Jan Barcz Zakaz praktyk ograniczających konkurencję Art. 101 TFUE (d. art. 81 TWE) Spis treści: 1. Uwagi wstępne 1.1. Porozumienia ograniczające konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej 1.2. Zakres podmiotowy pojęcie przedsiębiorstwa 1.3. Wpływ na handel między państwami członkowskimi 1.4. Terytorialny zakres stosowania 2. Porozumienia zakazane 2.1. Przesłanki zakazu porozumień ograniczających konkurencję 2.2. Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw 2.3. Zakłócanie konkurencji na rynku wewnętrznym 2.4. Odczuwalne ograniczanie konkurencji (porozumienia bagatelne) 2.5. Cel lub skutek 2.6. Przykłady porozumień zakazanych 2.7. Porozumienia horyzontalne i wertykalne 2.8. Najcięższe ograniczenia konkurencji (hard core restrictions) 3. Skutki naruszenia zakazu art. 101 ust. 1 TFUE 4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 3 TFUE 4.1. Przesłanki wyłączeń 4.2. Wyłączenia grupowe 1
1. Uwagi wstępne 1.1. Porozumienia ograniczające konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej TFUE zakazuje dwa rodzaje antykonkurencyjnych działań przedsiębiorstw: porozumienia ograniczające konkurencję: art. 101 (d. art. 81 TWE) nadużywanie pozycji dominującej: art. 102 (d. art. 82 TWE) cele i przedmioty obu zakazów są różne: art. 101 TFUE: przeciwko działaniom grupowym (kolektywnym) przedsiębiorstw (uzyskanie drogą bilateralnej lub multilateralnej zmowy władzy rynkowej) art. 102 TFUE: przeciwko działaniom jednostronnym przedsiębiorstw dysponujących już władzą rynkową (nadużywanie) oba zakazy mają zastosowanie powszechne trzy wspólne przesłanki stosowania art. 101 i 102 TFUE (szczegółowe różne): 1) praktyki te są zakazane tylko przedsiębiorstwom 2) zakazane tylko wtedy, gdy mają wpływ na handel między państwami członkowskimi ; 3) zakazane tylko wtedy, gdy zakłócają konkurencję na rynku wewnętrznym 2
1. Uwagi wstępne 1.2. Zakres podmiotowy - pojęcie przedsiębiorstwa art. 101 i 102 TFUE: zakazy praktyk ograniczających konkurencję skierowane do przedsiębiorstw (undertakings) brak definicji przedsiębiorstwa w TFUE TS - interpretuje to pojęcie bardzo szeroko Por. wykład wstępny 3
1. Uwagi wstępne 1.3. Wpływ na handel między państwami członkowskimi art. 101 i 102 TFUE: musi występować wpływ na handel miedzy państwami członkowskimi UE (na handel wewnątrzunijny) przesłanka ta wyznacza granicę stosowania prawa unijnego i prawa krajowego orzecznictwo TS 2004 r. - Obwieszczenie KE w/s wytycznych dot. pojęcia wpływu na handel między państwami członkowskimi występującego w art. 81 i 82 TWE reguła NATT (Not-Appreciable Affect Trade) nie wpływa, gdy: nie przekracza 4% udziału w rynku właściwym obrót w UE nie przekracza 40 mln euro (stron porozumienia horyzontalnego lub dostawcy w porozumieniu wertykalnym) 4
1. Uwagi wstępne 1.4. Terytorialny zakres stosowania art. 101 i 102 TFUE: zakazują praktyk ograniczających konkurencję, które zakłócają konkurencję wewnątrz rynku wewnętrznego (art. 101) względnie na rynku wewnętrznym lub na zasadniczej jego części (art. 102) unijne zakazy praktyk ograniczających konkurencję znajdują zastosowanie ekstratrytorialnie: niezależnie od tego, kto ich dokonuje i gdzie są one dokonywane 5
2. Porozumienia zakazane 2.1. Przesłanki zakazu porozumień generalny zakaz wszelkich form celowej i świadomej kooperacji przedsiębiorstw zdolnej w odczuwalnym zakresie naruszyć reguły wolnego handlu i skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym art. 101 ust. 1 TFUE (przesłanki traktatowe): formy kooperacji przedsiębiorstw, które mogą zakłócać konkurencję (porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione) wpływ na handel między państwami członkowskimi UE cel lub skutek porozumień (zapobieganie, ograniczanie i inne zakłócanie) konkurencji na rynku wewnętrznym 6
2. Porozumienia zakazane 2.2. Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw art. 101 ust. 1 TFUE: w konkretnym przypadku - stwierdzenie istnienia przynajmniej jednej z trzech następujących form zakazanej kooperacji grupowej: 1) porozumienia między przedsiębiorstwami 2) decyzji związku przedsiębiorstw 3) uzgodnionej praktyki między przedsiębiorstwami Przykłady orzecznictwa sądów unijnych Porozumienie: Wyrok SPI z 27 września 2006 r. w sprawie T-168/01 Galaxo Wellcome Decyzje związku przedsiębiorstw: Wyrok TS z 6 kwietnia 2006 r. w sprawie C-551/03 P Opel Nedrland Uzgodniona praktyka: Wyrok TS z 4 czerwca 2009 r. w sprawie C-8/08 T-Mobile Netherlands 7
2. Porozumienia zakazane 2.3. Zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym w/w porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione są zakazane jeżeli służą: zapobieganiu konkurencji, tj. całkowitemu jej wyeliminowaniu ograniczaniu konkurencji, czyli częściowemu jej wyłączeniu innemu zakłóceniu konkurencji jeżeli efekty występuję poza UE zakaz nie obowiązuje 8
2. Porozumienia zakazane 2.4. Odczuwalne ograniczenie konkurencji (porozumienia bagatelne) art. 101 ust. 1 TFUE: przesłanka zakazu: gdy ich celem lub skutkiem jest odczuwalne (ang. appreciable, niem. spürbar) ograniczenie konkurencji orzecznictwo TS istotna rola w stosowaniu art. 101 ust. 1 TFUE: wyłącza z zakazu porozumienia, które mają nieodczuwalny (bagatelny) wpływ na rynek orzecznictwo TS W świetle Obwieszczenia Komisji w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu (de minimis) (Dz. U. WE 2001 C 368/13) - przesłanką jest nie przekroczenie przez strony porozumienia 10% udziału w rynku w przypadku porozumień horyzontalnych, a 15% udziału w rynku - rynku w przypadku porozumień wertykalnych - oba progi ulegają obniżeniu do 5% - jeżeli na danym rynku właściwym konkurencja jest ograniczona poprzez kumulatywne efekty sieci równoległych porozumień dystrybucyjnych powyżej 30% łącznego udziału w rynku takich sieci. 9
2. Porozumienia zakazane 2.5. Cel lub skutek w/w porozumienia oraz praktyki są zakazane, jeżeli ograniczanie konkurencji: albo jest rzeczywistym skutkiem działania grupowego, tj. już spowodowało zakłócenie konkurencji albo jest celem takiego działania, tj. dopiero zmierza do zapobiegania, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji przesłanki te mają charakter alternatywny 10
2. Porozumienia zakazane 2.6. Przykłady porozumień zakazanych art. 101 ust. 1 TFUE: przykładowy katalog typowych rodzajów zakazanych działań: porozumienia cenowe (bezpośrednie lub pośrednie ustalania cen zaopatrzenia lub zbytu) i kondycjonalne porozumienia kontyngentowe porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia (porozumienia podziałowe) porozumienia dyskryminacyjne porozumienia wiązane 11
2. Porozumienia zakazane 2.7. Porozumienia horyzontalne i wertykalne porozumienia horyzontalne - porozumienia między konkurentami (kartele sensu stricto) porozumienia wertykalne - porozumienia między przedsiębiorstwami działającymi na różnych szczeblach gospodarowania (partnerami obrotu towarowego) 12
2. Porozumienia zakazane 2.8. Najcięższe ograniczenia konkurencji (hard core restrictions) najcięższymi ograniczeniami konkurencji są: horyzontalne kartele cenowe kartele kontyngentowe i podziałowe wertykalne narzucanie cen odsprzedaży maintenance, RPM) (resale price orzecznictwo TS 13
3. Skutki naruszenia zakazu art. 101 ust. 1 TFUE art. 101 ust. 2 TFUE art. 101 ust. 1 TFUE: są co do zasady niezgodne ze rynkiem wewnętrznym i nieważne z mocy prawa zakaz ten ma charakter represyjny i skutkuje bezpośrednio nie wymaga potwierdzenia przez żaden organ administracyjny czy sądowy jego formalne stwierdzenie ma deklaratoryjne znaczenie bezpośrednim skutkiem cywilnoprawnym tego zakazu jest nieważność porozumień między przedsiębiorstwami i decyzji związków przedsiębiorstw praktyki uzgodnione nie są obciążone rygorem nieważności, albowiem nie są to działania prawne czy choćby quasi prawne 14
4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE 4.1. Przesłanki wyłączeń względny charakter zakazu z art. 101 ust. 1 TFUE przesłanki określone w art. 101 ust. 3 TFUE system (stary) oparty na rozporządzeniu 17/62: występowały dwa rodzaje wyłączeń spod zakazu ustanowionego w d. art. 81 ust. 1 TWE: wyłączenia indywidualne (individual exemption) wyłączenia grupowe (block exemptions) wyłączenie indywidualne polegało na wyjęciu spod zakazu d. art. 81 ust. 1 TWE konkretnego porozumienia ograniczającego konkurencję w drodze konstytutywnej decyzji administracyjnej wyłączenie grupowe polegało na wyjęciu spod zakazu d. art. 81 ust. 1 TWE określonych grup (kategorii) porozumień ograniczających konkurencję na mocy prawa wtórnego 15
4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE 4.1. Przesłanki wyłączeń nowy system stosowania art. 101 i 102 TFUE: rozporządzenie nr 1/2003: porozumienia spełniające przesłanki art. 101 ust. 3 TFUE są legalne z mocy prawa w systemie tzw. wyłączeń legalnych nie ma więc już miejsca dla wyłączeń indywidualnych przyznawanych ex ante spełnienie przesłanek art. 101 ust. 3 TFUE może natomiast stanowić podstawę indywidualnej decyzji o niestwierdzeniu zakazanego przez art. 101 ust. 1 TFUE porozumienia ograniczającego konkurencję, wydanej po przeprowadzeniu postępowania z zarzutu naruszenia art. 101 TFUE (w trybie kontroli ex post) w nowym systemie pozostały natomiast wyłączenia grupowe 16
4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE 4.1. Przesłanki wyłączeń art. 101 ust. 3 TFUE: dwie pozytywne i dwie negatywne przesłanki dopuszczalności wyłączeń legalnych spod zakazu art. 101 ust. 1 TFUE (muszą być spełnione kumulatywnie) przesłanki pozytywne: porozumienia powinny służyć wzrostowi efektywności gospodarowania dziś lub w przyszłości, a zwłaszcza prowadzić do poprawy produkcji lub dystrybucji powinny przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, zwłaszcza powodować obniżkę cen przesłanki negatywne: porozumienia nie powinny nakładać ograniczeń konkurencji ponad miarę, czyli wykraczać przeciw zasadzie proporcjonalności nie powinny umożliwiać wyłączenia konkurencji na istotnej części rynku Obwieszczenie KE zawierające Wytyczne w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE (Dz. Urz. UE 2004 L 101/97) 17
4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE 4.2. Wyłączenia grupowe podstawa prawna: art. 103 i art. 105 ust. 3 TFUE rozporządzenia Rady (art. 103 TFUE) rozporządzenia wykonawcze KE (art. 105 ust. 3 TFUE) polegają na wyłączeniu spod zakazu art. 101 ust. 1 TFUE określonych grup (kategorii) porozumień ograniczających konkurencję wyłączenie takie dokonuje legalizacji określonych porozumień (na podstawie rozporządzeń Rady i wkonawczych do nich rozporządzeń KE) rodzaje wyłączeń grupowych: porozumienia horyzontalne - specjalizacyjne - badawczo-rozwojowe porozumienia wertykalne - rozporządzenie KE nr 330/2010 ws stosowania art. 101 ust. 3 TFUE do kategorii porozumień wertykalnych (w zakresie produkcji lub dystybucji: dystrybucji wyłącznej, franchisingu i dystrybucji selektywnej); - odrębne rozporządzenia: - sektor pojazdów samochodowych - transfer technologii wyłączenia sektorowe - żegługa morska - transport lotniczy - sektor ubezpieczeń 18