Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Założenia do prognozy produkcji roślinnej w Polsce do roku 2020 Stanisław Krasowicz Jan Kuś Janusz Igras Puławy, 2009
Opracowania przygotowane na konferencję Kierunki zmian w produkcji roślinnej w Polsce do roku 2020, która odbyła się w IUNG-PIB w Puławach w dniach 16-17.06.2009, wzbogacone (uzupełnione) o wybrane informacje z literatury, dają podstawy do sformułowania założeń do prognozy produkcji roślinnej w Polsce do roku 2020. Założenia te mogą stanowić materiał do dyskusji i przemyśleń. Przewidujemy, że w przyszłości będą one przedstawione w formie opracowania w serii Studia i Raporty IUNG-PIB. PROGNOZA
Prognozowanie zmian stanowi ważne wyzwanie dla nauki, która powinna odegrać istotną rolę w myśleniu o przyszłości. Nie istnieje tylko jedna metoda prognozowania, która jest optymalna w każdej sytuacji prognostycznej. Mimo powszechności stosowania metod ekonometrycznych znaczenie metod niematematycznych (np. scenariuszy) nadal jest duże.
Założenia podstawowe: Z uwagi na specyfikę produkcji roślinnej i wielokierunkowość wykorzystania surowców roślinnych prognozowanie kierunków zmian wymaga uwzględnienia m.in.: - stanu aktualnego; - zmian warunków przyrodniczych i organizacyjnoekonomicznych; - przemian w produkcji zwierzęcej; - nowych kierunków wykorzystania surowców roślinnych; - kierunków ewolucji WPR.
Zmiany w użytkowaniu gruntów Aktualnie w Polsce 16 177 tys. ha /GUS/ Prognoza 2020 13 900 tys. ha /J. Pawlak/ w tym w gosp. rolniczych 13 500 tys. ha Oparta na modelu prognoza przekształceń gruntów ornych na obszary zurbanizowane wskazuje na potrzebę wyłączenia z użytkowania rolniczego do roku 2030 około 526 tys. ha W niektórych regionach kraju ze względu na małą podaż gleb słabych zachodzi potrzeba przeznaczenia na cele urbanizacyjne gleb dobrych /T. Stuczyński, A. Łopatka/ GO na cele energetyczne/a. Faber/ - w zależności od scenariusza 1,7 3,1 mln ha - konieczny wzrost plonów zbóż 2,2 5,0% rocznie Wniosek: Potrzeba urealnienia zapotrzebowania Ministerstwa Gospodarki na biomasę pochodzenia rolniczego, jeśli rolnictwo ma pogodzić funkcje produkcji żywności i produkcji na cele energetyczne. Warunkiem bezpieczeństwa żywnościowego kraju i ograniczenia niekorzystnego wpływu produkcji na cele energetyczne na wzrost cen żywności jest wzrost plonów. /A. Faber/
Wpływ zmian klimatycznych na plony Scenariusze zmian klimatu przewidują, że im większy wzrost temperatury powietrza tym większa liczba anomalii pogodowych, które skutkują stratami w plonach. Zjawiskiem klimatycznym mającym coraz większe znaczenie dla upraw jest susza. 2 scenariusze długookresowych zmian GFDL - znaczny spadek sum opadów w stosunku do wielolecia 1961-1990 - wzrost średniej temperatury o 5 o C - obniżenie plonów zbóż (pszenica, żyto) o ok. 10% GISS - nieznaczne zmiany sum opadów atmosferycznych - wzrost średniej temperatury o 3,5 o C - nieznaczne zmiany plonów Z analizy prognoz klimatycznych publikowanych w ostatnich latach wynika, że bardzo realne jest spełnienie prognozy zbliżonej do scenariusza GISS. Prognozy plonów różnią się w zależności od scenariusza. /J. Kozyra i inni/
Zmiany zasobów cieplnych oraz coraz większa zmienność warunków meteorologicznych spowodują potrzebę wprowadzenia do produkcji nowych roślin uprawnych lub zwiększenia areału obecnie uprawianych roślin.
Zmiany klimatyczne Prognoza średnich wartości temp. powietrza dla Sandomierza na lata 2021-2030 i średnie wartości temp. powietrza w Miskolcu i St. Poelten w latach 1961-1990 Źródło: Stuczyński T. i in., 2007 W Polsce za około 20 lat warunki termiczne mogą być zbliżone do tych, jakie występowały na Węgrzech i w Dolnej Austrii.
Wpływ WPR UE /M. Wigier/ 1. Zachowanie możliwości wsparcia rynkowego jest istotne z polskiego punktu widzenia szczególnie w sektorach silnie oddziałujących na środowisko oraz mających duże znaczenie ekonomiczne dla gospodarki regionów. 2. Instrumenty interwencji rynkowej są ważne dla większości średnich gospodarstw, mających mniejsze możliwości radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi. 3. Gospodarstwom towarowym potrzebne jest wsparcie w zakresie nowych instrumentów zarządzania ryzykiem. 4. Jednym z głównych instrumentów WPR powinny pozostać płatności bezpośrednie. 5. Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna odgrywać wiodącą rolę w procesie stymulowania przekształceń strukturalnych, przeciw-działania zmianom klimatycznym, racjonalizacji gospodarowania zasobami wodnymi, ochronie różnorodności biologicznej oraz wykorzystania źródeł energii odnawialnej. Problemy podstawowe: Jaka koncepcja WPR będzie realizowana po roku 2013? Jak głębokie będą skutki kryzysu?
Wpływ WPR na rozwój rolnictwa /S. Stańko/ 1. WPR jeden z podstawowych czynników kształtujących warunki rozwoju rolnictwa. 2. Ewolucja WPR zmierza w kierunku dalszego ograniczania interwencji rynkowej. 3. Coraz większy wpływ rynku i jego parametrów na rolnictwo ma spowodować by: rolnictwo było w stanie sprostać wymaganiom rynku poprzez dostosowanie produkcji do jego potrzeb; nie była zakłócana konkurencja w handlu międzynarodowym; wzmocnić konkurencyjność i innowacyjność w sektorze rolnym, aby był on w stanie stawiać czoło wyzwaniom rynku globalnego.
Sytuacja demograficzna Polski w roku 2020 /J. Ziemięcki/ Prognozy I wg ONZ (wariant średni) II wg GUS III wg USA IV wg Rajkiewicza Ludność w tys. 37 840 37 229 37 949 37 200
Prognoza zmian obszarowych MRiRW do 2020r. /2004/ Ogólna liczba gospodarstw powyżej 1 ha Udział gospodarstw najmniejszych (1-2 ha) Udział gospodarstw powyżej 20 ha ok. 1683 tys. ok. 40%; (2002 r. 26%) 12%, (2002 r. 6%)
Uwarunkowania organizacyjno-ekonomiczne /W. Ziętara/ 1. Dominować będzie w najbliższej przyszłości model rolnictwa zachodnioeuropejskiego, oparty na gospodarstwach rodzinnych. W Polsce północnej i zachodniej także inne formy prawne np. spółki z o.o. 2. Nasilające się zjawisko polaryzacji gospodarstw. 3. Dominować będzie system tzw. integrowanej produkcji. 4. W Polsce dominować będzie model rolnictwa dualnego: gospodarstwa socjalne i towarowe. 5. Różne formy podmiotów gospodarczych w rolnictwie: gospodarstwa i przedsiębiorstwa. 6. Tendencja spadku udziału rolnictwa w wartości dodanej brutto. 7. Zmniejszenie udziału pracujących w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujących.
Uwarunkowania organizacyjno-ekonomiczne /W. Ziętara/ 8. Wobec szybszego tempa wzrostu kosztów pracy poza rolnictwem i cen środków produkcji od tempa wzrostu cen produktów rolniczych następował będzie spadek jednostkowej opłacalności produkcji rolniczej. 9. Podstawowy i realny sposób zmniejszenia dystansu między dochodami zatrudnionych w rolnictwie i poza rolnictwem to wzrost ekonomicznej wydajności pracy w rolnictwie, głównie przez wzrost powierzchni gospodarstw. 10. Tempo poprawy struktury obszarowej w drodze dzierżaw i zakupów ziemi jest uzależnione od poziomu gospodarczego rozwoju kraju, który stwarza rolnikom możliwości pracy poza rolnictwem.
Postęp w hodowli głównych roślin uprawnych /E. Arseniuk, T. Oleksiak/ 1. Stan polskiej hodowli i jej perspektywy na najbliższe dziesięciolecie, zwłaszcza w zakresie potrzeb krajowych, ocenić trzeba pozytywnie. 2. Coraz większego znaczenia nabierają jakość plonu i wymagania technologiczne odmian zarówno z powodów środowiskowych jak i czysto ekonomicznych. 3. Wzrost zapotrzebowania na odmiany lepiej dostosowane do uprawy w gospodarstwach ekologicznych. 4. Wprowadzanie do uprawy odmian odpornych. 5. Kluczowym warunkiem wykorzystania osiągnięć hodowli roślin jest radykalna poprawa w zakresie zaopatrzenia w nasiona nowych odmian, tak aby stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego stało się standardowym elementem technologii produkcji.
Zmiany w produkcji zwierzęcej /J. Krupiński/ Działania priorytetowe to m.in.: 1. Efektywna produkcja bezpiecznej i funkcjonalnej żywności pochodzenia zwierzęcego (o wysokich walorach jakościowych i kulinarnych); 2. Podniesienie kwalifikacji zawodowych i poziomu wykształcenia hodowców, producentów rolnych oraz umocnienie działań na rzecz organizacji samorządowych; 3. Poprawa ogólnego stanu zdrowotnego pogłowia zwierząt i warunków sanitarnych; 4. Wyodrębnienie z budżetu państwa puli środków finansowych na działanie związane z ochroną agrobioróżnorodności, a szczególnie wspieranie programów ochrony zasobów genetycznych krajowych ras i odmian zwierząt; 5. Wspieranie poprzez dopłaty do hodowli na terenach o szczególnie trudnych warunkach środowiskowych; 6. Stabilizacja rynku produktów rolnych, a szczególnie produktów pochodzenia zwierzęcego.
Zmiany w produkcji zwierzęcej /J. Krupiński/ W ostatnich latach zwierzęta gospodarskie odgrywają coraz większą rolę jako modele doświadczalne w medycynie ludzkiej, a nawet prowadzone są w wielu ośrodkach naukowych świata, w tym również w Instytucie Zootechniki, prace nad zwierzętami transgenicznymi, mogącymi w przyszłości być dawcami narządów dla człowieka.
Zmiany w produkcji zwierzęcej /J. Krupiński/ Kierunki zmian 1. Uwarunkowania organizacyjno-strukturalne oraz kierunki prac hodowlanych wyznaczają kierunki zmian produkcji zwierzęcej w Polsce do roku 2020. 2. Ważnym wyznacznikiem zmian będzie też dążenie do poprawy konkurencyjności polskiego rolnictwa. 3. Będzie się dokonywała koncentracja stad, uwzględniająca jednak dobrostan zwierząt i realizację koncepcji rozwoju zrównoważonego. 4. Zmiany w produkcji zwierzęcej w Polsce będą zależały od stopnia i tempa rozwoju działań priorytetowych. 5. Występuje konieczność doskonalenia gospodarki paszowej i dostosowania jej do wymogów efektywnej produkcji bezpiecznej i funkcjonalnej żywności pochodzenia zwierzęcego.
Zmiany w produkcji zwierzęcej /J. Kopiński/ Pogłowie Bydło ogółem w tym: krowy mleczne Trzoda chlewna w tym: lochy Owce Kozy Drób Konie Obsada DJP/100 ha UR W tys. szt. prognoza 2020 2007 5 880 5 696 2 820 2 727 17 365 18 129 1 690 1 767 330 332 130 144 100 065 99 805 345 329 47,7 44,5
Zmiany w mechanizacji produkcji roślinnej w Polsce do 2020 r. /J. Pawlak/ 1. Zmiany jakościowe polegające na wyposażeniu maszyn rolniczych w aparaturę rejestrującą i gromadzącą informacje o technologii produkcji surowców żywnościowych pochodzenia roślinnego, a także w aparaturę niezbędną dla rolnictwa precyzyjnego pojawiają się w Polsce najpierw w grupie gospodarstw o największej skali produkcji. 2. Stopniowo w strukturze parku ciągnikowo-maszynowego zwiększać się będzie udział sprzętu zapewniającego poszanowanie środowiska naturalnego, wysoką jakość produkcji surowców żywnościowych, przystosowanego do stosowania biopaliw, gwarantującego zwiększony komfort i bezpieczeństwo obsługi. 3. Liczba użytkowanych w rolnictwie środków mechanizacji produkcji roślinnej przejściowo będzie jeszcze rosła, jednak z biegiem czasu zacznie spadać wraz ze zmniejszeniem się liczby gospodarstw rolniczych. Cały czas będzie rosnąćśrednia moc ciągników i wydajność maszyn roboczych.
Ochrona roślin /S. Pruszyński/ 1. Metoda chemiczna jest obecnie podstawą ochrony upraw przed organizmami szkodliwymi i nie należy zakładać, że sytuacja ta zmieni się radykalnie w najbliższych 15 latach. 2. Nastąpi dawno oczekiwany dynamiczny wzrost stosowania metody biologicznej w ochronie roślin. 3. Ukierunkowanie hodowli na zwiększenie odporności lub tolerancyjności odmian na organizmy szkodliwe będzie się sukcesywnie zwiększać. Metoda najtańsza i najbardziej zalecana w ochronie roślin. 4. W dążeniu do opracowania i szybkiego wdrażania integrowanej ochrony należy widzieć przyszłość ochrony roślin. 5. Koncepcja integracji zakładająca maksymalne, ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin i oparcie ochrony upraw na wykorzystaniu zjawiska samoregulacji w największym stopniu odpowiada nie tylko przyszłemu zagwarantowaniu produkcji wysokiej jakości żywności a także założeniom rozwoju zrównoważonego.
Produkcja zbóż /J. Grabiński, G. Podolska/ Prognozy dotyczące areału uprawy zbóż w Polsce w roku 2020 (w mln ha) Gatunek zboża Prognoza wg trendu Prognoza wg autorów pracy Pszenica 2,08 2,15 Żyto 0,38 1,10 Jęczmień 1,07 1,10 Pszenżyto 1,66 1,70 Owies 0,42 0,45 Kukurydza 0,64 0,80 Mieszanki zbożowe 1,74 0,90 Plony zbóż w roku 2020 Według trendu 3,4 t/ha Wg Grabińskiego i Podolskiej W najbliższych latach postęp technologiczny nabierze pewnego przyspieszenia, czemu będą sprzyjać między innymi przemiany w strukturze gospodarstw. Plony zbóż 3,75 t/ha. Takie plony przy założonym areale 8,2 mln ha dałyby zbiory roczne przekraczające 30 mln t ziarna. Jednocześnie ze zmianami zainteresowanie poszczególnymi gatunkami zbóż postępować będą zmiany w ich plenności, co w efekcie doprowadzi do zwiększenia krajowych zbiorów o około 10%. Powstające nadwyżki produkcji ziarna będą wykorzystywane do produkcji bioenergii
Produkcja zbóż /S. Stańko/ Według Stańko S. /SGGW/ prognoza 2020 Areał zbóż 8,4 mln ha W wyniku poprawy plonowania i zmian struktury gatunkowej zbóż produkcja ziarna zbóż w Polsce może się zwiększać rocznie o 1,3% osiągając w roku 2020 32,9 mln ton. Plon 3,9 t/ha Zróżnicowanie wzrostu plonów kukurydza 1,6% rocznie do 7,5 t/ha pszenica 1,4% rocznie do 4,9 t/ha jęczmień 1,2 rocznie do 3,8 t/ha żyto 0,7% rocznie do 2,5 t/ha
Rzepak /S. Stańko/ W latach 2000-2006 powierzchnia uprawy średnio rocznie wzrastała o 31 tys. ha; W latach następnych wzrost powierzchni będzie mniejszy; Produkcja będzie się zwiększać szybciej niż powierzchnia uprawy; Tendencja wzrostowa plonów 1,6% rocznie; Plony w 2020 r. 3,3 t/ha; Zbiory ok. 2 mln t. Czynnikiem ograniczającym rozszerzenie uprawy rzepaku jest jakość gleb /J. Kuś/ Według Kusia i Fabera (2007) Uwzględniając produkcję na cele konsumpcyjne oraz substytucji Paliwowej łączny prognozowany areał uprawy rzepaku w 2020 roku powinien wynosić 950 tys. ha, przy plonie 3 t z ha.
Produkcja ziemniaka /W. Nowacki IHAR/ Zbiory około 10 mln t byłyby optymalnymi. Do roku 2020 należy przewidywać niewielki wzrost produkcji nasiennej kwalifikowanego materiału zwiększającego pokrycie potrzeb produkcji towarowej, przy zmniejszającej się jednak powierzchni upraw ziemniaka w kraju. Dynamika zmian pow. uprawy ziemniaka w Polsce i prognoza do 2020 r. Źródło: W. Nowacki Zbiory ziemniaka w Polsce w latach 1990-2007 i prognoza do 2020 r. Źródło: W. Nowacki
Dwa warianty określające przyszłość uprawy ziemniaka w Polsce. /W. Nowacki IHAR/ 1. Wariant standardowy (typowo europejski). 2. Wariant specjalistyczny (Polska jest krajem specjalizującym się w uprawie ziemniaka z tytułu uwarunkowań przyrodniczych oraz realizacji zrównoważonego rozwoju rolnictwa).
Bilans zagospodarowania zbiorów ziemniaka w Polsce w 2020 r. (2 warianty prognozy) Wyszczególnienie Pow. uprawy (tys. ha) Plon (t ha -1 ) Zbiory (tys. t) Import (tys. t) Razem przychody Zagospodarowanie (tys. t): Ziemniaki jadalne Reprodukcja Przemysł skrobiowy Gorzelnictwo Przemysł przetwórczy Eksport Pasza Ubytki i straty Wariant standardowy 350 23 8 050 200 8 250 4 180 875 800 100 1 000 50 130 825 Wariant specjalistyczny 550 25 13 750 200 13 950 5 560 1 395 1 200 1 000 1 100 100 2 300 1 295
Produkcja pasz /J. Księżak, M. Staniak/ Zapotrzebowanie pasz będzie wyznaczone wielkością pogłowia zwierząt i postępem w technologiach produkcji zwierzęcej (systemy żywienia, wydajność) 1. W dalszym ciągu występować może zmniejszanie powierzchni TUZ i uzyskiwanej z nich produkcji, ale tempo zmian zapewne będzie słabsze niż w poprzednich 15 latach. 2. Zbiory z TUZ dotychczas nie wykorzystane mogą być przeznaczane na cele energetyczne. 3. Znacznie więcej biomasy z TUZ będzie konserwowane w postaci kiszonki i sianokiszonki. 4. Kukurydza będzie znaczącym źródłem pasz dla przeżuwaczy, a ziarno istotnym komponentem mieszanek pasz treściwych dla trzody chlewnej i drobiu. 5. Wzrastać będzie zapotrzebowanie na kiszonkę z kukurydzy jako surowiec do produkcji biogazu, a ziarno do produkcji bioetanolu.
Produkcja pasz /J. Księżak, M. Staniak/ 6. Rośliny motylkowate wieloletnie i ich mieszanki z trawami (pomimo, że dostarczają paszy zrównoważonej pod względem zawartości białka i energii) będą odgrywały mniejszą rolę w bilansach pasz objętościowych. 7. Nasiona roślin strączkowych i ich mieszanki ze zbożami będą tylko w niewielkim stopniu uzupełniały bilans materiałów paszowych. Nieco większe ich znaczenie, tak jak i roślin motylkowatych, będzie w gospodarstwach ekologicznych. 8. Rola ziemniaka jako surowca paszowego w dalszym ciągu będzie się zmniejszała. 9. Ziarno zbóż i produkty uboczne przemysłu młynarskiego będą głównym surowcem paszowym, jednak udział wysokobiałkowych materiałów w biomasie pasz będzie się zwiększała, a głównym źródłem białka będzie importowana, poekstrakcyjna śruta sojowa.
Rośliny strączkowe /J. Podleśny, J. Księżak/ 1. W najbliższych latach powinien nastąpić znaczący wzrost powierzchni uprawy roślin strączkowych, ich udział w strukturze zasiewów oraz podniesieniu poziomu plonowania. 2. Konieczne jest zwiększenie ekonomicznej opłacalności uprawy roślin strączkowych i działania rozwijające rynek roślin strączkowych. 3. Wprowadzenie zakazu stosowania nasion z roślin genetycznie modyfikowanych, zgodnie z Ustawą o paszach spowoduje bardzo duży deficyt tego typu surowców w produkcji pasz. Według wstępnych analiz importowanąśrutę sojową można zastąpić poekstrakcyjnąśrutą rzepakową oraz nasionami rodzimych gatunków roślin strączkowych. Jednak powierzchnia ich uprawy powinna się zwiększyć do ok. 500 tys. ha. 4. Uprawa roślin strączkowych może odgrywać coraz większą rolę w rolnictwie integrowanym, a zwłaszcza ekologicznym, gdzie nie można stosować nawożenia mineralnego i chemicznych środków ochrony roślin.
Uprawa roślin na cele energetyczne /M. Matyka/ Produkcja surowców na cele energetyczne przez rolnictwo to nowe wyzwanie, z jakim do tej pory ten dział gospodarki nie miał do czynienia. Wyznacznikiem zainteresowania tym kierunkiem produkcji rolniczej są regulacje prawne na poziomie kraju i UE. Prognoza małorealna Według Europejskiej Agencji Środowiska w oparciu o model CAPSIM w Polsce do roku 2030 można przeznaczyć pod uprawę na cele energetyczne ok. 4,5 mln ha. Prognoza realna i racjonalna /J. Kuś, A. Faber/ W perspektywie najbliższych lat pod uprawy roślin na cele energetyczne można przeznaczyć: maksymalnie 1,7 mln ha gruntów w tym: 0,5 mln ha pod produkcję rzepaku na biodiesel 0,6 mln ha na produkcję ziemiopłodów przeznaczonych na etanol 0,6 mln ha pod plantacje trwałe roślin energetycznych
Uprawa roślin na cele energetyczne /M. Matyka/ Jeśli projekt rozwoju biogazowi rolniczych zostanie wprowadzony w fazę realizacji i będzie wykonany w 50% to w skali kraju do produkcji biogazu będziemy musieli przeznaczyć ok. 0,3 mln ha. Należy również pamiętać, że chociaż słoma pozyskiwana na cele energetyki będzie stanowić produkt dodatkowy (plon uboczny) obok ziarna to będzie musiała ona być zebrana z powierzchni 1 1,5 mln ha. Uwzględniając istniejące uwarunkowania można stwierdzić, że w perspektywie roku 2020 w Polsce pod produkcję roślinną przeznaczoną na cele energetyczne potrzeba będzie ok. 2 mln ha. Dodatkowo na 1 1,5 mln ha prowadzona będzie równorzędna produkcja na cele energetyczne i żywnościowe.
Gospodarka nawozowa /M. Fotyma, J. Igras, J. Kopiński/ W Polsce, z uwagi na relatywnie niskie plony i stan agrochemiczny gleb potrzebna jest umiarkowana intensyfikacja nawożenia. 1. Dla uzyskania przyrostu plonu ziarna zbóż o 100 kg ha -1 należy dodatkowo zastosować co najmniej 2 kg N ha -1. 2. Dążąc do zwiększenia plonów zbóż do 5 t ziarna z ha należy zwiększyć dawki nawozów pod zboża o około 30 kg N ha -1 tj. o ok. 50% w stosunku do dawek obecnie stosowanych. 3. Dla uzyskania przyrostu plonu zbóż o 100 kg ha -1 należy dodatkowo zastosować co najmniej 0,8 kg P 2 O 5 i 0,6 kg K 2 O ha -1. 4. Dążąc do zwiększenia plonów zbóż do 5 t ha -1 trzeba zwiększyć dawki nawozów pod zboża o około 12 kg P 2 O 5 i 10 kg K 2 O ha -1 tj. o około 40% w stosunku do dawek stosowanych obecnie. 5. Salda bilansów nawozowych wskazują na znaczne rozpraszanie azotu, fosforu i potasu z rolnictwa do środowiska. Jak można temu zapobiegać?
Prognoza stanu agrochemicznego gleb Polski na rok 2020 wg trendów /T. Jadczyszyn, K. Filipiak, J. Igras/ Wyszczególnienie ph Zawartość fosforu mg P 2 O 5 100 g -1 Zawartość potasu mg K 2 O 100 g -1 2020* 6,2 19,3 17,5 2004 5,9 14,2 13,3 *opracowano na podstawie monitoringu w średniointensywnych gospodarstwach, prowadzonego w około 700 gospodarstwach przez SCHR, stosujących średnio 150-160 kg NPK ha -1 W średniointensywnych gospodarstwach kontrolnych prowadzących produkcję towarową stwierdzono poprawę odczynu oraz zasobności gleb w przyswajalny fosfor i potas. Trendy opracowane na podstawie danych z gospodarstw towarowych (średniointensywnych) świadczą o pozytywnych zmianach stanu agrochemicznego gleb.
Produkcja ogrodnicza /M. Matyka/ 1. W porównaniu z innymi gałęziami produkcji rolniczej polskie ogrodnictwo najszybciej dostosowuje się do nowych technologii. Szczególnie dotyczy to szeroko rozumianego postępu biologicznego, technicznego i organizacyjnego. Do polskiego ogrodnictwa bardzo szeroko wprowadzane są wylansowane w krajach UE nowe odmiany roślin ogrodniczych i nowoczesne metody produkcji, często oparte na technologii hi-tech. 2. Zagrożenia związanego z konkurencją. 3. Aktualnie i perspektywicznie polskie produkty ogrodnicze mają i będą miały duże znaczenie w handlu zagranicznym. Mimo niewielkiej powierzchni przeznaczonej pod uprawę ich udział w strukturze wymiany handlowej jest znaczny. 4. W przypadku owoców, warzyw i grzybów oraz ich przetworów można uznać, że są to produkty, które decydują o dodatnim bilansie handlu zagranicznego, a wartość salda w handlu tymi produktami stanowi około 40% wartości salda wszystkich produktów rolnospożywczych.
Perspektywy uprawy chmielu w Polsce /J. Dwornikiewicz/ 1. W najbliższych latach w Polsce powierzchnia uprawy chmielu utrzyma się na poziomie ok. 2200 2300 ha, z możliwością zwiększenia, nawet o kilkaset ha w przypadku korzystnej koniunktury, drogą powiększania plantacji. 2. Stabilizacja liczby plantatorów (2007 1066) lub nawet jej zmniejszenie. 3. Restrukturyzacja odmianowa. 3 odmiany chmielu: Lubelski, Marynka i Magnum zajmują ponad 90% powierzchni uprawy. Struktura odmianowa i tendencje zmian wychodzą naprzeciw zapotrzebowaniu rynku. 4. Perspektywiczny poziom produkcji chmielu w Polsce w roku 2020 opierał się będzie na wszelkich kontraktach: krajowych i zagranicznych.
Perspektywy uprawy tytoniu w Polsce /T. Doroszewska/ 1. Przemysł tytoniowy: generuje 7-7,5% wartości dochodów budżetu państwa i 7% wartości dodanej w gospodarce. 2. Produkcja tytoniu w Polsce powinna w najbliższych latach wzrastać. Jednak utrzymanie produkcji tytoniu na dotychczasowym lub wyższym poziomie będzie uwarunkowane opłacalnością tej uprawy (ceny skupu liści oraz wielkości płatności dla producentów) a także obowiązującymi regulacjami prawnymi. 3. Aktualny systemem płatności obowiązuje do 2009 r. Po ewentualnym ograniczeniu dopłat i obecnych cenach, czy zniesieniu cła dla surowca spoza Wspólnoty nasz surowiec mimo spełnionych wysokich norm jakościowych i środowiskowych nie będzie konkurencyjny względem surowca z innych rejonów świata, gdzie cena pracy jest relatywnie niska. 4. Produkcja tytoniu źródło dochodu i czynnik ograniczający bezrobocie.
Struktura agrarna wywiera wpływ na stan aktualny polskiego rolnictwa, ale utrudnia też prognozowanie zmian.
Powierzchnia GO pod zasiewami w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007) Powierzchnia gosp. (ha UR) Do 5 ha 5 10 10 15 15 20 20 30 30 50 powyżej 50 RAZEM Powierzchnia GO (tys. ha) 1 593 1 963 1 449 970 1 170 1 073 3 097 11 315 % 14,1 17,3 12,8 8,6 10,3 9,5 27,4 100,0
Powierzchnia uprawy zbóż w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007)* Powierzchnia gosp. (ha UR) Do 5 ha 5 10 10 15 15 20 20 30 30 50 powyżej 50 RAZEM Powierzchnia upr. zbóż (tys. ha) 1 207 1 575 1 136 735 867 772 2 055 8 348 */źródło Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 r., GUS 2008 Trend zmian plonów (2000-2007): y = 0,40x + 28,6 (R 2 = 0,08) % 14,4 18,9 13,6 8,8 10,3 9,2 24,6 100,0
Powierzchnia uprawy ziemniaka w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007) Powierzchnia gosp. Powierzchnia upr. ziemniaka (ha UR) (tys. ha) Do 5 ha 167 5 10 129 10 15 76 15 20 45 20 30 46 30 50 32 powyżej 50 55 RAZEM 550 Trend zmian plonów (2000-2007): y = - 2,05 + 195,7 (R 2 = 0,08) % 30,4 23,5 13,7 8,2 8,4 5,8 10,0 100,0
Powierzchnia uprawy rzepaku w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007) Powierzchnia gosp. Powierzchnia upr. rzepaku (ha UR) (tys. ha) Do 5 ha 22 5 10 36 10 15 36 15 20 33 20 30 50 30 50 76 powyżej 50 544 RAZEM 797 Trend zmian plonów (2000-2007): y = 0,82x + 20,2 (R 2 = 0,31) % 2,8 5,5 4,5 4,1 6,3 9,6 68,2 100,0
Powierzchnia uprawy buraka c. w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007) Powierzchnia gosp. Powierzchnia upr. buraka c. (ha UR) (tys. ha) Do 5 ha 4 5 10 17 10 15 29 15 20 24 20 30 35 30 50 36 powyżej 50 103 RAZEM 248 Trend zmian plonów (2000-2007): y = 13,7x + 262,5 (R 2 = 0,56) % 1,6 6,9 11,7 9,7 14,1 14,5 41,5 100,0
Liczba gospodarstw utrzymujących krowy Wielkość stada (szt.) 1 2 3 4 5 9 10 19 20 49 ponad 50 Razem (tys.) Pogłowie (tys.) 1996 tys. % 861 68 249 20 127 10 19 1,5 1,5 0,1 1,8 0,1 1 259 - tys. 560 131 94 45 10 1,3 2002 841 - % 66 16 11 5 1 0,1 2007 tys. % 441 67 76 12 63 10 52 8 22 3 2,4 0,5 656 2 854 Udział w pogł. (%) 3 9 16 30 29 14 - -
Gospodarstwa prowadzące chów trzody chlewnej Wielkość stada (szt.) 1 4 5 9 10 19 20 49 50 99 100 199 200 499 powyżej 500 Razem (tys.) Pogłowie (tys.) 1996 tys. % 473 42 193 19 199 19 146 14 38 4 12 1 3 0,3 1,7 0,16 1 029-2002 tys. 256 117 144 133 48 21 8 2 728 - % 35 16 20 18 7 3 1 0,3 2007 tys. % 255 38 100 15 122 18 112 17 43 6 21 3 9 1 2,3 0,4 664 18 512 Udział w pogł. (%) 3 4 9 18 16 15 13 22 - -
Gospodarstwa bezinwentarzowe na podstawie PSR (2002) Wielkość gosp. UR w ha 1996 2002 tys. % tys. % 1 2 272,0 58,8 397,1 76,8 2 3 109,1 38,8 166,6 59,2 3 5 93,5 24,2 148,7 42,6 5 10 68,1 13,1 109,7 25,7 10 15 16,5 7,6 27,7 15,2 15 20 5,6 6,3 9,9 11,8 20 50 6,3 8,4 12,0 12,5 50 100 1,6 29,1 3,4 25,4 Ponad 100 2,2 64,7 3,5 46,7 Razem 575,0 28,1 878,7 44,9
Podsumowanie 1. Przygotowane na konferencję opracowania umożliwiają sformułowanie założeń do prognozy zmian w produkcji roślinnej w Polsce do roku 2020. 2. Przedstawione założenia uwzględniają tylko ważniejsze kierunki i aspekty zmian, ale mogą być podstawą do prognozowania i dyskusji. 3. Analiza opracowań i próba sformułowania założeń wskazują luki informacyjne i ewentualne płaszczyzny do współpracy oraz tematykę pogłębionych ekspertyz. 4. Czy można zatem uznać, że cele konferencji i warsztatów zostały zrealizowane?
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Założenia do prognozy produkcji roślinnej w Polsce do roku 2020 Stanisław Krasowicz Jan Kuś Janusz Igras Puławy, 2009 Dziękujemy za uwagę