OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO JAKO NARZĘDZIE PREWENCJI WYPADKOWEJ

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 20, Nr 2/2016 Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ewolucja gospodarki, społeczeństwa i systemu prawno-instytucjonalnego w kierunku budowy ładu zintegrowanego Tomasz Barański 1 OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO JAKO NARZĘDZIE PREWENCJI WYPADKOWEJ Streszczenie: Artykuł ma na celu upowszechnienie wiedzy na temat korzyści wynikających z rzetelnie przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego. Opisano w nim podstawowe akty prawne dotyczące zagadnień związanych z ryzykiem zawodowym oraz cel i sposób jego prawidłowej oceny. Zwrócono również uwagę na rolę oceny ryzyka zawodowego w prewencji wypadkowej. Słowa kluczowe: wypadek przy pracy, prewencja wypadkowa, bezpieczeństwo i higiena pracy, środowisko pracy, stanowisko pracy, zagrożenie, ryzyko zawodowe, analiza ryzyka, ocena ryzyka, identyfikacja zagrożenia, szacowanie ryzyka, wartościowanie ryzyka, ryzyko resztkowe, środki ochronne Wstęp Corocznie na całym świecie w następstwie wypadków przy pracy śmierć ponosi kilkaset tysięcy osób, natomiast miliony ludzi z ich powodu staje się niepełnosprawnymi. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce tylko w 2015 roku liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy wyniosła ogółem 87622 osoby. Z tego 86824 osoby uległy wypadkom przy pracy ze skutkiem lekkim, 495 osób uległo wypadkom z ciężkimi obrażeniami ciała oraz 303 osoby uległy wypadkom śmiertelnym. Należy w tym miejscu dodać, że oprócz niewymiernego cierpienia poszkodowanych i ich rodzin wypadki przy pracy generują wymierne i niestety znaczne skutki finansowe. Koszty wypadków przy pracy ponoszą przecież nie tylko poszkodowani i ich bliscy oraz pracodawcy, ale w głównej mierze całe społeczeństwo. Powodem takiego stanu jest organizacja i sposób finansowania systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce, który zakłada, że 1 Mgr Tomasz Barański, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 199

świadczenia z tytułu wypadków przy pracy w całości wypłacane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Skala wypadków przy pracy, tak ze względu na ich ilość jak i na koszty (społeczne i humanitarne) powoduje, że prewencja wypadkowa jest niezbędna i powinna stać się priorytetem. Jednym ze skutecznych narzędzi prewencji wypadkowej jest niewątpliwie rzetelnie przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego. Ryzyko zawodowe podstawowe akty prawne Ryzyko jest na stałe wpisane w życie każdego z nas. Występuje ono zarówno w przestrzeni osobistej jak i zawodowej. W przestrzeni zawodowej jest ono determinowane różnymi czynnikami, których charakter i natura negatywnie wpływa nie tylko na zdrowie, ale i niejednokrotnie na życie pracownika. Ze względu na naturę niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w środowisku pracy (zgodnie z Polską Normą 2 ) dzielimy na fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne. Norma 1 definiuje również czynnik niebezpieczny, jako ten, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu (wypadku przy pracy) i czynnik szkodliwy, jako ten, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia (choroby zawodowej). Problematyka bezpieczeństwa pracy znajduje swoje odzwierciedlenie nie tylko w przepisach prawa krajowego, ale również w przepisach międzynarodowych. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy zostały zawarte w wielu aktach prawnych Wspólnoty Europejskiej. Należą do nich między innymi dwie dyrektywy ustanowione przez Radę Wspólnoty Europejskiej. Jest to Dyrektywa nr 89/391/EWG 3 oraz Dyrektywa nr 89/392/EWG 4. Artykuł 6 Dyrektywy 89/391/EWG obliguje pracodawców do podjęcia niezbędnych środków profilaktycznych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników uwzględniając między innymi obowiązek zapobiegania ryzyku zawodowemu. Celem oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowisku pracy jest zatem nie tylko zidentyfikowanie występujących zagrożeń, ale również ustalenie takich środków zapobiegawczych, które po zastosowaniu ograniczą ich wpływ na osoby narażone. Muszą one być oczywiście przemyślane i odpowiednie do oszacowanego poziomu ryzyka. Samo pojęcie ryzyka w polskich aktach prawnych funkcjonuje już od 1991 roku, kiedy to art. 215 Kodeksu Pracy 5 wprowadził dla pracodawców obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowy, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o sposobach ochrony przed zagrożeniami. W początkowym okresie obowiązywania tego przepisu wielu pracodawców nie przeprowadzało oceny ryzyka za- 2 PN-80/Z-08052 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Klasyfikacja. 3 Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, nr 89/391/EWG. 4 Dyrektywa Rady z 14 czerwca 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących maszyn nr 89/392/EWG. 5 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zmianami oraz z 2015 r. Dz.U. poz. 1240). 200

wodowego na stanowiskach pracy tłumacząc się między innymi skąpą wiedzą w tym zakresie. Taka argumentacja była częściowo zasadna, ponieważ obowiązujące w tym czasie akty prawne nie definiowały pojęcia ryzyka zawodowego oraz nie określały sposobów jego oceny. W miarę upływu czasu sytuacja uległa jednak poprawie dzięki kolejnym nowelizacjom rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1997 roku 6 oraz ustanowieniu przez Normalizacyjną Komisję Problemową nr 276 ds. Zarządzania BHP (powołaną przez Polski Komitet Normalizacyjny działający przy Centralnym Instytucie Ochrony Pracy) Polskiej Normy PN-N18002: 2000 7. Zmiany wprowadzone do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej 8 oprócz nałożenia na pracodawców bezwzględnego obowiązku przeprowadzania udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego zdefiniowały także pojęcie samego ryzyka zawodowego, natomiast PN-N18002: 2000 9 określiła zasady jego oceny. Ryzyko zawodowe narzędzie prewencji wypadkowej (ocena, zasady, korzyści) Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy 10. Jest zatem ryzykiem ponoszonym przez pracownika, bezpośrednio związanym z wykonywaną przez niego pracą i konsekwencją zagrożeń występujących w środowisku pracy. Poprawnie przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego pozwala nadzorować zagrożenia i jest skutecznym narzędziem prewencji wypadkowej. Zgodnie z przytoczoną wyżej definicją ryzyko zawodowe określane jest również, jako możliwość ponoszenia strat w procesie pracy. Bardzo często jest to związane z wystąpieniem dysfunkcji struktury człowiek maszyna środowisko 11. Obecnie tworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy opiera się na racjonalizacji ryzyka zawodowego. Ocena ryzyka zawodowego jest więc niezbędnym narzędziem w zarzadzaniu bezpieczeństwem pracy. O poziomie bezpieczeństwa w odniesieniu do różnych procesów technologicznych i produkcyjnych decyduje ryzyko wypadkowe. Z kolei ryzyko zdrowotne, które związane jest z oddziaływaniem zagrożeń środowiskowych pochodzących od czynników mierzalnych takich jak np. hałas, drgania czy zapylenie jest dobrze identyfikowane i większości przypadków nie 6 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034). 7 PN-N-18002: 2000 Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 8 Adam Słomka, Zarzadzanie bezpieczeństwem i higieną pracy (Wrocław: Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu, 2013), 7. 9 PN-N-18002: 2000 Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego 10 Słomka, Zarzadzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, 7. 11 Marek Dźwiarek i inni, Wdrażanie norm bhp w małych i średnich przedsiębiorstwach. Materiały dla wykładowcy (Warszawa: Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2005), 74. 201

wynika tylko z charakteru stanowiska pracy. Opisując problematykę związaną z ryzykiem zawodowym nie można pominąć ryzyka resztkowego, które występuje na stanowisku pracy pomimo zastosowania wymaganych środków bezpieczeństwa. Ryzyko resztkowe powinno pozostawać na poziomie zredukowanym do minimum, którego wartością graniczną jest ryzyko tolerowalne. Ryzyko tolerowane natomiast wyznacza poziom, poniżej którego zejść nie wolno. Można je jednak zaakceptować w danej sytuacji, w oparciu o posiadany stan wiedzy, dostępne rozwiązania techniczne oraz koszty. Bezpieczeństwo na stanowisku pracy nie jest stanem z ryzykiem zawodowym zredukowanym do zera, ale takim w którym zapewnione są warunki pracy na poziomie odpowiadającym aktualnym możliwościom technicznym i organizacyjnym oraz posiadanej w tym zakresie wiedzy. Bezwzględnie podkreślić należy zaletę oceny ryzyka zawodowego wynikającą z faktu, że odnosząc się do zdarzeń przyszłych odnosi się bezpośrednio do zapobiegania wypadkom przy pracy. Powyższe stanowi istotę skutecznej prewencji wypadkowej. Ponadto proces oceny ryzyka ma wiele różnych cech praktycznych. Jedną z nich jest niewątpliwie zmuszenie osób zajmujących się projektowaniem procesów technologicznych i stanowisk pracy do określania technicznych i organizacyjnych środków bezpieczeństwa. Zadaniem tych środków jest zminimalizowanie występującego ryzyka do poziomu akceptowalnego tolerowanego. Sam proces oceny ryzyka zawodowego polega przede wszystkim na analizowaniu i wyznaczeniu dopuszczalności ryzyka. Jest wynikiem działań, jakie wykonuje się w systematycznym badaniu zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Po przeprowadzeniu badania wszędzie tam, gdzie jest to niezbędne podejmowane są działania mające na celu zmniejszenie ryzyka. Proces oceny ryzyka zawodowego może być przeprowadzony przez samego pracodawcę lub przez zespół powołanych przez niego ludzi. Bardzo istotne jest jednak, aby osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego znały i rozumiały jej zasady oraz potrafiły identyfikować występujące zagrożenia i oceniać ich negatywne skutki. Ważne jest również to, aby osoby te umiały formułować propozycje działań korygujących i/lub zapobiegawczych oraz oceniać ich skuteczność. Sam proces oceny ryzyka zawodowego przebiega w kilku etapach, które możemy zdefiniować, jako: etap zbierania informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego, etap identyfikacji zagrożeń, etap szacowania ryzyka w odniesieniu do poszczególnych zagrożeń, etap wyznaczenia dopuszczalności ryzyka, etap planowania działań korygujących lub zapobiegawczych, etap realizacji zaplanowanych działań, etap przekazania pracownikom informacji o wynikach oceny ryzyka zawodowego, etap sprawdzenia skuteczności zrealizowanych działań, etap okresowej oceny i aktualizacji oceny ryzyka zawodowego 12. 12 Wiktor Marek Zawieska, Ocena ryzyka zawodowego. 1. Podstawy metodyczne (Warszawa: CIOP- PIB, 2001), wydanie II zaktualizowane. 202

Najważniejszą fazą całego procesu oceny ryzyka zawodowego jest identyfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Metodę identyfikowania zagrożeń może ustalić sam zespół oceniający ryzyko zawodowe lub pracodawca. Najlepsze są metody proste i mało sformalizowane, np. lista kontrola. Bardzo często w definiowaniu zagrożeń stosowane są uogólnienia związane z mediami, które je powodują. Zaliczyć możemy do nich między innymi zagrożenia termiczne, elektryczne i mechaniczne. Pojęcia te mogą mieć zastosowanie przy zgrubnych charakterystykach bezpieczeństwa, ale są zbyt ogólne, aby mogły być wykorzystane w czasie analiz szczegółowych mających miejsce w procesie oceny ryzyka zawodowego. Przeprowadzając identyfikację zagrożeń należy zwrócić uwagę na wszystkie elementy mające wpływ na proces pracy. Zagrożenia oceniane, jako nieistotne mogą w kombinacji z innymi zagrożeniami negatywnie wpłynąć na poziom bezpieczeństwa na stanowisku pracy i znacząco go obniżyć. Należy pamiętać, że błędy popełnione na tym etapie, polegające w szczególności na pominięciu jakiegokolwiek zagrożenia spowodują wypaczenie końcowego wyniku oceny ryzyka zawodowego. Kolejną fazą procesu oceny ryzyka zawodowego jest szacowanie ryzyka. Polega ono na skalkulowaniu ryzyka z pewnym prawdopodobieństwem, na wymaganym poziomie ufności. Ryzyko (R) jest, bowiem zależnością: możliwości zaistnienia zdarzenia szkodliwego (O), ekspozycji (E) - czyli częstości lub czasu trwania narażenia oraz ludzkich i technicznych możliwości uniknięcia lub ograniczenia szkody (A) o określonej ciężkości (S): R =f (O; E; A; S) 13. Znając wartości wyżej wymienionych składowych oraz relacje pomiędzy nimi można określić wartość samego ryzyka. Po wyznaczeniu dopuszczalności ryzyka nie można zapomnieć o zaplanowaniu działań zapobiegawczych, które zapewnią możliwie jak najlepszą ochronę zdrowia i życia pracowników oraz o ich realizacji. W tym momencie pojawia się jednak często u pracodawcy problem wynikający z braku odpowiednich wolnych środków finansowych. Pochodną tego faktu jest brak realizacji zaplanowanych działań zapobiegawczych, co w konsekwencji niweczy efekt końcowy całego procesu oceny ryzyka zawodowego. Nie bez znaczenia dla poziomu ryzyka zawodowego jest również fakt, że środowisko pracy składa się z trzech zasadniczych elementów, które są niezbędne przy realizowaniu zadań, tj. ludzi je wykonujących, stosowanych środków roboczych oraz otoczenia, w którym zadania te są wykonywane. Te trzy elementy muszą być ze sobą zharmonizowane i działać zgodnie z przyjętymi zasadami. Bezpieczeństwo na stanowisku pracy jest bezpośrednio związane z poszczególnymi elementami tej struktury. Niestety praktyka pokazuje, że najsłabszym 13 Iwona Romanowska-Słomka, Adam Słomka, Zarządzanie Ryzykiem Zawodowym (Kraków- Tarnobrzeg: Tarbonus, kwiecień 2008), wydanie VI. 203

ogniwem tej struktury jest niestety człowiek. Wynika to z faktu, że nigdy do końca nie jesteśmy w stanie przewidzieć jak on się zachowa w danych konkretnych okolicznościach. Wszak zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego przyczyny ludzkie stanowią ponad 50% wszystkich przyczyn zaistniałych wypadków przy pracy. Rzetelnie przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego winna obejmować również analizę zdarzeń potencjalnie wypadkowych (zdarzeń niebezpiecznych podczas których nie dochodzi do urazu) oraz warunków sprzyjających powstaniu choroby zawodowej. W wyniku takiej oceny możemy uzyskać informacje nie tylko o zagrożeniach występujących na stanowiskach pracy, ale również o ich możliwych negatywnych skutkach. Reasumując ocena ryzyka zawodowego spełnia wiele pozytywnych funkcji. Po pierwsze jest ona niezbędna w czasie projektowania maszyn oraz stanowisk pracy, zwłaszcza przy wyborze rodzajów środków ochrony mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa pracy. Dzięki ocenie ryzyka możemy minimalizować koszty zastosowanych środków bezpieczeństwa oczywiście przy założeniu, że mają one zapewnić skuteczną ochronę zagrożonych pracowników. Pozytywnym faktem jest również to, że ocena ryzyka może być przeprowadzana przy wykorzystaniu różnych metod, a decyzja o wyborze metody należy tylko do pracodawcy lub zespołu oceniającego ryzyko. Pozwalają na to obowiązujące przepisy prawa pracy, które nie narzucają wyboru jednej konkretnej metody do oceny ryzyka zawodowego. Taki stan prawny podyktowany jest między innymi różną specyfiką poszczególnych dziedzin gospodarki, jednostek organizacyjnych i stanowisk pracy. Mając powyższe na uwadze warto wybierać metody proste oraz znane i zrozumiałe dla osób oceniających ryzyko zawodowe, aby nie doprowadzić do sytuacji, w której narzędzie wykorzystywane do osiągniecia celu stanie się celem samym w sobie. Należy również pamiętać o tym, aby szacowanie parametrów ryzyka oraz wartościowanie ryzyka przeprowadzone zostało odrębnie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia występującego na stanowisku pracy. Znane z literatury i opisane metody oceny ryzyka zawodowego możemy podzielić na ilościowe, jakościowe, indukcyjne i dedukcyjne. Metody ilościowe jak sama nazwa wskazuje wykorzystywane są do ilościowej analizy faktów, zjawisk i procesów, natomiast metody jakościowe służą do ich analizy jakościowej. O ile przy metodach ilościowych cele wyrażone są wartościami liczbowymi (odpowiednimi jednostkami miar), to przy metodach jakościowych wyrażone są one opisowo (określeniami słownymi). W metodach indukcyjnych wykorzystywana jest natomiast zasada od szczegółu do ogółu, a w metodach dedukcyjnych od ogółu do szczegółu. Metody indukcyjne swoje wnioski ogólne opierają na obserwacji zdarzeń szczegółowych i weryfikacji hipotez, natomiast w metodach dedukcyjnych wnioski szczegółowe wynikają z logicznego następstwa zdarzeń (efekt domina). Do najbardziej znanych, stosowanych i uniwersalnych metod jakościowych oceny ryzyka zawodowego zaliczamy: Metodę RISK SCORE Metoda wskaźnika ryzyka, 204

Metodę PHA (z ang. Preliminare Hazard Analysis) Wstępna Analiza Zagrożeń, Matrycową Metodę Indukcyjną JSA (Job Safety Analysis). Powszechnie stosowaną metodą ilościową jest z kolei metoda określona w PN-N-18002: 2000 Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Metoda ta wykorzystywana jest przy szacowaniu ryzyka zawodowego związanego z czynnikami mierzalnymi takimi jak np. hałas, drgania czy zapylenie. Głównym celem oceny ryzyka zawodowego jest oczywiście zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa na stanowisku pracy oraz eliminacja zagrożeń lub jeżeli nie jest to możliwe ograniczenie do minimum ich skutków. Osiągnięcie tego celu jest możliwe tylko wtedy, gdy podejmowane działania będą optymalne i systematyczne. Pomocnym narzędziem w tej sytuacji będzie plan działań korygujących i zapobiegawczych opracowany w oparciu o otrzymane wyniki oceny ryzyka zawodowego. Opracowując taki plan należy jednak wiedzieć, że zaplanowane działania będą optymalne i skuteczne tylko wtedy, gdy będą ukierunkowane na źródło zagrożenia, a zastosowane środki będą zabezpieczać i chronić jak największą liczbę pracowników. Trzeba również ustalić priorytety w odniesieniu do podejmowanych działań poddając analizie wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka oraz możliwości techniczne i ekonomiczne organizacji. Po realizacji zaplanowanych działań korygujących i/lub zapobiegawczych w celu sprawdzenia ich skuteczności trzeba ponownie przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego. Założone cele można uznać za osiągnięte dopiero wtedy, gdy zidentyfikowane zagrożenia zostaną zlikwidowane lub ryzyko przez nie powodowane zmniejszone. Identyfikacja zagrożeń oraz sama ocena ryzyka zawodowego jest procesem ciągłym dlatego powinna być przeprowadzona okresowo oraz aktualizowana zawsze wtedy, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swoją aktualność, a w szczególności przy tworzeniu nowych stanowisk pracy; przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy; po zmianie obowiązujących wymagań odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy oraz po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych 7. Bardzo istotne jest również to, aby w procesie oceny ryzyka zawodowego brali udział pracownicy lub ich przedstawiciele. Ocena ryzyka zawodowego bez ich udziału będzie obciążona różnymi błędami wynikającymi między innymi z pominięcia zagrożeń generowanych przez zachowanie pracownika oraz modyfikacje jakie on sam wprowadził w sposobie wykonywania zleconych mu zadań. Po przeprowadzeniu udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowisku pracy zgodnie z art. 226 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zmianami oraz z 2015 r. Dz.U. poz. 1268) pracodawca ma bezwzględny obowiązek poinformować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. 205

Podsumowanie Bezpieczne i higieniczne warunki pracy są zagadnieniem ważnym nie tylko z punktu widzenia pracodawcy, ale i pracownika ponieważ to on ponosi najczęściej największe koszty wypadku przy pracy czy choroby zawodowej. Wszak życie i zdrowie człowieka jest wartością bezcenną. Identyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy oraz ocena ich wpływu na osoby zatrudnione pozwala na podejmowanie właściwych działań profilaktycznych i prowadzenia odpowiedniej i spójnej polityki zapobiegania wypadkom przy pracy. Skuteczność działań podejmowanych w zakresie prewencji wypadkowej jest składową wielu czynników. Jednym z najbardziej istotnych czynników jest budowanie świadomości pracodawców i pracowników w zakresie kultury pracy. Składają się na nią takie elementy jak: normy zachowania i procedury w zakresie bezpieczeństwa pracy, organizacja stanowisk pracy, sprzęt ochrony osobistej, kształtowanie odpowiednich wzorców dotyczących bezpieczeństwa pracy wśród pracowników, promowanie dobrych praktyk oraz postawa kierownictwa i pracowników wobec spraw związanych z bezpieczeństwem pracy. Jest taka historia o trzech niewidomych, którzy dotykali zwierzę, aby odgadnąć jego gatunek. Ten, który złapał je za ogon rzekł, że to wąż. Następny dotknął nogi i stwierdził, że to drzewo. Trzeci uważał, że to ściana. Każdy był pewien swojej opinii. Żaden z nich nie zorientował się, że mają do czynienia ze słoniem. Podobnie jest z bezpieczeństwem pracy w zakładach. Większość pracodawców podejmują różne działania mające na celu poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy, lecz niewielu podchodzi do tego problemu kompleksowo. Kształtowanie wysokiej kultury pracy i odpowiednich postaw przy zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych podmiotów i poczuciu osobistej odpowiedzialności za bezpieczeństwo pozwala na ograniczenie lub nawet wyeliminowanie wypadków przy pracy. Jest to tym bardziej istotne, że w obecnych czasach kształtowanie kultury bezpieczeństwa pracy jest integralną częścią zarządzania firmą i niezwykle ważnym elementem jej wizerunku. Wymiernymi efektami wysokiej kultury bezpieczeństwa pracy są zmniejszające się lub nawet zerowe wskaźniki wypadkowości oraz redukowanie strat spowodowanych przestojami, zwolnieniami lekarskimi i utraconymi korzyściami. Dlatego też szeroko rozumiana prewencja wypadkowa powinna stać się priorytetem w codziennym funkcjonowaniu pracodawców i pracowników, a poprawnie przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego stanowi skuteczne narzędzie do osiągniecia jej celów. Bibliografia Centralny Instytut Ochrony Pracy, dostęp 05.06.2016, http://www.ciop.pl, Dyrektywa Rady z 14 czerwca 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących maszyn nr 89/392/EWG. Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy nr 89/391/EWG. Dźwiarek Marek, Gierasimiuk Józef, Krajewski Jacek, Kwiatkowski Stefan, Majchrzycka Katarzyna, Mikucki Krzysztof, Pawłowska Zofia, Pietrzak Leszek, Wdrażanie norm bhp 206

w małych i średnich przedsiębiorstwach. Materiały dla wykładowcy. Warszawa: Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2005. Kaczmarek Tadeusz, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, Warszawa: DIFIN, 2004. Państwowa Inspekcja Pracy, dostęp 05.06.2016, http://www.pip.gov.pl, PN-80 Z-08052 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. Klasyfikacja. PN-N-18002: 2000 Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Romanowska-Słomka Iwona, Słomka Adam, Zarządzanie Ryzykiem Zawodowym, Kraków- Tarnobrzeg: Tarbonus, kwiecień 2008, Wydanie VI. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034). Skuza Leszek, Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym, Gdańsk: Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, 1998. Słomka Adam, Ryzyko zawodowe, Wrocław: Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu, 2005. Słomka Adam, Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, Wrocław: Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy we Wrocławiu, 2013. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zmianami oraz z 2015 r. Dz.U. poz. 1240). Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1242 i 1442). Zasada Zdzisław, Typowe błędy w ocenie ryzyka zawodowego - opracowanie autorskie, Włocławek, 2010. Zawieska Wiktor, Marek, Ocena ryzyka zawodowego. 1. Podstawy metodyczne, Warszawa: CIOP-PIB, 2001, wydanie II zaktualizowane. Abstract Occupational risk assessment as an accident prevention tool The purpose of the article is to spread knowledge about the benefits of risk management. It includes basic legal acts about the issues of the job related risk, as well as the goal and the proper way of its evaluation. The role of risk management during accident prevention was also taken under consideration. Keywords: accident at work, accident prevention, work safety and hygiene, work environment, workplace, risk, job related risk, risk analysis, risk management, risk identification, risk management, risk evaluation, residual risk, protective measures 207