Uwarunkowania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości kształcenia w polskich szkołach wyższych 1

HANDEL WEWNĘTRZNY 2014;5(352):185-196 185 Agnieszka Piasecka Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Uwarunkowania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości kształcenia w polskich szkołach wyższych 1 Streszczenie Celem rozważań jest przedstawienie wybranych uwarunkowań funkcjonowania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości kształcenia w odniesieniu do polskich szkół wyższych. Uwaga autorki koncentruje się na międzynarodowych standardach i wskazówkach dotyczących elementów systemu zapewnienia jakości, związanych z Procesem Bolońskim oraz wybranych regulacjach prawnych z tego zakresu obowiązujących w Polsce. W artykule zaprezentowane zostały wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w 79 polskich szkołach wyższych, dotyczące wybranych elementów wewnętrznych systemów zapewnienia jakości kształcenia w kontekście europejskich standardów i wskazówek z tego zakresu. Analiza wyników badań wskazuje, że działania realizowane w badanych uczelniach w ramach funkcjonujących systemów są zgodne z europejskimi standardami i wskazówkami. Słowa kluczowe: wewnętrzny system zapewnienia jakości kształcenia, europejskie standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia, uwarunkowania prawne. Kody JEL: I23 Wstęp Od uchwalenia w roku 2000 Strategii Lizbońskiej problematyka zapewnienia jakości kształcenia w uczelniach jest jednym z ważniejszych tematów dotyczących edukacji na poziomie wyższym w Europie. W dokumencie tym za główny cel stojący przed Unią Europejską uznano zbudowanie do roku 2010 najbardziej konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Jednym z kluczowych czynników prowadzących do jego realizacji jest doskonalenie jakości kształcenia oraz systemów kształcenia i doskonalenia zawodowego (Buchner-Jeziorska 2010). W obszarze szkolnictwa wyższego działania ukierunkowane na utrzymanie bądź doskonalenie jakości świadczonych usług są określane mianem zapewnienia jakości. W odniesieniu do obszaru kształcenia termin ten obejmuje procesy oceny, akredytacji lub audytu przeprowadzane przez niezależne agencje funkcjonujące w otoczeniu szkół wyższych (zewnętrzne zapewnienie jakości) oraz procesy samooceny, oceny studentów oraz monitoringu realizowane w uczelni i jej jednostkach organizacyjnych (wewnętrzne zapewnienie jakości). 1 Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki. handel_wew_5-2014.indd 185 2015-01-27 13:13:32

186 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Działania podejmowane w ramach zapewnienia jakości powinny mieć charakter systemowy (Lisiecka 2001; Standardy i wskazówki 2005). W Polsce zapewnienie jakości w szkołach wyższych opiera się na systemie akredytacji państwowej i środowiskowej stanowiących zewnętrzne zapewnienie jakości oraz wewnętrznych systemach zapewnienia jakości funkcjonujących w uczelniach. Istota wewnętrznego systemu zapewnienia jakości Celem wewnętrznego systemu zapewnienia jakości jest osiągnięcie wysokiej jakości kształcenia (Dz.U. z 2007 r. Nr 164, poz. 1166). Jakość kształcenia w odniesieniu do szkolnictwa wyższego jest pojęciem wielowymiarowym. Można ją określić jako: rezultat negocjacji między wszystkimi uczestnikami procesu kształcenia, przy czym negocjacje te dotyczą realizacji przez szkolnictwo wyższe ich oczekiwań. System szkolnictwa wyższego powinien starać się jak najlepiej te oczekiwania zrealizować m.in. poprzez jasne określenie celów kształcenia na poziomie wyższym (Vroeijenstijn 1995, s. 42). W takim ujęciu do uczestników procesu kształcenia można zaliczyć: studentów, środowisko akademickie, pracodawców, rząd, społeczeństwo. Tadeusz Wawak zwraca uwagę, że jakość kształcenia to rezultat synergii działań przede wszystkim dwóch grup podmiotów szkoły wyższej i studentów. Determinanty jakości kształcenia obejmują zatem: po stronie uczelni: pracowników naukowo-dydaktycznych, realizowane programy kształcenia i plany studiów, organizację studiów, zarządzanie szkołą, wyposażenie uczelni oraz jej otoczenie; po stronie studentów: poziom determinacji kształcenia się, zdolności i talenty osobiste, uwarunkowania rodzinne i ekonomiczne studiowania, stan zdrowia (Wawak 2012). Działania podejmowane w ramach wewnętrznego systemu zapewnienia jakości mają prowadzić do poprawy jakości procesu kształcenia. Powinny zatem dotyczyć wymienionych wyżej czynników wpływających na jakość. Tradycyjne elementy wewnętrznego zapewnienia jakości funkcjonujące w polskich szkołach wyższych to ocena okresowa nauczycieli akademickich, hospitacja zajęć przez przełożonych oraz przestrzeganie standardów akademickich. Analiza literatury wskazuje, że nie ma jednego powszechnie przyjętego w polskich szkołach wyższych wzorca systemu zapewnienia jakości. Można jednak wskazać cechy charakterystyczne dla tego systemu, który powinien (Kells 2000): być ukierunkowany na uczelnię, to znaczy nastawiony przede wszystkim do wewnątrz, opierać się na doskonaleniu, być integralny i zrozumiały, mieć charakter cykliczny i obejmować główne aspekty funkcjonowania uczelni, posiadać wystarczające fundusze. handel_wew_5-2014.indd 186 2015-01-27 13:13:32

AGNIESZKA PIASECKA 187 Można również określić wymagania i standardy dotyczące elementów, z jakich wewnętrzny system zapewnienia jakości powinien się składać. Do najczęściej wymienianych elementów wewnętrznego systemu zapewnienia zalicza się (Chmielecka 1999): przegląd kadry nauczającej, ocenę jednostek, przegląd programów nauczania, badanie opinii studentów, badanie opinii pracodawców i absolwentów. Działania podejmowane w ramach wewnętrznego systemu zapewnienia jakości zależą od standardów wskazanych w określonych dokumentach o zasięgu krajowym oraz międzynarodowym. Międzynarodowe standardy w zakresie budowania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości w szkołach wyższych Od 1999 roku w Europie realizowany jest Proces Boloński, który stanowi próbę zorganizowania systemu szkolnictwa wyższego w Europie tak, aby stał się on powszechnie zrozumiały i godny zaufania, a jednocześnie pozostał zróżnicowany, czy wręcz szczycący się swą różnorodnością (Kraśniewski 2009, s. 7). Jednym z postulatów stawianych państwom biorących udział w Procesie Bolońskim jest współdziałanie w obszarze zapewniania jakości kształcenia. Dokumentem o charakterze strategicznym z tego zakresu jest raport z 2005 roku (znany także jako Raport z Bergen) zatytułowany: Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. Zawarte w nim wskazówki dotyczące wewnętrznego zapewnienia jakości w szkołach wyższych obejmują siedem grup standardów: 1. Szkoła wyższa powinna posiadać politykę i określone procedury w zakresie jakości oferowanych usług oraz realizować strategię na rzecz ciągłej poprawy jakości. Dokumenty te powinny posiadać formalny status i być powszechnie dostępne. 2. W szkole wyższej powinny funkcjonować mechanizmy dotyczące okresowego zatwierdzania, monitoringu realizowanych programów kształcenia oraz ich efektów. 3. Ocenianie studentów powinno odbywać się na podstawie przyjętych kryteriów. 4. Szkoła wyższa powinna posiadać metody gwarantujące, że kadra prowadząca zajęcia posiada odpowiednie kompetencje. 5. Szkoła wyższa powinna posiadać wystarczające zasoby wspomagające naukę studentów. 6. Szkoła wyższa powinna posiadać systemy informacyjne służące do gromadzenia i przekazywania informacji dotyczących skutecznego zarządzania oferowanymi programami studiów i innymi działaniami. 7. Szkoła wyższa powinna publikować informacje dotyczące oferowanych programów studiów i ich efektów. Wdrożenie europejskich standardów wewnętrznego zapewnienia jakości powinno doprowadzić do poprawy kształcenia oferowanego studentom oraz rozwoju kultury zapewnienia jakości. handel_wew_5-2014.indd 187 2015-01-27 13:13:32

188 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Uwarunkowania prawne wewnętrznych systemów zapewnienia jakości w polskich uczelniach Do dokumentów mających podstawowe znaczenie dla opracowywania i wdrażania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości w polskich uczelniach należą: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym, zawierająca informacje o Polskiej Komisji Akredytacyjnej (PKA), rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego, statut i uchwały Polskiej Komisji Akredytacyjnej, wewnętrzne dokumenty uczelni (statut, uchwały, zarządzenia). W świetle ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, Polska Komisja Akredytacyjna jest instytucją działającą na rzecz doskonalenia jakości kształcenia. Zajmuje się oceną jakości kształcenia na kierunkach studiów (ocena programowa), a także oceną działalności jednostek organizacyjnych uczelni (ocena instytucjonalna). Opinie i wnioski PKA są podstawą do podejmowania decyzji przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego w zakresie m.in. utworzenia uczelni czy przyznania prawa do prowadzenia określonego kierunku studiów (Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.). W Rozporządzeniu z dnia 29 września 2011 roku (Dz.U. z 2011 r. Nr 207, poz. 1232) przedstawiono elementy oceny programowej oraz instytucjonalnej jednostek uczelni. Wśród nich znajdują się wymagania dotyczące wewnętrznego systemu zapewnienia jakości. Ocena programowa obejmuje funkcjonowanie systemu w obszarze analizy efektów kształcenia i doskonalenia programu studiów, zaś instytucjonalna w zakresie konstrukcji systemu i jego oddziaływania na doskonalenie jakości kształcenia. Z kolei w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 23 sierpnia 2012 roku (Dz.U. z 2012 r., poz. 983) wskazano, że wewnętrzny system zapewnienia jakości powinien odnosić się do wszystkich aspektów i etapów procesu dydaktycznego, w tym w sposób szczególny uwzględniać formy weryfikowania efektów kształcenia na kierunkach studiów oraz ocenę dokonywaną przez studentów, a także wnioski z monitorowania karier absolwentów. Analizując dokumenty Polskiej Komisji Akredytacyjnej dotyczące kryteriów oceny programowej i instytucjonalnej, można odnaleźć konkretne wymagania względem wewnętrznego systemu zapewnienia jakości. Mówią one o (Uchwała nr 1/2011): opracowaniu przejrzystej struktury zarządzania kierunkiem studiów, dokonywaniu systematycznej oceny efektów kształcenia, uczestniczeniu pracowników, studentów oraz innych interesariuszy zewnętrznych w procesach zapewniania jakości, budowania kultury jakości oraz podejmowania decyzji dotyczących jakości kształcenia, funkcjonowaniu wewnętrznych procedur zapewnienia jakości umożliwiających weryfikację i ocenę efektywności wszystkich elementów wpływających na jakość kształcenia. O ostatecznym kształcie systemu zapewnienia jakości w uczelni decydują wewnętrzne dokumenty szkoły wyższej. Uchwały i zarządzenia zawierają informacje o celu funkcjonowania systemu, podmiotach wchodzących w jego skład, procedurach zapewnienia jakości, efektach kształcenia. handel_wew_5-2014.indd 188 2015-01-27 13:13:32

AGNIESZKA PIASECKA 189 Elementy wewnętrznych systemów zapewnienia jakości w polskich uczelniach w świetle europejskich standardów i wskazówek - wyniki badań Badania zostały przeprowadzone w 79 szkołach wyższych na terenie Polski w latach 2011-2013. Dobór do próby miał charakter celowy. Badania zostały zrealizowane na podstawie kwestionariusza ankietowego skierowanego do rektorów uczelni. Głównym celem badań było udzielenie odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu elementy wewnętrznych systemów zapewnienia jakości funkcjonujących w polskich szkołach wyższych spełniają europejskie standardy z tego zakresu, sformułowane w Raporcie z Bergen. Przedstawione w artykule wyniki badań dotyczą czterech grup standardów z zakresu: monitorowania programów nauczania i ich efektów, oceniania studentów, zapewnienia zasobów wspomagających proces kształcenia studentów oraz gromadzenia, analizowania i wykorzystywania informacji dotyczących procesu kształcenia. W tabeli 1 przedstawiono rozkład odpowiedzi na pytanie: Jakie formalnie zatwierdzone działania z zakresu monitorowania programów nauczania i ich efektów są realizowane w ramach systemu zapewnienia jakości w Państwa szkole? Odpowiedzi pochodzą z 79 uczelni. Tabela 1 Częstość występowania działań związanych z monitorowaniem programów nauczania i ich efektów Rodzaj działania Odpowiedzi % N % obserwacji Opracowanie i publikacja zamierzonych efektów kształcenia 72 12,4 91,1 Selekcja kandydatów (przeprowadzanie egzaminów wstępnych, rozmów kwalifikacyjnych) 26 4,5 32,9 Regularna ocena zgodności programów nauczania ze standardami kształcenia 66 11,4 83,5 Opracowanie sylwetki absolwenta 67 11,6 84,8 Badanie zgodności zakresu prowadzonych zajęć z działalnością badawczą pracowników naukowo-dydaktycznych 41 7,1 51,9 Funkcjonowanie formalnych procedur zatwierdzania programów nauczania przez organ inny niż jednostka prowadząca dany program 43 7,4 54,4 Regularne zbieranie opinii studentów nt. realizowanych programów 70 12,1 88,6 Badanie oczekiwań pracodawców nt. programów nauczania 58 10,0 73,4 Regularne zbieranie opinii absolwentów nt. jakości kształcenia 65 11,2 82,3 Ewaluacja zajęć dokonywana przez prowadzących 60 10,4 75,9 Inne 11 1,9 13,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań własnych. handel_wew_5-2014.indd 189 2015-01-27 13:13:32

190 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Uzyskane wyniki wskazują, że w badanych uczelniach najczęstszymi działaniami z zakresu monitorowania programów kształcenia oraz ich efektów są: opracowanie i publikacja efektów kształcenia (72 uczelnie), regularne zbieranie opinii studentów nt. realizowanych programów (70 uczelni), opracowanie sylwetki absolwenta (67 uczelni), regularna ocena zgodności programów nauczania ze standardami kształcenia (66 uczelni), regularne zbieranie opinii absolwentów nt. jakości kształcenia (65 uczelni). Działaniem najrzadziej realizowanym jest selekcja kandydatów na studia. Brak selekcji kandydatów w postaci egzaminów wstępnych czy rozmów kwalifikacyjnych jest związany zapewne z niżem demograficznym, który skutkuje coraz mniejszą liczbą chętnych do studiowania. Uczelnie, chcąc prowadzić kształcenie na określonych kierunkach studiów, rezygnują z dodatkowych działań selekcyjnych poprzestając na stawianiu minimalnych wymagań wobec kandydatów. Wśród innych działań zostały wskazane m.in.: monitorowanie praktyk zawodowych, hospitacja zajęć, działania realizowane przez uczelniane lub wydziałowe zespoły ds. jakości kształcenia, badania prowadzone przez Akademickie Biuro Karier w zakresie efektów kształcenia na rynku pracy, badanie oczekiwań kandydatów. Kolejny analizowany standard dotyczył procesu oceniania studentów. W tabeli 2 przedstawiono działania z tego zakresu realizowane według respondentów w badanych szkołach wyższych. Odpowiedzi pochodzą z 79 uczelni. Tabela 2 Częstość występowania działań związanych z ocenianiem studentów Odpowiedzi % Rodzaj działania obserwacji N % Opracowanie i publikacja kryteriów, zasad i procedur oceniania 71 23,8 89,9 Funkcjonowanie formalnych mechanizmów regulujących kwestię zmiany kryteriów, zasad i sposobów oceniania 29 9,7 36,7 Przegląd wymagań stawianych pracom dyplomowym 71 23,8 89,9 Przegląd wymagań egzaminacyjnych 56 18,8 70,9 Przegląd wymagań i zakresu egzaminu dyplomowego 63 21,1 79,7 Inne 8 2,7 10,1 Źródło: jak w tabeli 1. Do najczęstszych działań związanych z ocenianiem studentów zaliczono opracowanie i publikację kryteriów, zasad i procedur oceniania oraz przegląd wymagań stawianych pracom dyplomowym takie działania są realizowane w prawie 90% badanych uczelni. handel_wew_5-2014.indd 190 2015-01-27 13:13:33

AGNIESZKA PIASECKA 191 Najmniej popularne działanie to funkcjonowanie formalnych mechanizmów regulujących kwestię zmiany tych kryteriów, zasad i sposobów oceniania taką odpowiedź zaznaczyło tylko 29 respondentów. Wśród innych propozycji znalazły się także: analiza semestralna efektów kształcenia na poziomie uczelni i na poziomie wydziałów, regulacje kryteriów przyznawania stypendium Rektora, ocena praktyk studenckich przez pracodawców, powoływanie specjalnych komisji ds. zatwierdzania i weryfikacji tematów prac licencjackich i magisterskich, przegląd wymagań stawianych pracom zaliczeniowym. Kolejny omawiany standard dotyczy zapewnienia zasobów w procesie kształcenia. W tabeli 3 przedstawiono rozkład odpowiedzi na pytanie: Jakie działania związane z zapewnieniem zasobów wspomagających proces kształcenia studentów są realizowane w ramach systemu zapewnienia jakości w Państwa szkole? Odpowiedzi pochodzą z 78 uczelni. Tabela 3 Częstość występowania działań związanych z zapewnieniem zasobów wspomagających proces kształcenia studentów Rodzaj działania Odpowiedzi % N % obserwacji Analiza i ocena infrastruktury dydaktycznej oraz pomocy dydaktycznych 71 13,8 91,0 Ocena wyposażenia bibliotek 68 13,3 87,2 Dostęp studentów do komputerowych baz danych w uczelni i poza nią 71 13,8 91,0 Ocena pracy poszczególnych jednostek administracyjnych 53 10,3 67,9 Badanie oczekiwań studentów nt. infrastruktury dydaktycznej 45 8,8 57,7 Funkcjonowanie strony internetowej uczelni 68 13,3 87,2 Możliwość kontaktowania się przez Internet z pracownikami 67 13,1 85,9 Wyznaczanie opiekunów dla studentów określonego kierunku i roku studiów 63 12,3 80,8 Inne 7 1,4 9,0 Źródło: jak w tabeli 1. Uzyskane wyniki wskazują, że w badanych uczelniach najczęstszymi działaniami ukierunkowanymi na zapewnienie studentom odpowiednich zasobów wspomagających proces kształcenia są: analiza i ocena infrastruktury dydaktycznej oraz pomocy dydaktycznych (71 uczelni), dostęp studentów do komputerowych baz danych w uczelni i poza nią (71 uczelni). W ponad 80% badanych uczelni elementy wewnętrznego zapewnienia jakości obejmują: ocenę wyposażenia bibliotek, funkcjonowanie strony internetowej uczelni, możliwość kontaktowania się przez Internet z pracownikami, wyznaczanie opiekunów dla studentów określonego kierunku i roku studiów handel_wew_5-2014.indd 191 2015-01-27 13:13:33

192 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Tylko w 45 uczelniach prowadzone są wśród studentów badania na temat ich oczekiwań względem infrastruktury dydaktycznej. Stan wyposażenia sal dydaktycznych zależy przede wszystkim od posiadanych przez szkoły wyższe środków finansowych, które, uwzględniając aktualną sytuację szkolnictwa wyższego, są ograniczone. Zatem informacje zwrotne od studentów dotyczące ich oczekiwań prawdopodobnie nie zostałyby uwzględnione w procesie podejmowania decyzji z tego zakresu. Wśród odpowiedzi inne znalazły się m.in.: dyżury e-learningowe pracowników, ocena ankietowa pracy dziekanatów, organizowanie dodatkowych kursów i seminariów studenckich. Kolejny analizowany obszar wewnętrznego systemu zapewnienia jakości obejmował zagadnienia gromadzenia, analizowania i wykorzystywania informacji dotyczących procesu kształcenia (przede wszystkim programów studiów). W tabeli 4 przedstawiono działania z tego zakresu realizowane w badanych szkołach wyższych. Odpowiedzi pochodzą z 78 uczelni. Tabela 4 Częstość występowania działań związanych z gromadzeniem, analizowaniem i wykorzystywaniem informacji dotyczących procesu kształcenia Odpowiedzi % Rodzaj działania obserwacji N % Zbieranie opinii absolwentów nt. podjęcia zatrudnienia zgodnie z ukończonym kierunkiem studiów 68 23,1 87,2 Regularne obliczanie mierników skuteczności kształcenia 17 5,8 21,8 Badanie zadowolenia studentów z programów nauczania 51 17,3 65,4 Regularne obliczanie własnych mierników efektywności funkcjonowania szkoły 15 5,1 19,2 Spotkania informacyjne kierownictwa uczelni ze studentami 56 19,0 71,8 Poddanie się procedurze akredytacji środowiskowej 20 6,8 25,6 Regularny przegląd kierownictwa dotyczący doskonalenia jakości kształcenia (w tym oceny funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości) 61 20,7 78,2 Inne 6 2,0 7,7 Źródło: jak w tabeli 1. Zdaniem respondentów, w badanych uczelniach najczęściej podejmowane działania polegają na: zbieraniu opinii od absolwentów nt. zatrudnienia zgodnie z ukończonym kierunkiem studiów (68 uczelni), dokonywaniu przeglądu kierownictwa dotyczącego doskonalenia jakości kształcenia (61 uczelni). handel_wew_5-2014.indd 192 2015-01-27 13:13:33

AGNIESZKA PIASECKA 193 Najrzadziej występujące działania związane są ze stosowaniem mierników skuteczności kształcenia oraz efektywności funkcjonowania szkoły taką odpowiedź zaznaczyło odpowiednio 17 oraz 15 respondentów. Wśród innych działań wskazanych w kwestionariuszu ankiety znalazły się: opiniowanie programów kształcenia przez interesariuszy zewnętrznych, analiza rozkładu ocen sesji oraz ocen ukończenia studiów, poddanie się procedurom akredytacyjnym, prowadzenie badań ankietowych ewaluacyjnych dla studentów uczestniczących w praktykach zawodowych, przeprowadzanie audytów wewnętrznych. Podsumowanie Podsumowując zaprezentowane wyniki badań należy stwierdzić, że wszystkie działania ujęte w czterech grupach europejskich standardów z tego zakresu są realizowane w ramach wewnętrznych systemów zapewnienia jakości funkcjonujących w badanych polskich szkołach wyższych. Należy podkreślić, że działania występujące najczęściej, takie jak: opracowanie i publikacja zamierzonych efektów kształcenia, opracowanie i publikacja kryteriów, zasad i procedur oceniania studentów czy zbieranie opinii absolwentów nt. podjęcia zatrudnienia zgodnie z ukończonym kierunkiem studiów wynikają z obowiązujących w Polsce przepisów prawa i są ujęte w kryteriach obligatoryjnej oceny programowej dokonywanej przez Polską Komisję Akredytacyjną. Natomiast najrzadziej podejmowane są działania obejmujące np.: dodatkową selekcję kandydatów, wykorzystywanie mierników skuteczności i efektywności kształcenia nie mają charakteru obligatoryjnego. Ich stosowanie wynika z dokumentów wewnętrznych uczelni, częściowo są także ujęte w ocenie instytucjonalnej jednostek organizacyjnych szkoły wyższej. Realizowanie tych działań mogłoby jednak dostarczyć wiele cennych informacji na temat kierunków doskonalenia jakości kształcenia. Wewnętrzne systemy zapewnienia jakości funkcjonujące w polskich szkołach wyższych są przede wszystkim efektem uczestnictwa Polski w Procesie Bolońskim, stąd dokumenty opracowane przez lub na zlecenie sygnatariuszy tego Procesu stanowią istotny czynnik kształtowania elementów systemów. Opublikowane w 2005 roku europejskie standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości w szkolnictwie wyższym są dokumentem strategicznym z tego zakresu. Do uwarunkowań budowania wewnętrznych systemów zapewnienia jakości należą także przepisy prawne danego kraju oraz dokumenty opracowane na poziomie uczelni lub jej jednostek organizacyjnych. Badania przeprowadzone w 79 polskich szkołach wyższych dowiodły, że funkcjonujące w nich wybrane elementy wewnętrznych systemów zapewnienia jakości są zgodne z europejskimi standardami i wskazówkami z tego zakresu. handel_wew_5-2014.indd 193 2015-01-27 13:13:33

194 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Bibliografia Buchner-Jeziorska A. (2010), Polska wobec wyzwań strategii lizbońskiej, (w:) Buchner-Jeziorska A., Dziedziczak-Foltyn A. (red.), Proces Boloński. Ideologia i praktyka edukacyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Chmielecka E. (1999), Założenia wewnętrznych systemów zapewniania jakości kształcenia, (w:) Woźnicki J. (red.), Model zarządzania publiczną instytucją akademicką, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa. Kells H.R. (2000), Procesy samooceny. Przewodnik do samooceny w szkolnictwie wyższym, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin. Kraśniewski A. (2009). Proces Boloński to już 10 lat, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa. Lisiecka K. (2001), Przegląd koncepcji zapewnienia i oceny jakości kształcenia w polskim szkolnictwie wyższym, (w:) Lisiecka K. (red.) Zapewnienie jakości kształcenia w szkole wyższej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki (Dz.U. z 2007 r. Nr 164, poz. 1166). Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 23 sierpnia 2012 zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz.U. z 2012 r., poz. 983). Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej (Dz.U. z 2011 r. Nr 207, poz. 1232). Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego (2005), Materiały z konferencji europejskich ministrów do spraw szkolnictwa wyższego, Bergen 19-20 maja 2005 r., Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Zapewnienia Jakości w Szkolnictwie Wyższym, Warszawa. Uchwała nr 1/2011 Polskiej Komisji Akredytacyjnej z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie Statutu Polskiej Komisji Akredytacyjnej, http://pka.edu.pl/dokumenty/uchwaly/statut_final_10.11.2011.pdf [dostęp: 28.04.2014] Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.). Vroeijenstijn A.I. (1995), Improvement and Accountability: Navigating between Scylia and Charybdis. Guide for External Quality Assesment in Higher Education, (w:) Higher Eduaction, Policy Series 30, Jessica Kingsley Publishers, London. Wawak T. (2012), Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. handel_wew_5-2014.indd 194 2015-01-27 13:13:33

AGNIESZKA PIASECKA 195 Determinants of Internal Systems of Ensuring the Quality of Education at Polish Universities 2 Summary An aim of considerations is to present the selected determinants of functioning of internal systems of ensuring the quality of education related to Polish universities. The author s attention is focused on the international standards and guidelines concerning elements of the system of quality ensuring connected with the Bologna Process and the selected legal regulations in this respect in force in Poland. In the article, there are presented findings of surveys conducted at 79 Polish universities concerning the selected elements of internal systems of assurance of the quality of education in the context of European standards and guidelines in this respect. An analysis of the findings shows that the measures implemented at the universities surveyed within the framework of the functioning systems are compliant with the European standards and guidelines. Key words: internal system of ensuring education quality, European standards and guidelines concerning ensuring education quality, legal conditions. JEL codes: I23 Обусловленности внутренних систем обеспечения качества обучения в польских вузах 3 Резюме Цель рассуждений представить избранные обусловленности функционирования внутренних систем обеспечения качества обучения по отношению к польским вузам. Внимание автора сосредоточено на международных стандартах и указаниях, касающихся элементов системы обеспечения качества, связанных с Болонским процессом, а также на избранных элементах правового регулирования из этой области, действующих в Польше. В статье представили результаты опросов, проведенных в 79 польских вузах, касающиеся избранных элементов внутренних систем обеспечения качества обучения в контексте европейских стандартов и указаний из этой области. Анализ результатов исследований показывает, что действия, осуществляемые в обследуемых вузах в рамках функционирующих систем, соответствуют европейским стандартам и указаниям. Ключевые слова: внутренняя система обеспечения качества обучения; европейские стандарты и указания, касающиеся обеспечения качества обучения; юридические обусловленности. Коды JEL: I23 2 The project was financed on sources of the National Science Centre. 3 Проект финансирован за счет средств Национального центра науки. handel_wew_5-2014.indd 195 2015-01-27 13:13:33

196 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNYCH SYSTEMÓW ZAPEWNIENIA JAKOŚCI... Artykuł nadesłany do redakcji w lipcu 2014 r. All rights reserved Afiliacja: dr Agnieszka Piasecka Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wydział Ekonomiczny Instytut Zarządzania Katedra Zarządzania Jakością i Wiedzą Pl. Marii Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin tel.: 81 537 51 65, kom. 503 402 149 email: agnieszka.piasecka@umcs.lublin.pl handel_wew_5-2014.indd 196 2015-01-27 13:13:33