Banki a długoterminowe oszczędzanie Dr Michał Buszko Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Plan prezentacji Cel prezentacji Wprowadzenie do problematyki Wyniki badania Wnioski i rekomendacje
Celem prezentacji jest Celem niniejszego opracowania jest ocena uwarunkowań, konsekwencji, barier oraz czynników rozwoju zjawiska długoterminowego oszczędzania w Polsce za pośrednictwem banków. W niniejszym opracowaniu skoncentrowano się zwłaszcza na problemie braku długoterminowych oszczędności w bankach, wskazano na przyczyny oraz uwarunkowania występowania tego zjawiska, a także określono możliwości jego ograniczenia.
Wprowadzenie do problemu Banki ze względu duże na znaczenie w sektorze finansowym w Polsce, a także ze względu na zaufanie klientów, powszechną dostępność do usług oraz wysoką aktywność rynkową powinny być podstawowym rodzajem instytucji mobilizujących długoterminowe oszczędzanie. Aktywa bankowe finansowane są co do zasady depozytami klientów, co oznacza w praktyce transformację oszczędności w inwestycje. Zasadniczym problemem banków i całego sektora bankowego w Polsce jest brak oszczędzania długoterminowego.
Banki a oszczędzanie Sektor bankowy w Polsce stanowi najważniejszą część systemu finansowego, koncentrując największą wartość aktywów finansowych. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 260,9 323,1 178,1 180 149,1 140,5 1532 1599,9 2014 2015 Banki SKOKi PTE TU TFI Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF
Przyczyny braku długoterminowego oszczędzania w bankach Uwarunkowania prawne (Art. 50 ust 1 Ust. Prawo bankowe). Mała liczba bankowych produktów długoterminowego oszczędzania (przeważnie do 3 lat). Preferencja wśród klientów banków do oszczędzania krótkoterminowego z zadeklarowanym krótkim terminem lub bez niego. Brak zachęt do długoterminowego oszczędzania. Niekorzystne opodatkowanie procesu oszczędzania. Konkurencja innych form gromadzenia kapitału przez klientów w długim okresie (fundusze inwestycyjne, nieruchomości, metale szlachetne wyższa zmienność ale i wyższe stopy zwrotu). Niskie nominalne i realne stopy zwrotu z depozytów bankowych.
Oszczędzanie a Art. 50 ust 1. Ustawy prawo bankowe Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami.
Przyczyny braku rozwoju produktów oszczędzania długoterminowego przez banki Możliwość przerzucania ryzyka zmiany stóp procentowych oraz kosztów dostępu do kapitału na klientów. Realizacja przez banki strategii spekulacyjnych na krzywej dochodowości (carry trade). Wykorzystanie taniego źródła kapitału w postaci środków na rachunkach bieżących. Odnawialność krótkoterminowych depozytów. Konieczność podniesienia kapitalizacji banków w przypadku rozwoju oszczędności długoterminowych.
Konsekwencje zjawiska braku oszczędzania długoterminowego Dla deponenta brak stabilnej systematycznej akumulacji kapitału na okres emerytalny i/lub inne wydatki o znaczącej wartości (edukacja, zdrowie, zakup aktywów). Dla banku brak trwałych, stabilnych źródeł finansowania umożliwiających udzielanie długoterminowych kredytów o stałym oprocentowaniu. Negatywny wpływ na płynność finansową. Dla gospodarki brak źródeł finansowania długoterminowych inwestycji prorozwojowych i infrastrukturalnych. Dla systemu finansowego konieczność długoterminowego pożyczania kapitału za granicą.
Uzasadnienie dla oszczędzania długoterminowego w bankach Oszczędzanie długoterminowe w bankach powinno być stosowane dla celów realizacji stabilnych, wydatków przewidywalnych w dalszej przyszłości (nie nadaje się dla celów przezorności) Uzasadnienie: 1. Polacy mają największe zaufanie do banków spośród wszystkich instytucji finansowych, 2. Oszczędności są relatywnie bezpieczną i stabilną formą gromadzenia kapitału - zabezpieczenie przez BFG do 100.000 euro (dla oszczędzania długoterminowego powinno się zwiększyć limit?), 3. Wartość oszczędności nie zmienia się cyklicznie wraz z koniunkturą na rynku kapitałowym, 4. Banki w większości przypadków działają zgodnie z zasadą TBTF, 5. Produkty oszczędnościowe banków i ich zakup są zazwyczaj relatywnie proste, 6. Koszty związane z oszczędzaniem w bankach są relatywnie niskie.
Zaufanie do instytucji finansowych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18,50% 30,40% 32,80% 37,30% 55,80% 25,60% 42,40% 31,80% 31,70% 28,20% 38,90% 33,50% 29,40% 35,20% 15,00% 5,10% 1,90% 1,60% 1,00% 3,90% Banki komercyjne TU Życie TU Majątek Giełda ZUS Tak, duże Tak, umiarkowane Nie Nie mam zdania Źródło: Diagnoza społeczna 2015
Struktura oszczędności Źródło: Analizy online
Uwarunkowania oszczędzania dochodu wg badań Fundacji Kronenberga z 2015 r. Wg badania Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowym z 2015 r. Polacy co do zasady uważają, że warto oszczędzać by zabezpieczyć swoją przyszłość pogląd ten reprezentuje 67% (75% w 2014), 21% (18%) jest za przeznaczaniem środków na bieżącą konsumpcję, a 4% (7%) nie ma zdania. Relatywnie stały udział osób pozytywnie odnoszących się do oszczędzania oraz malejący osób nieposiadających zdania na temat tego, czy warto oszczędzać. Liczba osób przeciwnych oszczędzaniu jest relatywnie stabilna w czasie. 59% (49%) Polaków oszczędza, przy czym 16% (12%) robi to regularnie co miesiąc. Udział ten, pomimo iż jest niski, systematycznie wzrasta od 2011 roku. Występuje wysoki dysparytet pomiędzy deklarowaniem oszczędzania a oszczędzaniem.
Podejście do oszczędzania a oszczędzanie Oszczędzane są zwykle niewielkie kwoty najczęściej 100-250 zł miesięcznie - 36% (16%), 251-500 24% (21%) oraz do 100 zł - 23% (16%) Najszybciej wzrasta udział tej ostatniej kategorii. Polacy oszczędzają nie myśląc o konkretnym terminie (57%) lub oszczędzają z myślą o horyzoncie do trzech lat włącznie (33%). 10% oszczędza na okres powyżej 3 lat. 21% (16%) oszczędza z myślą o celu emerytalnym. Tendencja pozytywna to wzrost horyzontu oszczędzania (niemniej pozostającego w limicie trzech lat). W 2014 r. osoby deklarujące oszczędzanie w horyzoncie powyżej 10 lat koncentrowały 4% (wieloletni stabilny trend).
Korzyści długoterminowego oszczędzania w bankach Stabilny zasób kapitału pozwalający na kredytowanie długoterminowych inwestycji rozwojowych, infrastrukturalnych, modernizacyjnych, społecznych. Możliwość rozwoju rynku kredytów lub pożyczek mieszkaniowych o stałym oprocentowaniu (mniejsze ryzyko, brak zmienności wysokości rat). Poprawa płynności banków, a tym samym wzrost ich bezpieczeństwa.
Wartość i struktura depozytów w sektorze bankowym 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gosp. dom. Przedsiębiorstwa Non-profit
Udział depozytów powyżej 12 miesięcy w sektorze bankowym w Polsce w % 12 10 8 6 4 2 0 2010 2011 2012 2013 2014 Gosp. Dom. Przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
Udział depozytów do 6 miesięcy w sektorze bankowym w Polsce w % 100 95 90 85 80 75 70 65 60 2010 2011 2012 2013 2014 Gosp. Dom. Przedsiębiorstwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP
Wskaźnik kredytów do depozytów 112% 110% 108% 106% 104% 102% 100% 98% 96% 94% 92% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNF
Rekomendacje dla oszczędzania długoterminowego 1. Z racji odkładania zwykle niewielkich kwot przez deponentów, długoterminowe oszczędzanie bankowe powinno być budowane na bazie produktów umożliwiających regularne dopływy kapitału. 2. Produkty te, żeby były atrakcyjne, muszą charakteryzować się wyższym oprocentowaniem (premią) w stosunku do oszczędności krótkoterminowych. 3. Premia może zostać wygenerowana poprzez obniżenie lub zwolnienie z opodatkowania dochodów z długoterminowych lokat oszczędnościowych. 4. Premia może być również płacona deponentom przez same banki lub Skarb Państwa w zależności od celu wykorzystania oszczędności (premia będzie wynikała z możliwości rezygnacji przez banki z instrumentów pochodnych na stopę procentową zabezpieczających przed zmianą oprocentowania depozytów).
Rekomendacje dla oszczędzania długoterminowego 5. Konieczne jest finansowe i prawne zabezpieczenie trwałości oszczędzania (dyspozycja obciążania rachunku wpłatami oszczędnościowymi, zmiana prawa bankowego wprowadzenie kategorii lokat długoterminowych (emerytalnych)). 6. Z racji tego, iż klienci szukają przeważnie rozwiązań i produktów finansowych w banku, gdzie mają swój rachunek ROR, banki o dużej liczbie obsługiwanych rachunków mogą stać się liderami promocji oszczędzania długoterminowego. 7. Zachęcenie klientów do długoterminowego oszczędzania może nastąpić w Polsce dzięki programom rządowym, gdzie środki wypłacane przez państwo obligatoryjnie w części trafiałyby do produktów oszczędzania długoterminowego (wykorzystanie zasobów Rodzina 500+). 8. Potrzebna jest kampania medialna i finansowa promująca długoterminowe oszczędzanie emerytalne czy dla dzieci.
Wnioski Długoterminowe oszczędzanie wymaga dostosowań zarówno ze strony banków jak i ich klientów. Ponieważ depozyty stanowią dominujący rodzaj finansowania banków i obecnie nie ma ich niedoboru strukturalnego (luki finansowania), stąd działania powinny być skoncentrowane na zamrożeniu depozytów. Rozwój długoterminowego oszczędzania w bankach wymaga konieczności wypłacenia premii ze względu na stosunkowo niską rentowność bankowych produktów oszczędnościowych. Premia ta może pochodzić z np. zwolnienia z opodatkowania lub dopłat banków/skarbu Państwa. Obecne warunki makroekonomiczne, pomimo środowiska niskich stóp procentowych, wspierają proces tworzenia oszczędności długoterminowych.
Koniec Dziękuję za uwagę!