Regulacje dotyczące konkurencji w UE Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz
Regulacja Układem regulowanym jest gospodarka. Pojecie regulacji należy powiązać z pojęciem systemu oraz organizacji. Gospodarkę jako system charakteryzują: Wysoki stopień złożoności, co sprawia, że gospodarka jest w istocie metasystemem, Wielość i wielostronność sprzężeń elementów składających się na gospodarkę, Nieliniowość wszystkich ważnych procesów ekonomicznych, Strukturalne procesy gospodarcze są oparte na licznych sprzężeniach zwrotnych. 2
Regulacja Regulacja jest lokalną, krajową lub unijną (państwową) kontrolą zachowań indywidualnych lub zachowań przedsiębiorstw poprzez mechanizm ustalania cen lub kontroli ilości i jakości dóbr i usług wytwarzanych w określonych działach gospodarki. Np. ustalanie taryf na energię elektryczną. Np. ustalanie standardów jakości dla pasów bezpieczeństwa w pojazdach. 3
Regulacja Regulacje antymonopolowe Struktura rynku - koncentracja - zróżnicowanie produktu - bariery wejścia Zachowanie podmiotów rynkowych - polityka cenowa - reklama - badania i rozwój rezultat Skutek gospodarczy - efektywność alokacyjna - postęp techniczny wpływ Polityka rządu - regulacje antymonopolowe 4
Pozłacany wiek monopolistów Amerykańscy monopoliści a okresu pozłacanego wieku (lata 1870-1914) określani byli mianem baronów rozbójników. Legendarni ludzie, tacy jak: Rockefeller, Gould, Vanderbilt, Frick, Carnegie, Rothschild i Morgan, byli twórcami nowych branż, np. kolejnictwa czy wydobycia ropy naftowej, na których zbudowali fortuny umożliwiające ekspansję, zniszczenie konkurencji oraz przekazanie bajecznych fortun dziedzicom. 5
w USA Monopole długo były nielegalne na podstawie prawa zwyczajowego i precedensowego. Jednakże kodeks prawny okazał się bezradny wobec fali przejęć, karteli i trustów, która załała gospodarkę amerykańską w latach 80. XIX w. Ustawa Shermana (1890 r.) stała się kamieniem węgielnym amerykańskiego prawa antymonopolowego. Par. 1 ustawy zakazuje umów, związków i porozumień w celu ograniczania handlu. Par. 2 zabrania działań monopolistycznych i tajnych porozumień służących monopolizacji. 6
Ustawa Claytona (1914 r.) powstała w celu doprecyzowania i wzmocnienia Ustawy Shermana. Ustawa Claytona wymienia rodzaje zakazanego zachowania sprzecznego z zasadą swobody konkurencji: (1) różnicowanie cen, (2) zawieranie umów o wyłączności, (3) nabywanie akcji firm konkurencyjnych i pełnienie funkcji w radach nadzorczych konkurentów. 7
Ustawa Federalnej Komisji ds. Handlu (1914 r.) zakazuje nieuczciwych metod konkurencji. Ustawa powołała do życia agencję rządową, Federalną Komisję ds. Handlu, której zadaniem jest szczegółowa interpretacja tego aktu prawnego i wymuszanie jego przestrzegania. Państwo może wytoczyć proces w celu wymuszenia przestrzegania różnych przepisów prawa antymonopolowego. 8
Państwo tworzy agencje regulacji dając jej upoważnienie (pełnomocnictwo) do osiągnięcia ustalonych celów. Agencja regulacji ma swobodę działania w ramach upoważnienia (pełnomocnictwa) państwa do ustalania regulacji, które są zgodne z tym upoważnieniem. Zarówno regulacje US i UE są skomplikowane poprzez pokrywanie się kompetencji poszczególnych władz: lokalne, stanowe i federalne agencje mogą regulować zachowania tego samego typu, np. przepisy prawa dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa. 9
Podział monopoli. Na podstawie Ustawy Shermana państwo może zażądać podziału przedsiębiorstwa, mającego w gałęzi pozycję monopolistyczną lub zbliżoną do monopolistycznej. Standard Oil zostało założone jako spółka w 1870 roku w stanie Ohio. Przedsiębiorstwo zdominowało rynek produktów ropopochodnych, początkowo dzięki integracji horyzontalnej w sektorze rafineryjnym, a następnie zastosowaniu integracji wertykalnej. W okresie od 1882 do 1906 roku Stadnard Oil wypłaciło 548 436 000 dolarów dywidend. 10
W odpowiedzi na legislację stanową próbującą ograniczać skalę działalności firmy, Rockefeller i jego wspólnicy wynaleźli nowy innowacyjny typ organizacji biznesu (trust), aby móc efektywnie zarządzać swoimi szybko rosnącymi nieskoordynowanymi przedsiębiorstwami. 2 stycznia 1882 roku, połączyli oni w jedną całość różne kombinaty działające niezależnie w kilkudziesięciu stanach pod jednym zarządem. Poprzez tajne porozumienie, 37 udziałowców przeniosło swoje prawa (w zaufaniu) na 9 członków zarządu. Standard Oil Company of New Jersey 11
W 1911 r. przedsiębiorstwo zostało uznane za monopol i zostało zmuszone do podziału na mniejsze spółki na mocy wyroku Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych. Standard Oil Company, prowadzona w formie trustu, została podzielona na 34 mniejsze spółki, Przedsiębiorstwo kontrolowało ponad 90% rynku przetwórstwa i handlu produktami naftowymi. 12
American Telephone and Telegraph Company (AT&T) zostało założone 3 marca 1885 w celu stworzenia ogólnokrajowej sieci telefonicznej. Prace rozpoczęto w Nowym Jorku. W siedem lat później sieć dotarła do Chicago, a w 1915 r. do San Francisco. W 1927 r. została uruchomiona łączność transatlantycka, jednak używano do tego radia. Dopiero w 1957 r. została ustanowiona łączność kablowa. AT&T było przez pewien czas największym na świecie przedsiębiorstwem świadczącym usługi telefoniczne oraz największą siecią telewizji kablowej. W jego laboratoriach (Bell Labs) powstał m.in. System operacyjny Unix, języki C, C++ i AWK, a także tranzystor. 13
W 1974 r. przeciwko AT&T prowadzonych było 35 postępowań antymonopolowych. 8 stycznia 1982, po trwającym od 1974 r. procesie, AT&T została uznana za monopolistę przez Departament Sprawiedliwości USA. AT&T zgodziło się na podział na 23 niezależne przedsiębiorstwa telekomunikacyjne o zasięgu lokalnym (tzw. Baby Bells ), przejmując lokalne linie telefoniczne. W wyniku tego podziału wartość AT&T spadła o ok. 70%. 14
Zapobieganie powstawaniu monopoli. Państwo stara się nie dopuszczać aby potężne przedsiębiorstwa podejmowały działania, których celem jest ograniczenie lub zlikwidowanie konkurencji, np. umowy o sprzedaży wiązanej, sprzedaży wyłącznej, różnicowanie cen i narzucanie cen. Lata 90. XX w wiele procesów sądowych, jednak wygranie sprawy jest bardzo trudne. Nintendo of America z powodzeniem bronił się przed oskarżeniem o praktyki monopolistyczne ze strony Atari Corporation. 15
16
Zapobieganie powstawaniu monopoli. 1995 - Microsoft zawarł porozumienie z federalną agencją regulacyjną, w którym zgodził się udostępniać informacje o swoim systemie operacyjnym Windows producentom oprogramowania oraz zgodził się zaprzestać ściągania od producentów komputerów osobistych opłat licencyjnych od wszystkich wyprodukowanych komputerów. Drugi precedensowy proces prowadzony w latach 1998-2001 przez Departament Sprawiedliwości przeciwko Microsoft zakończył się polubownym porozumieniem. 17
w USA Nielegalne stosowanie cen niszczących występuje wtedy, gdy wielkie przedsiębiorstwo ustala cenę poniżej kosztów po to, aby wyprzeć mniejszych konkurentów z rynku. Następnie cena zostaje podniesiona. Wyparte przedsiębiorstwa nie wracają do gałęzi, ponieważ wiedzą, że wejście stanie się przyczyną kolejnej fali obniżek cen. Problemem trudnym do rozstrzygnięcia dla sądów jest odróżnienie cen niszczących od rzeczywistej konkurencji cenowej. 18
w USA Zapobieganie połączeniom, które ograniczają konkurencję. Państwo przeciwdziała również fuzjom, prowadzącym do osiągnięcia pozycji monopolistycznej lub zbliżonej do monopolistycznej, a także połączeniom, które oznaczałyby znaczne ograniczenie konkurencji. 1962 państwo nie dopuściło do połączenia firm Brown Shoe i Kinney Shoe, zajmujących IV i VIII miejsce na liście największych producentów obuwia. Wynikiem połączenia miało być uniemożliwienie innym przedsiębiorstwom korzystania z sieci sprzedaży detalicznej Kinneya. 19
w USA Zapobieganie zmowom. Przedsiębiorstwa mogą tworzyć kartele i współpracować w celu zmniejszenia produkcji oraz doprowadzenia do wzrostu ceny. Tego rodzaju zmowy wywierają taki sam wpływ na dobrobyt społeczny jak monopole, w związku z czym działania mające na celu ich powstanie są nielegalne. Nielegalne jest również uzgadnianie cen. 1927 Sąd uznał, że producenci urządzeń sanitarnych działali nielegalnie, kiedy ustalili wspólną cenę i ograniczyli wielkość produkcji. 20
w USA Zapobieganie zmowom. 1996 działające w przemyśle spożywczym olbrzymie przedsiębiorstwo Archer Daniels Midland skazano na grzywnę wysokości 100 mln dol. za ustalanie cen kwasu cytrynowego (dodatek do żywności) i lizyny (dodatek do pasz). 1997 po oskarżeniach o ustalanie cen, 30 firm brokerskich zapłaciło 900 mln dol. kary. 2004 Infineon Corporation za udział w ustalaniu cen procesorów pamięci komputerowej zgodziła się zapłacić grzywnę w wysokości 160 mln dol. 21
w UE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Zakaz praktyk ograniczających konkurencję, czyli: porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TfUE) nadużywaniu pozycji dominującej na rynku (art. 102 TfUE) oraz przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji (WE nr 139/2004). Charakter powszechny dotyczą praktyk ograniczających konkurencję we wszystkich sektorach gospodarki i przez wszystkie przedsiębiorstwa. 22
w UE Trzy wspólne przesłanki zakazów: dotyczą przedsiębiorców (pojęcie interpretowane szeroko); uzależnienie od (choćby potencjalnego) wpływu na handel między państwami członkowskimi przesłanka ta rozgranicza stosowanie prawa europejskiego i krajowego; eksterytorialne zastosowanie, tzn. odnoszą się do praktyk zakłócających konkurencję na wspólnym rynku, niezależnie od tego, kto ich dokonuje, i gdzie są one dokonywane; także poza obszarem Unii, jeżeli skutek (efekt) tych działań dotyka rynku europejskiego. 23
w UE Porozumienia zakazane generalny zakaz wszelkich form celowej i świadomej kooperacji przedsiębiorstw zdolnej w odczuwalnym zakresie naruszyć reguły wolnego handlu i skutecznej konkurencji. Dwa zasadnicze rodzaje porozumień (kooperacji): kooperacja wertykalna kooperacja horyzontalna (kartele sensu stricto) Typowe porozumienia zakazane, nieważne z mocy prawa: porozumienia cenowe (najczęściej horyzontalne) porozumienia kontygentowe (najczęściej horyzontalne), porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia (najczęściej horyzontalne), porozumienia dyskryminacyjne (najczęściej wertykalne), transakcje wiązane (najczęściej wertykalne). 24
w UE Zakaz nadużywania pozycji dominującej przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą, jeżeli może skutecznie zapobiegać konkurencji na danym rynku (określonym sektorowo lub geograficznie) i działać nie licząc się z interesami konkurentów, klientów i konsumentów. Domniemanie pozycji dominującej - udział w rynku przekracza 40%. Nadużycie polegać może m.in. na: narzucaniu uciążliwych cen i warunków umowy partnerom handlowym lub konsumentom, tzw. praktyki eksploatacyjne, ograniczaniu produkcji, zbytu lub rozwoju technicznego, stosowanie zróżnicowanych warunków wobec różnych partnerów handlowych, odmowie dostępu do tzw. urządzeń kluczowych, czyli do infrastruktury koniecznej dla prowadzenia określonej działalności gospodarczej. 25
w UE Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji rozporządzenie WE nr 139/2004 w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw kompetencje kontrolne Komisji a kompetencje krajowych władz antymonopolowych - system "pojedynczej instytucji" ("one-stop shop"), wspólnotowy wymiar koncentracji - progi ilościowe dot. obrotu łączących się podmiotów, fuzje i przejęcia, obowiązek zgłoszenia Komisji zamiaru dokonania koncentracji. 26
Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji 2001 Komisja ds. Ochrony Konkurencji UE zablokowała planowane połączenie General Electric i Honeywell International, mimo że przedsiębiorstwa te miały odpowiednie pozwolenia władz amerykańskich. Europejscy regulatorzy zablokowali również połączenie wytwórni muzycznych Time Warner i EMI Group. 27
W obawie przed zmonopolizowaniem rynku silników lotniczych i awioniki Unia Europejska zablokowała fuzję dwóch amerykańskich firm - General Electric i Honeywell. To połączenie poważnie ograniczyłoby konkurencję w przemyśle aerokosmicznym i spowodowało wzrost cen uznał unijny komisarz do spraw konkurencji, Mario Monti. Aby prowadzić interesy w Europie, firmy amerykańskie muszą podporządkowywać się ustawodawstwu unijnemu. Prawo Unii pozwala władzom Piętnastki sprzeciwiać się łączeniu firm, których łączne obroty w Europie przekraczają 250 milionów euro rocznie. (03.07.2001) 28
29
497 mln euro kary dla Microsoftu (24.03.2004) Po pięciu latach śledztwa Bruksela uznała, że Microsoft nadużywał pozycji dominującej na rynku komputerowych systemów operacyjnych. Nadużycie było tak poważne, że Komisja mówiła wręcz o "monopolu". Microsoft ma ponad 90 proc. rynku systemów dla pecetów. 30
Zdaniem unijnych urzędników koncern Billa Gatesa łamał prawo konkurencji na dwa sposoby: dołączając do systemu Windows swój odtwarzacz multimedialny (Media Player) niszczył inne firmy produkujące podobne programy (np. RealPlayer czy QuickTime Apple'a); miażdżył rywalizujących producentów oprogramowania dla tzw. małych serwerów, nie udostępniając im szczegółowych informacji o tym, jak komputer z Windows komunikuje się z serwerem. I dlatego to programy Microsoftu działały lepiej. 31
Zdaniem Komisji półmiliardowa grzywna nie mogła wystarczyć, by powstrzymać Microsoft przed recydywą (koncern ma na kontach blisko 100 razy tyle gotówki!). Żeby w przyszłości uniemożliwić nadużywanie dominującej pozycji Komisja nakazała, by koncern zastosował "środki naprawcze" - w ciągu 90 dni ma przygotować specjalną wersję Windows pozbawioną Media Playera (ta wersja byłaby sprzedawana producentom komputerów po normalnej cenie), a w ciągu 120 dni udzielił szczegółowych informacji swoim konkurentom na rynku oprogramowania dla serwerów (na zasadzie płatnej licencji). 32
Rzeczpospolita, 18.05.2009 33
22.07.2012 r. Czy firma Microsoft kolejny raz zostanie ukarana karą grzywny przez Komisję Europejską? Właśnie zostało wszczęte postępowanie antymonopolowe przeciwko temu amerykańskiemu gigantowi. Procedura ma na celu sprawdzenie, czy Microsoft oferuje klientom wolny wybór przeglądarek internetowych i wywiązuje się tym samym ze swych zobowiązań z 2009 r. Firmie Microsoft zarzucono wówczas nadużywanie pozycji dominującej i naruszenie zakazu prowadzenia praktyk monopolowych. Kością niezgodny stała się przeglądarka Internet Explorer. 34
Urzędnicy unijni stwierdzili, że Microsoft wykorzystuje system operacyjny Windows do promowania własnej przeglądarki Internet Explorer, której użytkownik nie może potem odinstalować. Na mocy ugody zawartej między obiema stronami, która uchroniła koncern od grzywny, Microsoft miał udostępnić użytkownikom Windows tzw. okienko wyboru proponujące zainstalowanie przeglądarek od różnych dostawców. To okienko miało działać w Europie aż do 2014 r. Jednak okazało się, że opcja znikła w lutym 2011 r. wraz z aktualizacją systemu Windows 7 (w tzw. Service Pack 1). Koncern w raporcie z grudnia 2011 r. poinformował Brukselę, że stosuje się do ustaleń z 2009 r. 35
Reakcja Microsoftu - W odpowiedzi na zarzuty koncern przeprosił za problem, tłumacząc się usterką techniczną. Błąd techniczny sprawił, że nie udało nam się dołączyć okienka wyboru do oprogramowania Windows 7 Service Pack 1. Pierwszy raz Komisja zajęła się sprawą Internet Explorera, reagując na złożoną w grudniu 2007 roku skargę norweskiej firmy Opera Software. Natomiast w 2008 roku KE ukarała Microsoft grzywną o wysokości aż 899 milionów euro za inne praktyki monopolistyczne, (m.in. za zwlekanie z ujawnieniem informacji o oprogramowaniu i żądanie wygórowanych stawek od konkurencji). 36
w Polsce Jeszcze w latach 80-tych przedsiębiorstwa państwowe wytwarzały 90% krajowej produkcji przemysłowej i zatrudniały ponad 95% krajowej siły roboczej. Struktury te cechował ogromny stopień koncentracji działalności gospodarczej w stosunkowo niewielkiej liczbie dużych przedsiębiorstw państwowych. Dominacja przedsiębiorstw państwowych stanowiła jedną z ważnych przeszkód na drodze wprowadzenia gospodarki rynkowej, opartej na zasadach konkurencji. 37
w Polsce W dniu 24 lutego 1990 roku wprowadzono w Polsce Ustawę o Przeciwdziałaniu Praktykom Monopolistycznym. Podobnie jak światowe regulacje antymonopolowe, polska ustawa określa i definiuje praktyki monopolistyczne podmiotów gospodarczych działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które podlegają zakazom. Równocześnie ustawa określa odpowiedzialność za stosowanie praktyk monopolistycznych oraz wyznacza administracyjny i sądowy tryb postępowania w zapobieganiu praktykom monopolistycznym. 38
w Polsce Tryb ten realizowany jest przez Urząd Antymonopolowy, powołany przez Prezesa Rady Ministrów. Od decyzji Urzędu Antymonopolowego podmioty gospodarcze mogą odwoływać się do Sądu Antymonopolowego, którego wyroki są ostateczne. 15 grudnia 2000 roku wprowadzono ustawę O ochronie konkurencji i konsumentów, według której pod pojęciem Urząd Antymonopolowy rozumie się Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Obecnie w Polsce obowiązuje ustawa z dnia 16 lutego 2007 o ochronie konkurencji i konsumentów. A 18 stycznia 2015 weszła w życie nowelizacja ww. ustawy. 39
w Polsce Kompetencje Prezesa UOKiK w zakresie ochrony konkurencji obejmują: kontrolę koncentracji przedsiębiorców, zwalczanie nadużywania przez nich pozycji dominującej, wykrywanie karteli. Priorytetem obecnego Prezesa UOKiK (Marek Niechciał) jest zwiększanie skuteczności w zakresie zwalczania niedozwolonych porozumień. 40
w Polsce 41
w Polsce Art. 5 ustawy dotyczy zakazu porozumień ograniczających konkurencję, a w szczególności zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające na: 1. ustalaniu bezpośrednio lub pośrednio cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów, 2. ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji, 3. podziale rynków zbytu lub zakupu, 42
4. stosowaniu w podobnych umowach uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji, 5. uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego związku z przedmiotem umowy, 6. ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem, 7. uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny. 43
Kartel jest to forma porozumienia lub stowarzyszenia producentów albo sprzedawców, którego celem jest wyeliminowanie konkurencji, czyli dążenie do zapewnienia pozycji dominującej (30%-50% udziału w rynku) albo monopolu (100% udziału w rynku i brak substytutów sprzedawanego produktu). Tak znaczny udział w rynku pozwala kartelowi na zaplanowanie takiej wielkości produkcji i sprzedaży, dzięki której może on podyktować taką cenę (przesuwanie się po krzywej popytu), która przy danych kosztach ponoszonych przez członków kartelu pozwala im maksymalizować zysk. 44
Wspólny zysk jest dzielony miedzy uczestników kartelu według ustalonego klucza. Władza kartelu decyduje całkowicie o wielkości produkcji, poziomie ceny umożliwiającej maksymalizację zysku, alokację produkcji miedzy członków kartelu. Członkowie administracji muszą wiedzieć o możliwościach produkcyjnych i kosztach firm przystępujących do kartelu. Maksymalny wspólny zysk kartelu będzie osiągnięty wówczas, gdy łączna produkcja wszystkich firm osiągnęła wielkość, dla której łączny koszt krańcowy MC zrówna się z przychodem krańcowym MR. 45
Kartele są bardzo szkodliwe dla całej gospodarki. Te nielegalne praktyki mają wpływ na poziom cen oraz jakość oferowanych konsumentom produktów i usług. Nie pozostają również bez wpływu na rynkowych konkurentów. Istotną rolę odgrywa w Polsce instytucja leniency, czyli łagodniejsze traktowanie przedsiębiorców, którzy uczestnicząc w kartelu decydują się na jego ujawnienie i współpracę z UOKiK. 46
Regulacje pozwalające na odstąpienie od nałożenia kary pieniężnej lub jej obniżenie wobec przedsiębiorcy, który podjął współpracę z Prezesem UOKiK oraz przedstawił dowody na istnienie niedozwolonego porozumienia ograniczającego konkurencję tworzą program łagodzenia kar (leniency). Program leniency obejmuje również osoby zarządzające przedsiębiorstwem, które w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie, gdy zarządzane przedsiębiorstwo zawarło lub było uczestnikiem zakazanego porozumienia, umyślnie dopuściły przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu porozumień ograniczających konkurencję. 47
Spółka Castorama i ICI zawarły niedozwolone porozumienie ustalając cenę sprzedaży farb i lakierów. Nałożona kara to ponad 45 mln zł. Polifarb Cieszyn-Wrocław zawarł nielegalne porozumienie z właścicielami siedmiu sklepów wielkopowierzchniowych (Bricomarche, Castorama, Leroy Merlin, Nomi, Obi, Platforma i Praktiker) dotyczące ustalania cen produktów. Nałożono karę 110 mln zł. 48
W grudniu 2006 Urząd wszczął trzy postępowania przeciwko producentom i dystrybutorom farb oraz 11 największym producentom cementu wszyscy podejrzewani są o zawarcie nielegalnych porozumień. Jedna z cementowni utrudniała prowadzenie kontroli, co spowodowało nałożenie kary w wysokości 2 mln zł. 85 przedsiębiorców złamało prawo ustalając ceny farb i lakierów. Inicjator zabronionych działań spółka Tikkurila musi zapłacić ponad 2 mln zł. 49
Producent drożdży spółka Lesaffe Bio-Corporation zawarła nielegalne porozumienie z 45 hurtownikami, którzy zostali zobowiązani do zaopatrywania się wyłącznie u niego, ograniczając w ten sposób dostęp do sieci dystrybucji innym producentom. Karę finansową łącznej wysokości 1 mln zł nałożono na Narodowy Fundusz Zdrowia za zawarcie z Przedsiębiorstwem Informatycznym Kamsoft porozumienia ograniczającego konkurencję na rynku programów komputerowych stosowanych w branży medycznej. 50
Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes UOKiK ma możliwość nakładania na przedsiębiorców kar finansowych za praktyki ograniczające konkurencję, czyli za nadużywanie pozycji dominującej i zawieranie niedozwolonych porozumień antykonkurencyjnych. Maksymalna wysokość sankcji nie może przekroczyć 10 proc. obrotu przedsiębiorcy w roku poprzedzającym wydanie decyzji. 51
Regulacja monopolu Konkurencja na rynkach, na których jeszcze wczoraj działał monopol, jest zawsze zniekształcona. Często zniekształca ją obecność byłego monopolisty, zajmującego tam pozycję dominującą. Przeważnie stara się wykorzystać ją do wyeliminowania konkurentów, bądź niedopuszczenia ich do rynku. Stąd też, w okresie liberalizacji kolejnych segmentów rynku zdarzają się najczęściej przypadki naruszeń prawa antymonopolowego przez firmy dominujące. Obawiając się konkurencji ze strony nowych, starają się zapewnić sobie przewagę, np.: wymuszając na klientach zawieranie długookresowych umów na wyłączność lub utrudniając dostęp do infrastruktury. 52
Art. 8 ustawy dotyczy zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców. Nadużywanie to polega na: 1. bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, (nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich), odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów; 2. ograniczaniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów; 3. stosowaniu w podobnych umowach uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji; 53
4. uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego związku z przedmiotem umowy; 5. przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstawania bądź rozwoju konkurencji; 6. narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści; 7. stwarzaniu konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich praw; 8. podziale rynków wg kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych. 54
PKP Cargo Ilustrację stanowią praktyki PKP Cargo obliczone na eliminację niezależnych przewoźników towarowych. W ciągu półroku UOKiK dwukrotnie kwestionował je jako sprzeczne z prawem, nakładając kary warte łącznie 60 mln złotych. Rynkowy dominat (do PKP Cargo należy niemal 70% przewozów towarowych koleją) wykorzystywał swoją pozycję do narzucania kontrahentom uciążliwych warunków umów, które na wiele lat miały uchronić go przed pojawieniem się konkurencji. Przedsiębiorcy przewożący towary o największej masie są związani z PKP Cargo wieloletnimi umowami, które blokują korzystanie z usług innych przewoźników. 55
TP SA Wobec TP SA toczyła się rekordowa liczba postępowań antymonopolowych. W ostatnich latach urząd antymonopolowy nałożył na spółkę następujące kary: 20 mln zł za nadużywanie pozycji dominującej na rynku wdzwanianego dostępu do internetu. 7 mln zł za jednostronne zmienianie warunków umów o świadczenie usług internetowych (przez łącza ISDN). 4,2 mln zł za niezastosowanie się do polecenia usprawnienia Błękitnej Linii, czyli telefonicznego biura obsługi klientów. 1,5 mln zł za zmuszanie klientów do udostępniania kopii umów, jakie zawarli z operatorem niezależnym. 56
TP SA W styczniu 2004 roku UOKiK zarzucił Telekomunikacji Polskiej stosowanie praktyk monopolistycznych. TP SA miała uchylać się od zawierania umów międzyoperatorskich z konkurentami, którzy chcieli świadczyć usługi dostępu do Internetu. Trwało to aż osiem lat! TP SA wydłużała w nieskończoność negocjacje, notorycznie przekładała terminy spotkań z konkurencją, a nawet "gubiła" dokumentację. Prezes UOKiK nałożył na spółkę 20 mln zł grzywny. TP SA oczywiście odwołała się od tej decyzji. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w pełni podtrzymał stanowisko prezesa UOKiK. 57
Sprzedaż laptopów z oprogramowaniem Microsoft może ograniczać konkurencję (20.08.2008). Postępowanie Prezesa UOKiK wszczęte w grudniu 2007 roku miało na celu wstępne ustalenie, czy zasady sprzedaży komputerów przenośnych wraz z zainstalowanym systemem operacyjnym Microsoft nie naruszają prawa antymonopolowego. Charakter postępowania w szczególności zakres terytorialny działania przedsiębiorców wskazuje, że skutki porozumienia mogą rozciągać się na teren całej Unii Europejskiej. W związku z tym Prezes UOKiK zdecydowała się przekazać zgromadzone materiały Komisji Europejskiej. 58
Wątpliwości UOKiK wzbudziły zasady współpracy pomiędzy producentami komputerów przenośnych a spółką Microsoft. Zgodnie z informacjami Urzędu mają oni prawo do preinstalacji jej systemu operacyjnego na wytwarzanym sprzęcie. Jednocześnie są oni zobligowani do raportowania liczby sprzedawanych laptopów. Jak ustalił Urząd regułą jest, że producenci sprzedają laptopy wyłącznie z systemem operacyjnym Microsoft. Konsumentowi trudno jest zrezygnować z preinstalowanego oprogramowania chociażby ze względu na brak możliwości zwrotu jego ceny. Tymczasem to do klienta powinien należeć wybór systemu operacyjnego, z którego chce korzystać. 59
Komisja i urzędy antymonopolowe Państw Członkowskich Unii Europejskiej ściśle ze sobą współpracują stosując wspólnotowe reguły konkurencji. Polega to m.in. na przekazywaniu Komisji informacji o prowadzonych postępowaniach. W ramach swoich uprawnień KE może wszcząć postępowanie antymonopolowe, a jeżeli zarzuty się potwierdzą nałożyć na przedsiębiorców kary finansowe, które nie mogą przekroczyć 10 proc. całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym. 60
Inne sprawy, o których UOKiK poinformował Komisję Europejską. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego w sprawie producenta słodyczy Ferrero Polska Urząd powiadomił Komisję, że praktyka antykonkurencyjna przedsiębiorcy może mieć skutek na rynkach innych państw członkowskich. Przekazana informacja stała się podstawą do wszczęcia postępowania przez Komisję. Ponadto UOKiK powiadomił inne państwa członkowskie i Komisję Europejską o możliwych praktykach antymonopolowych spółki Velux producenta okien dachowych. 61