WSPÓLNE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE AKP-UE Komisja ds. Społecznych i Środowiska 7.11.2011 DOKUMENT ROBOCZY Skutki społeczne i wpływ na środowisko eksploatacji górniczej w państwach AKP Współsprawozdawcy: Job Ndugai (Tanzania) i Michèle Rivasi DT\882645.doc AP101.105v02-00 Zjednoczona w różnorodności
Wszyscy są uwikłani, w związku z tym nikt nie może nikogo oskarżać: wszyscy mają brudne ręce. Źródło lokalne, pracownik sektora górniczego, Lubumbashi (DR Konga), listopad 2005 r. Skutki społeczne i wpływ na środowisko eksploatacji górniczej w państwach AKP to temat, który pomimo swojego znaczenia nieczęsto pojawia się w porządku dziennym posiedzeń międzynarodowych. Chociaż wpływ górnictwa na środowisko i ludność jest często znany, powinien on z pewnością być przedmiotem pogłębionych badań. Jeśli natomiast nie zostaną wprowadzone uregulowania w płaszczyźnie gospodarczej i politycznej, skutki dla ludności lokalnej mogą pozostać w dużej mierze negatywne. Według World Gold Analyst Afryka Zachodnia jest regionem, w którym w ciągu ostatnich pięciu lat rozpoczęła się eksploatacja większości nowych kopalń złota, w szczególności w Ghanie, Mali, Gwinei, Burkina Faso, Mauretanii i na Wybrzeżu Kości Słoniowej 1. Prędkość, z jaką skutki działań ludzkich odbijają się na społeczeństwie i środowisku, wymaga równie szybkiej odpowiedzi. SKUTKI SPOŁECZNE Sposoby eksploatacji kopalń i brak uregulowań dotyczących zarządzania nimi to dwie z głównych przyczyn problemów społecznych związanych z kopalniami. Zamiast stanowić bogactwo i umożliwiać rozwój kopalnie często stają się przeszkodą dla zainteresowanych krajów. Rozwój: Ludność rzadko korzysta z dochodu, jaki przynoszą produkty górnictwa. Z uwagi na to, że minerały są zasobami nieodnawialnymi, dochody z działalności górniczej powinny być inwestowane w inne formy trwałego kapitału, np. kapitał ludzki, społeczny, rzeczowy i ekonomiczny, które mogą się ujawnić po zamknięciu kopalni. Paradoksalnie wiele regionów bogatych w ropę, diamenty lub inne rudy to regiony skrajnie ubogie, jak chociażby delta Nigru czy położony w sercu diamentowych pól Sierra Leone dystrykt Kono to jedynie dwa przykłady. W badaniu przeprowadzonym przez Global Witness wykazano, że w przemyśle górniczym występuje rozróżnienie na dwa równolegle działające sektory: sektor oficjalny, w ramach którego przedsiębiorstwa zagraniczne i wielonarodowe stosują przemysłowe metody eksploatacji górniczej i powinny być sygnatariuszami Inicjatywy Przejrzystości w Branżach Wydobywczych (EITI) oraz sektor nieoficjalny bądź rzemieślniczy, w ramach którego dziesiątki tysięcy kopaczy próbują samodzielnie wydobywać surowce mineralne w warunkach całkowitego braku przepisów 2. Wahania cen produktów górnictwa i brak 1 Afryka Zachodnia będzie prawdopodobnie jednym z najszybciej rozwijających się regionów produkcji złota w ciągu najbliższych czerech lat, w którym według badań GFMS produkcja wzrośnie o 30%. W ciągu ostatnich pięciu lat łączna produkcja złota wzrosła o ponad 65% do poziomu 190 ton lub 6,7 mln uncji rocznie. Według prognoz GFMS do końca 2013 r. produkcja w regionie będzie wzrastać o kolejne 2 mln uncji lub 57 ton rocznie. Zob.: http://www.infomine.com/publications/docs/internationalmining/chadwick2011w.pdf. 2 W przemyśle górniczym Katangi większość produktów wydobywanych rzemieślniczo jest eksportowana w stanie surowym, zazwyczaj w formie heterogenitu, zawierającego miedź, kobalt i kilka innych surowców mineralnych, lub też coraz częściej w formie malachitu, ważnej rudy miedzi. Oznacza to, że nawet w przypadku, gdy eksport ten jest zgłoszony, DR Konga ponosi szkodę ze względu na wyższe ceny, jakie mogłaby uzyskać, AP101.105v02-00 2/5 DT\882645.doc
przejrzystości w zarządzaniu zasobami naturalnymi uniemożliwiają sprawiedliwy i skuteczny podział zysków, przynoszący korzyść ludności lokalnej. Umowy dotyczące działalności wydobywczej zawierane między przedsiębiorstwami a rządami zainteresowanych państw rzadko są korzystne dla tych państw. Ponadto górnictwo, jak każdy sektor, w którym w grę wchodzą znaczne środki pieniężne, pada ofiarą korupcji, ze szkodą dla zainteresowanych państw, a tym samym dla ludności lokalnej 1. Warunki pracy: Brak przepisów w tej dziedzinie umożliwia przedsiębiorstwom obniżanie niektórych kosztów produkcji, zwłaszcza kosztów bezpieczeństwa i kosztów pracy. Brak bezpieczeństwa pracy Brak oficjalnej kontroli i oficjalnego monitorowania, zwłaszcza w kopalniach rzemieślniczych, brak odzieży ochronnej i środków ochrony dla górników, brak woli przyjęcia odpowiedzialności za dobrostan pracowników ze strony przedsiębiorstw należą do głównych przyczyn wypadków w miejscu pracy. Nie są dostępne szczegółowe i wyczerpujące statystyki, ponieważ liczne wypadki nie są zgłaszane. Górnicy mogą umierać i nikt o tym nie wie, za wyjątkiem ich bliskich kolegów i rodziny. W 2005 r. dwie NGO (Global Witness i Partnership Africa Canada) podjęły we współpracy z dwoma przedsiębiorstwami z branży diamentów (De Beers i grupą Rapaport) Diamentową Inicjatywę na rzecz Rozwoju (DDI) w celu propagowania lepszych warunków pracy dla miliona afrykańskich pracowników małych kopalń diamentów, z których wielu zarabia dziś zaledwie dolara dziennie, pomimo swojej ciężkiej i niebezpiecznej pracy. Od tamtej pory sytuacja nieco się poprawiła, ale problem nadal istnieje. Praca dzieci Według statystyk Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) około miliona dzieci pracuje w kopalniach i liczba ta stale wzrasta. Praca w kopalni w każdej formie jest niebezpieczna dla dzieci, zarówno dla ich integralności fizycznej, jak i psychicznej. Mimo wszystko pracy dzieci w górnictwie nie poświęcono równie wiele uwagi, co innym formom pracy dzieci, ponieważ liczba dzieci, których dotyczy to zjawisko, jest stosunkowo mała około miliona, w kilku krajach jedynie kilka setek rozproszonych tu i tam w porównaniu z stoma milionami dzieci pracującymi w rolnictwie. gdyby surowce mineralne były przetwarzane przed ich wywozem i sprzedażą. Tymczasem są one przetwarzane w Zambii, RPA lub w państwie będącym odbiorcą końcowym w większości przypadków w Chinach lub w innych państwach azjatyckich przynosząc tym państwom znaczne korzyści o charakterze gospodarczym, ale niewielką wartość dodaną DR Konga. 1 NGO Global Witness przytoczyła jako przykład przypadek Angoli, w której według szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) urzędnicy wysokiego szczebla sprzeniewierzyli 4 miliardy dolarów dochodów uzyskanych z ropy naftowej, które trafiły na prywatne rachunki bankowe w zagranicznych rajach podatkowych (offshore) w latach 1998 2002. Rząd zwrócił się następnie do Banku Światowego o udzielenie mu pomocy technicznej w celu zwiększenia przejrzystości w państwowym sektorze naftowym. DT\882645.doc 3/5 AP101.105v02-00
Rywalizacja i konflikty wewnętrzne: Niektórzy badacze, między innymi zespół kierowany przez Paula Colliera w Banku Światowym, stwierdzili, że występuje silna korelacja między pojawianiem się konfliktów zbrojnych a zależnością danego kraju od jednego bądź dwóch zasobów naturalnych łatwych do eksploatacji, takich jak diamenty, złoto czy ropa naftowa. Niektóre obszary bogate w zasoby naturalne znajdują się blisko słabo strzeżonych granic, jak np. kopalnie diamentów w Sierra Leone czy Liberii albo regiony górnicze na wschodzie Demokratycznej Republiki Konga. Inne znajdują się w trudnym terenie, jak np. bagnista delta Nigru w Nigerii. Ze względu na wchodzące w grę środki pieniężne frakcje zbrojne i przemytnicy często kupują milczenie władz politycznych, organów odpowiedzialnych za wydawanie zezwoleń na eksploatację, funkcjonariuszy celnych i straży granicznych. WPŁYW NA ŚRODOWISKO Eksploatacja górnicza ma często szkodliwe skutki dla środowiska ze względu na zanieczyszczenie, jakie powoduje. Zanieczyszczenie: Wpływ eksploatacji górniczej na środowisko ma różne aspekty. Dla przykładu, substancje promieniotwórcze wydobywające się z kopalni uranu mają katastrofalny wpływ na środowisko. Masowe wykorzystywanie wody przez przedsiębiorstwa górnicze oraz zrzucanie odpadów przemysłowych do źródeł wody należą do głównych przyczyn zatrucia wód, chorób, lecz także problemów gospodarczych państw, o których mowa. Wylesianie i degradacja środowiska mają bowiem ogólnie poważne konsekwencje dla gospodarki tych państw, zwłaszcza dla rolnictwa, stanowiącego często główny rodzaj działalności gospodarczej. Zanieczyszczenie staje się wówczas dodatkową przyczyną ubóstwa. Problemy zdrowotne: Problemy związane z wpływem kopalń na środowisko dotykają pośrednio ludzi. Rozmaite problemy zdrowotne zostały powiązane z narażeniem osób na promieniowanie lub z wykorzystaniem zatrutej wody. Ponieważ wszystkie izotopy uranu emitują głównie cząstki alfa o niewielkiej zdolności penetracji, najczęściej ryzyko promieniowania w przypadku uranu występuje wówczas, gdy związki uranu są przyjmowane z pożywieniem lub wdychane. Niemniej jednak pracownicy znajdujący się w pobliżu dużych ilości składowanego uranu lub w zakładzie przetwórstwa również są narażeni na działanie promieniowania zewnętrznego o niskim natężeniu, pochodzącego od produktów rozkładu uranu. W przypadku typowych poziomów narażenia związanych z obróbką i przetwórstwem uranu obawy budzi głównie niekorzystny wpływ na zdrowie narażonych osób, u których występuje większe prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór przez całe życie. Przypadków nowotworów wywołanych promieniowaniem nie da się odróżnić od innych, naturalnie występujących nowotworów. Ujawniają się one wiele lat po przyjęciu dawki promieniowania. Prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór rośnie wraz ze wzrostem przyjętych dawek 1. ROLA UE I PAŃSTW AKP 1 http://web.ead.anl.gov/uranium/guide/ucompound/health/index.cfm AP101.105v02-00 4/5 DT\882645.doc
UE i państwa AKP powinny działać w porozumieniu i we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i z organizacjami międzynarodowymi na rzecz ograniczenia skutków społecznych i wpływu na środowisko eksploatacji górniczej, zwłaszcza w celu: rozpoczęcia i finansowania badań służących analizie warunków panujących w istniejących kopalniach oraz wpływu tych kopalń; zachęcania państw AKP do podejmowania środków mających na celu zapewnienie przejrzystości i sprawiedliwego charakteru umów dotyczących działalności wydobywczej, przez wprowadzenie wymogu opracowywania planów dotyczących zrównoważonego rozwoju, służących ochronie środowiska, przynoszących korzyści społecznościom lokalnym oraz przyczyniających się do realizacji krajowych priorytetów w zakresie rozwoju 1, jak również przez świadczenie pomocy prawnej przy negocjowaniu umów; zachęcania państw AKP do inwestowania dochodów z działalności górniczej w przedsięwzięcia związane ze zrównoważonym rozwojem, zwłaszcza w zasoby ludzkie; wspierania wysiłków państw AKP na rzecz lepszej regulacji rynku; sporządzenia dokumentu, który mógłby uregulować działania przedsiębiorstw górniczych w zakresie ochrony środowiska i ludności lokalnej (komunikat Komisji Europejskiej industrial transparency [przejrzystość przemysłowa]) 2 ; popierania utworzenia mechanizmu monitorowania pracy w przemyśle wydobywczym. 1 Państwa AKP mogłyby wspierać stosunki z przedsiębiorstwami, które postanowiły stosować się do zaleceń OECD Guidelines for Multinational Enterprises [ Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych ] lub działać zgodnie z zasadami inicjatywy United Nations Global Compact na rzecz praw człowieka, środowiska i walki z korupcją. 2 Chodzi o wzmocnienie tych aspektów europejskiej strategii promującej społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw (COM(2002) 347), które dotyczą przestrzegania umów i instrumentów międzynarodowych (zwłaszcza instrumentów Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)). DT\882645.doc 5/5 AP101.105v02-00