Wykorzystanie oprogramowania VNC w praktyce dydaktycznej Lilianna Skoczylas Zespół Szkół nr 6 im. Agnieszki Osieckiej ul. Tęczowa 60, 53-603 Wrocław Streszczenie W artykule przedstawiono propozycję wykorzystania darmowego, dostępnego w Internecie oprogramowania VNC (Virtual Network Computing) w celu usprawnienia i wzbogacenia procesu dydaktycznego oraz przykład jego zastosowania w dziedzinie nauczania języka obcego. Osiągnięte wyniki wskazują na pozytywne efekty zastosowania opracowanego narzędzia wspomagania pracy nauczyciela. PROBLEMY Z WYKORZYSTANIEM OPROGRAMOWANIA DO NAUCZANIA JĘZYKA OBCEGO W październiku 2003 r. nauczycielka języka niemieckiego zwróciła się do pracującej w tej samej szkole ponadgimnazjalnej autorki niniejszej pracy z prośbą o pomoc w przeprowadzeniu lekcji z wykorzystaniem programu Język niemiecki w praktyce. Ćwiczenia i testy 1, zamieszczonego na dysku CD-ROM. Zajęcia miały być prowadzone w grupach około 15-osobowych w szkolnej pracowni informatycznej dysponującej dziewięcioma stanowiskami uczniowskimi i jednym nauczycielskim podłączonymi do lokalnej sieci ethernetowej i działającymi pod kontrolą systemów z rodziny MS Windows. Głównym problemem w przeprowadzeniu tej lekcji był brak wystarczającej liczby kopii programu. Szkoła dysponowała jednym CD-ROM-em, umożliwiającym uruchomienie programu tylko na jednym stanowisku komputerowym. Przeprowadzenie takiej lekcji w warunkach, gdy kilkunastoosobowa grupa miałaby jednocześnie obserwować obraz na ekranie jednego monitora, w zasadzie mija się z celem. Trudno w takich warunkach zapewnić dydaktyczną efektywność zajęć, zwłaszcza, gdy istotą korzystania z oprogramowania wspomagającego nauczanie jest możliwość interaktywnego posługiwania się nim przez uczniów. Istniejące uwarunkowania, przede wszystkim natury materialnej, nie umożliwiały prostego rozwiązania problemu. Warunki licencji na wspomniany program nie pozwalają na powielanie oryginalnego dysku CD-ROM w celu uruchomienia osobnej kopii na każdym
stanowisku. Ponadto w wypadku takiego wariantu korzystania z programu w grę wchodziłyby wyłącznie ćwiczenia indywidualne, w zasadzie bez możliwości pracy grupowej uczniów i bez ich stałej komunikacji z nauczycielem. Natomiast zakupienie odpowiedniej liczby kopii programu, z uwagi na niedostatki finansowe szkoły, jest nierealne. Szkoła nie dysponuje również projektorem multimedialnym, który umożliwiałby wyświetlenie obrazu z komputera w dużej skali, dzięki czemu cała grupa mogłaby wygodnie śledzić pracę z programem na stanowisku nauczycielskim. Warto jednak zwrócić uwagę, iż w takim wypadku udział uczniów ograniczałby się w zasadzie do biernej obserwacji czynności o małej skuteczności z punktu widzenia procesu dydaktycznego. KONCEPCJA ROZWIĄZANIA Pomysł na rozwiązanie wskazanych wyżej trudności z racjonalnym i efektywnym użyciem programu wspomagającego naukę języka obcego opierał się na skorzystaniu z oprogramowania VNC (Virtual Network Computing) 1. W danych warunkach pracowni komputerowej, ze stanowiskami podłączonymi do sieci lokalnej, oprogramowanie to po przygotowaniu odpowiedniej konfiguracji umożliwiło interaktywną pracę grupową z programem Język niemiecki w praktyce bez naruszania licencji. Oprogramowanie VNC umożliwia prezentowanie zawartości ekranu wyświetlanego przez jeden system, pełniący rolę serwera, na ekranach innych komputerów, działających w charakterze klientów. Jest ono dostępne na warunkach licencji GNU, czyli bezpłatnie z możliwością dalszego rozpowszechniania, i w wersji na różne platformy systemowe, miedzy innymi na systemy z rodziny MS Windows oraz Linux. Darmowość, otwartość licencji i łatwa dostępność oprogramowania VNC, na przykład w Internecie, stanowią istotne czynniki przemawiające za jego zastosowaniem do wzbogacenia metodyki nauczania w warunkach szkolnych. REALIZACJA Pierwszym krokiem na drodze do praktycznej realizacji koncepcji zastosowania oprogramowania VNC było zainstalowanie serwera VNC na stanowisku nauczycielskim i klientów na stanowiskach uczniowskich. Następnie na stanowisku nauczycielskim zainstalowano program do wspomagania nauki języka niemieckiego i przeprowadzono wstępne próby funkcjonowania całości w warunkach danej pracowni komputerowej. Testy wykazały, że opóźnienie, z jakim obraz ze stanowiska nauczycielskiego pojawia się na monitorach komputerów uczniowskich, nie będzie stanowił istotnego utrudnienia w prowadzeniu lekcji.
Następnie należało odpowiednio skonfigurować zarówno komputer na stanowisku nauczycielskim jak i komputery uczniowskie tak, aby możliwie najbardziej ułatwić użytkownikom korzystanie z oprogramowania VNC. Po uruchomieniu program VNC wymaga podania adresu sieciowego lub IP serwera (w przypadku klienta) bądź przyłączanego klienta (w przypadku serwera). Dla osób bez wystarczającego przygotowania czy praktyki w dziedzinie obsługi komputerów i oprogramowania sieciowego może to być czynność skomplikowana i czasochłonna. Z tego względu stworzone zostały odpowiednie skrypty upraszczające i automatyzujące obsługę programu oraz zapewnione ułatwienia dostępu. W systemie na stanowisku nauczycielskim utworzone zostało konto użytkownika przeznaczone dla nauczyciela języka niemieckiego, a w jego w interfejsie graficznym utworzone zostały ikony z symbolami odpowiednich plików wykonywalnych programu winvnc.exe (uruchamia serwer VNC), skryptu podłączającego klientów vnc.bat (zob. Dodatek) oraz do programu Język niemiecki w praktyce. W systemach na stanowiskach uczniowskich utworzono ikony uruchamiające program klienta vnc.exe z odpowiednimi parametrami w linii polecenia (zob. Dodatek). Na zakończenie sprawdzono, czy wszystko funkcjonuje sprawnie i zgodnie z założeniami. Końcową czynnością przygotowań do przeprowadzenia lekcji języka niemieckiego w pracowni było napisanie instrukcji dla nauczycielki i przeprowadzenie praktycznego instruktażu w zakresie korzystania z komputerów w pracowni oraz zainstalowanego oprogramowania, a także zapoznanie z obowiązującym w pracowni regulaminem. PRAKTYKA LEKCYJNA Tematem pierwszej lekcji języka niemieckiego w pracowni komputerowej było użycie czasowników posiłkowych sein i haben w czasie przeszłym Perfekt. Według scenariusza przygotowanego przez nauczycielkę, uczniowie przystępujący do lekcji powinni znać od strony merytorycznej podstawowe zagadnienia związane z tematem, a od strony praktycznej podstawowe zasady obsługi komputera. Powinni też umieć współpracować w grupie nad wypracowywaniem wspólnego stanowiska. W scenariuszu lekcji przewidziano trzy formy pracy: zbiorowa, grupowa i indywidualna. Zbiorowa obejmowała instruktaż dotyczący logowania do systemu i uruchomienia oprogramowania, ogólne informacje na temat nauczania języków obcych przy wykorzystaniu komputera oraz używanego w tym celu oprogramowania, jak również przypomnienie i wyjaśnienie zasady gramatycznej dotyczącej tematu. Praca grupowa polegała na wykonywaniu ćwiczeń. W ramach pracy indywidualnej każdy uczeń samodzielnie rozwiązywał losowo wybrane przez komputer przykłady zadania testowe.
Program Język niemiecki w praktyce został uruchomiony na komputerze nauczyciela, a obraz z ekranu tego komputera za pomocą oprogramowania VNC był wyświetlany na monitorach komputerów uczniowskich. Na etapie pracy grupowej uczniowie, pracujący przy stanowiskach w grupach dwuosobowych, mogli śledzić działania prowadzone w programie, czy to przez nauczyciela, czy też przez wskazanego ucznia. Na przykład po wybraniu w programie opcji Ćwiczenia na ekranie pojawiały się różnorodne zadania gramatyczne (wybór prawidłowej odpowiedzi, uzupełnianie zdań, określanie poprawności zdań itp.). Po ukazaniu się zadania, grupa przy wskazanym przez nauczyciela stanowisku przystępowała do jego rozwiązania, a pozostali uczniowie na swoich monitorach obserwowali wpisywane odpowiedzi. Następnie program sprawdzał każde ćwiczenie i wskazywał, czy zostało ono wykonane poprawnie. Po zakończeniu wykonywania ćwiczeń grupowych uczniowie przystąpili do indywidualnego rozwiązywania testu, złożonego z losowo wybranych przez program zdań. Odpowiedzi były wpisywane przez uczniów przy kolejnych stanowiskach (bez konsultacji z kolegami), zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Na zakończenie program podał wynik testu w postaci bezwzględnej i procentowej oraz umożliwił przejrzenie poszczególnych zadań pod kątem prawidłowości rozwiązania. Autorka niniejszej pracy wzięła udział w lekcji w charakterze obserwatora, by w razie potrzeby służyć pomocą techniczną. WNIOSKI KOŃCOWE Opisana lekcja okazała się zarówno dla nauczycieli jak i uczniów ciekawym doświadczeniem edukacyjnym i wychowawczym. Sposób organizacji lekcji wpłynął dodatnio na aktywność uczniów. W trakcie wykonywania ćwiczeń każdy uczestnik zajęć mógł wpisać lub wskazać myszką odpowiedź, uwidacznianą na pozostałych monitorach. Początkowo powodowało to pewne zamieszanie, gdyż efekty równoczesnych działań poszczególnych osób nakładały się na siebie. W związku z tym ustalono nowe zasady pracy. Najskuteczniejszą metodą okazało się umieszczenie klawiatur i myszek w dobrze widocznych miejscach, tzn. na obudowach komputerów, i korzystanie z nich tylko po wskazaniu przez nauczyciela, który z uczniów ma udzielić odpowiedzi. Podsumowując można powiedzieć, że charakterem lekcja przypominała grę, w którą wciągnęli się wszyscy uczniowie. Bardzo żywo reagowali na zachodzące w trakcie zajęć zdarzenia. Z napięciem oczekiwali na wyświetlenie kolejnych pytań. Bez wątpienia aktywne zaangażowanie uczniów w prowadzone zajęcia pozwoliło w trakcie lekcji w całości zrealizować dość trudny temat.
DODATEK Zawartość skryptu vnc.bat podłączającego klientów do serwera VNC działającego na stanowisku nauczycielskim: C:\Program Files\RealVNC\WinVNC\winvnc.exe connect 192.168.0.1 C:\Program Files\RealVNC\WinVNC\winvnc.exe connect 192.168.0.2. C:\Program Files\RealVNC\WinVNC\winvnc.exe connect 192.168.0.9 Adresy IP w kolejnych wierszach skryptu odpowiadają komputerom na poszczególnych stanowiskach uczniowskich. Na stanowiskach uczniowskich utworzono ikony uruchamiające klienta programu VNC (pobieranego z serwera) z następującymi parametrami polecenia: Element docelowy: \\alpha\install$\vnc\vnc.exe 192.168.0.10 listen Rozpocznij w: \\alpha\install$\vnc Adres IP w powyższej linii poleceń jest adresem serwera (komputera na stanowisku nauczycielskim) w sieci lokalnej. 1 Strona domowa oprogramowania RealVNC jest dostępna pod adresem http://www.realvnc.com/ Z witryny tej można pobrać program w wersjach na różne platformy systemowe oraz zapoznać się z dokumentacją w języku angielskim. Opis i instrukcje w języku polskim można znaleźć miedzy innymi pod adresami: http://www.oi.pg.gda.pl/old/vnc/start.html http://www.cyber.com.pl/cyberonline/12.shtml http://www.itfaq.pl/editmodule.aspx?tabid=583&mid=1253&def=cs_itscs_cms_articles_view&articleid=13 94