Niniejsze materiały dydaktyczne otrzymują nauczyciele biorący udział w projekcie Filmoteka Szkolna. Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej. Prawa do niniejszych materiałów posiada Narodowy Instytut Audiowizualny. Persepolis reż. Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DLA NAUCZYCIELI SPIS TREŚCI 1. Informacje o filmie. (str. 2) 2. Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej. (str. 4) Temat: Dojrzewanie w kraju islamskim. 3. Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej, etyki. (str. 10) Temat: Religia miarą wartości człowieka. Załącznik 1: Filary islamu. (str. 12) Załącznik 2. Metaplan. (str. 13) 4. Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej, (str. 14) Temat: O blaskach i cieniach życia emigranta w Persepolis Marjane Satrapi i Vincenta Paronnaud Załącznik 3: 6 kapeluszy De Bono (str. 17)
INFORMACJE O FILMIE NOTA O FILMIE Tytuł: Persepolis; Kraj i rok produkcji: Francja 2007; Reżyseria: Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud; Scenariusz: Marjane Satrapi (na podstawie własnego komiksu); Animacja: Marc Jousset, Pascal Cheve, Louis Viali; Muzyka: Olivier Bernet; Montaż: Stéphane Roche; Dźwięk: Thierry Lebon, Samy Bardet; Scenografia: Marisa Musy; Producent: Marc-Antoine Robert, Xavier Rigault; Głosu postaciom użyczyli: Chiara Mastroianni (Marjane nastolatka), Gabrielle Lopes (Marjane dziecko), Catherine Deneuve (matka), Danielle Darrieux (babcia), Simon Abkarian (ojciec), Francois Jerosme (wujek Anouche). WAŻNIEJSZE NAGRODY 2008 Cezar za debiut reżyserski i scenariusz adaptowany 2007 NYFCC (Stowarzyszenie Nowojorskich Krytyków Filmowych) za najlepszy film animowany NOTY O TWÓRCACH Marjane Satrapi urodziła się 22 listopada 1969 roku w Rasht, w Iranie. Dorastała w Teheranie, gdzie uczyła się w liceum francuskim i była świadkiem ograniczenia praw publicznych, upadku Szacha, wczesnego reżimu Ayatollaha Khomeiniego i pierwszych lat wojny z Irakiem. Matka Satrapi była prawnuczką Szacha Nasser-al-Din, który władał Persją w latach 1848 1896. Jednak sama Satrapi ma dystans do swojego pochodzenia: królowie z dynastii Qajar mieli setki żon i tysiące dzieci. Jeśli wziąć pod uwagę wszystkie pokolenia, otrzyma się dziesięć lub piętnaście tysięcy księżniczek i książąt. Nie ma w tym nic specjalnego. W wieku lat 14 została wysłana przez rodziców do Wiednia, później mieszkała w Sztrasburgu, gdzie studiowała grafikę. Obecnie mieszka w Paryżu, współpracuje z wieloma gazetami i magazynami, między innymi z The New York Times i The New Yorker, dla których robi ilustracje. Jest również autorką kilku książek dla dzieci. Sławę przyniosła jej powieść graficzna Persepolis, wyróżniona między innymi nagrodą Angoulême Coup de Coeur Award na międzynarodowym festiwalu komiksu w Angoulême oraz uznana za Komiks Roku przez The Times. Jej ostatnia powieść graficzna Embroideries to zabawna historia o życiu irańskich kobiet, oglądana z perspektywy kilku pokoleń. Vincent Paronnaud urodzony w La Rochelle w 1970 r., występuje również pod pseudonimem Winshluss. Autor komiksów i człowiek kina, uważany za jednego z najważniejszych francuskojęzycznych niezależnych twórców komiksów. W swojej twórczości wykorzystuje makabryczny, czarny humor, inspiruje się również amerykańskimi komiksami z lat 30. i 50. ubiegłego wieku. Główne tematy jego rysunków to zobojętnienie na śmierć, krytyka cywilizacji amerykańskiej, uwielbienie dla makabry. Wspólnie ze swoim przyjacielem Cizo tworzył gazetę komiksową Ferraille. W 2007 nagrodzony wraz z Marjane Satrapi Nagrodą Jury na festiwalu filmowym w Cannes za Persepolis. 2
O FILMIE Persepolis jest filmem dla każdego. Dla miłośników komiksu, animacji i dobrego kina. Dla dzisiejszych trzydziestokilkulatków, którzy będą mogli przypomnieć sobie czas swojego dojrzewania w Polsce przełomu lat 70. i 80. Dla osób pragnących poznać prawdę o Iranie i Irańczykach. Dla kobiet poszukujących swojego miejsca na ziemi. To lekcja kobiecości, tolerancji i rocka. Persepolis w reżyserii Marjane Satrapi i Vincenta Paronnaud to gorzka, ale zarazem wzruszająca opowieść o dorastaniu i dojrzewaniu w Teheranie, w czasach wybuchu rewolucji islamskiej. Dziewięcioletnia Marjane z zapałem rozczytuje się w komiksowej wersji Materializmu dialektycznego, wychowana w nieco zwariowanej, inteligenckiej rodzinie marzy o zostaniu prorokinią. Poznajemy ją (a wraz z nią Iran), gdy fundamentaliści przejmują władzę, zmuszając kobiety do noszenia chust, a mężczyzn do zapuszczania brody. Obserwujemy inteligentną grę ze stróżami moralności, odkrywanie zakazanego punku, Abby i Iron Maiden. Kiedy nasilają się prześladowania i wojna Iran-Irak staje się coraz bardziej gwałtowna, Marjane zostaje wysłana przez troskliwych rodziców do szkoły w Austrii. Persepolis było odkryciem Festiwalu w Cannes w 2008 r.; film został wyróżniony Nagrodą Jury. Ekranizacja kultowej już, autobiograficznej powieści komiksowej należy do rzadko spotykanych na ekranach polskich kin pełnometrażowych filmów animowanych. Autorce Marjane Satrapi za pomocą prostych, nieco schematycznych, ale dzięki temu bardziej wyrazistych rysunków, udało się przedstawić skomplikowane relacje między życiem prywatnym a polityką. Oczami inteligentnego dziecka obserwujemy jak Iran, w którym panowała wolność, a ludzie żyli szczęśliwie, powoli zmienia się w zamkniętą klatkę, gdzie za noszenie adidasów i przypinki z Michaelem Jacksonem można zostać zatrzymanym na ulicy. Czarno-biały, ale paradoksalnie wielobarwny film, iskrzący emocjami, wrażeniami, strachem, buntem, czyli tym wszystkim, z czym wiąże się moment dojrzewania. Dojrzewania specyficznego, w sytuacji terroru, zniewolenia, zakazów, nakazów, na tle oszalałej historii. Na konferencji prasowej autorka wielokrotnie powtarzała, że nie chciałaby, aby komiks i film postrzegane były tylko i wyłącznie przez pryzmat polityki. Najważniejsze jest przesłanie humanitarne. Satrapi podkreśla, że przede wszystkim jest to opowieść o zwykłych ludziach i ich zwykłym życiu w niezwykłych czasach. Zależy jej, aby czytelnicy i widzowie zrozumieli, że społeczeństwo irańskie nie składa się z samych zagorzałych islamistów i terrorystów. To tylko cząstka prawdziwego życia i prawdziwego oblicza społeczeństwa. Pomimo tych deklaracji władze irańskie protestowały w czasie pokazu filmu w Cannes, nazywając go aktem politycznym i antykulturalnym. Mehdi Hallor doradca rządu irańskiego ds. kinematografii oskarżył film o popularyzowanie islamofobii w zachodnim świecie i pokazywanie nieprawdziwego oblicza dokonań Rewolucji Irańskiej. Islamofobia w zachodnim kinie rozpoczęła się we Francji, a wyprodukowanie i nagrodzenie antyirańskiego filmu w Cannes potwierdza ten stan rzeczy. W konsekwencji dystrybucja filmu duetu Satrapi i Paronnaud została zakazana w Iranie. 3
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO I GODZINY WYCHOWAWCZEJ Opracowała: Agnieszka Gonciarz Temat: Dojrzewanie w kraju islamskim. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: posiadać podstawowe informacje na temat islamu; łączyć je z historią i kulturą nowożytnego Iranu; podejmować refleksje nad funkcją religii w współczesnym państwie; porównywać własne doświadczenia okresu dojrzewania z historią Marjane Satrapi. METODY I FORMY PRACY wykład, heureza, praca w grupach i prezentacja, dyskusja. ŚRODKI DYDAKTYCZNE BIBLIOGRAFIA CZAS 2 lekcje Film: Persepolis, reż: M. Satrapi i V. Paronnaud, Francja 2007. Małgorzata Stolarczyk, Iran. Państwo i religia, Warszawa 1997. Ryszard Kapuściński, Szachinszach, Warszawa 1982. Marjane Satrapi, Persepolis - Historia dzieciństwa, Kraków 2006. Nasr S.H., Idee i wartości islamu, przeł. J. Danecki, Warszawa 1988. Scarabel A., Islam, przeł. K. Stopa, Kraków 2004. Dziekan M., Dżihad kontra McŚwiat: wojna fundamentalizmów?, Znak nr 560, styczeń 2002 Oficjalna strona filmu: http://www.sonypictures.com/classics/persepolis/ www.gutekfilm.pl/persepolis/ http://film.onet.pl/ www.islam-in-poland.org 4
PRZEBIEG LEKCJI UWAGA: Przed lekcją nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda z nich opracowuje wcześniej jeden z poniższych tematów: 1. wybrani uczniowie przygotowują informacje na temat islamu; 2. wybrani uczniowie proszeni są o przedstawienie najważniejszych według nich zagadnień związanych z rewolucją w Iranie; 3. cała klasa szuka informacji o Marjan Satrapi i stara się odnaleźć w filmie i komiksie wątki autobiograficzne, tak żeby można je było wykorzystać w czasie dyskusji na lekcji. 1. Prezentacja. Nauczyciel prosi przedstawicieli 1 grupy o podanie podstawowych informacji na temat islamu Islam oznacza w języku arabskim poddanie się woli Boga, a słowo muzułmanin odnosi się do osoby, która się podporządkowała (od słowa aslama). Islam jest drugą, pod względem wyznawców, religią monoteistyczną około 20% ludzi na świecie to muzułmanie. Większość z nich żyje w Azji i Afryce. Możemy wyróżnić trzy główne odłamy tej religii: islam sunnicki (90%), szyicki (8%) i harydżycki (2%). Muzułmanie uważają islam za trzecią, po judaizmie i chrześcijaństwie, religię objawioną. Jej twórca Mahomet żył w latach 570 632, do czasu swojego wygnania (hidżra) w 622 roku, przebywał w Mekce. Początkowo zajmował się handlem, ale doznawszy w wieku czterdziestu lat religijnego oświecenia (ukazał mu się Anioł Gabriel i przekazał pierwsze wersety Koranu), zaczął głosić zasady nowej monoteistycznej religii. Anioł objawił mu wtedy jedynie fragment prawideł religii, przez następne 23 lata Mahomet doznawał kolejnych wtajemniczeń, które zaczął głosić wiernym. Zgodnie z nimi, objawienie dane przez Allaha wcześniejszym prorokom (m.in. Adamowi, Abrahamowi, Mojżeszowi oraz Jezusowi jest ich około 25) powinno zostać powtórzone i uzupełnione. Koran traktuje Mojżesza, Jezusa i Mahometa jako wysłanników jednego Boga. Prawdy głoszone przez nowego proroka nie spodobały się w Mekce (należy pamiętać, że większość Arabów była wtedy zwolennikami politeizmu), ich zwolennikami stawali się przeważnie ludzie biedni i wyzyskiwani. Sam Mahomet został uznany za szaleńca i zmuszony przez nasilające się prześladowania do opuszczenia rodzinnego miasta. W Medynie, dokąd udał się Mahomet, liczba jego zwolenników ciągle rosła. Nie bez znaczenia była tu koncepcja zjednoczenia państw arabskich, której orędownikiem był prorok. Wkrótce pod zwierzchnictwem muzułmanów znajdował się praktycznie cały Półwysep Arabski wraz z Mekką. Po śmierci Mahometa, kalifem, czyli następcą proroka, został jego teść Abu Bakr. Rządy pierwszych czterech kalifów (lata 632 661) wpłynęły na szybkie skodyfikowanie zasad religijnych i politycznych muzułmanów. Nauki Mahometa zebrane zostały w 653 roku w świętej księdze Koranie. Koran zawiera 4 rodzaje przepisów: 1. dotyczące postawy religijnej wiernych, 2. dotyczące zewnętrznych, rytualnych obowiązków 3. przepisy moralne 4. przepisy regulujące wzajemne stosunki społeczne, rodzinne, itd. oraz stosunki międzyreligijne (czyli relacje z członkami własnej wspólnoty i z innowiercami). Objawienia Mahometa spisane zostały w języku arabskim i zgodnie z przekonaniem muzułmanów Koran nie był tłumaczony na inne języki. Podbijane plemiona przyjmowały islam wraz z językiem i kulturą Arabów. Życie Mahometa stało się wzorem do naśladowania i podstawą tzw. Sunny (jej ostateczną wersję datuje się na IX wiek), czyli zapisanych praw dotyczących obowiązków muzułmanina. Zawiera informacje na temat czynów i wypowiedzi Mahometa, stanowi podstawę zarówno wiary, jak i prawa. Sunna ustanawia prawa w najróżniejszych dziedzinach życia: społecznych, politycznych, teologicznych i rytualnych. Prawo muzułmańskie nazwane prawem ze względu na brak adekwatnego pojęcia w językach europejskich ma charakter wszechobejmujący. Jest to prawo stworzone przez Boga, traktowane przez samych muzułmanów jako prawo naturalne, a zatem takie, którego człowiek nie 5
może zmienić. Rozstrzyganie sporów i władza sądownicza leży w rękach przywódców duchowych. Wykładnią szariatu (prawa muzułmańskiego) zajmują się teologowie tzw. ulemowie. Zastępowanie prawa laickiego szariatem nie jest tak jednoznaczną kwestią, jak mogłoby to się wydawać człowiekowi Zachodu. Co ciekawe obecnie wiele krajów Bliskiego Wschodu i północnej Afryki posiada podwójny system prawny świecki i religijny. Przy czym w kompetencji sądów religijnych leżą sprawy rodzinne (małżeńskie i dziedziczenia). W krajach o bardzo restrykcyjnych formach islamu, sądy religijne sprawują władzę absolutną nad każdą dziedziną życia wiernych dotyczy to zwłaszcza Arabii Saudyjskiej i Iranu. 2. Prezentacja 2 grupy. Informacje na temat Iranu. Islamska Republika Iranu jest państwem na Bliskim Wschodzie, położonym nad Morzem Kaspijskim, Zatoką Perską i Zatoką Omańską. Zajmuje 1 648 195 km² i jest zamieszkiwane przez 69 milionów obywateli. Do 1935 roku na określenie Iranu w krajach europejskich używano nazwy Persja. Nazwa ta pochodzi od jednego z ludów zamieszkujących terytorium dzisiejszego Iranu od II tysiąclecia p.n.e. Rozkwit starożytnej Persji wiąże się z upadkiem państwa asyryjskiego. W 550 roku p.n.e., wywodzący się z Persów, Cyrus II podbił Babilonię i Egipt. Ten wywodzący się z dynastii Achemenidów władca przekształcił kraj w polityczne i gospodarcze imperium, któremu kres położył dopiero Aleksander Wielki. Po okresie rozbicia, hellenizacji i rywalizacji z Imperium Rzymskim nastąpiło jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach państwa podbój arabski. Arabowie do połowy XVIII wieku podporządkowali sobie większość terytorium Persji, a niemal wszyscy obywatele nawrócili się na islam. Średniowieczna historia Persji pełna jest walk zarówno z agresorami (Mongołami i Turkami), jak i starć bratobójczych między koczowniczymi plemionami. Persja przybrała kształt zbliżony do obecnego około XVI wieku, kiedy to dynastia Safawidów zjednoczyła poszczególne plemiona pod egidą islamu szyickiego. Wraz z postępem kolonizacji wielkie imperia europejskie (zwłaszcza Rosja i Wielka Brytania) zaczęły wywierać coraz większą presję na władców irańskich. Fundamentalne znaczenie miało uzyskanie przez Anglików koncesji na wydobycie ropy naftowej w 1901 roku. Miało to swoje pozytywne (modernizacja kraju, budowa sieci telefonicznej i utworzenie banku narodowego) i negatywne skutki (zadłużenie zagraniczne oraz przyznawanie licznych przywilejów ekonomicznych obcym mocarstwom). Podczas II wojny światowej Iran opowiedział się po stronie III Rzeszy. Gdy alianci zajęli Iran w 1941 roku doprowadzili do przejęcia władzy przez Mohammeda Reza Pahlawiego. Brak doświadczenia młodego szacha wykorzystał postępowy rząd Mohammeda Mossadegha, który rozpoczął reformy gospodarcze i polityczne, mające uniezależnić Iran od wpływów angielskich i amerykańskich. W 1953 roku CIA przeprowadziła zamach stanu, który ukrócił patriotyczne reformy i przekształcił Iran w dyktaturę. Mohammed Rez Pahlawi stał się dyktatorem i marionetką w rękach USA. W ciągu kolejnych lat Pahlawi zainicjował tzw. białą rewolucję cykl reform mających wzmocnić gospodarkę i armię kraju (unowocześniono systemy edukacji, opieki zdrowotnej, rolnictwa, zmodernizowano zakłady przemysłowe oraz wprowadzono równouprawnienie kobiet). Rozwojowi gospodarczemu towarzyszyły dotkliwe represje przeciwników szacha, zwłaszcza komunistów i duchownych muzułmańskich. Na czele religijnej opozycji stanął ajatollah Ruhollah al-musawi al- Chomeini, za ostrą krytykę rządów szacha został zmuszony do emigracji. Terror i absolutyzm rządów Pahlaviego doprowadziły do buntu w 1963 roku, w wyniku brutalnej pacyfikacji zamieszek zginęło kilkanaście tysięcy ludzi. Pahlavi coraz częściej wykorzystywał podległą mu tajną policję SAVAK (której członkowie nierzadko byli szkoleni przez specjalistów z CIA i brytyjski wywiad MI6). Kryzys gospodarczy w połowie lat siedemdziesiątych doprowadził do eskalacji protestów. Szach wprowadził stan wyjątkowy. Na początku 1979 roku został zmuszony do ucieczki z kraju. Z emigracji powrócił ajatollach Chomeini, by współtworzyć nową Islamską Republikę Iranu, łączącą wzory demokratyczne (parlament, trójpodział władzy, wybory) i religijną dyktaturę (utworzono Radę Nadzorującą kontrolującą zgodność prawa z szariatem). Nienawiść do zwolenników szacha i zachodniej cywilizacji przyniosła krwawe żniwo około ośmiu tysięcy ludzi stracono, wielu uwięziono i torturowano, wielu 6
zmuszono do emigracji. Fanatyczny rząd za naczelnego wroga uznał USA i prezentowaną przez świat zachodni kulturę. Zakazano posiadania anten satelitarnych i jakichkolwiek, nieusankcjonowanych kontaktów z obcokrajowcami. Powołano do życia Strażników Rewolucji, czyli religijno-obyczajową policję. Wprowadzenie szariatu zaowocowało szeregiem nakazów i ograniczeń. Dziewczynki powyżej 9 lat i kobiety mają obowiązek noszenia tzw. hidżabu (chusty przykrywającej włosy i szyję) oraz butów zakrywających stopy. Mężczyźni nie mogą nosić krótkich spodni, a do meczetu nie mogą wchodzić w koszuli z krótkim rękawem. Całkowity zakaz obejmuje spożywanie alkoholu i pornografię oraz publiczne okazywanie uczuć. W 1980 roku osłabiony rewolucją Iran został zaatakowany przez Irak. Wojna trwała przez osiem lat i pochłonęła milion zwolenników Chomeiniego. Terytorium Iranu stało się wielkim poligonem doświadczalnym (Irakijczycy wykorzystywali broń chemiczną). Paradoksalnie USA, ZSRR i Wielka Brytania, bojąc się rozprzestrzenienia rewolucji muzułmańskiej na inne kraje arabskie, popierały politykę Saddama Husajna i niejednokrotnie oferowały pomoc militarną. Podpisanie rozejmu utrwaliło pozycję Iraku na Bliskim Wschodzie i pogłębiło izolację Iranu. Po śmierci Chomeiniego polityka wewnętrzna i zagraniczna Iranu ewoluowała w stronę umiarkowanego konserwatyzmu. Nie oznacza to jednak odejścia od fundamentalizmu religijnego. W zachodnich mediach powszechne stało się umieszczanie Iranu na tzw. osi zła (według słów prezydenta USA George a W. Busha z 2003 roku) wraz z Irakiem, Syrią i Koreą Północną, która oznacza reżimy wspierające terroryzm i posiadające broń masowego rażenia. 3. Dyskusja. Prowadzący rozpoczyna dyskusję od zwrócenia uwagi na genezę tytułu filmu Marjane Satrapi. Persepolis było jedną z czterech stolic w starożytnej Persji. Miasto założone ok. 520 roku p.n.e. przez wybitnego władcę z dynastii Achemenidów Dariusza I, a następnie rozbudowane przez jego syna Kserksesa. Słynęło z imponującego kompleksu pałacowego, sali audiencyjnej (tzw. apadany charakterystycznej dla architektury Persji), budynków o przeznaczeniu militarnym i religijnym, monumentalnych rzeźb skrzydlatych byków oraz pobliskiej nekropolii królów z dynastii Achemenidów. Zostało zniszczone przez Aleksandra Wielkiego około 330 roku p.n.e. W ruinach Persepolis w 1971 roku odbyły się uroczystości związane z 2500 rocznicą monarchii irańskiej. Marjane Satrapi przywołuje nazwę dawnej stolicy dla podkreślenia wielowiekowej tradycji Iranu. Wykorzystując stereotypowe poglądy na temat Iranu (jako kraju fanatycznych wyznawców islamu) zapominamy, że w historii tego kraju rządy fundamentalistów religijnych są zaledwie epizodem. Tożsamość mieszkańców Iranu ukształtowana została nie tylko przez religijność, ale także ogromny bagaż unikalnej kultury i tradycji wolnościowych. Następnym tematem, na który naprowadza nauczyciel jest dojrzewanie. Marjane przechodzi inicjację m.in. społeczną, seksualną, kulturową. Wyeksponowane są charakterystyczne dla nastolatków problemy, jak bunt przeciw konwenansom, poszukiwanie własnej tożsamości, miłości, przyjaźni, potrzeba wsparcia i przynależności do grupy. W Persepolis ukazane są przez pryzmat muzułmańskiej kultury, skonfrontowane z liberalnym światem Zachodu. Dyskusję można oprzeć na zestawieniu funkcjonowania Marjane w dwóch miastach - Teheranie i Wiedniu. Możemy potraktować te lokalizacje jako symbole dwóch, różnych kultur Bliskiego Wschodu i Europy. Uczniowie porównują doświadczenia bohaterki Persepolis i zastanawiają się nad aspektami dorastania w różnych kulturach. Stwierdzenia można zapisać w tabeli. 7
Teheran Wiedeń Marjane wychowuje się w liberalnej, otwartej rodzinie. Może liczyć na wsparcie ze strony najbliższych. Konfrontuje swoje zdanie z autorytetami: rodzicami, babcią i wujkiem. Bohaterka pochodzi z królewskiego rodu. Jej wuj jest komunistycznym opozycjonistą. Tożsamość narodowa, a nie religijna jest powodem dumy. Nawet trywialny bunt (plakietka z Michaelem Jacksonem) grozi poważnymi represjami. Każda forma sprzeciwu jest traktowana przez władze jako zagrożenie. Marjane rozumie ideały, dla których ginęli jej krewni. Słowa: Wolność, Sprawiedliwość, Przebaczenie mają dla niej duże znaczenie. Przedstawiciele systemu (utożsamiający się z islamem) nauczyciele, strażnicy rewolucji wymagają akceptacji propagandowych haseł i absurdalnych nakazów. Znajomych Marjane interesują wszystkie zakazane elementy kultury Zachodu: muzyka, moda, seks. Mimo represyjnego państwa kontrolującego każdy aspekt życia obywateli, starają się oni prowadzić normalne życie, bawić się, zakładać rodziny, studiować. Prywatna sfera życia jest skonfrontowana z oficjalną. Marjane mieszka w internacie. Jest samotna i często niezrozumiana przez otoczenie. Dopiero po kilku latach pozornie znajduje swoje miejsce. Gdy ma kłopoty nie może liczyć na pomoc znajomych. Bohaterka wstydzi się swojego pochodzenia, aby zostać zaakceptowaną udaje Francuzkę. Europejczycy oceniają ją według stereotypów dotyczących islamu. Wyrzekając się pochodzenia przypomina sobie rady babci. Pozostaje wierna sobie jest Iranką. Bunt ma ustaloną, bezpieczną formę, niestanowiącą żadnego zagrożenia dla władzy punkowe koncerty, palenie marihuany, nihilistyczne ideały. Licealni przyjaciele żyją w świecie pozbawionym wartości. Wolność, Sprawiedliwość, Przebaczenie są pustymi sloganami. Przedstawiciele kościoła są podobni do swoich irańskich odpowiedników. Wprowadzają irracjonalne nakazy i niszczą każdy przejaw indywidualności. Znajomych Marjane interesują w ich mniemaniu jej egzotyczne doświadczenia: widziała rewolucję i śmierć. Prywatne życie obywateli jest nieistotne. Swoboda obyczajowa sprzyja nawiązywaniu znajomości. Jednak, jak mówi bohaterka: Na Zachodzie możesz umrzeć na ulicy i nikt tego nie zauważy. Prywatna sfera życia zbliża się w niektórych przypadkach (właścicielka mieszkania) do ekstrawagancji. Pamiętający rządy szacha rodzice Marjane są Rodzice nie chcą emigrować, aby pracować wykształconymi specjalistami z klasy średniej. poniżej swoich kwalifikacji. Kobiety traktowane są przez fanatyków Marjane cieszy się całkowitą wolnością. Jej przedmiotowo, niemniej jednak zachowują swoją problemy wynikają z braku poczucia własnej godność i niezależność (matka i babcia wartości i lekkomyślności. Pozornie szczęśliwy bohaterki). Marjane początkowo wierzy w związek rozpada się z powodu zdrady. instytucję małżeństwa. Bohaterka Persepolis, dorastając w dwóch odrębnych kręgach kulturowych, może obiektywnie podsumować każdy z nich. Pod powierzchnią fanatyzmu religijnego irańskiej dyktatury kryje się społeczeństwo zmęczonych wojną ludzi, którzy chcieliby żyć normalnie. Kryje się też niezwykła kultura i wierność tradycji. Ważnym składnikiem obrazu Satrapi jest poczucie humoru, które nawet w ciężkich chwilach pozwala bohaterom zachować dystans i godność. Mimo reakcji władz w Teheranie na film (zakazano jego projekcji i uznano za kłamliwy), Persepolis przedstawia nieznane większości Europejczyków oblicze Iranu. 8
Pozorna wolność demokratycznej Austrii i Francji może okazać się trywialna. Persepolis pokazuje, że dorastanie w Teheranie jest równie trudne jak w Wiedniu. Schizofreniczna sytuacja Marjane polega na ciągłej obcości w kulturze Zachodu jest traktowana jak nieokrzesana fanatyczka, w kulturze Iranu jak grzeszna prowokatorka. Kolejnym zagadnieniem dyskusji może być próba refleksji nad życiem nastolatka w Polsce i Iranie. Nauczyciel może zadać pytania: Czy uczniowie identyfikują się z problemami Marjane? Czy mogą znaleźć jakieś analogie wynikające z kontekstu kulturowego? W Persepolis islam potraktowany jest jako kolejna wersja dyktatury. Różnica między fundamentalizmem muzułmańskim a reżimem Pahlavi ego jest widoczna jedynie w kontekście traktowania kobiet. Restrykcyjna kultura patriarchalna zdecydowanie faworyzuje mężczyzn, ograniczając prawa kobiet. Niekiedy okrutnie egzekwuje prawo szariatu. Mimo to muzułmańscy strażnicy moralności są przesiąknięci hipokryzją (świadczy o tym chociażby korupcja). W tym momencie można z uczniami zastanowić się jak funkcjonuje religia w Polsce. Czy ma wpływ na system prawny? W Polsce relacja między Kościołem a państwem została skodyfikowana w Konstytucji RP z 02.04.1997. W preambule możemy znaleźć odniesienie do Boga: [...] my, Naród Polski wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary [...]. Niemniej jednak ustawa zasadnicza zawiera zasadę autonomii i niezależności Kościoła i państwa. Czy Kościół Katolicki może kontrolować i egzekwować zasady wiary? W Polsce 89% populacji należy do Kościoła Rzymskokatolickiego, jednak wyznanie jest prywatną sprawą obywateli. Niemniej jednak religia jest ważną częścią naszej kultury i wpływa na obraz relacji społecznych (zwłaszcza rodzinnych) i politycznych. 9
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO, GODZINY WYCHOWAWCZEJ, ETYKI Opracowała: Magdalena Ładyko Temat: Religia miarą wartości człowieka. CELE LEKCJI Po lekcji uczeń powinien: analizować elementy obrazu filmowego; formułować i wypowiadać własne opinie i poglądy; znać zasady islamu jako religii monoteistycznej; mieć świadomość wpływu religii na funkcjonowanie rodziny, grupy społecznej, państwa; oceniać zjawiska socjologiczne i subkulturowe. METODY I FORMY PRACY wykład informacyjny, analiza przypadku, praca w grupach, dyskusja problemowa, praca indywidualna, metaplan. ŚRODKI DYDAKTYCZNE CZAS Film: Persepolis, reż: M. Satrapi i V. Paronnaud, Francja 2007. 2 lekcje PRZEBIEG LEKCJI 1. Wykład. Nauczyciel prowadzący zajęcia przypomina uczniom tytuł filmu oglądanego na pokazie w kinie i wyjaśnia jego znaczenie. Persepolis tytuł filmu oznacza nazwę starożytnego perskiego miasta. Zostało ono założone ok. 520 roku p.n.e. przez króla Dariusza I z dynastii Achemenidów. Pełniło ono rolę ceremonialnej stolicy potężnego państwa perskiego. W 330 roku p.n.e. zostało zdobyte i zniszczone przez Aleksandra Wielkiego. Obecnie przeprowadzane są tam prace wykopaliskowe i konserwatorskie. W 1971 roku, w czasach rządów szacha, na terenach miasta zorganizowano obchody 2500 rocznicy monarchii irańskiej. 10
2. Praca indywidualna. Nauczyciel rozdaje karty pracy (zał. 1), które uczniowie mają uzupełnić w trakcie prowadzenia wykładu informacyjnego dotyczącego głównych filarów religii islamskiej. Na kartach powinny się znaleźć zasady obowiązujące każdego muzułmanina. Wyznanie wiary (Allach jedynym bogiem). Modlitwa 5 razy dziennie z twarzą zwróconą w kierunku Mekki. Post (ramadan), zakaz spożywania posiłków i napojów od wschodu do zachodu słońca w wyznaczonym miesiącu. Uiszczenie podatku ze swoich dochodów na potrzeby biednych. Pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu. Współcześnie w niektórych kręgach wspólnoty islamskiej dodawany jest kolejny filar dżichad święta wojna, pod hasłem nawracania niewiernych. Ten filar jest negowany przez postępowe islamskie ośrodki naukowe i organizacje religijne. Na końcu karty uczniowie wykonują polecenie polegające na samodzielnej krótkiej pracy. Rola religii w życiu społecznym określ za pomocą jednego wyrazu lub w postaci krótkiego zdania. Tu mogą się znaleźć określenia rola poznawcza, integrująca społeczeństwo, rola etyczna religii, terapeutyczna, podstawa wszelkich decyzji życiowych, tworząca wspólnotę itp. 3. Dyskusja problemowa. W tej części zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące filmu. Rozmowę kieruje na życie społeczeństwa irańskiego w czasie trwania rewolucji islamskiej i utworzenia państwa religijnego z obowiązującym prawem szariatu. Jeden z uczniów zapisuje na tablicy słowa bohaterki filmu Marjane Tak bardzo pragnęliśmy szczęścia, że zapomnieliśmy, że nie jesteśmy wolni. Nauczyciel zachęca uczniów do swobodnej dyskusji, czuwając na jej merytoryczna treścią. 4. Mataplan. Nauczyciel rozdaje uczniom arkusz pracy Metaplan (zał. 2). Temat (problem) dotyczy życia Marjane w Wiedniu. Uczniowie zastanawiają się czy tak dramatycznie musiał się zakończyć pobyt dziewczynki w obcym kulturowo miejscu. Nauczyciel podsumowuje lekcje, ocenia aktywnych uczniów i zadaje pracę domową. PRACA DOMOWA 1. Nie ma nic nowego niż gorycz i zemsta zachowaj godność dla siebie (słowa babci Marjane). Jak rozumiesz tę wskazówkę skierowaną do ludzi, żyjących w różnych kręgach kulturowych, zróżnicowanych wiekowo i o różnych światopoglądach 2. Nigdy nie zapominaj kim jesteś i skąd pochodzisz (słowa ojca skierowane do Marjane). Jaką rolę odgrywa tożsamość narodowa, religijna w życiu każdego człowieka. 3. Wykonaj samodzielnie lub w zespole prezentację multimedialną dotyczącą historii, kultury Iranu (dawna Persja). 11
Załącznik nr 1 Rola religii w życiu społecznym (określ za pomocą jednego wyrazu lub w postaci krótkiego zdania). 1.. 2... 3.. 4.. 5.. 6... 12
Załącznik nr 2: Metaplan Problem Pobyt Marjane w Wiedniu Jak było? Jak powinno być? Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Wnioski 13
Opracowała: Jolanta Manthey SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO, GODZINY WYCHOWAWCZEJ Temat: O blaskach i cieniach życia emigranta w Persepolis Marjane Satrapi i Vincenta Paronnaud CELE LEKCJI 1. Ćwiczenie umiejętności: analizowania dzieła filmowego; sporządzania planu zdarzeń; charakteryzowania bohatera; wnioskowania i uogólniania. 2. Kształtowanie własnego systemu wartości. 3. Doskonalenie umiejętności pracy w zespole. METODY I FORMY PRACY rozmowa, praca w grupach, dyskusja na temat różnych aspektów emigracji, metoda sześciu kapeluszy De Bono. MATERIAŁY CZAS fotosy z obejrzanego przez uczniów filmu, karty pracy. 2 godziny lekcyjne PRZEBIEG LEKCJI Lekcja I 1. Lekcję rozpoczynamy od omówienia zjawiska emigracji prosimy uczniów o wyjaśnienie pojęcia, a następnie o wskazanie przyczyn emigracji EMIGRACJA [łac. emigratio wyprowadzenie się ], wychodźstwo, wyjazd z ojczystego kraju do innego państwa w celu osiedlenia się tam» 2. «stały lub okresowy pobyt w innym państwie» 3. «ogół emigrantów mieszkających w jakimś kraju» SJP PWN 14
Przyczyny wyjazdów: Brak pracy lub niskie zarobki w kraju. Chęć kontynuowania nauki za granicą, także nauka języka. Chęć usamodzielnienia się (wyrwania się z domu) Przyczyny polityczne. (Warto zwrócić uwagę na polityczne przyczyny emigracji. W związku z tym, że wielu uczniów zetknęło się z problemem ma w rodzinie osoby przebywające poza krajem z powodów ekonomicznych, a jednocześnie urodzili się w Polsce po roku 1990, często więc nie zdają sobie sprawy z tego, że bywają inne motywy opuszczania kraju. Można uczniom przypomnieć o Polakach emigrujących w różnych okresach historycznych.) 2. Przechodzimy do rozmowy o filmie: a) zwracamy uwagę na ramę kompozycyjną opowieści bohaterki (uczniowie na pewno zapamiętają barwne sekwencje ukazujące bohaterkę na paryskim lotnisku, wyraźnie odmienne od czarno-białych retrospekcji); otwarte zakończenie. b) prosimy uczniów o odtworzenie w formie planu losów Marjane wspólnie sprawdzamy poprawność sporządzonego planu np. 1. Beztroskie, szczęśliwe dzieciństwo Marjane w Teheranie. 2. Dorastanie w atmosferze dyskusji politycznych i kontestacji. 3. Zdobywanie świadomości politycznej, historycznej, wiedzy o własnej rodzinie. 4. Przyjaźń z wujem Anuszem. 5. Bunt przeciwko Bogu po śmierci Anusza z rąk władzy. 6. Doświadczenie biedy i terroru punkowy bunt. 7. Bunt w szkole dyskusja z nauczycielką. 8. Decyzja o wysłaniu Marjane do Wiednia. 9. Perypetie mieszkaniowe. 10. Pierwsze przyjaźnie i miłości rozczarowania i załamanie. 11. Decyzja o powrocie do Iranu. 12. Poznawanie kraju i ludzi od nowa. 13. Depresja. 14. Powrót do życia podjęcie studiów. 15. Spotkanie z Rezą wymuszony ślub, rozczarowanie i rozwód. 16. Decyzja o wyjeździe do Francji podróż z babcią i pożegnania z przeszłością. c) wspólnie zastanawiamy się: Dlaczego rodzice Marjane zdecydowali się wysłać ją do Wiednia? (warto podkreślić złożoność motywacji rodzice chcą ochronić córkę, zapewnić jej bezpieczne życie w normalnym kraju, ustrzec przed zagrożeniami wynikającymi z sytuacji społeczno-politycznej w Iranie, zapewnić jej godziwe warunki bytowe, a także dać szansę na zdobycie wykształcenia, rozwój) Dlaczego sami nie zdecydowali się na emigrację? (są wykształceni, dojrzali, zakorzenieni; nie chcą roli pariasów w społeczeństwie zachodnim ty będziesz sprzątaczką, ja kierowcą taksówki? pyta żonę ojciec Marjane) Co skłoniło Marjane do podjęcia decyzji o ponownym wyjeździe z kraju? (poczucie braku perspektyw z jednej strony, potrzeba wolności, niezależności niemożliwa do zaspokojenia w rządzonym przez Chomeiniego Iranie) 15
Zapowiadamy pracę metodą De Bono na kolejnej lekcji Lekcja II 1. Uczniowie przystępują do pracy w 5 grupach wg metody - 6 kapeluszy De Bono (Jeżeli wcześniej klasa nie pracowała w ten sposób, należy zapoznać uczniów z zasadami pracy wg techniki E. De Bono, jeśli metoda jest znana przypomnieć zasady; w tym przypadku rolę niebieskiego kapelusza nauczyciel powinien wziąć raczej na siebie, chyba że uzna, iż można ją powierzyć wybranym uczniom. Informacje o metodzie wraz z bibliografią można znaleźć na http://www.pedagogika.umk.pl/zeuipp/eduust/projekty/pr06/metody/files/kapelusze.htm ) Każda z grup otrzymuje kartę pracy ze wskazówkami (załączniki) 2. Na pracę wspólną przeznaczamy ok. 10 min, tak by pozostał czas na prezentację wszystkich zespołów i sformułowanie wniosków. 3. Przedstawiciele 5 grup prezentują wyniki pracy należy dopilnować, by pozostali uczniowie robili notatki 4. Niebieski kapelusz formułuje wnioski np. decyzja o emigracji nie jest łatwa, los emigranta bywa różny. Najistotniejsze problemy wiążą się z doznaniem samotności, alienacji, poczuciem zagubienia. Emigracja nie musi oznaczać wyrzeczenia się własnych korzeni, tożsamości przeciwnie, ważne jest (co podkreślali bliscy bohaterki) pozostanie sobą, świadomość własnej wartości co pozwala na zachowanie godności. Wyjazd z ojczystego kraju może być szansą na lepsze życie, samorealizację, na ogół jednak wiąże się z problemami. 5. Na zakończenie warto przypomnieć autobiograficzny charakter zrealizowanego na podstawie komiksu Marjane Satrapi filmu i uzupełnić informacje o autorce pierwowzorze postaci filmowej bohaterki, która wykorzystała w pełni szanse, jakie otworzył przed nią wyjazd do Francji. www.playbackstl.com PRACA DOMOWA Napisz, jak wyobrażasz sobie dalsze losy filmowej Marjane. Wykorzystaj wiedzę o jej charakterze, możliwościach, weź pod uwagę, co jest dla bohaterki ważne, jakie wartości ceni. 16
ZAŁĄCZNIK 3 GRUPA I. BIAŁY KAPELUSZ FAKTY 1. Scharakteryzujcie krótko warunki społeczno-polityczne, w których żyła rodzina Marjane. 2. Przedstawcie krótko pochodzenie i status społeczny rodziny bohaterki oraz jej sytuację materialną 3. Wymieńcie i zwięźle zaprezentujcie osoby, które mają wpływ na bohaterkę. GRUPA II. CZERWONY KAPELUSZ EMOCJE 1. Wymieńcie postaci, z którymi Marjane jest związana emocjonalnie (nazwijcie te uczucia). 2. Określcie, co jest przyczyną negatywnych emocji i przeżyć bohaterki. 3. Nazwijcie swoje uczucia, związane z postacią; wskażcie ich motywacje (np. jeżeli bohaterka denerwuje, to dlaczego; jeśli ją polubiliście, dlaczego?) 17
GRUPA III. CZARNY KAPELUSZ PESYMIZM 1. Wskażcie okoliczności niesprzyjające bohaterce (zewnętrzne przyczyny jej problemów). 2. Wymieńcie cechy charakteru Marjane, które są przyczyną jej kłopotów. 3. Zbierzcie argumenty uzasadniające czarny scenariusz losów Marjane we Francji. GRUPA IV. ŻÓŁTY KAPELUSZ OPTYMIZM 1. Wskażcie okoliczności sprzyjające bohaterce (zewnętrzne czynniki wspomagające ją w trudnych sytuacjach). 2. Wymieńcie cechy charakteru Marjane, które pozwalają wierzyć, że powiedzie jej się we Francji. 3. Zbierzcie argumenty uzasadniające optymistyczny wariant dalszych losów bohaterki. 18
GRUPA V. ZIELONY KAPELUSZ MOŻLIWOŚCI 1. Przypomnijcie sobie zakończenie filmu, rozważcie, jakie perspektywy otwierają się przed Marjane. 2. Zaproponujcie bohaterce, co powinna zrobić, by wykorzystać możliwości, jakie daje jej przyjazd do Francji. 3. Przedstawcie możliwe wersje przyszłych losów Marjane. NAUCZYCIEL (LUB GRUPA VI) NIEBIESKI KAPELUSZ Podsumowanie prezentacji grup, sformułowanie wniosków dotyczących korzyści i problemów wynikających z pobytu na emigracji. 19