia do naturalnej śmierci; prawo do nietykalności osobistej i bezpieczeństwa osobistego. Pozbawienie lub ograniczenie wolności człowieka może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie; każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny; osoba bezprawnie pozbawiona wolności ma prawo do odszkodowania; prawo do domniemania niewinności, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu;- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz o decydowaniu o swoim życiu osobistym; prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i nie zawistny sąd; 2. Wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz do uzewnętrzniania swojej religii. 3. Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 4. Prawo dostępu człowieka do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. 5. Wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Źródła wolności i praw określonych w Konstytucji. Zgodnie. z Konstytucją przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Zasada równości wobec prawa. Zgodnie. z Konstytucją wszyscy są wobec prawa równi. Zasada ta obejmuje: zasadę równości wobec prawa; zasadę równego traktowania wszystkich przez władzę publiczną; zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Standardy ponadnarodowej ochrony praw człowieka. 1. System ONZ. Oparty na powszechnej deklaracji praw człowieka z 10.12.1948r. Deklaracja ma charakter uchwały zgromadzenia ogólnego ONZ ( nie jest umową miedzy narodową). 2. System Rady Europy. 1
Jest to organizacja międzynarodowa, której zadaniem jest ochrona praw człowieka oraz rozpowszechnianie demokracji parlamentarnej od 26.11.1991 Polska jest w systemie Rady Europy. Kluczowym dokumentem jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw człowieka i Podstawowych wolności z 4.11.1950r. Najważniejszym organem jest Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu ( Francja). 3. System Unii Europejskiej. 4. Organem jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luxemburgu. II WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE. Związane są ze swobodą wyrażania poglądów i tworzenia zrzeszeń. Czyli każdemu zapewnia się: wolność zrzeszania się. wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społecznozawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, partiach politycznych oraz różnorodnych organizacjach społecznych; Zakazane są takiego rodzaju organizacje, w których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich; prawo do głosowania w wyborach i referendach ( przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat); prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach; prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy i instytucji publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne; prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą; inicjatywa ustawodawcza, która przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. III WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE. 1. Prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia; 2. Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy; 3. Obowiązek pracy może być nałożony przez ustawę. 4. Władze publiczne mają obowiązek prowadzenia polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia; 5. Prawo do ochrony zdrowia; 6. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze wzg. na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego; 7. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; 8. Prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa; 9. Obowiązek udzielania przez władze publiczne pomocy osobom niepełnosprawnym; 2
10. Obowiązek uwzględnienia przez państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny; 11. Rodziny, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej ( wielodzietne i niepełne) maja prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych; 12. Pomoc szczególnie przysługuje matce przed i po urodzeniu dziecka np. urlopu macierzyńskiego, wychowawczego; 13. Obowiązek prowadzenia przez władze publiczną polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłemu pokoleniu; 14. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych; 15. Władze publiczne mają obowiązek prowadzić politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli. W szczególności mają obowiązek przeciwdziałać bezdomności, wspierać rozwój budownictwa socjalnego oraz popierać działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania; 16. Władze publiczne mają obowiązek ochrony konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. IV OGRANICZENIA PRAW I WOLNOŚCI W KONSTYTUCJI. Żadne z praw i wolności określonych w Konstytucji poza godnością nie ma charakteru absolutnego. Mogą za tym podlegać ograniczeniom na zasadach określonych w Konstytucji. Ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności praw innych osób. Ograniczenia te muszą spełniać następujące warunki: 1. Muszę być ustanowione w ustawie; 2. Muszą być proporcjonalne tzn. wprowadzone w koniecznym zakresie tzn: podjęte środki są skuteczne dla realizacji założenia celu; spośród możliwych środków wybrano ten, który jest najmniej uciążliwy dla jednostki; stopień uciążliwości dla jednostki pozostaje w odpowiedniej proporcjonalności do wartości celu, któremu ograniczenie ma służyć; 3. Ograniczenia musza być konieczne w demokratycznym państwie ze wzg. na sześć kryteriów. 4. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Powyższa reguła dotycząca ograniczenia praw wolności obywatelskich odnosi się do wszystkich konstytucyjnych praw i wolności. Obowiązki jednostki: 1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność RP oraz troska o dobro wspolne; 2. Każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków; 3. Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP; 4. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny; 5. Obowiązkiem jest służba wojskowa przy tym, zakres obowiązkowej służby wojskowej określa ustawa z dnia 21.11.1967r. o powszechnym obowiązku obrony RP; 6. Każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie pogorszenie środowiska; 3
Środki ochrony wolności i praw: 1. Prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Szkoda obejmuje wyrządzenie uszczerbku zarówno w dobrach materialnych ( strata rzeczywista) jak również w dobrach niematerialnych np. wyrządzenie krzywdy, straty moralne. Organ władzy publicznej w rozumieniu tego przepisu oznacza zarówno organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej jak również organy władzy samorządowej. Samo zaś (działanie organu) może przybrać postać działania lub zaniechania. 2. Prawo do sądu: zakaz zamykania drogi sądowej; ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postępowania prawnego; dostęp do sądu, co oznacza takie ukształtowanie sądów, by żadna ze spraw jednostki nie była wyłączona z kognicji sądów; odpowiednie ukształtowanie procedury sądowej w ten sposób by umożliwiła rzeczywiste dochodzenie praw jednostki; możliwość uzyskania sprawnej egzekucji wyroku sądowego. Skarga konstytucyjna. Jest to środek prawny, który służy każdemu w celu ochrony jego konstytucyjnych wolności i praw. Skarga kierowana jest do Trybunału Konstytucyjnego. Jest to instytucja tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Przesłanki materialne wniesienia skargi konstytucyjnej. 1. Przysługuje, jeśli nastąpiło naruszenie konstytucyjnych spraw skarżącego w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, która ma charakter ostateczny; 2. Przedmiotem skargi jest ustawa lub inny akt normatywny na podstawie, którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o prawach skarżącego; 3. Skarga może być wniesiona, gdy skarżący wykorzystał wszystkie przysługujące mu w toku instancji sądowej lub administracyjnej środki zaskarżenia ( skarga ma charakter subsydiarny czyli pomocniczy); 4. Sprawa będąca przedmiotem skargi musi się pojawić w związku zaistniałym sporem prawnym. Przesłanki formalne skargi. 1. Zdolność skargową ma każdy, czyje konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone. Mogły być zarówno osoby fizyczne, prawne jak również podmioty nieposiadające osobowości prawnej; 2. Skarga musi być napisana wyłącznie przez adwokata lub Radcę Prawnego; 3. Skarga musi być złożona do Trybunału Konstytucyjnego w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku czy ostatecznej decyzji. skarga jest wolna od opłat sądowych. 3. Prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swojej wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. 4
Rzecznik działa w dwóch podstawowych formach: interwencje i wystąpienia w sprawach indywidualnych; interwencje i wystąpienia w sprawach o charakterze ogólnym. Skarga do Europejskiego Trybunału do spraw człowieka w Strasburgu. 1. Skarga musi być skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa będącego stroną konwencji; 2. Może dotyczyć wyłącznie zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było stroną konwencji ( oraz złożyło deklaracje o uznaniu jurysdykcji Trybunału) 3. Skarga nie może być bezzasadna, anonimowa; 4. Muszą być wyczerpane wszystkie środki odwoławcze przewidziane prawem krajowym; 5. skarga musi być wniesiona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. 5