Reakcja na stres, zaburzenia lękowe, depresja Lek. med. Joanna Gwiazdowska Specjalista psychiatrii, Psychoterapeuta Wyjść z cienia - Świdnica 2012
Reakcja na stres Mechanizmy reakcji stresowej: system informacyjno kontrolny organizmu monitoring stanu wewnętrznego organizmu oraz środowiska zewnętrznego (utrzymywanie autonomii i integralności organizmu) uruchamianie mechanizmów adaptacyjnych wewnątrzustrojowych i behawioralnych świat realny różny od oczekiwanego bodziec- informacja- stresor reakcja stresu wypracowywanie i uruchamianie nowych mechanizmów adaptacyjnych
Reakcja na stres Stresory wewnątrzustrojowe (spadek ciśnienia parcjalnego tlenu, krwawienie) zewnątrzustrojowe (nadmierny hałas, krytyka przełożonego) fizykalne (zagrożenie fizycznej integralności) psychologiczne (zagrożenie psychicznej integralności) Reakcja stresowa uruchamianie mechanizmów neuronalnych, endokrynnych, immunologicznych, które mają na celu stworzenie warunków dla wytężonej aktywności fizycznej i psychicznej organizmu. obejmuje cały organizm na poziomie fizycznym i psychologicznym, aktywuje reakcje metaboliczne, hormonalne, immunologiczne
Reakcja na stres Stres krótkotrwały (inaczej ostry) jest korzystny, adaptacyjny po wytworzeniu nowego mechanizmu adaptacyjnego dochodzi do zamknięcia pętli sprzężenia zwrotnego stresu i wygaszenia reakcji stresowej długotrwały (inaczej przewlekły) jest niekorzystny nazywany distresem brak jest możliwości wyeliminowania sytuacji stresogennej lub sytuacje stresowe powtarzają się bardzo często; ujemne sprzężenie zwrotne pomiędzy tą sytuacją a stresem pozostaje otwarte
Reakcja na stres Skutki stresu przewlekłego (przewlekłej hiperkortyzolemii): - immunosupresja, - zwiększenie stężenia cholesterolu (głównie frakcji LDL), - utrzymujący się wzrost ciśnienia tętniczego krwi, - zahamowanie procesów rozrodczych, - zmiany osteoporotyczne, - osłabienie osi przysadkowo tarczycowej, - spadek wytwarzania hormonu wzrostu, - osłabienie procesów pamięci, - obniżenie nastroju, lęk, zaburzenia snu, łaknienia
Depresja Obniżony (depresyjny) nastrój jest raczej zespołem objawów. Cechuje się subiektywnym odczuciem smutku, przygnębienia, załamania, rozpaczy, beznadziejności lub obojętności. Często towarzyszy mu lęk, spowolnienie myślenia oraz spowolnienie ruchowe aż do całkowitego zahamowania psychoruchowego (osłupienia), czasem może to być niepokój i agitacja. Występują trudności z koncentracja uwagi i podejmowaniem decyzji. Częste jest poczucie winy, braku nadziei, bezradności i bezwartościowości. Mogą wystąpić myśli samobójcze. Pojawia się anhedonia czyli utrata zdolności do odczuwania przyjemności.
Lęk Lęk to subiektywne odczucie strachu z towarzyszącym uczuciem dyskomfortu i objawami somatycznymi takimi jak ucisk w klatce piersiowej prowadzący do trudności w oddychaniu, przyspieszenie akcji serca, wzmożona potliwość, bladość powłok skórnych. Lęk może być stanem lub cechą, może być uogólniony lub sytuacyjny. Napad paniki charakteryzuje się m.in. hiperwentylacją, prowadzącą do obniżenia stężenia we krwi dwutlenku węgla, ponadto nasiloną obawą przed śmiercią, utratą kontroli lub szaleństwem i depersonalizacją. Depersonalizacja polega na uczuciu zmiany siebie, nieprzyjemnej obcości, nierealności przy zachowanej zdolności do samoobserwacji, krytycyzmu.
Zaburzenia adaptacyjne (przystosowawcze) Pojawiają się w odpowiedzi na zidentyfikowane stresory psychospołeczne, których natężenie ani nie było niezwykłe, ani nie miało cech katastrofy. Wystąpienie zaburzeń jest związane z wpływem stresorów psychospołecznych i psychologicznych lub naruszających ogólny stan zdrowia (np. postępująca choroba. Znaczna rolę w ujawnieniu się objawów odgrywają predyspozycje indywidualne. W zaburzeniach adaptacyjnych dochodzi do znaczącego upośledzenia społecznego i zawodowego. Pośród zaburzeń adaptacyjnych wyróżniamy reakcje depresyjne krótkotrwałe i przedłużone, reakcje lękowo depresyjne oraz z towarzyszącymi zaburzeniami zachowania.
Zaburzenia lękowe Zaburzenia lękowe = zaburzenia nerwicowe Lęk w zaburzeniach lękowych ma postać wyraźnie przeżywanego uczucia strachu i zagrożenia bez wyraźnej obiektywnej przyczyny lub uczucie to występuje w sytuacjach obiektywnie nie stanowiących zagrożenia. Uczuciu temu towarzyszą objawy pobudzenia układu wegetatywnego o różnym nasileniu i charakterze. Na ogół występuje też składowa poznawcza treść obaw. Wśród zaburzeń lękowych wyróżniamy: - zaburzenia lękowe w postaci fobii, - zaburzenia lękowe z napadami lęku panicznego - zaburzenia lękowe uogólnione - mieszane zaburzenia depresyjno lękowe. Osobowość lękliwa (unikająca) - cechy napięcia, lękliwości i niepewności, wzorce zachowania unikającego oraz stałego i nadmiernego przeżywania zagrożenia mają charakter utrwalony i wyraźnie wpływają negatywnie na całe życie pacjenta
Zaburzenia lękowe Lęk jako stan obejmuje składowe psychologiczne: poznawcze, emocjonalne, zachowanie oraz składową fizjologiczną (objawy pobudzenia osi podwzgórze przysadka nadnercza). Lęk jako cecha obejmuje: stałe wszechogarniające uczucie napięcia i zagrożenia; częste przeżywanie uczucia zakłopotania, niższości; dominującą potrzebę bycia lubianym i akceptowanym; nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie; unikanie wchodzenia w bliższe związki z innymi jeśli nie zapewniają one bezkrytycznej akceptacji; tendencję do przesady w ocenianiu potencjalnych zagrożeń w życiu codziennym i ich unikanie; ograniczenia w codziennym życiu wynikające z nadmiernej potrzeby bezpieczeństwa.
Zaburzenia lękowe Zaburzenia lękowe z napadami lęku cechują nawracające napady paniki z nasilonymi objawami wegetatywnymi (napady bicia serca, uczucie duszności, zawroty głowy, parcie na pęcherz, wzmożona potliwość, silne uczucie strachu przed śmiercią, utratą kontroli, chorobą psychiczną). Po napadzie paniki dochodzi do utrwalenia lęku przed ponownym atakiem co prowadzi do unikania sytuacji towarzyszącym napadom. Napady paniki częściej mają miejsce w sytuacjach, których wspólną cechą jest trudność w natychmiastowym wydostaniu się z nich lub uzyskaniu pomocy (lęk przed opuszczeniem domu, podróżowaniem publicznymi środkami transportu- w tym samolotem, pozostawaniem w zatłoczonym pomieszczeniu).
Zaburzenia lękowe Zaburzenie lękowe uogólnione cechuje lęk przewlekły, rozlany, uporczywy, niezależny od wydarzeń zewnętrznych wyrażający się niepokojem, niejasnym poczuciem zagrożenia, lękiem przed codziennymi trudnościami, zamartwianiem się możliwością choroby lub wypadku własnego lub bliskiej osoby. Towarzyszą im przewlekłe objawy wegetatywne biegunki, pocenie, tachykardia; zaburzenia snu, koncentracji uwagi, napięciowe bóle różnych grup mięśni, w tym głowy, pleców; trudności w usypianiu, koszmarne sny.
Przyczyny depresji Koncepcje przyczyn endogennych - zaburzenia neuroprzekaźnictwa w mózgu - zmiany strukturalne czyli anatomiczne mózgu. - czynniki genetyczne, Rola czynników egzogennych - schorzenia somatyczne czyli fizyczne (infekcje wirusowe, zaburzenia hormonalne), - schorzenia ośrodkowego układu nerwowego (padaczka, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane), - stosowanie niektórych leków i innych substancji (leki antykoncepcyjne, amfetamina) Osobowość Na depresję zapadają częściej osoby, które cechuje introwersja, perfekcjonizm, wysoki poziom neurotyzmu. Ujęcie psychodynamiczne Koncepcja poznawcza Koncepcja ta zakłada, że osoby, u których występują stany depresyjne, jeszcze przed zachorowaniem ujawniają zaburzenia w zakresie wiedzy o sobie w postaci negatywnego obrazu siebie. Osoba taka negatywnie ocenia własne doświadczenia i swoje postępowanie. Wyraża się to w niskiej samoocenie, poczuciu małej wartości, niewierze we własne siły i możliwości.
Przyczyny depresji Osoby predysponowane do depresji charakteryzuje: - Depresyjna triada poznawcza (negatywny obraz siebie, świata i przyszłości) - Depresyjne stereotypy poznawcze, powstałe z negatywnych doświadczeń - Błędy myślenia (Arbitralność wnioskowania, selektywność uwagi, skłonność do nadmiernego uogólnienie wniosków, tendencja do odnoszenia wydarzeń zewnętrznych do siebie) Model wyuczonej bezradności, - osoby, u których występują stany depresyjne straciły motywacją do działania na skutek negatywnych doświadczeń z przeszłości i nabrały przekonania, iż ich działania są bezskuteczne. - osoby, które otrzymywały niski poziom wzmocnień pozytywnych bądź nadwrażliwe na bodźce negatywne - osoby które jako mechanizm adaptacyjny uruchamiają grani roli chorego, co uwalnia ich od niewygodnych sytuacji, nie rozwiązanych problemów, a jednocześnie zmusza otoczenie do ich podejmowania.
Przyczyny depresji Wydarzenia życiowe Około 50% pierwszych epizodów depresji poprzedzają różne wydarzenia życiowe, zwykle o ujemnym charakterze dla jednostki. Są to przede wszystkim: Strata osoby, z którą chory pozostawał w bliskim związku emocjonalnym (śmierć, odejście, wyjazd) Utrata zdrowia, części ciała, atrakcyjności fizycznej, zdolności do pracy umysłowej, dyspozycji intelektualnych jako następstwo choroby, urazu Utrata prestiżu społecznego Utrata zdolności do optymizmu Utrata poczucia bezpieczeństwa np. materialnego Utrata poczucia własnej wartości Sukces bądź osiągnięcie pociągające za sobą obciążenie emocjonalne związane z potrzebą dostosowania się do nowych warunków (nagły awans, wygrana)
Objawy depresji Objawy depresji typowe : Obniżenie podstawowego nastroju, odczuwane przez chorych jako stan smutku, przygnębienia, niemożność przeżywania radości, szczęścia i satysfakcji, niekiedy jest to stan zobojętnienia z niezdolnością przeżywania zarówno radości jak i smutku. Osłabienie tempa procesów psychicznych i ruchu, nazywane też obniżeniem napędu psychoruchowego lub zahamowaniem. Przejawia się jednostajnym spowolnieniem myślenia, poczuciem osłabienia pamięci i koncentracji uwagi, niesprawności intelektu, spowolnieniem ruchów lokomocyjnych aż do całkowitego ich zahamowania. Chorzy mogą mieć wrażenie utraty energii, siły, poczucie ciągłego zmęczenia fizycznego. U części chorych zahamowanie ruchowe nie występuje, ale pojawia się niepokój psychoruchowy czy wręcz pobudzenie. Stan taki łączy się z dużym nasileniem lęku i jest najczęściej jego przejawem.
Objawy depresji - Zaburzenia rytmów biologicznych, zwłaszcza rytmu snu i czuwania. Wymieniamy tu dwa typy zaburzeń: jeden, w którym występuje wydatne zmniejszenie ilości snu nocnego, jego spłycenie częste budzenie się w ciągu nocy oraz przedwczesne budzenie się poranne oraz drugi, kiedy się pojawia większa potrzeba snu, a więc również senność w ciągu dnia. - Przejawem zaburzeń rytmu okołodobowego są charakterystyczne wahania samopoczucia w ciągu dnia rano gorzej, wieczorem lepiej. - Ważną cechą zespołu depresyjnego jest lęk, może mieć on falujące nasilenie. - Poza opisanymi objawami można wymienić : zaburzenia miesiączkowania aż do zaniku miesiączki, bóle głowy umiejscowione w okolicy karku, potylicy bądź opasujące głowę (kask), zaparcia, wysychanie błon śluzowych jamy ustnej, utratę łaknienia apetytu, zmniejszenie masy ciała bądź brak jej przyboru u dzieci.
Objawy depresji - inne Zaburzenia treści myślenia w którym dominują oceny depresyjne jak depresyjna negatywna ocena samego siebie, swojego postępowania, stanu zdrowia, poczucie winy, pesymistyczna ocena teraźniejszości i przyszłości, perspektyw życiowych. Zaburzenia te mogą się posunąć aż do urojeń, czyli fałszywych sądów w które chory wierzy a które odbiegają w sposób rażący od realiów (urojenia katastroficzne, nihilistyczne, hipochondryczne, grzeszności, winy i kary). Zaburzenia funkcjonowania w grupie społecznej (rodzinie, miejscu pracy, szkole). Utrata zainteresowań światem zewnętrznym, poczucie niesprawności psychicznej i stałego zmęczenia, skoncentrowanie się na przeżyciach depresyjnych prowadzą do narastającej izolacji od otoczenia i osłabienia lub zerwania kontaktów interpersonalnych. Część chorych nie jest w stanie wykonywać pracy zawodowej, podołać obowiązkom domowym, a niektórzy zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych. Chorzy unikają spotkań towarzyskich, a zwłaszcza sytuacji, gdzie są eksponowani na widok publiczny. Spełnianie czynności, które dotychczas wykonywali rutynowo, okazuje się często zadaniem przekraczającym ich możliwości. Pospolite w depresji endogennej są zniechęcenie do życia, myśli i próby samobójcze jako poniekąd logiczna konsekwencja opisanego stanu. ( 15 25 % przyczyn zgonów).
Depresja Depresje maskowane: maski psychopatologiczne zaburzenia lękowe (lęk przewlekły), natręctwa, zespół agorafobii, jadłowstręt zaburzenia rytmów biologicznych (bezsenność lub nadmierna senność), maski wegetatywne i psychosomatyczne zespół dławicy piersiowej, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, stany spastyczne dróg żółciowych, zespół niespokojnych nóg, świąd skóry maski bólowe bóle głowy, neuralgia (nerwu trójdzielnego, kulszowego) maski behawioralne okresowe nadużywanie alkoholu, okresowe nadużywanie leków
Depresja DEPRESJA REAKTYWNA O stanach, czy zaburzeniach reaktywnych mówimy w przypadku objawów wywołanych przez uraz psychiczny. Terminu depresja reaktywna używać należy, gdy przygnębienie (jego czas trwania i natężenie) staje się nieadekwatne do przeżytego urazu, czy przykrości. Depresja reaktywna nie ma wiele wspólnego z depresją endogenną (chorobami afektywnymi jedno i dwubiegunowymi), chociaż jej obraz kliniczny może wykazywać podobieństwa. W miejsce poczucia małej wartości, winy, samooskarżania się w depresji reaktywnej pojawia się poczucie krzywdy i winy innych osób. Nastrój dysforyczny (zrzędliwy, pełen niezadowolenie, pretensji, gniewności) góruje nad smutkiem. Chory człowiek traci łaknienie i chęć do jakiegokolwiek działania, Nie należy również lekceważyć wypowiadanych gróźb samobójczych, choć mają one często charakter demonstracji.
SAMOBÓJSTWA Na podwyższone ryzyko samobójstwa wskazują następujące czynniki: Wcześniejsza próba samobójcza Napomykanie lub otwarte mówienie o samobójstwie, informowanie o takim zamiarze (np. już niedługo przestaniecie się ze mną męczyć ) Obniżenie nastroju i lęk Ciężkie urazy psychiczne (straty) w ostatnim okresie (np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, kompromitacja) Niewytłumaczalna zmiana zachowania: liczne rozmowy z bliskimi, rozdawanie rzeczy Niezrozumiała zmiana zachowania: nagle staje się wesoły, zły lub izoluje się od otoczenia. Pozornie abstrakcyjne rozważania o bezsensie życia, problematyce śmierci Sny o śmierci, egzekucji itp. Niewytłumaczalna poprawa stanu zdrowia o chorych lękowych, cierpiących dochodzi do uspokojenia i poprawy nastroju, co wiąże się z podjęciem decyzji o samobójstwie jako rozwiązaniu swych problemów Wzory zachowań otoczenia samobójstwa wśród bliskich krewnych Brak celów życiowych, kryzys światopoglądowy (wiara rola chroniąca}
Fakty i mity dotyczące samobójstw Mity Osoby, które mówią o samobójstwie nie odbierają sobie życia Ci, którzy popełniają samobójstwo, są na nie wyraźnie zdecydowani. Fakty Osiem na dziesięć osób, które popełniły samobójstwo ostrzegało przed tym. Większość nie może podjąć decyzji żyć czy umrzeć. Często osoby takie igrają ze śmiercią, sprawę uratowania ich pozostawiając innym. Gdy ktoś raz wykaże skłonności samobójcze, będą one cechować go już zawsze. Zwykle osoby pragnące śmierci wykazują takie skłonności tylko w określonym czasie. Myśli samobójcze często wiążą się z depresją, a ta zwykle z upływem czasu słabnie.
Mity Fakty i mity dotyczące Ryzyko popełnienia samobójstwa zanika w momencie poprawy stanu po przebytym kryzysie samobójczym. Samobójstwo częściej dotyczy bogatych środowisk. samobójstw Fakty Większość samobójstw popełnionych zostaje jeszcze w czasie trwania depresji, ale już w okresie poprawy. Jest to czas, w którym jednostka ma większy dostęp do broni i więcej energii, by zrealizować swój plan, niż wtedy, gdy przebywa w szpitalu lub znajduje się w najgłębszym stanie depresji. Przypadki samobójstwa są jednakowo częste we wszystkich klasach społeczeństwa. Czyn samobójczy jest czynem osoby chorej. Gdy jednostka o skłonnościach samobójczych jest niemal zawsze skrajnie nieszczęśliwa, nie znaczy to wcale, że jest ona chora psychicznie. Samobójstwo może być czynem świadomym i przemyślanym.
Dziękuje za uwagę