PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK xx 19.6 PORÓWNANIE PSZCZÓł. Z ROJU I MACIERZAKA Janina Muszyńska Oddział Pszczelnictwa IS WPROWADZENIE I PRZEGLĄD LITERATURY W chwili podziału rodziny pszczelej znak do wyjścia roju dają pszczoły zwiadowczynie. Na ten sygnał reaguje tylko część pszczół obecnych w gnieździe. Wiadomo, że są to osobniki różnego wieku. Według M e y e r a (1956) i S i m p s o n a (1964)pszczoły 4 do 21 dniowe mają podobną skłonność do opuszczania rodziny i około 60% ogólnej ich ilości wychodzi z rojem. T a r a n o w (1961) wyraża opinię przeciwną: według tego autora istnieje bardzo wyraźna zależność pomiędzy wiekiem pszczół a ich skłonnością do wchodzenie w skład roju: rodzinę opuszczają wszystkie pszczoły 4-dniowe, 8-drniowych 85%, a tyljko 44% pszczół Ifi-dniowych. Również poglądy poszczególnych autorów na temat zasad podziału rodziny na rój i macierzak nie są zgodne. Według S i m p s o n a (1964) podział ten dokonuje się losowo. O tym, które pszczoły wchodzą w skład roju decyduje przypadek, a pszczoły z roju i macierzaka nie różnią się jakościowo. Ten pogląd potwierdzają w pewnym stopniu dość liczne badania innych autorów. I tak C o m b s (1972) wykazał, że pszczoły z roju i macierzaka nie różnią się ani pod względem ciężaru wola miodowego ani stężeniem cukru w wolu. Według M a r t i n a (1963) w roju i macierzaku jest taka sama ilość trutówek anatomicznych. S i m p s o n (1964) obserwował, że część pszczół z rodzin normalnych, poddanych na dobę przed rójką do rodzin w nastroju rojowym, wychodzi z rojem. M a r t i n (1963) po wyjściu roju łączył go napowrót z macierzakiem, a następnie pozwalał na powtórne wyrojenie się. Stwierdził, że pszczoły, które przy pierwszej rójce pozostały w macierzaku, przy następnej w przeważającej 191
liczbie wyszły z rojem. M a r t i n uznał ten fakt za dowód na przypadkowy rozdział pszczół do roju i macierzaka. Według innych autorów podział rodziny dokonuje si~ w sposób określony a pszczoły z roju różnią się od pszczół pozostających w macierzaku. Pogląd ten reprezentuje Ta r a n o w (1961). W literaturze dowody na odrębność osobników z roju i macierzaka są nieliczne. Jedynie Z e r e b k i n (1970) porównując te grupy pszczół stwierdził, że pszczoły z roju mają lepiej rozwinięte gruczoły gardzielowe i ciało tłuszczowe niż osobniki z macierzaka, a także wyższą suchą masę i zawartość azotu. H a l b e r - s t a n d (1967) wykazał, że wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół obecnych w roju różni się pod względem składu białkowego od wydzieliny gruczołów gardzielowych pszczół z rodzin kontrolnych, jednak autor nie porównywał pszczół z roju i macierzaka i nie wiadomo, czy te dwie grupy osobników też się różnią. Założenie, że osobniki obecne w roju różnią się od tych, które pozostały w macierzaku, wynika raczej z przyjęcia jednej ze znanych teorii, według których nastrój rojowy powstaje w rodzinie na skutek wyodrębnienie się w niej specjalnej grupy pszczół rojowych. Przedstawiona praca miała wzbogacić dotychczasowe informacje na temat zasad podziału rodziny na rój i macierzak. Chciano wyjaśnić, czy pszczoły różniące się wiekiem różnią się również skłonnością do wychodzenia z rojem, oraz czy pszczoły z roju i macierzaka różnią się pod względem niektórych cech fizyko-chemicznych i anatomicznych. MATERIAŁ I METODY Badania prowadzono w latach 1973-1975 w pasiece doświadczalnej Oddziału Pszczelnictwa IS w Puławach, na rodzinach w ulach typu Dadanta. W roku 1973 rodziny doświadczalne miały matki krzyżówki F 2 rasy środkowo-europejskiej linii Asta (Apis mellifica mellifica L) x rasa kaukaska (Apis mellifica caucasica Gorb.), unasienione naturalnie na pasieczysku. W następnychlatach matki były unasienione sztucznie trutniami tej samej rasy. W roku 1974 rodziny doświadczalne miały matki rasy środkowo-europejskiej, linii Mazurka (Apis mellifica mellifica L), w roku 1975 w jednej rodzinie była matka rasy kraińskiej (Apis mellifica carnica Pollm), a w drugiej rasy środkowo europejskiej linii Asta. W roku 1973 do dwóch rodzin, a w 1974 do pięciu rodzin poddawano codziennie (od 15 maja do 15 lipca) po sto nawowygryzionych pszczół. Osobniki te, były przed poddaniem do rodzin znakowane farbą nitro. Kolor farby zmieniano co trzy dni. W roku 1973 jedna rodzina, w roku 1974 trzy rodziny ze znakowanymi pszczołami wydały roje. Łącznie uzyskano zatem 4 roje i 4 macierzaki do badań porównawczych. W dniu wyjścia rojów po ich zebraniu liczono ilość pszczół znakowanych w roju i macierzaku. Obliczono jaki procent ogólnej ilości pszczół określonego 192
wieku wyszło z rojem. Następnie pszczoły każdego wieku z roju i macierzaka charakteryzowano pod względem kilku cech fizyko-chemicznych i anatomicznych. Ponadto, w latach 1973 oraz 1975 badano w ten sam sposób pszczoły z roju i macierzaka, których wiek nie był znany. Próby tych pszczół pobrano w macierzakach z ostatnich plastrów w zapasem (M u s z y ń s k a i inni - 1975), a w rojach bezpośrednio po zebraniu roju. W roku 1973 uzyskano 6 rojów (4 roje były pierwakami, a 2 druzakarni), a w roku 1975 dwa roje pszczele. Łącznie przebadano 8 prób z rojów i 8 z macierzaków. Pobrane do analiz pszczoły usypiano chloroformem. Do badań fizykochemicznych próby pszczół nieokreślonego wieku liczyły po 60 osobników, próby pszczół określonego wieku po 30 osobników. Określano następujące cechy fizykochemiczne pszczół: świeżą masę, suchą masę oraz zawartość tłuszczu surowego i azotu ogólnego. Badania anatomiczne obejmowały stopień rozwoju gruczołów gardzielowych i ciała tłuszczowego, oraz gruczołów woskowych. Każdą z wymienionych cech, za wyjątkiem gruczołów woskowych, określano w sposób opisany wcześniej przez K o n o p a c k ą i współautorów (1975). Gruczoły woskowe badano metodą histologiczną zastosowaną przez S k o - wronka (1973). Zebrane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Wyniki opracowano oddzielnie dla pszczół określonego wieku oraz dla 8 par prób z pszczołami nieznanego wieku z lat 1973 i 1975. W 1974 badano wyłącznie próby pszczół znanego wieku. Średnią ogólną dla rodzin z tych badań (bez uwzględniania podziału na wiek) włączono do powtórnej analizy statystycznej prób pszczół nieznanego wieku, zwiększając tym liczbę rodzin z 8 do 11. WYNIKI Rójka a wiek pszczół. Stwierdzono, że istnieje pewna zależność pomiędzy wiekiem a skłonnością pszczół do wchodzenia w skład roju (tab. 1.) Najmniejsza skłonność do opuszczania gniazda charakteryzuje osobniki najmłodsze, 0-1 dniowe. W roju znaleziono średnio 6,6% ogólnej ich ilości. Pszczoły starsze, w dużym przedziale wieku: 2-21 dniowe, znacznie chętniej wychodzą z rojem. Średnio 57,9 % ogólnej ilości tych pszczół znaleziono w roju. Grupę pośrednią pomiędzy omawianymi, stanowią pszczoły najstarsze spośród badanych, 22-24 dniowe. Średnio 32,3 % tych pszczół wyszło z rojem (tab. 1). Stwierdzono, że istnieją znaczne różnice między rodzinami w skłonności pszczół określonego wieku do opuszczania gniazda. Np. w roju, który wyszedł z rodziny 4, wcale nie było pszczół naj młodszych, natomiast w roju z rodziny 1 było ich aż 11,7 %. Pszczół 2-4 dniowych w roju z rodziny 1 znaleziono tylko 44,5 %, a w roju z rodziny 2 aż 81,6% ogólnej ich ilości. Takie zależne od rodzin zróżnicowanie skłonności do wychodzenia z rojem wystąpiło dla pszczół 13 - Pszczelnicze zeszyty 193
Tendencja pszczół różnego wieku do wychodzenia z rojem Tendency of bees of various age to go out with the swarm Tabela 1 Nr Wit-k ; szczół w dnia-h - Age of bees in days Rok rodziny, badań No. of Year c-to- O-l 2-4 5-7 8-11 12-14 15-18 19-21 22-24 ny 1973 1974 Procent pszczół w roju - Per cent of bees in the swarm 1 11,7 44,5 72.3 74,2 74,6 68,5 66,0 2 9,2 81,6 66,1 50,2 51,0 45,6 64,5 3 5,7 56,9 47,1 51,2 44,0 48,8 44,5 4 0,0 51,0 62,5 58,5 59,2 56,5 52,8 22,3 42,2 Średni procent pszczół w roju 6,6 58,5 62,1 Average a b b per cent of bees in swar m Ogólna liczba pszczół w rojach i macierzakach 979 1189 1486 \ Total No of bees in swarms and parent colonies 58,5 b 56,7 b 54,8 b 56,9 b 32,3 c 1313 1270 1146 2601 353 Uwaga: Te same litery obok liczb oznaczają brak istotnych różnic między mrm Note: Means followed by the same letter are not significantly different każdego wieku (tab. 1), Zmienność ta wyjaśnia różnice pomiędzy danymi M e y e r a (1956) i T a r a n o w a (1961), którzy prowadzili obserwacje w mniejszej liczbie rodzin, w odrębnych warunkach. Należy podkreślić, że przedstawione wyniki określają tendencje pszczół różnego wieku do opuszczania gniazda. Na ich podstawie nie można natomiast sądzić o bezwzględnej ilości pszczół danego wieku w roju. O tym decyduje bowiem także liczba pszczół określonego wieku w rodzinach przygotowujących się do rójki, a skład ten za każdym razem może być nieco inny. Charakterystyka osobnicza. Analiza cech fizykochemicznych i anatomicznych pszczół nieznanego wieku pobranych z roju i macierzaka w dniu wyjścia roju wykazała, że porównywane grupy pszczół różnią się istotnie niektórymi cechami (tab. 2). Sucha masa, procent suchej masy w świeżej zawartość tłuszczu surowego (w mgli pszczołę oraz w 100 mg suchej masy) jak również zawartość azotu ogólnego (w mg/! pszczołę) były u pszczół z roju istotnie wyższe. Pod względem pozostałych badanych cech pszczoły z roju i macierzaka nie różniły się od siebie (tab. 2). 194
..... * Różnice pomiędzy wartościami cech pszczół z rojów i macierzaków; wiek nieznany Differences between values of features of bees from swarm and parent colony (unknown age) Tabela 2 Badana cecha Liczba rodzin Investigated features Wartośc graniczna Różnica średnia różnic Liczba różnic rój-macierzak ExŁreme values No; of differences No. of colonies of differences Mean difference, + - + - swarm-parent colony Świeża masa - mg/l pszczołę 11 +27,0 do -8,0 7 4 +7,1 Fresh matter - mg/l bee Sucha masa - mg/l pszczołę 11 + 12,8 do -3,6 10 1 +6,1*" Dry matter - mg/l bee Procent suchej masy w świeżej 11 +10,0 do -{l,9 9 2 +3,7** Per cent of dry matter in fresh matter Tłuszcz surowy w mg/l pszczołę 11 +13,9 do -1,2 10 1 +4,1" Crude fat eontent - mg/l bee Procent tłuszczu surowego w suchej masie 11 +22,3 do -0,7 10 1 +7,7" Per cent of crude fat in dry matter Azot ogólny w mg/l pszczołę 9 + 0,9 do -0,1 8 1 +0,2" Total nitrogen - mg/ bee Procent azotu ogólnego w suchej masie 9 + 2,1 do -3,4 2 7-1,3 Per cent of total nitrogen in dry matter Rozwój gruczołów gardzielowych 11 + 1,6 do -{l,4 2 9-0,1. Development of hypopharyngeal glands Rozwój ciała tłuszczowego 11 + 0,4 do -3,5 4 7 -{l,2 Development of fat body - różnice istotne przyz p 0,05, - d1fferences significant at P 0,05,... - różnice istotne przyz P 0,01 co - d1fferences slgntncant at p O,O~ 91
Jednakże nawet wtedy, gdy rozmce były istotne, w niektórych rodzinach obserwowano pewne odchylenia od ich zasadniczego kierunku. Na przykład, sucha masa pszczół z dziesięciu rojów była wyższa niż sucha masa pszczół z odpowiadającymi im macierzaków, a różnice pomię- <łzy wartościami tej cechy miały znak dodatni. Natomiast w jednym przypadku pszczoły z roju mialy suchą masę niższą niż osobniki z,,18.- cierzaka. Dlatego w jednym przypadku różnica miała znak ujemny. Podobne odchylenia obserwowano także w innych badanych cechach (tab, 2). Dla bardzo dokładnej oceny osobników wychodzących z rojem i pozostających w macierzaku, porównywano ze sobą pszczoły rówieśniczki o określonym wieku. W tabeli 3 umieszczone są wartości średnie uzyskane z 4 rodzin, charakteryzujące każdą z badanych cech oraz wartości różnic pomiędzy cechami pszczół z roju i macierzaka. -Różnice te, jak wykazały obliczenia statystyczne, są nieistotne. Pomimo, że różnice pomiędzy pszczołami określonego wieku z roju i macierzaka okazały się nieistotne, to jednak dla niektórych cech miały {me wyraźny kierunek. Na przykład różnice między średnimi wartościami świeżej masy miały we wszystkich grupach wieku znak ujemny, w suchej masie natomiast ujemny znak miała różnica tylko w grupie pszczół 5-7 dniowych, w procencie suchej masy zaś, wszystkie różnice pomiędzy średnimi miały znak dodatni. Wyjaśnić należy, że różnice zamieszczone w tabeli 3 obliczono przez odjęcie od wartości średnich dla czterech rojów wartości średnich.dla czterech macierzaków. Gdy uwzględniono analogiczne różnice dla pojedyńczych rojów stwierdzono, że dla niektórych cech różnice mają także wyraźny kierunek. Na przykład świeża masa, w trzech rodzinach, na -cztery badane, w pięciu przedziałach wieku była u pszczół z roju niższa niż u pszczół z macierzaka. Wyjątek stanowiły osobniki 12-14-dniowe, które w 2 rodzinach miały różnice ze znakiem ujemnym a w 2 ze znakiem -dodatnim. Podobnie dla procentu azotu ogólnego w suchej masie stwier- -dzono więcej różnic (między pojedyńczą parą rojów i macierzaków) ze znakiem ujemnym niż ze znakiem dodatnim. Przeciwnie, w suchej masie -oraz w procencie suchej masy w świeżej różnice miały w większości przypadków znak dodatni. Dla pozostałych badanych cech występuje znaczna zależność między wiekiem pszczół a znakiem pojedyńczych różnic. 'Stwierdzono, że pszczoły 8-18 dniowe obecne w roju charakteryzują w większości przypadków wyższe wartości dla kilku cech równocześnie. I tak osobniki tego wieku z roju miały w przeważającej liczbie przypadków wyższą niż osobniki i macierzaka suchą masę, % suchej masy w świeżej, wyższą zawartość tłuszczu surowego (w mg/i pszczołę i w % suchej masy) oraz azotu ogólnego (w mg/i pszczołę). Takiej prawidłowości trudniej dopatrzyć się dla pszczół z pozostałych przedziałów wieku. 196
Średnie wartości badanych cech pszczół o znanym wieku, z rojów i macierzaków Averagę values of features of bees known age from swarms and parent colonies Tabela 3 Procent Procent Procent Gruczoły Ciało Świeża Sucha suchej tłuszczu Azot azotu gardzie- Wiek Tłuszcz ogólnego tłusz- Gruczoł y masa masa masy surowego ogólny lowe w pszczół surow y w suchej czowe woskow mgli mgli w świeżej w suchej mgli stopniach dni mgli masie w stoppszczołę pszczołę Fer cent masie pszczołę Hypopha-!l- Age pszczołę Per cent niach Wax Fresh Dry of dry Per cent Total ryngeal of be es Crude fat of total Fatbody glands matter matter matter of crude nitrogen glands days mgli bee nitrogen develop- f.l mgli bee mgli bee in fresh fat in dry mgli be in dry dev e- ment matter matter matter lopment Rój Swarm 75,6 27,8 35,1 6,13 20,8 2,72 10,4 1,42 1,29 2'5,9 2-4 Macierzak Parent colony 79,5 27,4 34,3 6,37 18,0 2,65 9,9 1,21 1,13 26,2 Różnica Difference -4,1 +Q,4 +0,8-0,24 -j-2.8 +0,7 +0,5 +0,21 +0,16-0,3 Rój Swarm 78,4 30,4 38,2 6,29 17,8 2,87 9,7 1,45 1,60 34,1 5-7 Macierzak Parent colony 83,9 31,0 36,2 7,35 19,3 2,92 10,1 1,44 1,18 31,0 Różnica Difference -5,5-0,6 +2,0-1,06-1,5-0,05-0,4 +0,01 +0,42 +3,1 - Rój Swarm 80,8 33,4 40,8 7,80 18,3 2,88 9,8 1,71 1,46 31,6 8-11 Macierzak Parent colony 82,5 28,5 33,7 6,07 16,1 2,81 10,5 1,49 1,94 37,8 Różnica Difference -1,7 +4,9 +7,1 +1,73 +:'\2 +0,Q7-0,7 +0,22-0,48-6,2 Rój Swarm 78,9 31,2 38,9 6,10 15,6 2,97 9,4 1,65 1,61 37,Zł 12-14 Macierzak Parent colony 82,0 29,0 34,8 5,67 14,7 2,88 10,4 1,75 1,57 32,5 Różnica Difference -3,1 +2,2 +3,8 +4,3 -f-o,9 +0,09-1,0-0,10 +0,04 +4,7 Rój Swarm 80,6 31,6 39,1 7,02 13,9 3,01 9,9 1,91 1,37 42,3 15-18 Macierzak Parent colony 88,8 30,6 34,6 5,81 13,9 2,93 9,9 1,85 1,78 37,0 Różnica Difference -8,2 +1,0 +4,5 +1,21 0,0 +0,08 0,0 +0,06-0,41 +5,3 - - '-.-.. ".." Rój Swarm 81,4 34,1 38.4 8,25 19,6 3,00 9,6 1,47 1,49 37,1... 19-21 Macierzak Parent colony 92,3 31,9 33,3 8,90 20,4 2,95 10,5 1,98 1,54 37,3 co..;;j Różnica... Difference -- -10,9 +2,2 +5,1,"~ń' -0,65-0,8 - +0,05, -0,90-0,51-0,05-0,2 Ł,<~,.C.".. - - ~-,.~. ".,
{ DYSKUSJA Z przeprowadzonych badań wynika, że istnieje pewna zależność pomiędzy wiekiem pszczół a ich skłonnością do wychodzenia z rojem. Pszczoły naj młodsze, oraz pszczoły starsze niż 21 dniowe w większości pozostają w macierzaku. Z rojem wychodzi natomiast około 50% ogólnej ilości obecnych w rodzinie pszczół 2 do 20 dniowych. Uzyskane wyniki są zgodne z danymi M e y e r a (1963) pozostają natomiast w pewnej sprzeczności z danymi T a r a n o w a, według którego bardzo wyraźna różnica w tendencji do wychodzenia z rojem występują już w grupie osobników 2-20 dniowych. Wykazano, że w skład roju wchodzą pszczoły pod względem szeregu cech fizyko-chemicznych, różne od pszczół pozostałych w macierzaku. W czasie rójki rodzinę opuszczają więc pszczoły rojowe a nie osobniki przypadkowe, roje są więc jakościowo inne od macierzaków. Uzyskane wyniki nie potwierdzają zatem poglądów M a r t i n a (1963) i S i m p s o- n a (1964) lecz stanowią potwierdzenie hipotezy T a r a n o wa (1961). Znaczne różnice w zachowaniu roju i macierzaka (intensywniejszy rozwój po osadzaniu, oraz intensywniejsza niż w macierzakach produkcja wosku (O s t r o w s k a 1970), są, jak się wydaje, konsekwencją stwierdzonej w niniejszej pracy odrębności pszczół obecnych w roju i macierzaku. Różnice pomiędzy porównywanymi pszczołami dotyczyły cech fizyko-chemicznych, a nie stwierdzono ich dla cech anatomicznych. Przedstawione wyniki pozostają więc w pewnej sprzeczności z danymi 2; ereb k i n a (1970), według którego pszczoły z roju mają gruczoły gardzielowe i ciało tłuszczowe istotnie lepiej rozwinięte. Wobec bardzo intensywnej produkcji wosku przez roje, dziwi brak różnic w stopniu rozwoju gruczołów woskowych. Uzyskane w niniejszej pracy wyniki są zgodne z danymi H o f f m a n i M e y e r (1960), według których w pierwszym okresie wysokość komórek woskowych u pszczół z roju naturalnego nie różni się od wysokości komórek woskowych pszczół z roju sztucznego (utworzonego przez strząśnięcie pszczół z plastrów rodziny nie będącej w nastroju rojowym). Różnice zaznaczają się dopiero po osadzeniu rojów i przystąpieniu pszczół do produkcji wosku. U osobników z roju naturalnego wzrost komórek woskowych był znacznie szybszy i większy. Być może, w organizmie pszczół rojowych, substancje nie gromadzą się w ciele tłuszczowym, lecz obecne są w postaci łatwo przemieszczających się prostych związków. Nie wykluczone, że zależnie od potrzeb rodziny i prac podjętych przez poszczególne osobniki, te substancje są następnie wykorzystywane do rozwoju gruczołów gardzielowych lub woskowych. Możliwe, że hemolimfa pszczół z roju i macierzaka różni się zawartością niektórych substancji zapasowych. Dotychczas nie prowadzono takiego typu badań. Jakościowa różnica pomiędzy rojem a macierzakiem może, jak się 198
wydaje, być spowodowana przez dwie rozne przyczyny. Pierwsza przyczyna to zaznaczające się różnice jakościowe pomiędzy pszczołami rówieśniczkami, które opuściły rodzinę, a tymi które w niej pozostały. Tego typu różnice wystąpiły najwyraźniej dla pszczół 8-18 dniowych (tab. 3). Na marginesie należy zaznaczyć, że obserwowane różnice pomiędzy rodzinami w skłonności pszczół określonego wieku do wychodzenia z rojem (tab. 1) wynikać mogą z różnej w tych rodzinach ilości pszczół predysponowanych jakościowo do opuszczania.gniazda. Roje niewątpliwie różnią się także od macierzaków bezwzględną ilością pszczół różnego wieku i to jest drugą przyczyną ich odrębności. Na ten temat, wbrew poglądom M e y e r a (1956), nie można wnioskować jedynie na podstawie danych dotyczących skłonności pszczół określonego wieku do wychodzenia z rojem. O ostatecznym składzie roju decyduje bowiem także biologiczny skład rodziny w okresie poprzedzającym rojkę. Według G e r s t u n g a (1921) a także późniejszych teorii, w czasie narastania nastroju rojowego zwiększa się znacznie w rodzinie ilość pszczół karmicielek. Nad składem rodzin w nastroju rojowym nie prowadzono dotychczas ścisłych badań. Dlatego brak dokładnych danych liczbowych informujących, w jakim wieku pszczoły są w rojach najliczniejsze. Możliwe, że w czasie podziału rodziny, do roju dołącza się pewna grupa pszczół, które w zasadzie powinny pozostać w macierzaku. O istnieniu takich osobników świadczą obserwacje M e y e r a (1956), który stwierdził, że częste niepokoje uwiązanego roju powoduje oddalenie się od niego pewnej ilości pszczół i powrót ich do macierzaka. Również, obserwowaną przez R o o t - h a (1923) zależność pomiędzy pogodą panującą w dniu rojki a wielkością rojów, można tłumaczyć zmiennym udziałem w roju, pszczół nierojowych, takich które znalazły się tam przypadkowo. Obecnością tych pszczół, możemy również próbować wyjasmc pojedyńcze odchylenia (tab. 2) od ogólnych tendencji występujących przy porównaniu pszczół z roju i macierzaka. WNIOSKI Podział rodziny na roj l macierzak dokonuje się w sposób określony a nie przypadkowy, ponieważ pszczoły z roju różnią się od pszczół z macierzaka nie tylko wiekiem, lecz również szeregiem cech fizyko-chemicznych. Pszczoły rojowe mają wyższą niż pszczoły pozostające w gnieździe: suchą masę, procent suchej masy w świeżej, zawartość tłuszczu surowego (wyrażoną w mg/l pszczołę i w procentach) jak również wyższą 'zawartość azotu ogólnego (wyrażoną w mg/i pszczołę). 199
Dla dokładnego określenia składu roju i macierzaka należałoby podjąć kilkuletnie, szczegółowe badania nad składem populacji w rodzinach przygotowujących się do rojki. LITERATURA c o m b s G. F.: (1972) - The engorgement of swarmmg worker honeybees. J. apic. Res. 11 (3): 121-128. G e r s,t u n g F.: (1921): Der Bien und seine ZucM. Berlun. H a l b er s t a n d t K.: (1967) - Ober die Prote1ne der Hypopharymxdruse der Bienenarbeiterun. Ann. Abeille 10 (2): 119-132. H o f f m a n n L, We r n e T - M e y e T W.: (1960) - Wachsdriisenentwiclkln.mg und Waohsoederf bei der Honigbiene. Zool. Beitr. 5: 337-343. K o n o p a cka Z., M u sz y ń s k a J., S z c z e p a ń s ik li K.: (1975) - Ocena przydatności niektórych cech DiJzYi1ro-ohemicrzlllYOO li anetomicznych dla cha!ooikiterystyki kondycji robotnic pszcooly miodnej. Pszczelno Zesz. Nauk. 19: 39-50. M a r t i 'n P.: (1963) - Die Steuerung der VollkJSteilung bedrn Schwarmen der Bienen. Zugleich ein Beitrag zum Problem der Wanderschwarme. Insects soc. 10 (1): 13-42. M e y e r W.: (1956) - ArbeiitsteilUIlg 'im Bienenschwaem. Insects soc. 3 (2): 303-324. Muszyńska J., Szczepański. K., KOlIlopacika Z.: (1975) - Przydatność prób z różnych części gilliama dla oharakterystyki rodziny w okiresiie letnim. Pszczelno Zesz. Nauk. 19: 5~0. O s t r o W s k a W.: (1970) - Metody wykorzystywania pszczół rojowych. Pszczelarstwo 21 (5): 5-6. R oo t h A. J., R o o t h E. R.: (1923) - The ABC and XyZ of bee culture. Medina, Ohio A. J. Root Cornpany, S i m p 3 on J., R i e d e l J.: (1964) - The emergence of swarms from Apis melldfe~a colonies. Behaviour 23 (1/2): 140-148. S k o w r o n e k W.: (1973) - Rozwój gruczołów woskowych u różnych ras pszczoły miodnej. Pszczelno Zesz. Nauk. 12: 1-9. T J T a n o v T. F.: (1961) - Biologia pćelino] semi. G.LS.L. Moskwa. Z2re~kin M. W., Jakovleva J. N.: (1970) - O rojevych pćelaeh, Pcelovod- :;:1'::> 49 (3): 9-12. CPABHEH11E l1ąeji PABOTH11~ 113 P051 11 MATEP11HCKOM: CEMb11 51. M Y 1II H H b C K a Pe310Me B 1973-1975 rr. OIIpeAeJleHO CBeJKee H cyxoe Be~eCTBa, a TaKJKe coaepjkahhe 05- utero a30ta H csrporo JKHpa, H oahobpemehho HCCJIeAOBaHO CTeIIeHb pa3bhthr rjlototihbix H BOCKOBbIX JKeJle3 H JKHpOrO TeJla y IItIeJl pa50thh~ H3 poes H MaTepHHcKHX cembeh. B tiacth IIpo6 HaxOAHJlHCb ntiejlbi B HeH3BeCTHOM B03paCTe (BO BpeMR HCCJIeAOBaHHR IIOnyueao BMeCTe 8 poea c 3THMH ntiejlamh), HO BO BTOPOH tiactbh IIpo6 6bIJlH 0503HatIeHasre, H3BeCTHoro B03paCTa (noayseao 3THX 4 poes), Flonyxenasre pesynsrarsr 06HapYJKHJlH tito paanen cembh Ha POH H MaTepHtIecKylO' cem~, He cjlytiahhoh. l1'1ejlam H3 por 6bIJIH CBOHCTBeHHbI aexoropsre oc06ehhocth 3Ha- 'IHTeJlbHO pasasre, 'lem ntiejlbi H3 MaTepHtIeCKOH cembh. Poessre nxensr AeJlRTCR B cembh paasure. nepen poeaxess, 200
KOHCTaHnfpOBaHO, '1TO pacitojlo)!(ehwe nven AJllI COXpaHeHWJI CeMbW 3aBIilCWT or 11X_ B03paCTa. B poe 6blJlO B cpemresr 58% oćmero KOJlW'IeCTBa IT'IeJl 2-21 nneasrx. 32% IT'IeJl. 22-24,l\!leBbIX, HO TOJlbKO 7% oóurero KOJlHąeCTBa nxen t-naessrx. COMPARISON OF BEES FROM SWARM AND PARENT COLONY J. Muszyńska Summary In 1973-1975 dry and fresh matter, the total niteogen and eraide fiat oonterrt; the development of body fajt as 'WeB ashypqph:ajryll1geal glands and wax glemds were investigated in worker bees taken frorn S'WaJmlSand parent oolon.ies. One part of the sam ples consisted of wórker bees of unknown age, the other one od' bees of known age (ow.ijng to the prevdous marking of mewly emerged bees). Doring 3 years, eight swarms of unrnanked bees and four SWialI1lDSwśth marked bees were analysed. The results of thi's li'nvesrijit~ajtiqnshow tthat the division of bees between swarrn and parent oolony is not acoidental. Wórker bees of thes<wajrm and parent celony difeered significarrtly im some features. The resulte allow to oonclude that swarm bees differentiate i.n the colony eartier,than.the dete of ewarming. The disposrtaon fo ~o with the swarm ts oonnooted WIirth the age of bees. Of thetotal number of marked bees 58% of,those swarrned out were 2-21 days old, 32% 22-24 days old, and only 7% day old.