Rośliny okrytonasienne kwiaty, nasiona, owoce.
KWIATY
Kwiat roślin okrytonasiennych Budowa kwiatu: A - płatek korony, B - pręcik, B1 - główka pręcika, B2 - nitka pręcika, C - słupek, C1 - znamię słupka, C2 szyjka słupka, C3 - zalążnia, D - zalążek, E - dno kwiatowe, F - działka kielicha, G - szypułka kwiatowa
Słupkowie Zespół owocolistków w kwiatach roślin okrytozalążkowych, tworzący jeden lub więcej słupków. W słupkowiu wolnoowockowym każdy owocolistek tworzy odrębny słupek, w słupkowiu zrosłoowockowym zrośnięte owocolistki tworzą jedną zalążnię słupka. Pręcik Organ męski kwiatu, służący do produkcji ziaren pyłku, w których tworzą się plemniki. Pręcik zbudowany jest z nitki i główki, w której występują zazwyczaj dwa pylniki, złożone z dwóch woreczków pyłkowych. Liczba pręcików jest różna u różnych roślin, mogą być one wolne lub zrośnięte, ułożone w jednym lub wielu okółkach (najczęściej dwóch).
Pyłek lilii królewskiej
Pyłek trzykrotki składa się z k. wegetatywnej (która wytworzy łagiewkę pyłkową) i k. generatywnej (która w łagiewce podzieli się na dwie komórki plemnikowe) - jądro generatywne jest wydłużone, wegetatywne mniejsze i nieregularne.
Ziarna pyłku wiesiołka dwuletniego - są podczas wypylenia połączone w większe grupy za pomocą nitkowatych struktur powstających w dojrzewającym pylniku.
Kiełkujące ziarno pyłku. Łagiewka pyłkowa jest rosnącą komórką wegetatywną.
Ziarna pyłku słonecznika
Ziarna pyłku
Pylniki jasnoty białej
Pyłek na powierzchni pylników
Powierzchnia pylników
Okwiat To część kwiatu złożona zwykle z kielicha i korony. Okwiat służy ochronie pręcików i słupków, a także jako powabnia u roślin owadopylnych dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających je owadów, ptaków czy ssaków. U jednoliściennych występuje okwiat pojedynczy, który składa się z dwóch okółków jednakowych listków okwiatu - barwnych jak u tulipana lub zielonych jak u kosmatki. Niektóre rośliny zatraciły okwiat tylko częściowo lub całkowicie np. wierzba, trawy.
pszczoła w pracy
Zalążnia To rozszerzona dolna część słupka powstałego z jednego (zalążnia jednokomorowa) lub kilku (zalążnia wielokomorowa) zrośniętych owocolistków. W komorze zalążni na brzegach lub na wewnętrznych powierzchniach owocolistków znajdują się zalążki położone brzeżnie,ściennie, kątowo lub osiowo. W zależności od położenia względem dna kwiatowego rozróżnia się zalążnie dolną lub górną.
Prątniczki Przekształcone, płonne pręciki, nie produkujące płodnego pyłku. Prątniczki występują m.in. w kwiatach kakaowca i trędownika. U niektórych roślin (np. u pełnika, jaskra) na prątniczkach tworzą się nektaria, w kwiatach pełnych prątniczki wykształcają się jako dodatkowe płatki (np. u piwonii), u tawuły pełnią rolę powabni dla owadów.
Nektaria, miodniki. Organy gruczołowe produkujące bogate w cukier wydzieliny, przywabiające owady. Nektaria występują u roślin miododajnych, najczęściej w obrębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy na ogonkach liściowych (np.: u akcji i śliwy), przylistkach lub w kątach nerwów liściach (nektaria pozakwiatowe).
Szypułka To nieulistniona część pędu na której wyrasta kwiat a następnie owoc okrytozalążkowych. Szypułka może być różnej długości u różnych gatunków, istnieją też kwiaty bezszypułkowe. Przez szypułkę są one zaopatrywane w wodę z solami mineralnymi i substancje organiczne.
ZADANIE dla ucznia: Nazwij elementy budowy kwiatu zaznaczone na rysunku: 8 1 6 7 + 5 2 3 5a 4
Odpowiedzi: 1 płatki korony 8 2 działki kielicha 3 okwiat 3 1 + 2 6 5 4 5a 7 4 dno kwiatowe 5 zalążnia 5a zalążek 6 szyjka słupka 7 nitka pręcika 8 główka pręcika
Kwiatostan To skupienie kwiatów na pędzie. Kwiatostany dzieli się na kilka typów ze względu na sposób rozgałęziania pędów i osadzenie kwiatów.
ZADANIE dla ucznia Uporządkuj kolumny przypisując nazwę do typu kwiatostanu.
A B C D E F G H I 1 grono 5 kłos 2 koszyczek 6 kolba 3 baldachogrono 7 główka 4 wiecha 8 kłos złożony 9 baldach złożony
Odpowiedzi: A 5 B 6 C 1 D 4 E 7 F 2 G 8 H 3 I 9
Kwiaty wiatropylne mają: - okwiat zredukowany lub są bezokwiatowe, drobne. - kwiaty pręcikowe są u nich zwykle zebrane w zwisających, kołyszących się kotkach (baziach) - wytwarzają bardzo duże ilości drobnego, suchego pyłku. - znamiona kwiatów słupkowych są zwykle duże, przystosowane do zatrzymywania ziaren pyłku, np. u topoli, leszczyny, orzecha, dębu.
Kwiat roślin owadopylnych (A) i wiatropylnych (B)
ZADANIE dla ucznia: Które odpowiedzi dotyczą kwiatów wiatropylnych? 1 pyłek wytwarzany jest w ogromnej ilości 2 zredukowany okwiat 3 pręciki na długich i wiotkich nitkach 4 słupek sztywny, wystający poza okwiat 5 okwiat zwykle barwny 6 ziarna pyłku są duże i wytwarzane w mniejszych ilościach 7 duża liczna pręcików 8 znamiona słupków o dużej, zwykle podzielonej powierzchni
Odpowiedzi: 1, 2, 3, 8
NASIONA
Nasiona Budowa nasienia rośliny jednoliściennej a) łupina nasienna, b) bielmo, c) liścień, d) zarodek.
Porównanie nasion roślin jednoliściennych i dwuliściennych.
Nasiono powstałe z zalążka w wyniku podwójnego zapłodnienia składa się z zarodka i tkanki zapasowej: bielma (endosperm) i obielma (perysperm), oraz łupiny nasiennej. Jest to twór przetrwalnikowy. W tkance odżywczej mogą gromadzić się węglowodany: skrobia, tłuszcze i białka. Ze względu na rodzaj gromadzonych substancji wyróżnia się nasiona: skrobiowe (pszenica, ryż), oleiste (len, mak, słonecznik, rzepak) białkowe (groch, fasola, soja).
Dojrzałe nasiona dzielimy na: bielmowe tkankę odżywczą stanowi silnie rozbudowane bielmo wtórne, a u nagozalążkowych bielmo pierwotne; zarodek jest niewielki, np. nasiona maku, tytoniu, lnu, zbóż, trawy, gryki, bezbielmowe bielmo zostaje zużyte podczas rozwoju nasienia, a substancje zapasowe gromadzone są bezpośrednio w silnie rozwiniętych liścieniach, np. motylkowate, kasztanowiec, orzech włoski, fasola, groch, ogórek, dynia, słonecznik, obielmowe tkankę odżywczą stanowi obielmo (perysperm) powstające z ośrodka zalążka, np. goździkowate, pieprzowate.
ZADANIE dla ucznia: Który z rysunków przedstawia nasiona: 1 bielmowe, 2 obielmowe, 3 bezbielmowe?
Odpowiedz: 1 2 3 bielmowe obielmowe bezbielmowe
Przekrój poprzeczny przez łupinę nasienną wyki - dwie powierzchniowe warstwy (oznaczone jako 1 i 2) są utworzone ze zdrewniałych komórek wzmacniających (sklerenchymatycznych).
Sposoby rozsiewania nasion Autochoria (samosiewność) - proces samoczynnego rozsiewania diaspor przez roślinę. Autochory, np. niecierpek, wykształcają mechanizmy służące do uwalniania i rozrzucania diaspor. 1) Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion polegający na wzroście pędu nasiennego na długość i pozostawianiu nasion w pewnej odległości od rośliny macierzystej. 2) Ballochoria - to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za pomocą mechanizmów eksplozyjnych.
Sposoby rozsiewania się nasion i owoców Z UDZIAŁEM CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH - wiatr (orchidea, mniszek, klon, jesion, świerk) SAMORZUTNE - woda (kokos, lilia wodna, grzybień biały) -zwierzęta (cis, łopian, rzepak) - człowiek wyrzucanie ( niecierpek, motylkowate, bodziszek) wysypywanie (mak)
Allochoria, alochoria (obcosiewność) - u roślin nasiennych rozsiewanie nasion przy pomocy czynników zewnętrznych. Tu należą: 1 - Hydrochoria (wodosiewność) 2 - Anemochoria (wiatrosiewność) 3 - Barochoria (swobodne spadanie nasiona) 4 Zoochoria (ornitochoria, antropochoria) Rośliny wykształcają często specjalne struktury umożliwiające im obcosiewność.
Elementy morfologiczne siewki: 1. system korzeniowy 2. szyjka korzeniowa - znajduje się na pograniczu łodyżki i korzenia, u różnych gatunków siewek może być różnie zabarwiona i w mniejszym lub większym stopniu zgrubiała. Jest to bardzo wrażliwa część rośliny. 3. część podliścieniowa (hipokotyl) 4. liścienie - najbardziej charakterystyczna cecha. Ich liczba może być cechą rozpoznawczą tylko u iglastych (2-13 liścieni), podczas gdy wszystkie rośliny liściaste mają zawsze po dwa liścienie. 5. część nadliścieniowa (epikotyl) - u iglastych nie wykształca się. Pierwsze liście (igły) wyrastają tuż nad liścieniami. U liściastych jest zazwyczaj wyraźnie wykształcony. 6. pierwsze liście (młodociane)
Sposoby kiełkowania 1 - Kiełkowanie epigeiczne tu część podliścieniowa zarodka (hipokotyl) wydłuża się i powoduje wynoszenie się liścieni ponad ziemię. W tym wypadku liścienie pełnią funkcję organów fotosyntezujących, np: wszystkie iglaste i większość liściastych, fasola, rzodkiewka. Trzydniowe kiełki słonecznika 2 - Kiełkowanie hipogeiczne tu liścienie pozostają w glebie, a część nadliścieniowa (epikotyl) wydłuża się. Substancje odżywcze pobierane są z liścieni do momentu wytworzenia liści, np: dąb, leszczyna, groch.
ZADANIE dla ucznia: A Jaki typ kiełkowania został przedstawiony na schemacie A i schemacie B? B
Odpowiedz: A A kiełkowanie hipogeiczne (podziemne) B B kiełkowanie epigeniczne (nadziemne)
Buk pospolity - siewka
Dąb bezszypułkowy - siewka
ZADANIE dla ucznia: Obok zamieszczono Wykres przedstawiający zależność między wilgotnością nasion kilku gatunków roślin a natężeniem procesu oddychania. Sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy wykresu.
Odpowiedz: Ze wzrostem wilgotności nasion wzrasta w nich natężenie oddychania komórkowego. Nasiona żyta reagują na wzrost ich wilgotności najwolniejszym wzrostem natężenia oddychania.
OWOCE
ZALĄŻEK ----------- nasienie 1 - Komórka jajowa (1n) Proces powstawania owocu + plemnik (1n) = zygota (2n) ----------- zarodek (2n) 2 - Wtórne jadro woreczka zalążkowego (2n) + plemnik (1n) = k.bielmowa (3n) ------------ bielmo (3n) 3 - Osłonki zalążka (2n) = łupina nasienna (2n) 4 - Ośrodek zalążka (2n) = obielmo (2n) ZALĄŻNIA ----------- owocnia OWOC = OWOCNIA + NASIONA
Części składowe owocu Owocnia (perykarp) - powstaje z zalążni słupka, jest zbudowana z: egzokarpu - warstwa zewnętrzna, tkanka okrywająca owocu. mezokarpu -środkowa warstwa, może być soczysta (zbudowana z miękiszu), jak u pestkowca albo sucha i twarda jak w strąkach. Zależnie od rodzaju mezokarpu rozróżniamy owoce soczyste i suche. endokarpu - wewnętrzna warstwa owocni, tworząca ściany komory nasiennej. Może być błoniasta i cienka jak w strąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub zdrewniała w pestce śliwy.
Owoce - rodzaje I podział ze względu na liczbę zalążni: A owoce pojedyncze (kwiat pojedynczy, jeden słupek) B owoc zbiorowy (kwiat pojedynczy, słupkowie) C owocostan (kwiatostan) II podział ze względu na postać owocni: A suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia) 1A pękające (strąk, łuszczyna, mieszek) 2A niepękające (ziarniak, orzech, orzeszek) B mięsiste (soczysta owocnia)
Charakterystyka owoców suchych Mieszek utworzony z 1 owocolistka (pierwotny typ owocu) Torebka utworzony z wielu zrośniętych owocolistków (często podzielony na komory nasienne), owocnia jest skórzasta, zdrewniała Strąk utworzony z 1 owocolistka, owoc wielonasienny, owocnia skórzasta i cienka Orzech utworzona z kilku owocolistków, owocnia zdrewniała
Owoce suche pękające (przykłady)
3 1 2 5 4 1 mieszek tojadu 2 strąk grochu 3 kapusta rzepak (łuszczyna) 4 tasznik pospolity (łuszczynka) 5 mak (torebka)
Owoce suche niepękające (przykłady)
1 2 3 3 1 słonecznik (niełupka) 2 pszenica (ziarniak) 3 jaskier ostry, kasztan, dąb (orzech), 4 kłębki na pędzie buraka (orzeszek) 5 klon (skrzydlak) 6 kminek (rozłupki) 6 4 3 5
Charakterystyka owoców mięsistych Pestkowiec utworzony z 1 owocolistka, zewnętrzna część owocni tworzy skórkę, środkowa mięsista, wewnętrzna zdrewniała. Jagoda utworzony z kilku owocolistków, owoc wielonasienny Owoc rzekomy w tworzeniu tego typu owocu, oprócz zalążni, bierze udział inna część kwiatu, np.: jabłko tu soczysta część powstaje z dna kwiatowego
Owoc zbiorowy powstaje z wielu zalążni jednego wielosłupkowego kwiatu, ważną role w ich powstawaniu odgrywa też dno kwiatowe, które łączy drobne owoce w jedna całość. Należą tu wielopestkowce (malina, jeżyna) i wieloorzeszkowce (truskawka, poziomka)
Owoce mięsiste (przykłady)
2 1 1 morela, śliwa (pestkowiec) 2 malina (wielopestkowiec) 3 porzeczka (jagoda) 3 4 truskawka (jagoda pozorna) 4
Owocostany to zbiory owoców, które powstają z przekształcenia całych kwiatostanów. W ich tworzeniu biorą udział: zalążnie, dno kwiatowe, liście przykwiatowe.
Owocostan orzeszkowy morwy owocostan jagodowy ananasa Owocostan pestkowcowy figowca pospolitego
ZADANIE dla ucznia: Uporządkuj kolumny: 1 kasztan A ziarniak 2 tytoń B jagoda 3 ryż C orzech 4 bób D pestkowiec 5 ananas E pestkowiec złożony 6 morela F strąk 7 pomidor 8 jeżyna G torebka 9 poziomka H owocostan 10 słonecznik I niełupka J wieloorzeszkowiec
Odpowiedz: 1 C 2 G 3 A 4 F 5 H 6 D 7 B 8 E 9 J 10 I
Źródła: 1. Biologia repetytorium, WSiP 2. Biologia 1 podręcznik zakres rozszerzony, Operon 3. Vademecum maturalne - BIOLOGIA, Operon 4. Biologia, Solomon, Berg, Martin, Vilee 5. Testy maturalne, Operon 6. Biologia podręcznik zakres rozszerzony, WSiP 7. pl.wikipedia.org/wiki/kwiatostan 8. portalwiedzy.onet.pl 9. INTERNET - zdjęcia