Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej

Podobne dokumenty
Monitoring metanowości wentylacyjnej przy użyciu metanoanemometru stacjonarnego

WZORU UŻYTKOWEGO PL Y1. ZAKŁAD ELEKTRONIKI GÓRNICZEJ ZEG SPÓŁKA AKCYJNA, Tychy, PL BUP 03/10

Nowe rozwiązania urządzeń do pomiaru pól prędkości i rozkładów stężenia metanu oraz wyniki badań porównawczych

WYZNACZANIE METANOWOŚCI WENTYLACYJNEJ PRZY WYKORZYSTANIU NOWEJ TECHNIKI POMIAROWEJ

Numeryczna symulacja rozpływu płynu w węźle

Badania przepływu powietrza in situ w wyrobisku górniczym, wyznaczenie kryterium przydatności przyrządów i metod

STRATEGICZNY PROJEKT BADAWCZY PT. "POPRAWA BEZPIECZEŃSTWA PRACY W KOPALNIACH" Produkt nr 3

Urządzenie do pomiaru prędkości przepływu powietrza i stężenia metanu w wyrobisku kopalni

Badanie klasy wymaganej odporności ogniowej wentylatora przy wykorzystaniu programu FDS

STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA

PRZEGLĄD GÓRNICZY 2015

Badania wpływu zaburzeń profilu prędkości powietrza na pomiary wykonywane anemometrami stacjonarnymi różnych typów

Analiza danych pomiarowych uzyskanych z anemometrycznych czujników stacjonarnych i przenośnych

WERYFIKACJA REJESTRACJI PARAMETRÓW POWIETRZA W SYSTEMACH DYSPOZYTORSKICH

Automatyka i pomiary wielkości fizykochemicznych. Instrukcja do ćwiczenia III. Pomiar natężenia przepływu za pomocą sondy poboru ciśnienia

Wpływ charakterystyki zastępczej otoczenia rejonu wydobywczego na zagrożenie metanowe

Management Systems in Production Engineering No 2(14), 2014

Krzysztof Gosiewski, Anna Pawlaczyk-Kurek

NOWOCZESNE TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE Rola modelowania fizycznego i numerycznego

Uwagi na temat stosowania gazów obojętnych (azotu, dwutlenku węgla) do gaszenia pożaru w otamowanym polu rejony wydobywczego

Przykład oceny wpływu przenośnika taśmowego na pole prędkości w chodniku kopalnianym

WYZNACZANIE NIEPEWNOŚCI POMIARU METODAMI SYMULACYJNYMI

Pomiary strumienia objętości przepływu w aspekcie dynamiki anemometrycznych czujników pomiarowych

ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ

Sposób wielopunktowego sprawdzania anemometrów skrzydełkowych w rzeczywistych warunkach ich pacy

PROGNOZA JEDNODNIOWA STĘŻENIA METANU NA WYLOCIE Z REJONU ŚCIANY N-6 W POKŁADZIE 330 W KWK K3

Zastosowanie numerycznej mechaniki płynów do analizy przepływu strumienia powietrza przez wyrobisko górnicze z ogniskiem pożaru

POLITECHNIKA LUBELSKA

MODELOWANIE NUMERYCZNE POLA PRZEPŁYWU WOKÓŁ BUDYNKÓW

Funkcjonalność urządzeń pomiarowych w PyroSim. Jakich danych nam dostarczają?

Układ aktywnej redukcji hałasu przenikającego przez przegrodę w postaci płyty mosiężnej

Instytut Mechaniki Górotworu PAN; ul. Reymonta 27, Kraków. Streszczenie

Urządzenie i sposób pomiaru skuteczności filtracji powietrza.

Górniczy Profilometr Laserowy GPL-1

Termoanemometr z możliwością wyznaczania wektora prędkości w płaszczyźnie

INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH

PL B BUP 12/13. ANDRZEJ ŚWIERCZ, Warszawa, PL JAN HOLNICKI-SZULC, Warszawa, PL PRZEMYSŁAW KOŁAKOWSKI, Nieporęt, PL

LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW

DYNAMIKA ŁUKU ZWARCIOWEGO PRZEMIESZCZAJĄCEGO SIĘ WZDŁUŻ SZYN ROZDZIELNIC WYSOKIEGO NAPIĘCIA

Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk

Modelowanie i symulacja zagadnień biomedycznych PROJEKT BARTŁOMIEJ GRZEBYTA, JAKUB OTWOROWSKI

prędkości przy przepływie przez kanał

OKREŚLENIE STOPNIA ZAGROŻENIA POŻAREM ENDOGENICZNYM W ZROBACH ŚCIAN ZAWAŁOWYCH NA PODSTAWIE POMIARÓW TELEMETRYCZNYCH STĘŻENIA TLENKU WĘGLA

WPŁYW DRENAŻU NA EFEKTYWNOŚĆ ODMETANOWANIA W KOPALNI WĘGLA**

ANALIZA ROZKŁADU CIŚNIEŃ I PRĘDKOŚCI W PRZEWODZIE O ZMIENNYM PRZEKROJU

SYMULACJA NUMERYCZNA JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGAJĄCE OCENĘ ZAGROŻENIA METANOWEGO W KOPALNI WĘGLA KAMIENNEGO

Zasada działania maszyny przepływowej.

MECHANIKA PŁYNÓW LABORATORIUM

BADANIA WYDZIELANIA METANU DO WYROBISK CHODNIKOWYCH DRĄŻONYCH KOMBAJNAMI W POKŁADACH WĘGLA**

Nowoczesne narzędzia obliczeniowe do projektowania i optymalizacji kotłów

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności

LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW

Numeryczne modelowanie mikrozwężkowego czujnika przepływu

Informacja o zapaleniu metanu, pożarze i wypadku zbiorowym zaistniałych w dniu r. JSW S.A. KWK Krupiński

Doświadczenia w eksploatacji gazomierzy ultradźwiękowych

Procedura szacowania niepewności

WPŁYW WIELKOŚCI WYDZIELEŃ GRAFITU NA WYTRZYMAŁOŚĆ ŻELIWA SFEROIDALNEGO NA ROZCIĄGANIE

RZECZPOSPOLITAPOLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1

Efekt Halla. Cel ćwiczenia. Wstęp. Celem ćwiczenia jest zbadanie efektu Halla. Siła Loretza

PROFIL PRĘDKOŚCI W RURZE PROSTOLINIOWEJ

WARUNKI HYDRAULICZNE PRZEPŁYWU WODY W PRZEPŁAWKACH BLISKICH NATURZE

Modelowanie zjawisk przepływowocieplnych. i wewnętrznie ożebrowanych. Karol Majewski Sławomir Grądziel

ZAGROŻENIE WYRZUTAMI GAZÓW I SKAŁ

Zastosowania Równania Bernoullego - zadania

Pochodna i różniczka funkcji oraz jej zastosowanie do obliczania niepewności pomiarowych

ZMIANA PARAMETRÓW TERMODYNAMICZNYCH POWIETRZA W PAROWNIKU CHŁODZIARKI GÓRNICZEJ Z CZYNNIKIEM R407C***

BADANIA W INSTALACJACH WENTYLACYJNYCH

BŁĘDY W POMIARACH BEZPOŚREDNICH

Kanałowa nagrzewnica wodna NOW

Wyznaczanie budżetu niepewności w pomiarach wybranych parametrów jakości energii elektrycznej

Eksperymentalne i modelowe badanie procesu mieszania powietrza i metanu w strudze wytwarzanej przez kopalnianą inżektorową stację odmetanowania

WPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE

Ćw. nr 31. Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2

DETEKCJA FAL UDERZENIOWYCH W UKŁADACH ŁOPATKOWYCH CZĘŚCI NISKOPRĘŻNYCH TURBIN PAROWYCH

Cel i zakres pracy dyplomowej inżynierskiej. Nazwisko Imię kontakt Modelowanie oderwania strug w wirniku wentylatora promieniowego

Laboratoryjny system do badania charakterystyk kątowych czujników anemometrycznych

WYBÓR PUNKTÓW POMIAROWYCH

SYMULACJA OBLICZENIOWA OPŁYWU I OBCIĄŻEŃ BEZPRZEGUBOWEGO WIRNIKA OGONOWEGO WRAZ Z OCENĄ ICH ODDZIAŁYWANIA NA PRACĘ WIRNIKA

Spis treści. Wykaz ważniejszych oznaczeń. Przedmowa 15. Wprowadzenie Ruch falowy w ośrodku płynnym Pola akustyczne źródeł rzeczywistych

ANALIZA I OCENA PARAMETRÓW KSZTAŁTUJĄCYCH ZAGROŻENIE METANOWE W REJONACH ŚCIAN

DZIAŁ I OZNACZENIE INSTYTUTU

2. Korozja stalowej obudowy odrzwiowej w świetle badań dołowych

OBLICZENIA SILNIKA TURBINOWEGO ODRZUTOWEGO (rzeczywistego) PRACA W WARUNKACH STATYCZNYCH. Opracował. Dr inż. Robert Jakubowski

Ć w i c z e n i e K 4

SPOSOBY POMIARU KĄTÓW W PROGRAMIE AutoCAD

OPORY PRZEPŁYWU PRZEWODÓW WENTYLACYJNYCH

LABORATORIUM MECHANIKI PŁYNÓW

POMIAR HAŁASU ZEWNĘTRZNEGO SAMOLOTÓW ŚMIGŁOWYCH WG PRZEPISÓW FAR 36 APPENDIX G I ROZDZ. 10 ZAŁ. 16 KONWENCJI ICAO

Politechnika Poznańska

Centralny Ośrodek Chłodnictwa COCH w Krakowie Sp. z o.o Kraków. ul. Juliusza Lea 116. Laboratorium Urządzeń Chłodniczych

Badania modelowe przelewu mierniczego

AKADEMIA GÓRNICZO HUTNICZA INSTRUKCJE DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH: TECHNIKA PROCESÓW SPALANIA

Obliczanie niepewności rozszerzonej metodą analityczną opartą na splocie rozkładów wielkości wejściowych

Zintegrowana sonda do wielopunktowych, współczasowych pomiarów pól temperatury i prędkości przepływu gazu

ĆWICZENIE NR 4 WYMIENNIK CIEPŁA

Mgr inż. Wojciech Chajec Pracownia Kompozytów, CNT Mgr inż. Adam Dziubiński Pracownia Aerodynamiki Numerycznej i Mechaniki Lotu, CNT SMIL

Niepewność pomiaru. Wynik pomiaru X jest znany z możliwa do określenia niepewnością. jest bledem bezwzględnym pomiaru

Analiza wymiany ciepła w przekroju rury solarnej Heat Pipe w warunkach ustalonych

Instrukcja stanowiskowa

Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej

Transkrypt:

Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 18, nr 1, marzec 2016, s. 13-22 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej JANUSZ KRUCZKOWSKI, PRZEMYSŁAW SKOTNICZNY, PIOTR OSTROGÓRSKI Instytut Mechaniki Górotworu PAN; ul. Reymonta 27, 30-059 Kraków Streszczenie Wyznaczanie bezwzględnej metanowości wentylacyjnej jest istotnym, dla bezpieczeństwa załogi, działaniem służb wentylacyjnych kopalni. Najczęściej stosowana metoda polega na wykorzystaniu danych ze stacjonarnych mierników stężenia metanu lub z prób pipetowych i wyników ręcznego pomiaru wielkości prędkości średniej w przekroju wyrobiska. Metoda obarczona jest dużą i jednocześnie trudną do określenia niepewnością. Stacjonarne urządzenie do pomiaru metanowości bezwzględnej zostało zaprojektowane w celu usprawnienia i poprawy dokładności dotychczasowej metody wyznaczania strumienia objętości metanu. W artykule przedstawiono koncepcję nowatorskiego, stacjonarnego urządzenia pomiarowego będącego połączeniem anemometru skrzydełkowego typu MPP i pelistorowego czujnika stężenia metanu typu SG-2/NW. Rozwiązanie to jest unikalne ze względu na zastosowanie po raz pierwszy quazi-punktowego i współczasowego pomiaru obu wielkości w mierniku stacjonarnym. W ramach numerycznych badań symulacyjnych podjęto próbę wyznaczenia czasu dotarcia mieszanki do komory spalania czujnika metanu i stwierdzono, że mechanizm transportu mieszanki do komory pomiarowej jest dyfuzyjno- -adwekcyjny. W artykule poruszono również wybrane problemy związane z pomiarem strumienia objętości metanu poprzez przyrząd wieloczujnikowy. Słowa kluczowe: wentylacja kopalń, metanowość wentylacyjna, stężenie metanu, metanoanemometr, czujnik metanu, anemometr 1. Wprowadzenie Metanowość wentylacyjna obok metanonośności stanowią podstawowe, wymagające określenia parametry w procesie prognozowania, a następnie w realizacji bezpiecznego przewietrzania wyrobisk metanowych. Zmierzenie metanowości bezwzględnej, czyli objętościowej ilości metanu wydzielającego się do wyrobiska w jednostce czasu, wymaga pomiaru objętościowego strumienia powietrza i pomiaru stężenia zawartego w nim metanu. Procedura pomiarowa jest złożonym procesem metrologicznym dodatkowo wymagającym zmierzenia geometrii wyrobiska w celu wyznaczenia jego przekroju. Sposób uzyskiwania informacji o wielkościach wymaganych do wyznaczenia metanowości bezwzględnej może być różny w zależności od kopalni i celu jej wyznaczenia. Dane o stężeniu metanu pozyskiwane są najczęściej w wyniku pobierania prób pipetowych lub przez wyznaczanie średniej z wartości zarejestrowanych w określonym czasie przez stacjonarny miernik metanu. Strumień objętości wyznaczany jest na podstawie pomiarów prędkości średniej metodą trawersu ciągłego anemometrem ręcznym i pomiarów geometrii wyrobiska. W przypadku pomiarów geometrii jest to standardowy pomiar wysokości i szerokości wyrobiska. Po pomnożeniu obu wyników przez współczynnik 0,8, otrzymany wynik uznawany jest jako pole przekroju wyrobiska. Wynik końcowy tak przeprowadzonej procedury pomiarowej musi być obarczony dużą niepewnością, która wynika z rozdzielenia pomiarów w czasie i przyjęcia błędnego założenia co do stacjonarności zjawisk przepływowych w wyrobisku kopalni. Innymi istotnymi czynnikami wpływającymi na błąd pomiaru metanowości wentylacyjnej jest sposób pomiaru wartości średniej stężenia metanu i problem braku jednoznacznego zdefiniowania procedur pomiaru prędkości średniej oraz przekroju wyrobiska. Przyjmowany współczynnik 0,8 przy wyznaczaniu pola przekroju jest tylko wielkością przybliżoną, mogącą różnić się ze względu na rodzaj

14 Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Piotr Ostrogórski obudowy ŁP i jej aktualny stan techniczny (odkształcenia), a także kształt spągu. Kolejnym ważnym elementem jest wybór właściwego miejsca wykonywania poszczególnych pomiarów. Z wymienionych wcześnej powodów w ostatnim okresie czasu podjęte zostały próby znalezienia doskonalszych metod wyznaczania metanowości wentylacyjnej (Kruczkowski, 2013; Janus i in., 2013; Kruczkowski i in., 2013). W Instytucie Mechaniki Górotworu PAN został skonstruowany ręczny przyrząd do pomiaru metanowości wentylacyjnej o nazwie metanoanemometr SOM 2303 (Kruczkowski i in., 2013). Przyrząd jest obecnie na etapie wprowadzania do ruchu w kopalniach JSW i KHW. W oparciu o doświadczenia uzyskane przy jego budowie postanowiono zaprojektować nowe, stacjonarne urządzenie, które może posłużyć do jednoczesnego pomiaru lokalnych wartości stężenia metanu i prędkości przepływu powietrza. Urządzenie pozwoli na kontrolę przepływu powietrza w przestrzeni zabudowy czujnika metanu, uniemożliwiając tym samym jakiekolwiek świadome lub nieświadome działania mające na celu zakłócenie jego działania. Pozyskane dane pomiarowe uzupełnione o informację o polu przekroju w miejscu zabudowy urządzenia, będą podstawą do ciągłego szacowania metanowości wentylacyjnej. Informacja o wynikach pomiarów będzie przekazywana dwutorowo do użytkowników. Pierwszym torem będzie tor systemu centrali telemetrycznej, a drugim przekaz i wizualizacja wraz z podawaniem informacji o stanach alarmowych, do lokalnego monitora zamontowanego na obudowie wyrobiska. Ze względu na bardzo istotną rolę jaką urządzenie miałoby pełnić w systemie bezpośredniej kontroli bezpieczeństwa wentylacyjnego, istotne jest rozpoznanie zjawisk przepływowych w obszarze pomiarowym w którym umieszczono czujnik prędkości i stężenia metanu. Zastosowano skrzydełkowy czujnik prędkości i pelistorowy czujnik stężenia metanu. Wnikanie metanu do komory pomiarowej czujnika stężenia odbywa się na w oparciu o zjawiska dyfuzyjne. Postanowiono przeprowadzić numeryczną symulację zjawisk przepływowych w obszarze przestrzeni pomiarowej czujnika pelistorowego. Celem podjętych działań jest obniżenie niepewności wyznaczania bezwzględnego strumienia objętości metanu oraz ograniczenie możliwości celowego oddziaływania na wyniki pomiarów poprzez skonstruowanie i poddanie badaniom w środowiskach rzeczywistym i numerycznym, nowego stacjonarnego urządzenia pomiarowego o nazwie metanoanemometr stacjonarny. 2. Strumień objętości metanu Strumień objętości metanu definiowany jest przez objętościową ilość metanu przepływająca przez powierzchnię w jednostce czasu. Dla wyrobisk górniczych powierzchnią przepływową jest przekrój wyrobiska, w którym odbywa się pomiar strumienia. W praktyce górniczej strumień objętościowy metanu wyliczany jako iloczyn prędkości średniej, pola powierzchni i stężenia metanu. Dla konstruktorów przyrządów pomiarowych każda z wymienionych wielkości stanowi trudne zagadnienie metrologiczne, co do sposobu, miejsca pomiaru i metodologii. Przy założeniu, że stężenie metanu jest jednakowe w całym przekroju jego objętościowy strumień możemy określić z zależności: Q CH 4( t) CCH4( t) v( x, y, t) da (1) V W rzeczywistości stężenie metanu przyjmuje różne wartości w przekroju: A Q CH 4 ( t) CCH4 ( x, y, t) v( x, y, t) da (2) V xy A xy gdzie: C CH4xy chwilowe stężenie objętościowe metanu dla danego punktu na płaszczyźnie pomiaru, Q VCH4xy chwilowy strumień objętości metanu, wyznaczony w oparciu o znajomość prędkości mieszaniny i stężenia objętościowego metanu w każdym punkcie płaszczyzny pomiarowej. Zrealizowanie pomiaru w oparciu o dzisiejszy stan techniki zgodnie z przedstawioną wyżej zależnością nie jest możliwe. Projektowany przyrząd może wyliczać strumień objętości metanu korzystając z równania: QVCH 4( t) CCH4( t) k va ( t) A (3) gdzie: C CH4 stężenie objętościowe metanu,

Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej 15 v a prędkość powietrza, składowa normalna wektora prędkości do powierzchni A, [m/s], k współczynnik korekcji prędkości, A pole przekroju poprzecznego wyrobiska, [m 2 ]. W równaniu (3) stężenie metanu jest wartością stałą w przestrzeni, co nie jest prawdą, ale pewnym przybliżeniem (Kruczkowski, 2013). Również współczynnik korekcji prędkości wynika z istnienia pola rozkładu wartości prędkości. Zjawisko istnienia rozkładów pól prędkości i stężeń metanu potwierdzają zarówno wyniki pomiarów in situ jak i analizy numeryczne. Na rysunku 1 pokazano rzeczywisty rozkład pola prędkości w wyrobisku przyścianowym KWK Zofiówka, uzyskany w oparciu o SWPPP (System Wielopunktowego Pomiaru Pola Prędkości), a na rysunku 2 uwidoczniony jest efekt symulacji numerycznej rozkładu pola stężeń metanu w rejonie wylotu ze ściany w KWK Sośnica (Skotniczny, 2014). Obydwa przypadki dotyczą miejsc w których zgodnie z wymaganiami zabudowywane są czujniki prędkości powietrza i stężenia metanu. Rys. 1. Rozkład prędkości rzeczywistych w chodniku nadścianowym w rejonie wylotu ze ściany. Rejestracja systemem SWPPP Rys. 2. Analiza numeryczna rozkładu stężeń metanu w rejonie naroża ściany

16 Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Piotr Ostrogórski Przedstawione przypadki pokazują, że głównym problemem w przypadku metod pomiaru strumieni objętościowych (zarówno powietrza jak i metanu), opartych na czujnikach lokalnych, jest znalezienie transformaty wyniku tego pomiaru do rzeczywistej wartości średniej mierzonej wielkości. Stosowanie prostych współczynników korygujących (np. parametru liczbowego) wydaje się być zbyt daleko idącym uproszczeniem. Niezbędne jest zdefiniowanie wieloparametrowych funkcji korygujących o możliwie najlepiej rozpoznanych i zdefiniowanych niepewnościach. Podstawowym założeniem pozostaje przyjęcie niezmienności rozkładu pól prędkości i stężeń. Jednak przy pomocy lokalnego pomiaru stężenia i prędkości nie możemy stwierdzić zmian tych rozkładów. 3. Konstrukcja urządzenia Konstrukcja metanoanemometru oparta jest o konstrukcję stacjonarnego anemometru skrzydełkowego typu MPP opracowanego w ubiegłych latach w Instytucie Mechaniki Górotworu PAN. Wygląd zewnętrzny urządzenia pokazano na rysunku 3. Główne elementy urządzenia pokazano na rysunku 4. Korpus przyrządu składa się z dwóch prostopadłych, przenikających się wzajemnie elementów rurowych, z których pionowy zawiera układ elektroniczny i zespół przyłączy. Układ elektroniczny został zaprojektowany zgodnie z Dyrektywą nr 2014/34/UE w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej, co pozwala na ewentualne wdrożenie opracowania do zastosowań przemysłowych. Element poziomy stanowi kanał pomiarowy, wewnątrz którego zamocowano skrzydełkowy czujnik prędkości przepływu powietrza. Na zewnątrz kanału pomiarowego znajduje się osłona pelistorowego czujnika stężenia metanu, którego wlot komory pomiarowej skierowany jest do wnętrza kanału pomiarowego. Takie rozwiązanie konstrukcyjne umożliwia quasi-punktowy pomiar obu wielkości i jednocześnie pozwala na kontrolę przepływu mieszaniny powietrzno-metanowej przed czołem komory pelistorowej. Urządzenie w całości wykonano ze stali kwasoodpornej stosując m.in. technologię klejenia. Rys. 3. Metanoanemometr stacjonarny. Urządzenie do pomiaru bezwzględnej metanowości wentylacyjnej Podstawowe parametry metrologiczne urządzenia są następujące: Zakres pomiarowy prędkości przepływu: ±(0,16 20 m/s), Błąd pomiaru prędkości przepływu: ±(0,5% rdg + 0,02 m/s), Zakres pomiarowy stężenia metanu: 0 100% V/V, Błąd pomiaru stężeń metanu: 0,1% dla zakresu 0 2% V/V, 5% wskazań dla zakresu 2 5% V/V.

Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej 17 Urządzenie może współpracować z cyfrowymi systemami telemetrii kopalnianej lub/i jednocześnie z lokalnym monitorem wyświetlającym dane pomiarowe i sygnalizującym optycznie stany alarmowe. Rys. 4. Konstrukcja metanoanemometru stacjonarnego 4. Analiza numeryczna zjawisk przepływowych Podczas wzorcowania czujnika metanu zauważono interesujące zjawisko polegające na wpływie wartości średniej prędkości przepływu mieszanki wzorcowej przez komorę pelistorową na wartości wskazań stężenia metanu rejestrowane przez przyrząd. Z tego względu, skoncentrowano się na zbadaniu tego zjawiska na drodze numerycznego wyznaczenia rozkładów prędkości przepływu strugi powietrza przez komorę pomiarową czujnika. Obliczenia zostały przeprowadzone w pakiecie programów do analizy CFD Ansys Fluent. Na podstawie istniejącej dokumentacji przyrządu i komory pelistorowej wykonano geometryczny model numeryczny. Rys. 5. Model numeryczny fragmentu pierścienia adaptacyjnego z czujnikiem metanu

18 Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Piotr Ostrogórski Do obliczeń wydzielono fragment geometrii pierścienia adaptacyjnego, zwanego dalej nakładką z czujnikiem metanu (Rys. 5), dla którego przeprowadzono serię wirtualnych eksperymentów numerycznych dla różnych wartości wektora prędkości strugi powietrza w przekroju wlotowym nakładki. W aspekcie zagadnienia wymiany masy pomiędzy komorą, a przepływającą strugą powietrza interesujący był tylko wewnętrzny obszar przepływowy obudowy, łącznika oraz komory. Rys. 6. Schemat fragmentu komory wraz z wymiarami Przekrój wybranego fragmentu wraz z wymiarami został zaprezentowany na rysunku 6. Domena obliczeniowa zaprojektowana na podstawie schematu zawierała w sobie podstawowe wielkości geometryczne z pominięciem detali typu wspornik filtra, pierścień osadczy, uszczelki itp. Obliczenia zostały przeprowadzone dla czterech wartości prędkości strugi powietrza w przekroju wlotowym nakładki: 0.8, 1.0, 2.0 oraz 3.0 m/s. Rozpatrywano izotermiczny przepływ turbulentny o wartości intensywności turbulencji na wlocie do pierścienia równej 10%. Przykładowe wyniki obliczeń dla przypadku U = 0.8 m/s zostały zaprezentowane na rysunku 7. Rys. 7. Rozkład ciśnień całkowitych i prędkości w wybranym przekroju poprzecznym komory Dla przekroju podłużnego leżącego w osi komory pelistorowej (Rys. 7) zaprezentowano rozkłady ciśnień całkowitych wraz z nałożonym rozkładem prędkości w postaci pola wektorowego. Przepływ powietrza w przestrzeni nakładki odbywa się zgodnie z kierunkiem osi X. Można zauważyć w rozkładzie ciśnień całkowitych w omawianym obszarze wyróżniają się dwa obszary.

Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej 19 Pierwszy obszar; podciśnienia o wartości około PC = 0,2 Pa zlokalizowany jest bliżej lewej krawędzi komory od strony napływowej, z kolei obszar nadciśnienia (PC = 0,1 Pa) zlokalizowany jest w pobliżu krawędzi prawej spływowej. Dzięki tak zróżnicowanemu polu ciśnień charakteryzującym się wyraźnym gradientem w kierunku przeciwnym z ruchem powietrza w przestrzeni nakładki, w obszarze łącznika oraz filtrów tworzy się wyraźne zawirowanie rotujące w kierunku przeciwnym do ruchu powietrza w przestrzeni nakładki. Złożony oraz w pełni trójwymiarowy charakter zjawiska jest dobrze widoczny na rysunkach 9, 10, 11 przedstawiających rozkład wartości składowych wektora prędkości przedstawionych dla linii sondowania umieszczonej w płaszczyźnie przekroju poprzecznego czujnika metanu, w odległości 1 mm od górnej krawędzi w osi X zgodnie z Rys. 8. Linia sondowania poprowadzona jest w taki sposób, że obszar wlotowy łącznika jest usytuowany równolegle do osi nakładki. Rys. 8. Umiejscowienie linii sondowania w przestrzeni nakładki Rys. 9. Rozkład składowej Ux wektora prędkości na linii sondowania Na rysunkach 9, 10, 11 liniami pionowymi zaznaczono początek oraz koniec obszaru łącznika. Analizując rozkłady poszczególnych składowych wektora prędkości można zauważyć gwałtowną zmianę wartości składowej U x w obszarze napływowym łącznika, która jest spowodowana zmianą warunków przepływowych (ściana nakładki przestrzeń wlotowa łącznika). Zmiana wartości U x dotyczy każdej z przebadanych wartości prędkości wlotowej do łącznika U. Wraz ze wzrostem wartości prędkości U następuje wzrost prędkości średniej U x w przestrzeni wlotowej łącznika. Wyjątkiem jest rozkład U x dla prędkości U = 0,8 m/s, dla której wartość U x, szczególnie w środku obszaru wlotowego łącznika jest wy ższa niż dla prędkości U = 1 m/s. Najprawdopodobniej jest to spowodowane sp ecyficznym rozkładem w tym obszarze

20 Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Piotr Ostrogórski Rys. 10. Rozkład składowej Uy wektora prędkości na linii sondowania Rys. 11. Rozkład składowej Uz wektora prędkości na linii sondowania wartości składowej U y (rys. 10). Składowa U y dla prędkości u = 0,8 m/s posiada większe wartości oraz jest w przeciw fazie w stosunku do wartości tej składowej dla przypadku U = 1 m/s, co z kolei wskazuje na zwiększoną intensywność transportu masy w kierunku prostopadłym do płaszczyzny przekroju, w którym została umieszczona linia sondowania. Z wykresów zamieszczonych na Rys. 9 jak również Rys. 10 można wywnioskować, że zasięg oddziaływania łącznika jest znacznie rozleglejszy i nie ogranicza się tylko do jego przekroju wlotowego. Wzrosty wartości składowych U x i U y w odległościach odpowiednio 10 i 15 mm od krawędzi łącznika związane są ze zmianą pędu strugi powietrza w przekroju wlotowym łącznika. Z kolei rozkład składowej U z, zamieszczony na Rys. 11 wskazuje na intensywną wymianę masy w kierunku prostopadłym do osi nakładki szczególnie w obszarze spływowym łącznika, który dla prędkości U = 3 m/s osiąga maksymalną wartość U z = 0,45 m/s. Brak wyraźnych fluktuacji w obrazie rozkładów U z w obszarach przed i za obszarem wlotowym łącznika wynika z obecności ściany, która tłumi ruch powietrza w tym kierunku. Podczas obliczeń numerycznych sprawdzono również wartość prędkości w punkcie leżącym wewnątrz komory, w odległości 1 mm nad zestawem czujników pelistorowych (Rys. 12). Dla tak zdefiniowanego czujnika wirtualnego sporządzono wykres przedstawiający zależność prędkości nad zestawem pellistorów U p od prędkości przepływu strugi powietrza w przestrzeni nakładki.

Stacjonarne urządzenie pomiarowe do wyznaczania metanowości bezwzględnej 21 Rys. 12. Wirtualny czujnik w przestrzeni komory pelistorowej Wartości będące wynikiem obliczeń numerycznych w punkcie położenia czujnika wirtualnego zaznaczone są na rysunku 13 krzyżykami. Funkcja opisujące ten rozkład przedstawia następujące równanie: U p (U) = 0,000233 + 0,0065U + 0,0022U 2 (4) Rys. 13. Zmiana wartości prędkości U p w zależności od wartości prędkości U 5. Podsumowanie W artykule przedstawiono koncepcję nowego stacjonarnego urządzenia pomiarowego o nazwie metananemometr stacjonarny, pozwalającego na jednoczesny lokalny pomiar stężenia metanu i prędkości przepływu. Konstrukcja urządzenia i algorytmy programowe będą ograniczać możliwości celowego lub nieumyślnego wpływania na dane pomiarowe. Urządzenie umożliwia dostęp do danych pomiarowych nie tylko dla dyspozytora, ale także w miejscu zabudowy dzięki zastosowaniu lokalnego monito ra z wbudowanym, optycznym systemem ostrzegania. Celem zasadniczym prowadzonych badań jest umożliwienie wykorzystania metananemometru stacjonarnego do wyznaczania bezwzględnej metanowości wentylacyjnej. Z tego powodu przewiduje się prowadzenie badań w warunkach in situ ma jących na celu zdefiniowanie procedur pozwalających na wykonywanie adjustacji urządzenia w miejscu jego zabudowy.

22 Janusz Kruczkowski, Przemysław Skotniczny, Piotr Ostrogórski Ze względu na całkowicie nowatorski charakter opracowania niezbędne jest przeprowadzenie szeregu symulacji numerycznych mających na celu sprawdzenie przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych i ich wpływ na wyniki pomiaru, co dotyczy w szczególności czujnika metanu. W artykule zamieszczono wyniki analiz numerycznych wymiany masy pomiędzy komorą pelistorową umieszczoną równolegle do osi przepływu strugi powietrza w przestrzeni nakładki. Wstępny charakter prac umożliwia wskazanie pewnych charakterystycznych zjawisk przepływowych mających miejsce podczas przepływu powietrza w omawianej geometrii. Przedstawione wyniki obliczeń numerycznych wskazują na możliwość występowania korelacji pomiędzy prędkością podawania mieszanki wzorcowej, a wskazaniami metanomierza. Przemawia za tym fakt występowania zależności funkcyjnej pomiędzy prędkością strumienia powietrza w przestrzeni nakładki, a prędkością zarejestrowaną przez czujnik wirtualny. Pomimo niskich wartości prędkości U p wahających się w granicach 10 2 m/s istnieje prawdopodobieństwo interakcji prędkości U p z prędkościami mieszaniny powietrzno metanowej spowodowanymi występowaniem prądów konwekcyjnych tworzących się podczas normalnej pracy metanomierza. Rozwój, propagacja oraz ewentualna interakcja prądów konwekcyjnych jest zagadnieniem odrębnym, wymagającym dalszej pracy badawczej. Dalsze badania urządzenia należy kontynuować w warunkach laboratoryjnych, a następnie w środowisku kopalnianym. Praca została wykonana w roku 2015 w ramach prac statutowych realizowanych w IMG PAN w Krakowie, finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Literatura Skotniczny P., 2014: Stany przejściowe w przepływie mieszaniny powietrzno-metanowej na wylocie ze ściany wywołane nagłym wypływem metanu. Archives of Mining Science, Vol. 59, No 4, p.. Kruczkowski J., 2013: Rozkłady stężeń metanu w wyrobiskach przyścianowych. Zagrożenia aerologiczne w kopalniach węgla kamiennego profilaktyka, zwalczanie, modelowanie, monitoring. Główny Instytut Górnictwa. Katowice. Kruczkowski J., 2013: Wyznaczanie metanowości wentylacyjnej przy pomocy nowej techniki pomiarowej. Materiały 7 Szkoły Aerologii Górniczej, Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, Instytut Eksploatacji Złóż, Gliwice. Janus J., Krawczyk J., Kruczkowski J., Ostrogórski P., 2012: Nowe rozwiązania urządzeń do pomiaru pól prędkości i rozkładów stężenia metanu oraz wyniki badań porównawczych. Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, T. 14, Nr. 1-4, p. 149-163. Kruczkowski J., Ostrogórski P., 2013: Urządzenie do pomiaru prędkości przepływu powietrza i stężenia metanu w wyrobisku kopalni. Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, T. 15, Nr. 1-2, p. 23-30. Dziurzyński W., Kruczkowski J., Wasilewski S., 2012: Nowoczesna metoda badania przepływu powietrza i metanu w wyrobisku kopalni. Nowe spojrzenie na wybrane zagrożenia naturalne w kopalniach, Główny Instytut Górnictwa, Katowice. Stationary measuring instrument to determine the absolute methane content Abstract Measurement of absolute methane content is significant for miners safety. The most used measuring method is measurement based on data from stationary methane detectors or pipette analyses and multiply by air velocity measured by vane anemometer in traverse method. This method is difficult to determine the uncertainty. Stationary measuring instrument to determine the absolute methane content is designed to improve method efficiency and accuracy, which is heretofore used. The article presents conception of innovatory measuring device which is connection of vane anemometer, type MPP and pellistor methane sensor, type SG-2/NW. This outcome is unique, becouse the first time apply quasi-pointed and simultaneous measurement of both entities in one stationary instrument. Within the numerical simulations (CFD) the authors investigated time needed for movement methane mixture to combustion chamber of methane sensor. Observed that mechanism of transport mixture to measurement chamber is diffusive- -advective. The article consists of issues about measuring methane flow rate by multi-sensor device. Keywords: mine ventilation, absolute methane content, methane concentrate, methane-anemometer, methane sensor, vane anemometer