Aleksander Sobota, Grzegorz Karoń - Śląski Klaster Transportu Miejskiego Centrum Rozwoju Transportu Systemy ITS w gminach województwa śląskiego analiza badań ankietowych Wstęp Działający w województwie śląskim klaster ŚKTM Śląski Klaster Transportu Miejskiego, przeprowadził wśród gmin województwa śląskiego, ankietowe badania ilościowe i jakościowe, dotyczące diagnozy stanu oraz zamierzeń jednostek samorządu terytorialnego (dalej: JST) w zakresie inteligentnych systemów transportowych. W artykule zaprezentowano wybrane wyniki badań sporządzone na podstawie opracowania [1]. Artykuł powstał podczas realizacji projektu Utworzenie Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego i jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013. 1. Metodyka badań Ankiety rozesłano drogą elektroniczną wraz z powiadomieniem telefonicznym, w pierwszym kwartale 2014 r. Wypełnione ankiety zwróciło 120 JST (rys. 1a), przy czym wypełnianie i zbieranie ankiet wspomagane było dodatkowo konsultacją telefoniczną z ankieterem [1]. W ankiecie zamieszczono między innymi pytanie dotyczące stanu aktualnego oraz planów krótkoterminowych (na najbliższe 5 lat) rozwoju tzw. inteligentnych systemów transportowych - ITS. Pytanie uwzględniało 12 predefiniowanych podsystemów lub usług ITS: 1. Monitoring miejski, 2. Obszarowe sterowanie ruchem, przy pomocy sygnalizacji świetlnej, 3. Informacja o warunkach ruchu, przekazywana za pośrednictwem np. elektronicznych tablic tekstowych i znaków o zmiennej treści (VMS), 4. Informacja o warunkach ruchu, przekazywana za pośrednictwem np. portali internetowych i aplikacji mobilnych, 5. Naprowadzanie na parkingi poprzez tablice elektroniczne, 6. Nadzór przestrzegania przepisów w ruchu drogowym (pomiar prędkości, wjazd na czerwonym świetle, przekroczenie dopuszczalnej masy całkowitej), 7. Monitoring ruchu i wykrywanie zdarzeń poprzez automatyczną analizę obrazu, 8. Dynamiczna informacja przystankowa na tablicach elektronicznych o prognozowanym czasie odjazdu pojazdów transportu publicznego, 9. Nadzór ruchu transportu publicznego (lokalizacja pojazdów, odchylenia w kursowaniu względem rozkładu jazdy), 10. Pobieranie opłat za przejazd drogą, korzystanie z transportu publicznego, parkowanie, 11. Centrum zarządzania ruchem drogowym, 12. Monitoring poziomu zanieczyszczeń.
Dodatkowo pozostawiono możliwość wskazania przez JST innych rozwiązań technicznoorganizacyjnych, które ich zdaniem należy włączyć do analizy. Natomiast szczegółowa ich analiza dla poszczególnych 120 JST, zawierająca m.in. rozkłady przestrzenne dla obszaru województwa śląskiego (por. rys. 1b rozkład jednego z ocenianych systemów ITS), zamieszczona została w opracowaniu Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego [1]. Kolejne pytania zawarte w przygotowanej na potrzeby badań ankiecie, związane z tematyką ITS, to: Czy korzystaliście państwo ze wsparcia finansowego (środki UE) na budowę systemu ITS? [Tak (proszę podać jakie)] - [Nie], Czy jesteście państwo zainteresowani pozyskaniem wsparcia finansowego na budowę systemu ITS? [Tak] - [Nie]. Odpowiedzi na powyższe pytania są uzupełnieniem diagnozy stanu aktualnego oraz zamierzeń (na najbliższą przyszłość) związanych z rozwojem systemów ITS pod względem finansowania, co jest szczególnie istotne w związku z rozpoczętym nowym programem podziału środków UE. Zgodnie z informacją zamieszczoną na stronach Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju z Funduszy Europejskich 2014-2020 "W latach 2014-2020 Polska zainwestuje 82,5 mld euro z unijnej polityki spójności. 23 maja 2014 r. Komisja Europejska zatwierdziła Umowę Partnerstwa, najważniejszy dokument określający strategię inwestowania Funduszy Europejskich w nowej perspektywie. Obecnie trwają negocjacje krajowych i regionalnych programów operacyjnych" 1. Śląski Klaster Transportu Miejskiego (ŚKTM) zebrał również od JST podstawowe informacje niezbędne do intensyfikacji działań i rozwoju ŚKTM w kierunku osiągnięcia celów zawartych w Strategii rozwoju ŚKTM. Rozkład odpowiedzi na pytanie Jakiego rodzaju wsparcia oczekiwaliby Państwo od Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego? zamieszczono na rys. 9b 1 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju http://www.mir.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie_2014_2020/strony/start.aspx
a) b) Rys. 1. Rozkład przestrzenny na tle czterech subregionów województwa śląskiego: a) JST (gminy), do których skierowano ankietę (z podziałem na JST, które udzieliły i które nie udzieliły odpowiedzi), b) JST (gminy), które oceniły system ITS Dynamiczna informacja przystankowa na tablicach elektronicznych o prognozowanym czasie odjazdu pojazdów transportu publicznego w kontekście rozwoju systemu publicznego transportu zbiorowego w gminie JST
2. Zbiorcze wyniki dla wszystkich JST biorących udział w badaniach ankietowych Wyniki ogólne, przedstawiające zagregowaną liczbę odpowiedzi w kontekście zamierzeń dotyczących ITS dla wszystkich JST, zamieszczono na rysunkach od 2 do 7. a) b) Rys. 2. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Monitoring miejski, b) Obszarowe sterowanie ruchem, przy pomocy sygnalizacji świetlnej (wartości bezwzględne) a) b) Rys. 3. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Informacja o warunkach ruchu, przekazywana za pośrednictwem np. elektronicznych tablic tekstowych i znaków o zmiennej treści (VMS), b) Informacja o warunkach ruchu, przekazywana za pośrednictwem np. portali internetowych i aplikacji mobilnych (wartości bezwzględne)
a) b) Rys. 4. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Naprowadzanie na parkingi poprzez tablice elektroniczne, b) Nadzór przestrzegania przepisów w ruchu drogowym (pomiar prędkości, wjazd na czerwonym świetle, przekroczenie dopuszczalnej masy (wartości bezwzględne) a) b) Rys. 5. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Monitoring ruchu i wykrywanie zdarzeń poprzez automatyczną analizę obrazu, b) Dynamiczna informacja przystankowa na tablicach elektronicznych o prognozowanym czasie odjazdu pojazdów transportu publicznego (wartości bezwzględne)
a) b) Rys. 6. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Nadzór ruchu transportu publicznego (lokalizacja pojazdów, odchylenia w kursowaniu względem rozkładu jazdy), b) Pobieranie opłat za przejazd drogą, korzystanie z transportu publicznego, parkowanie (wartości bezwzględne) a) b) Rys. 7. Diagnoza stanu systemu ITS dokonana przez JST w swoich gminach: a) Centrum zarządzania ruchem drogowym, b) Monitoring poziomu zanieczyszczeń (wartości bezwzględne)
a) b) Rys. 8. Rozkład odpowiedzi JST w kontekście finansowania systemów ITS: a) Czy korzystaliście państwo ze wsparcia finansowego (środki UE) na budowę systemu ITS?, b) Czy jesteście państwo zainteresowani pozyskaniem wsparcia finansowego na budowę systemu ITS? (wartości bezwzględne i względne) a) b) Rys. 9. Rozkład odpowiedzi JST w kontekście współpracy ze Śląskim Klastrem Transportu Miejskiego: a) Czy Gmina byłaby zainteresowana przystąpieniem do ŚKTM w roli Partnera?, b) Jakiego rodzaju wsparcia oczekiwaliby Państwo od Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego? (wartości bezwzględne i względne) Podsumowanie Przedstawione wyniki ogólne wartości zbiorcze dla wszystkich JST obrazują znaczne zróżnicowanie i brak spójności przestrzennej oraz systemowej rozwiązań ITS w gminach województwa śląskiego, zarówno dla stanu obecnego, jak również dla zamierzeń na najbliższą przyszłość (5 lat). Jest to w dużej mierze uwarunkowane zróżnicowaniem lokalnych potrzeb
stosowania ITS w poszczególnych gminach, wynikającym ze stopnia ich wzajemnej spójności (aglomeracji). Wyniki ogólne potwierdzają również konieczność prowadzania zindywidualizowanych i szczegółowych badań, związanych z identyfikacją potrzeb określonych rozwiązań systemowych ITS w poszczególnych gminach, a szczególnie z uwzględnieniem ich wzajemnej aglomeracji. Jest to szczególnie istotne w subregionie centralnym województwa, w którym znajduje się obszar o szczególnym charakterze strukturalnym konurbacja górnośląska. Wstępną diagnozę stanu i planów rozwoju systemów ITS, zawierającą wyniki szczegółowej analizy dla poszczególnych gmin (JST), zamieszczone w opracowaniu Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego [1]. Należy przy tym pamiętać, że identyfikacji potrzeb dokonywały samodzielnie poszczególne JST, co z jednej strony pozwala założyć, że ocena wykonana została z uwzględnieniem znajomości lokalnej specyfiki, a z drugiej strony nie wykluczony jest również brak doświadczenia w sporządzaniu takich diagnoz, przez osoby wypełniające ankiety szczególnie biorąc pod uwagę możliwości integracji systemowej i obszarowej usług ITS dla dużych aglomeracji i ich otoczenia. Bibliografia: 1. Karoń G., Sobota A., Mateusiak P.: Analiza stanu istniejącego systemów transportowych w aglomeracji śląskiej, w kontekście kształtowania komodalności i przepustowości sieci transportowej w miastach, na podstawie analizy i weryfikacji badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych przez firmę badawczą w zakresie funkcjonowania systemu transportowego aglomeracji górnośląskiej. Śląski Klaster Transportu Miejskiego, Katowice 2014. dr inż. Aleksander Sobota, dr inż. Grzegorz Karoń adiunkci w Katedrze Systemów Transportowych i Inżynierii Ruchu, Wydziału Transportu Politechniki Śląskiej. Członkowie Śląskiego Klastra Transportu Miejskiego.