Polska MARKET INSIGHTS

Polska MARKET INSIGHTS Raport roczny 217

Spis treści Spis treści... 2 Gospodarka... 4 Rynek inwestycyjny...5 Rynek biurowy... 7 Rynek magazynowy... 1 Rynek handlowy... 13 Rynek hotelowy... 16 2 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Zarys ogólny > Gospodarka nastąpiło wyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego. Szacowana dynamika PKB na koniec 216 roku to poziom 2,8% r/r. > Rynek inwestycyjny łączna wartość transakcji na rynku inwestycyjnym w 216 r. wyniosła 4,6 mld EUR. Monika Rajska Wolińska Managing Partner Polska monika.rajska@colliers.com Rok 216 był dla rynku nieruchomości komercyjnych w Polsce okresem rekordów. Imponujące wyniki osiągnęły rynki magazynowy i biurowy, gdzie deweloperzy oddali do użytku odpowiednio 1,2 mln m 2 i 9 tys. m 2. Także popyt w tych sektorach utrzymuje się na wysokim poziomie, dzięki czemu zarówno wskaźnik pustostanów, jak i stawki czynszowe pozostają na stabilnym poziomie. Jedynie na rynku handlowym obserwujemy spowolnienie aktywność właścicieli zwróciła się w kierunku rewitalizacji, modernizacji i rozbudów. Ogromnym powodem do dumy jest natomiast ubiegłoroczny wynik na rynku inwestycyjnym mimo zawirowań w przepisach prawnych wolumen transakcji wyniósł aż 4,6 mld EUR najwięcej w historii tego rynku. Według prognoz na ten rok aktywność inwestorów utrzyma się na wysokim poziomie, co daje szansę na powtórzenie sukcesu. Colliers International obchodzi w tym roku 2-lecie działalności w Polsce. W ciągu tych lat obserwowaliśmy jak dynamicznie zmienia się tutejszy rynek nieruchomości komercyjnych i rośliśmy razem z nim. Jeśli tempo rozwoju zostanie zachowane, na co gorąco liczymy, za kolejne dwie dekady mapa nieruchomości w Polsce nabierze nowych kształtów. > Rynek biurowy w minionym roku deweloperzy oddali do użytku rekordową ilość powierzchni biurowej ponad 896 tys. m 2, o 6% więcej niż średnia roczna z lat 211-215. > Rynek magazynowy rok 216 okazał sie rekordowy pod wzgledem popytu i podaży. Wolumen transakcji był o ponad 6 tys. m 2 większy niż w 215 r. osiagajac na koniec IV kw. poziom ponad 3,32 mln m 2. > Rynek handlowy w minionym roku dostarczono na rynek łącznie niewiele ponad 4 tys. m² nowej powierzchni centrów handlowych, czyli o 1/3 mniej niż w roku 215. > Rynek hotelowy hossa na rynku hotelowym w Polsce wciąż trwa - rok 216 był bardzo dobry pod względem popytu. Prognozy > Gospodarka na koniec 217 roku oczekuje się tempa wzrostu PKB na poziomie ok. 2,7%. > Rynek inwestycyjny prognozujemy dalszy wzrost liczby inwestorów wchodzących do Polski, zainteresowanych wszystkimi segmentami rynku. > Rynek biurowy nowa podaż planowana do ukończenia w bieżącym roku jest szacowana na ok. 9 tys. m 2. Obserwować będziemy także presję zniżkową na czynsze. > Rynek magazynowy obecnie w całej Polsce w budowie znajduje sie ponad 1,51 mln m 2 nowoczesnej powierzchni magazynowej, z czego około 75% jest juz wynajęte. Poza utrzymujacą sia dominacją sektora 3PL obserwujemy znaczący wzrost branży e-commerce. > Rynek handlowy przewidujemy, że rok 217 pod względem podaży będzie podobny do 216. O ile nie nastapią opóźnienia, na rynek zostanie dostarczone niecałe 4 tys. m² GLA w centrach handlowych. > Rynek hotelowy wzrost udziału markowych hoteli na skutek włączania do międzynarodowych sieci obiektów już istniejących - rosnąca rola franczyzy. 3 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Gospodarka Zarys ogólny > W 216 roku w Polsce nastąpiło wyraźne wyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego. Szacowana dynamika PKB na koniec 216 roku to 2,8% r/r (3,5% w roku 215). > Poziom stóp procentowych nie uległ zmianie. Rada Polityki Pieniężnej nie zakłada również podwyżek w kolejnych miesiącach (obecnie stopa referencyjna wynosi 1,5%). > Rok 216 nie był dla polskiej gospodarki dobrym okresem pod względem inwestycji. Spadek w sektorze inwestycyjnym w dużej mierze spowodowany był zmniejszeniem wykorzystania środków z Unii Europejskiej. > Analitycy BZ WBK przewidują dalszy spadek stopy bezrobocia do poziomu 7,4% na koniec 217 roku. W dłuższej perspektywie istnieje obawa, że ilość ofert pracy przewyższy liczbę dostępnych pracowników na polskim rynku. > Wydarzenia polityczne na całym świecie będą miały istotny wpływ na polską gospodarkę w kolejnych latach, m.in. wybory w Holandii (marzec), Francji (kwiecień, czerwiec), Niemczech (październik), możliwe również we Włoszech. Dodatkowo istnieje niepewność na rynku związana z kwestią Brexitu oraz polityką nowego prezydenta USA. Tempo wzrostu PKB (%) > Wskaźnik inflacji (CPI) wbrew powszechnym prognozom utrzymał się poniżej zera, szacowany na poziomie -,6% na koniec 216 roku. > Sytuacja na rynku pracy niezmiennie się poprawia. Stopa bezrobocia w 216 roku spadła do poziomu 8,3%. > Wypłaty z programu 5+, wprowadzonego w kwietniu 216 roku, nie wpłynęły znacząco na wzrost konsumpcji. Zakłada się natomiast opóźniony efekt programu oraz zwiększenie wydatków konsumpcyjnych w drugiej połowie 217 roku. Prognozy, na podstawie GUS, BZ WBK Stopa bezrobocia oraz inflacja (%) > Deflacja na świecie powoli zanika. Rok 216 wspierany był przez rosnące ceny surowców i wskazuje się, że ten globalny trend będzie kontynuowany. Na koniec 217 roku w Polsce oczekiwany jest wzrost wskaźnika inflacji do poziomu 1,9%. > Na koniec 217 roku oczekuje się tempa wzrostu PKB na poziomie 2,7%. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na dynamikę PKB w perspektywie dwóch lat mają być ożywienie inwestycji, poprawa eksportu oraz konsumpcja prywatna., na podstawie GUS, MRPiPS 4 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Rynek inwestycyjny Główne wskaźniki inwestycyjne Wolumen transakcji Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości 4,6 mld EUR Biura ok. 5,25% Obiekty handlowe ok. 5,% Magazyny ok. 6,5% Zarys ogólny > Łączna wartość transakcji na rynku inwestycyjnym w 216 r. wyniosła 4,6 mld EUR (4,1 mld EUR w roku 215). Jest to najwyższy wynik w historii polskiego rynku nieruchomości. > Z blisko 4% udziałem, Polska pozostaje wiodącym rynkiem w Europie Środkowo-Wschodniej, czego potwierdzeniem jest zwiększona w roku 216 płynność aktywów i wzrost cen. > Popyt był równie wysoki we wszystkich klasach aktywów. Odnotowano szereg transakcji platformowych i portfelowych, które wniosły niespotykaną wcześniej jakość i kolejne rekordy. Wartość transakcji inwestycyjnych mln EUR 5 4 3 2 1 Stopy zwrotu > Średnioważony czas trwania umów najmu pozostaje głównym czynnikiem kreującym wartość najlepszych nieruchomości (w szczególności w segmencie biur oraz centrów logistycznych). Zanotowano zwiększoną płynność w sektorach core+ oraz value-add. > Stopy kapitalizacji dla najlepszych budynków biurowych w Warszawie kształtują się obecnie na poziomie 5,25% w ścisłym centrum Warszawy oraz 7,5% - dla Mokotowa. W najważniejszych miastach regionalnych, Wrocławiu i Krakowie - stopy zwrotu spadły poniżej 6,5%. > Dla najlepszych nieruchomości handlowych - dominujących nowoczesnych centrów handlowych, stopy zwrotu kształtują się na poziomie 5,% (potencjalnie) w Warszawie i poniżej 5,5% na głównych rynkach regionalnych, aż do 8,%-8,5% w mniejszych miastach. Stopy zwrotu z najlepszych nieruchomości 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % Magazyny Obiekty handlowe Biura > Stopy kapitalizacji dla najlepszych nieruchomości logistycznych są na poziomie około 6,5%. Wyjątkiem była sprzedaż sale&lease back magazynów Amazon, gdzie stopa dla rynkowego czynszu kształtowała się znacznie poniżej tego poziomu. Najlepsze ceny uzyskują nieruchomości z wysoką średnią długością umów najmu, ale wzrosła też płynność nieruchomości z krótszym czasem trwania umów, przy czym dyskonto w cenie uległo zmniejszeniu. 5 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Wartość transakcji > Łączna wartość transakcji na rynku inwestycyjnym w 216 r. wyniosła 4,6 mld EUR. Rynek odnotował blisko 8 transakcji dotyczących ponad 13 nieruchomości we wszystkich klasach aktywów. > 43% kapitału zainwestowane zostało na rynku powierzchni handlowych, 4% na rynku biurowym. Pozostałe 17% transakcji dotyczyło rynku powierzchni magazynowych i przemysłowych. > Ponad 7% kapitału zostało zainwestowane na rynkach regionalnych. Oczekuje się, że rynki te utrzymają płynność i uznanie inwestorów. Wartość transakcji według kraju pochodzenia inwestora w 216 r. 2% 12% 16% 4% 17% 13% Stany Zjednoczone Niemcy Republika Południowej Afryki Wielka Brytania Polska Inne Struktura transakcji inwestycyjnych mln EUR 5 4 3 2 1 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % > Rok 216 zdominowany został przez inwestorów z Republiki Południowej Afryki, którzy łącznie zainwestowali w Polsce blisko 1,8 mld EUR, co stanowi 4% udział w całym rynku inwestycyjnym. Polski kapitał z udziałem na poziomie około 2% był mało zauważalny. > Najaktywniejsi inwestorzy w 216 r. to: Redefine, Rockcastle, GIC, Invesco, CBRE Global Investors, Savills IM, Golden Star Group, Rockcastle, Warburg-HIH Invest Real Estate, Hines i GLL Real Estate Partners. Wartość transakcji według sektorów w 216 r. Rynki regionalne Warszawa Kluczowe transakcje Udział % rynków regionalnych 17% 4% Biura Obiekty handlowe > Nabycie przed Redefine portfela nieruchomości biurowych i handlowych za kwotę blisko 9 mln EUR, było największą transakcją inwestycyjną w Polsce w roku 216 oraz największą w Europie w I kwartale 216 r. 43% Magazyny > Zakup nowo wybudowanego, 39 piętrowego budynku biurowego Q22 w ścisłym centrum Warszawy o powierzchni 54 tys. m 2 przez Invesco za 273 mln EUR, był największą transakcją biurową roku i jedną z trzech największych na rynku CEE. > Do kluczowych transakcji należy również zaliczyć nabycie centrum handlowego Bonarka City Center w Krakowie przez Rockcastle za kwotę około 361 mln EUR, zakup portfela nieruchomości magazynowych P3 przez GIC państwowy fundusz inwestycyjny z Singapuru za 285 mln EUR, jak również zakup budynku biurowego Gdański Business Center w Warszawie przez Savills IM za kwotę 183 mln EUR. Prognozy > Polska jest rynkiem o ugruntowanej pozycji z rosnącą płynnością i zwiększoną liczbą inwestorów, którzy z sukcesem przeszli przez pełen cykl inwestycyjny. > Prognozujemy dalszy wzrost liczby inwestorów wkraczających do Polski, zainteresowanych wszystkimi segmentami rynku, jak również transakcjami platformowymi oraz transakcjami typu forward funding i forward purchase. 6 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Rynek biurowy Zarys ogólny > Na koniec 216 r. podaż na dziewięciu głównych rynkach biurowych w Polsce osiągnęła poziom 8,97 mln m 2. > W minionym roku deweloperzy oddali do użytku rekordową ilość powierzchni biurowej ponad 896 tys. m 2, o 6% więcej niż średnia roczna z lat 211-215. Prawie połowa nowej podaży została ukończona w Warszawie (47 tys. m 2 ), natomiast wśród miast regionalnych najwięcej powierzchni oddano do użytku w Krakowie (149 tys. m 2 ) i Wrocławiu (139 tys. m 2 ). > Pod względem ilości wynajętej powierzchni rok 216 był równie dobry co rok poprzedni. Wolumen transakcji w porównaniu do 215 r. zmalał minimalnie o 2,8% osiągając poziom 1,34 mln m 2. Absorpcja netto ukształtowała się na poziomie 615 tys. m 2. Umowy typu pre-let nadal stanowiły znaczącą część całkowitej aktywności rynkowej (26%). > Mimo rekordowej ilości oddanej do użytku powierzchni, współczynnik pustostanów dla Polski odnotował wzrost jedynie o 1,1 p.p. do poziomu 12,7%, (wobec 11,6% na koniec 215 r.). > Stawki bazowe i efektywne na większości rynków utrzymywały się na stabilnym poziomie. Niewielki wzrost czynszów odnotowano w Trójmieście oraz Łodzi. Przeciętne czynsze bazowe w Warszawie kształtowały się między 12,5 a 21,5 EUR/m 2 /miesiąc, natomiast w miastach regionalnych od 1 do 16,5 EUR/m 2 /miesiąc. Rynek biurowy w największych miastach Polski > W 216 r. w Warszawie oddano rekordową ilość powierzchni biurowej, łącznie 21 projektów. Od początku roku na rynek trafiło ponad 47 tys. m 2 nowych biur, z czego najwięcej oddało się w II kw. (227 tys. m 2 ). Największy wzrost podaży w 216 r. odnotowały strefy: Obrzeża Centrum (123 tys. m 2 ), Południowa Zachodnia (87 tys. m 2 ), Centrum (72 tys. m 2 ) i Północna (49 tys. m 2 ). Do użytku oddano Warsaw Spire A (Tower) największy obecnie biurowiec, oferujący ponad 59 tys. m 2 powierzchni najmu. Warto także wymienić kolejne dwa budynki kompleksu Gdański Business Center (łącznie 49 tys. m 2 ) oraz wieżowiec Q22 oferujący 46,4 tys. m 2 biur. Obserwujemy naturalne przesuwanie się granic dzielnic biznesowych oraz zagospodarowywanie przez deweloperów dobrze skomunikowanych działek np. w pobliżu drugiej linii metra, Ronda Daszyńskiego, Dworca Gdańskiego. Główne wskaźniki 216 r. Miasto Istniejąca podaż (m 2 ) Nowa podaż (m 2 ) Pustostany Powierzchnia w budowie (m 2 ) Popyt (m 2 ) Stawki czynszu (m 2 /miesiąc) Warszawa 5 45 4 47 14,2% 72 754 9 12-21,5 EUR Kraków 915 8 149 3 7,2% 278 3 187 8 13,2-15,5 EUR Wrocław 847 8 139 1 12,5% 112 6 124 5 12,5-16,5 EUR Trójmiasto 633 9 57 3 11,1% 151 93 2 13,5-16,5 EUR Katowice 443 1 51 6 14,% 38 2 4 9 12,5-14,5 EUR Poznań 427 8 41 1 13,6% 4 5 64 1 12,5-15,5 EUR Łódź 36 36 1 6,2% 129 4 66 7 12-13,5 EUR Szczecin 156 1 7 4 14,7% 28 7 4 8 11-14 EUR Lublin 14 4 7 1 1,9% 7 1 3 6 1-13 EUR Razem 8 97 3 896 12,7% 1,568,8 1,34,5 na podst. PORF, 216 r. 7 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

> Popyt brutto odnotowany w stolicy w 216 r. ukształtował się na poziomie o 9% niższym od zeszłorocznego i wyniósł prawie 755 tys. m 2. Również absorpcja powierzchni biurowej osiągnęła niższy poziom a jej wartość wyniosła 238,2 tys. m 2 (- 17% rdr). Największy wolumen transakcji został zarejestrowany w strefie Południowej Górnej (155 tys. m 2 ), w strefie Południowej Zachodniej (151,7 tys. m 2 ) oraz na Obrzeżach Centrum (132,5 tys. m 2 ). Na rynku dominowały nowe umowy, których udział wyniósł 6%. Popyt i absorpcja w Warszawie (m 2 ) 1 8 6 4 2 Popyt Absorpcja netto > Współczynnik pustostanów odnotował wzrost o 1,9 p.p. i na koniec 216 r. wyniósł 14,2%. W dwóch centralnych strefach współczynnik pustostanów ukształtował się na poziomie 17,3% najwyższym od lat, natomiast poza centrum 13,5%. Czynsze bazowe za powierzchnię w centrum miasta obniżyły się nieznacznie do poziomu między 17,5 a 21,5 EUR/m 2 /miesiąc. Stawki poza centrum mieściły się w przedziale od 12 do 16 EUR/m 2 /miesiąc. > Kraków w minionym roku w Krakowie do użytku zostało oddanych 21 budynków o łącznej powierzchni 15 tys. m 2, co było rekordowo wysokim przyrostem podaży nie tylko dla tego rynku, ale również w skali wszystkich miast regionalnych. Całkowita podaż powierzchni biurowej osiągnęła poziom 915 tys. m 2. Największe inwestycje ukończone w 216 r. to Axis (19,3 tys. m 2 ), O3 Business Campus (19,2 tys. m 2 ) oraz CH2M (14,2 tys. m 2 ). Na krakowskim rynku trwa boom budowlany w fazie realizacji znajduje się ponad 27 tys. m 2, z których 77% ma być ukończone w 217 r. W okresie od stycznia do grudnia najemcy wynajęli 188 tys. m 2, co było rekordowym wynikiem wśród miast regionalnych. Udział transakcji typu pre-let w wolumenie popytu wyniósł 47%. Współczynnik pustostanów w całym roku wzrósł do 7,2%, ale wciąż jest jednym z najniższych w skali kraju. > Wrocław - to drugi najbardziej dynamiczny rynek wśród miast regionalnych. W 216 r. odnotował wzrost o 139 tys. m 2, dzięki czemu istniejące zasoby osiągnęły poziom 847 tys. m 2. Wśród 15 projektów ukończono m.in. Business Garden firmy Vastint (39 tys. m 2 ), budynek Pegaz (18,5 tys. m 2 ) firmy UBM oraz Nobilis Business House (14,9 tys. m 2 ) Echo Investment. W budowie znajduje się 113 tys. m 2, co jest czwartym wynikiem wśród głównych rynków regionalnych. W całym 216 r. zawarto transakcje na 124 tys. m 2 (+11% rdr). Znacząco wzrósł udział umów typu pre-let do poziomu 4% wobec 7,3% w 215 r. Z uwagi na dużą liczbę oddanych projektów współczynnik pustostanów odnotował wzrost o 3,7 p.p. i wyniósł 12,5%. Największe transakcje najmu zawarte w 216 r. Najemca Powierzchnia (m 2 ) Lokalizacja BGŻ BNP Paribas 22 Karolkowa/Kasprzaka, Warszawa firma z sektora usług medycznych 12 3 Park Postępu, Warszawa Credit Suisse 1 8 Grunwaldzki Center, Wrocław Intel 1 8 Tryton Business House, Gdańsk AON 1 8 Enterprise Park E, Kraków BNY Mellon 1 5 Sagittarius Business House, Wrocław Euroclear Bank 1 Bonarka for Business G, Kraków ABB 1 Axis, Kraków na podst. PORF, 216 r. > Trójmiasto zasoby biurowe aglomeracji trójmiejskiej wzrosły w 216 r. o 57,3 tys. m 2. Ukończonych zostało 6 inwestycji, wśród których są Tryton Business House (21,3 tys. m 2 ), C2 (17,6 tys. m 2 ), a także Tensor, budynki X i Y (w sumie 12,5 tys. m 2 ). W budowie znajduje się obecnie 151 tys. m 2, z czego 95% jest zlokalizowane w Gdańsku. Popyt na powierzchnię biurową w 216 r. był zbliżony do zeszłorocznego i wyniósł 93,2 tys. m 2. Nowe umowy stanowiły 66% łącznego wolumenu. Natomiast udział transakcji pre-let zanotował wzrost do 31%. Odsetek dostępnej powierzchni wyniósł w całej aglomeracji 11,1%, co stanowi spadek o 3 p.p. w porównaniu do IV kw. 215 r. > Katowice pod względem nowoczesnej powierzchni biurowej Katowice w minionym roku wyprzedziły Poznań i są obecnie czwartym rynkiem regionalnym w Polsce. Rok 216 charakteryzował się znaczącym przyrostem podaży na poziomie 51 tys. m 2, dwukrotnie większym niż w roku 215. Ukończonych zostało 8 projektów biurowych, największe z nich to Silesia Star II B (12,4 tys. m 2 ), trzeci etap kompleksu A4 Business Park (12,1 tys. m 2 ) oraz kolejna faza Silesia Business Park (1,7 tys. m 2 ). W budowie pozostaje 38 tys. m 2. Aktywność najemców była o 11% niższa niż w minionym roku i wyniosła 41 tys. m 2. Udział transakcji pre-let wzrósł natomiast do 29%. Poziom pustostanów na koniec 216 r. zmalał o 1,4 p.p. do 14%. 8 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Stawki bazowe na głównych rynkach regionalnych (EUR/m 2 /miesiąc) Kraków Wrocław Trójmiasto Katowice Poznań Łódź Szczecin Lublin 1-13 12-13,5 11-14 12,5-15,5 13,2-15,5 12,5-16,5 12,5-14,5 13,5-16,5 9 1 11 12 13 14 15 16 17 > Poznań 216 r. charakteryzował się umiarkowaną aktywnością deweloperską. Do użytku oddano 7 biurowców o łącznej powierzchni 41,1 tys. m 2. Wśród oddanych projektów znajdują się dwie fazy Maraton wybudowane przez Skanska (łącznie 24,9 tys. m 2 ). W budowie pozostaje jedynie 4,5 tys. m 2. Popyt brutto zarejestrowany w 216 r. osiągnął rekordowy poziom 64 tys. m 2, głównie za sprawą najemców z sektora IT. Na rynku dominowały nowe umowy, których udział w popycie wyniósł 57%, transakcje typu pre-let miały 26% udział w wolumenie transakcji. Współczynnik pustostanów wykazywał w ciągu roku trend spadkowy i na koniec roku wyniósł 13,6%. > Łódź na koniec 216 r. zasoby biurowe w Łodzi wyniosły 36 tys. m 2. W ciągu roku do użytku oddano pięć inwestycji o łącznej powierzchni 36 tys. m 2 m.in: drugą fazę University Business Park (18,7 tys. m 2 ). W budowie znajduje się rekordowa liczba projektów o powierzchni 13 tys. m 2. Rok 216 charakteryzował się wysoką aktywnością najemców, czego potwierdzeniem jest wolumen podpisanych transakcji (67 tys. m 2 ). Tak wysoki popyt został osiągnięty w dużej mierze dzięki wzrastającemu zainteresowaniu firm z sektora BPO wśród najemców znajdują się firmy takie jak Fujitsu Technology Solutions, Philips, Nordea, Flint Group. Wysoka aktywność najemców przełożyła się także na rekordowo niski współczynnik pustostanów, który na koniec IV kw. wyniósł 6,2% i był najniższy wśród miast regionalnych. > Szczecin na koniec 216 r. istniejąca podaż osiągnęła poziom 156 tys. m 2. Do użytku oddano jeden projekt - Storrady Park Offices (7,4 tys. m 2 ). Obecnie w budowie są trzy biurowce o łącznej powierzchni 28,7 tys. m 2 planowane do oddania do użytku w dwóch najbliższych latach. Ze względu na niską aktywność deweloperską współczynnik pustostanów wykazywał trend spadkowy i na koniec grudnia 216 r. niewynajęte pozostało 14,7% istniejącej powierzchni biurowej. > Lublin najmniejszy rynek regionalny w Polsce odnotował umiarkowany wzrost podaży do poziomu 14,4 tys. m 2. W ciągu roku ukończony zostały dwie fazy Technic Office Park o łącznej powierzchni 7,1 tys. m 2. Warto zaznaczyć, że w budowie znajduje się obecnie znacząca ilość powierzchni na wynajem (7,1 tys. m 2 ) w ośmiu projektach. Współczynnik pustostanów utrzymuje się na stabilnym poziomie i na koniec 216 r. wyniósł 1,9%. Współczynnik pustostanów na głównych rynkach biurowych w Polsce w 216 r. 2% 15% 1% 5% % 14,2% 7,2% Prognozy 12,5% 11,1% 14,% 13,6% 6,2% 14,7% > Obecnie w budowie jest ponad 1,5 mln m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej, z czego 46% jest zlokalizowane w Warszawie. Liderami wśród miast regionalnych w zakresie powierzchni w budowie pozostają Kraków, Trójmiasto i Łódź. > Nowa podaż planowana do ukończenia w bieżącym roku jest szacowana na 9 tys. m 2. Około 4% tej powierzchni (352 tys. m 2 ) zostanie dostarczone w Warszawie, 24% w Krakowie (216 tys. m 2 ). Przewidujemy jednak, że termin ukończenia części projektów może przesunąć się na 218 r. > Dostępność wysokiej jakości powierzchni biurowej w Warszawie i ośmiu miastach regionalnych przyciąga na rynek nowych najemców o czym świadczy wysoki udział nowych transakcji w wolumenie najmu. > Wśród firm funkcjonujących na rynku widoczny jest trend reorganizacji wynajmowanej powierzchni pod względem organizacyjnym i kosztowym, czego wynikiem są relokacje. Starsze projekty mają problem z przyciągnięciem i utrzymaniem najemców. > Presja zniżkowa na czynsze bazowe i efektywne utrzyma się na rynkach charakteryzujących się wysoką aktywnością budowlaną. > Współczynnik powierzchni niewynajętej dla głównych rynków biurowych będzie wykazywał trend wzrostowy. 1,9% 9 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Rynek magazynowy > Rok 216 okazał się rekordowy pod względem popytu i podaży. Wolumen transakcji był o ponad 6 tys. m2 większy niż w 215 r. osiągając na koniec IV kw. poziom ponad 3,32 mln m2. Zarys ogólny > W 216 r. tempo rozwoju rynku magazynowego utrzymało się na wysokim poziomie. W ciągu roku wzrastała aktywność zarówno wśród deweloperów, jak i najemców, co pozwoliło osiągnąć kolejny rekord po obu stronach. Łączna podaż powierzchni magazynowej klasy A dostarczonej na rynek w analizowanym okresie osiągnęła poziom ponad 1,26 mln m2 (w porównaniu do około 941 tys. m2 dostarczonych w 215 r.). > Całkowita podaż nowoczesnej powierzchni magazynowej na głównych rynkach w Polsce osiągnęła poziom powyżej 11,2 mln m2 na koniec 216 r. Całkowita podaż i wskaźnik pustostanów na głównych rynkach magazynowych m2 2 25 14% 2 12% 1 75 1% 1 5 1 25 8% 1 6% 75 4% 5 2% 25 % Podaż 1 Wskaźnik pustostanów > Dodatkowo 23 tys. m2 zostało wynajęte w ramach umów krótkookresowych, które nie są uwzględnianie w statystykach zbiorczych. > W porównaniu ze stanem na IV kw. 215 r. (4,6%), wskaźnik pustostanów wzrósł o,8 p.p. i na koniec 216 r. wyniósł 5,4%. Jest to w skali roku nieznaczny wzrost, który spowodowany został przede wszystkim ukończeniem projektów spekulacyjnych. > Stawki czynszów na głównych rynkach w ciągu minionego roku utrzymywały stabilny poziom. Sytuacja na głównych rynkach magazynowych w Polsce > Warszawa na koniec 216 r. łączne zasoby nowoczesnej powierzchni magazynowej w trzech warszawskich strefach wyniosły 3,1 mln m2. W ciągu ubiegłego roku deweloperzy dostarczyli na warszawski rynek ponad 24 tys. m2 nowej powierzchni magazynowej najwyższy wynik wśród analizowanych rynków. Najwięcej powierzchni oddane zostało do użytku w pierwszym kwartale (137 tys. m2). Wolumen transakcji dla wszystkich stref na koniec roku wyniósł prawie 9 tys. m2 w ramach 26 transakcji. Ponad połowę z nich stanowiły nowe umowy, ok. 58,5% popytu, z kolei renegocjacje 41,5%. Zdecydowana większość powierzchni została wynajęta w strefie II (662,8 tys. m2), co stanowi najwyższy wynik w skali kraju i świadczy o tym, że zainteresowanie tą lokalizacją nie maleje (215 r. 473 tys. m2). Ponadto, rynek warszawski jest największy pod względem wolumenu powierzchni pozostającej w budowie - 349,4 tys. m2 w ramach 15 projektów. Współczynnik pustostanów utrzymuje się na stabilnym poziomie - na koniec 216 r. w Warszawie niewynajęte pozostawało 6,4% powierzchni magazynowych w stosunku do 6,7% odnotowanych przed rokiem. Pustostany w poszczególnych strefach kształtowały się na poziomie 7,% (strefa I i strefa II) oraz 3,2% (strefa III). Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

> Górny Śląsk drugi, co do wielkości rynek magazynowy w Polsce, którego całkowita podaż na koniec roku osiągnęła poziom ponad 2 mln m 2. W minionym roku do użytkowania oddano 228,1 tys. m 2 nowej powierzchni w ramach 14 projektów. W budowie znajduje się obecnie 7 kolejnych obiektów o łącznej powierzchni ok. 15,5 tys. m 2. W ciągu ostatnich 12 miesięcy popyt na powierzchnię magazynową na rynku śląskim osiągnął poziom 538 tys. m 2, co stawia Górny Śląsk na drugim miejscu po Warszawie. Z 75 zawartych transakcji 66% dotyczyło nowych umów najmu. Wskaźnik pustostanów z utrzymał się na tym samym poziomie 5,5%, w porównaniu do końca ubiegłego roku. > Polska Centralna (region łódzki) całkowite zasoby powierzchni magazynowej na koniec grudnia 216 r. wyniosły ponad 1,37 mln m 2. W ubiegłym roku do użytku oddano 172,4 tys. m 2 nowej powierzchni magazynowej, co stanowi wysoki wynik w porównaniu z rokiem poprzednim - 47 tys. m 2. Aktualnie w trakcie budowy pozostaje ok 77,8 tys. m 2 w ramach 3 projektów (Panattoni Business Center Łódź IV i Prologis Park Piotrków II i Goodman Łódź Logistics Centre). W 216 r. w Polsce Centralnej podpisano 4 umów, na łączną powierzchnię 348 tys. m 2. Współczynnik wolnych powierzchni uległ obniżeniu i ukształtował się na poziomie 2% (2,7% w 215 r.). > Poznań na trzecim co do wielkości rynku magazynowym w Polsce w ostatnim roku dostarczono 26,4 tys. m 2 nowej powierzchni. Tym samym zasoby powierzchni magazynowej klasy A sięgnęły blisko 1,6 mln m 2. W 216 r. w Poznaniu podpisano umowy najmu na łączną powierzchnię 285,5 tys. m 2. Wśród zawartych transakcji wyróżnić możemy m.in. Trioline w Panattoni Park Poznań V (32,3 tys. m 2 ), czy Arvato w Logicor Poznań I (27 tys. m 2 ) oraz BTS dla tej samej firmy przygotowywany przez Panattoni (2,9 tys. m 2 ). Współczynnik pustostanów wzrósł do 7,3% na koniec grudnia 216 roku, na co wpływ miało ukończenie dużego projektu spekulacyjnego w IV kwartale. > Wrocław obecne zasoby powierzchni magazynowej wynoszą ponad 1,4 mln m 2. W 216 r. do użytku oddano 129 tys. m 2 w ramach sześciu projektów, a około 1 tys. m 2 pozostaje w budowie. Pod względem wolumenu transakcji rok 216 okazał się najlepszym od 213 r. (46 tys. m 2 ). Zawarto 64 umowy na łączną powierzchnię 388,5 tys. m 2. Dużą część popytu objęły renegocjacje (56%). Współczynnik pustostanów utrzymał się na stabilnym poziomie i na koniec roku wyniósł 5,3%. > Trójmiasto na koniec 216 r. całkowita podaż nowoczesnej powierzchni magazynowej zbliżyła się do poziomu 38 tys. m 2. Na rynku pojawiła się kolejna faza Pomorskiego Centrum Logistycznego, dwa budynki w ramach Panattoni Park Gdańsk II (28,9 tys. m 2 ) oraz kolejny etap Centrum Logistycznego Gdańsk Kowale 4 (16,4 tys. m 2 ). Trójmiejski rynek zanotował rekordowy popyt w ramach 41 umów wynajęto prawie 11 tys. m 2, z czego aż 88% stanowiły nowe umowy. Współczynnik powierzchni niewynajętej na koniec 216 r. utrzymał się na poziomie zbliżonym do poprzedniego roku - 5,8%. Wybrane transakcje najmu w 216 r. Najemca Budynek Pow. (m 2 ) Rodzaj umowy Amazon BTS Szczecin 161 5 BTS Zalando Goodman Szczecin 13 BTS JYSK Logistic City Piotrków DC 65 6 Renegocjacja +ekspansja Kaufland BTS Bydgoszcz 45 6 BTS Agata Meble H&M Prologis Park Piotrków II BTS Grodzisk Mazowiecki 43 BTS 37 4 BTS IFA Rotorion Panattoni Park Ujazd 34 BTS Trioline Eurocash Panattoni Park Poznań V Goodman Sosnowiec Logistic Center 32 3 Nowa umowa 3 Nowa umowa Efektywne stawki czynszu (EUR/m 2 /miesiąc) Region Min. (EUR/m²) Max. (EUR/m²) Warszawa I 3,5 4,8 Warszawa II 1,9 2,9 Warszawa III 1,9 2,7 Polska Centralna 1,9 2,9 Poznań 2,1 2,7 Górny Śląsk 2, 2,7 Kraków 2,8 4,5 Wrocław 1,9 3,2 Trójmiasto 2,2 2,9 Toruń/Bydgoszcz 2,2 2,8 Szczecin 2,4 3,5 Lublin 2,4 2,9 Rzeszów 2,5 3,2 11 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

> Kraków w minionym roku na rynku krakowskim do użytku oddano 48,2 tys. m 2 w ramach trzech projektów największy z nich to Panattoni Park Kraków III (34,5 tys. m 2 ). Tym samym zasoby powierzchni magazynowych Krakowa osiągnęły poziom 247 tys. m 2. Obecnie w budowie znajdują się dwa kolejne etapy Centrum Logistycznego Kraków-Kokotów o powierzchni 19,3 tys. m 2 oraz Hala Magazynowa PBP Łęgprzem (4,6 tys. m 2 ). W analizowanym okresie podpisano 17 umów najmu na łączną powierzchnię 83,2 tys. m 2. Ponad 68% całkowitego popytu stanowiły nowe umowy, a największa transakcja w regionie zawarta została przez Valeo i Goodman (renegocjacja oraz nowa umowa łącznie na ponad 46 tys. m 2 ). Na koniec grudnia 216 r. niewynajęte pozostawało 9,9% powierzchni, która ulokowana jest głównie w budynkach oddanych do użytkowania w minionym roku. > Toruń / Bydgoszcz pod względem podaży jest to nadal najmniejszy rynek magazynowy w Polsce. Na koniec 216 r. całkowite zasoby wynosiły 174,5 tys. m 2. Nowa powierzchnia na rynku to kolejne etapy Panattoni Park Bydgoszcz. W budowie znajduje się ponad 11 tys. m 2. W Bydgoszczy powstają dwa duże projekty BTS dla sieci Carrefour (38 tys. m 2 ) oraz Kaufland (45,7 tys. m 2 ) obydwa realizowane przez Panattoni. Wskaźnik pustostanów odnotował kolejny spadek, z poziomu 1,3% na koniec roku 215 do 1% w grudniu 216 r. i jest najniższy na tle innych analizowanych regionów. W minionym roku podpisano 14 umów na łączną powierzchnię aż 13,8 tys. m 2. 67% popytu stanowiły umowy BTS. > Szczecin w 216 r. do użytku oddano 43,4 tys. m 2 nowej powierzchni w ramach 4 projektów (kolejne etapy Panattoni Park Szczecin i North-West Logistic Park). Tym samym całkowite zasoby powierzchni magazynowej na szczecińskim rynku osiągnęły poziom 186,9 tys. m 2. Rosnące zainteresowanie rynkiem szczecińskim po stronie najemców doprowadziło do spadku poziomu pustostanów 3% na koniec grudnia 216 roku. O rosnącej popularności regionu świadczy ilość projektów w budowie oraz wielkość podpisywanych umów - aktualnie na rynku w budowie znajduje się 313 tys. m 2 nowoczesnej powierzchni magazynowej, wśród których największymi inwestycjami są projekty BTS dla firm Amazon i Zalando. Rynek szczeciński po raz kolejny obserwuje znaczny wzrost popytu, osiągając tym samym rekord wynoszący prawie 35 tys. m 2 wynajętej powierzchni. Z uwagi na dwa duże projekty liderów branży e-commerce, powierzchnia wynajęta w ramach umów BTS stanowi aż 83% całego popytu. Całkowity popyt w 216 r. na głównych rynkach magazynowych w Polsce m 2 7 6 5 4 3 2 1 Prognozy > Obecnie w całej Polsce w budowie znajduje się ponad 1,51 mln m 2 nowoczesnej powierzchni magazynowej, z czego około 75% jest już wynajęte. Warto zauważyć, że deweloperzy coraz częściej decydują się na inwestycje częściowo spekulacyjnie. > W 217 r. przewidujemy dalszy rozwój mniejszych rynków magazynowych takich jak: Toruń/Bydgoszcz, Lublin, Rzeszów, Szczecin. > Obok dużych umów typu BTS na rynku będziemy obserwowali kolejne transakcje typu BTO (znane również, jako fee development), w których klient zleca deweloperowi budowę magazynu na własność. > Poza utrzymującą się dominacją sektora 3PL obserwujemy znaczący wzrost branży e-commerce. > Rozwijać się będą również mniejsze firmy z sektora e-commerce, co przełożyć się może na zwiększone zainteresowanie obiektami Small Business Units (SBU). > Dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej i bliskość ośrodków akademickich coraz częściej są czynnikami decydującymi o wyborze lokalizacji przez firmy zarówno produkcyjne, jak i logistyczne. > W dalszym ciągu spodziewamy się ekspansji firm niemieckich i skandynawskich, które lokują swoje centra dystrybucyjne przede wszystkim w zachodnich regionach Polski. Obserwujemy również napływający przemysł z innych europejskich krajów oraz z USA. > Pomimo stosunkowo niskiej stopy pustostanów, efektywne stawki czynszów pozostaną stabilne. > W najbliższym roku nie przewidujemy znaczących spadków popytu na powierzchnię magazynową. 12 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Rynek handlowy Zarys ogólny > Całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni centrów handlowych w Polsce na koniec 216 r. przekroczyły 11,2 mln m². W strukturze formatów przeważają niezmiennie tradycyjne centra handlowe (88%). Warto wspomnieć, że w ubiegłym roku roczną podaż zdominowało centrum handlowe Posnania o powierzchni najmu blisko 1 tys. m². > Poziom nasycenia nowoczesną powierzchnią centrów handlowych wzrósł w Polsce do 292 m²/1 mieszkańców. Wśród ośmiu głównych aglomeracji najwyższą wartość wskaźnika odnotowano w Poznaniu (862 m²/1 mieszkańców), a pośród miast regionalnych w Lublinie (959 m²/1 mieszkańców). > W minionym roku dostarczono na rynek łącznie niewiele ponad 4 tys. m² nowej powierzchni centrów handlowych, czyli o 1/3 mniej niż w roku 215. > Rozbudowy istniejących projektów stanowiły ok. 2% nowo dostarczonej podaży. Największe powierzchniowo rozbudowy związane były ze wzbogacaniem centrów handlowych o wolnostojące sklepy niespożywcze (np. sklep meblowy Agata w PH Targówek w Warszawie czy sklep z art. budowlanymi Leroy Merlin w Galerii Sudeckiej w Jeleniej Górze). > W roku 216 centra handlowe powstawały głównie w ośmiu największych aglomeracjach (58%) oraz w miastach poniżej 1 tys. mieszkańców (39%). W ubiegłym roku oddano 16 nowych centrów handlowych, w tym Posnanię, Galerię Metropolia w Gdańsku, Galerię Navigator w Mielcu i Galerię Wołomin w aglomeracji warszawskiej. > Wyłączając Posnanię, wśród obiektów dostarczonych na rynek przeważały centra średniej wielkości (o powierzchni mniejszej niż 25 tys. m² GLA), takie jak Galeria Glogovia, Karuzela Września, Galeria Tomaszów Mazowiecki czy Quick Park Mysłowice. Największe centra handlowe ukończone w 216 r. Miasto Projekt Deweloper Powierzchnia najmu (m²) Poznań Posnania APSYS 99 Gdańsk Galeria Metropolia PB Górski 34 2 Mielec Galeria Navigator E. Leclerc 25 Aglomeracja warszawska Galeria Wołomin Rockcastle 23 5 Głogów Galeria Glogovia Saller 21 Ewolucja podaży w latach 2 216 Roczna podaż (m 2 ) Całkowita podaż (mln m 2 ) 8 7 6 5 4 3 2 1 - Nowe projekty Rozbudowy Całkowita podaż > W 216 r. w Polsce zadebiutowało ponad 15 nowych marek, takich jak Forever 21, &Other Stories (grupa H&M), Uterque (grupa Inditex), U.S. Polo Assn., Skechers, Max&Co i Steve Madden. Natomiast decyzję o wycofaniu się z polskiego rynku podjęły między innymi: Marks&Spencer, American Eagle, Mothercare, Brice, Topshop i Burberry. Swoje sklepy zamykają także dwaj krajowi operatorzy spożywczy Marcpol i Alma. > Zarówno sektor spożywczy jak i gastronomiczny były bardzo aktywne w mijającym roku Green Cafe Nero rozpoczęło ekspansję poza Warszawą, rozwój przyspieszyły Costa Cafe i Grupa Amrest, na rynku pojawiły się też nowe sieci (np. Second Cup) i nowe koncepty handlowe (np. Nowakowski Gorąco Polecam). 12 1 8 6 4 2 13 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

> Wiele sieci obecnych na naszym rynku podejmuje działania mające na celu poprawienie standardu obsługi poprzez modernizację salonów lub wprowadzenie nowych usług. IKEA uruchomiła sklep internetowy i otworzyła swój pierwszy punkt odbioru towarów w CH Turawa Park k. Opola. Carrefour modernizował markety i rozpoczął sprzedaż żywności przez internet oraz wprowadził system click&collect w swoich 86 sklepach. > Na rynku dokonują się spektakularne transakcje sprzedaży sieci handlowych sieć z art. dla dzieci Smyk została kupiona przez fundusz Bridgepoint, Penta Investment jest w procesie przejęcia 1% udziałów w EMPiK Media&Fashion a sieć sklepów spożywczych Żabka została wystawiona na sprzedaż przez dotychczasowego właściciela Mid Europa Partners za 1 mld EUR. Wybrane transakcje najmu zawarte w 216 r. Najemca Branża Powierzchnia (m²) Lokalizacja Grupa Inditex Moda 4 7 Posnania P&C Moda 4 5 Avenida Helios Kino 3 5 Forum Gdańsk H&M Moda 3 Galeria Młociny Helios Kino 3 Galeria Libero TK Maxx Moda 2 56 Promenada Decathlon Sport 2 5 Plaza Rzeszów TK Maxx Moda 2 27 Manufaktura CCC Obuwie 2 26 Galaxy StepOne Fitness 2 1 Focus Bydgoszcz Van Graaf Moda 2 1 Serenada TK Maxx Moda 2 4 Victoria Carrefour Market Supermarket 1 85 Galeria Słoneczna Hamleys Dla dzieci 1 6 Galeria Północna > Najwyższa wartość wskaźnika pustostanów wśród aglomeracji odnotowana została w Poznaniu (5,1%), najniższa natomiast w Warszawie (1,9%). Wśród miast regionalnych najwięcej dostępnej powierzchni było w Radomiu, Bydgoszczy i Lublinie, a najmniej w Bielsku Białej i Rzeszowie. > Najwyższy poziom stawek czynszów typu prime za powierzchnię handlową zlokalizowaną w najlepszych centrach handlowych odnotowano w Warszawie (112-117 EUR/m²/miesiąc). Na pozostałych największych rynkach stawki wahały się w przedziale 35-45 EUR/m²/miesiąc. Współczynnik pustostanów w centrach handlowych 5% 4% 3% 2% 1% % Współczynnik pustostanów w centrach handlowych (grudzień 216) n na podstawie PRRF Rynek handlowy w największych aglomeracjach > Warszawa pozostaje niezmiennie największym i najbardziej konkurencyjnym rynkiem handlowym w Polsce. Podaż nowoczesnej powierzchni handlowej w aglomeracji wyniosła na koniec 216 r. ok. 1,5 mln m² (48 obiektów), a poziom nasycenia osiągnął 591 m²/1 mieszkańców. W minionym roku w aglomeracji pojawiły się trzy nowe centra handlowe (Galeria Wołomin, Gondola Legionowo, Galeria Grodowa Grodzisk Mazowiecki) oraz rozbudowały dwa kolejne (Atrium Promenada i PH Targówek), co przyniosło ponad 72 tys. m² GLA nowej powierzchni handlowej. Obecnie w budowie znajduje się ok. 136 tys. m² GLA, z czego największymi obiektami są Galeria Młociny (7 tys. m² GLA) i Galeria Północna (64 tys. m² GLA). Wskaźnik pustostanów na koniec grudnia 216 r. wyniósł 1,9%, a czynsze w najlepszych projektach osiagnęły poziom 112-117 EUR/m²/miesiąc dla lokalu 1-15 m² na potrzeby mody. > Kraków w minionym roku sytuacja na rynku krakowskim nie uległa zmianie w stosunku do roku 215. Podaż centrów handlowych wynosi 548 tys. m² (15 obiektów), a nasycenie nowoczesną powierzchnią handlową kształtuje się na poziomie 528 m²/1 mieszkańców. W mieście powstaje inwestycja firmy Mayland Real Estate centrum handlowe Serenada o powierzchni najmu 43 tys. m². Współczynnik powierzchni niewynajętej osiągnął na koniec roku 2,6% a czynsze pozostawały stabilne na poziomie 42-45 EUR/m²/miesiąc. > Łódź całkowita podaż powierzchni handlowej w Łodzi ukształtowała się na koniec roku na poziomie 554,6 tys. m² (16 obiektów), przy nasyceniu 568 m²/1 mieszkańców. W 216 r. nie oddano do użytku żadnego nowego obiektu. Obecnie w Łodzi nie powstaje również żadna nowa inwestycja handlowa. 14 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Na koniec grudnia 216 r. współczynnik pustostanów wyniósł w Łodzi 3,4% a czynsze (35-37 EUR/m²/miesiąc) wykazywały nieznaczny trend spadkowy. > Wrocław charakteryzuje się wysokim nasyceniem powierzchnią centrów handlowych (821 m²/1 mieszkańców). Podaż nowoczesnej powierzchni handlowej we Wrocławiu kształtuje się na poziomie 654,5 tys. m² (zlokalizowanych w 18 obiektach). W ubiegłym roku oddano do użytku jedynie około 1 tys. m² GLA powierzchni w rozbudowanym parku handlowym Futura. W budowie znajdują się obecnie dwa centra handlowe Wroclavia (64 tys. m² GLA) i Tarasy Grabiszyńskie (9 tys. m² GLA). Na koniec grudnia ubiegłego roku wskaźnik pustostanów wyniósł 4,6%. Mimo wzrostu konkurencji czynsze pozostawały na stabilnym poziomie 43-45 EUR/m²/miesiąc. > Poznań w 216 r. podaż nowoczesnej powierzchni handlowej wraz z otwarciem dwudziestego pierwszego obiektu handlowego w mieście Posnanii (99 tys. m² GLA) wzrosła do poziomu 713,3 tys. m². Wskaźnik nasycenia jest obecnie najwyższy wśród ośmiu aglomeracji 862 m²/1 mieszkańców. Obecnie w rozbudowie znajduje się park handlowy IKEA Franowo (7,5 tys. m²). Poziom pustostanów na koniec minionego roku osiągnął 5,1% a najwyższe czynsze kształtowały się w granicach 41-43 EUR/m²/miesiąc i nieznacznie spadają. > Szczecin to niezmiennie najmniejszy (28,3 tys. m², 11 obiektów) i najmniej nasycony (53 m²/1 mieszkańców) rynek sporód ośmiu największych polskich aglomeracji. W ubiegłym roku w mieście nie oddano żadnego nowego centrum handlowego. Obecnie o 17 tys. m² GLA rozbudowuje się centrum handlowe Galaxy, a o 3,5 tys. m² Outlet Park. Wskaźnik powierzchni niewynajętej znajduje się na poziomie 2,9%. Czynsze pozostają stabilne na poziomie 37-39 EUR/m²/miesiąc. > Trójmiasto to trzeci co do wielkości rynek handlowy w Polsce, charakteryzujący się podażą na poziomie 741,7 tys. m² (27 centrów handlowych) oraz nasyceniem 716 m²/1 mieszkańców. W minionym roku w Gdańsku oddano do użytku 42,2 tys. m² GLA powierzchni w centrach handlowych, w tym Galerię Metropolia. W budowie znajduje się Forum Radunia (62 tys. m²), trwa również dalsza rozbudowa i modernizacja CH Auchan. Wskaźnik pustostanów na koniec 216 r. wyniósł 4,2% a czynsze plasują się na poziomie 39-41 EUR/m²/miesiąc. Galeria Libero w Katowicach (42 tys. m²) i Gemini Park Tychy (36 tys. m²). Współczynnik powierzchni wolnych wynosi obecnie 3,3%, a czynsze plasuja się w granicach 43-45 EUR/m²/miesiąc. Prognozy > Przewidujemy, że rok 217 r. pod względem podaży będzie podobny do 216. O ile nie nastapią dalsze opóźnienia, na rynek zostanie dostarczone niecałe 4 tys. m² GLA powierzchni w centrach handlowych. Największe centra handlowe, których ukończenie planowane jest w 217 r. Miasto Projekt Deweloper Powierzchnia najmu (m²) Warszawa Galeria Północna GTC 64 Wrocław Wroclavia Unibal Rodamco 64 Kraków Serenada Mayland 42 Tychy Gemini Park Gemini Holdings 36 > Na koniec grudnia 216 r. w Polsce, w budowie pozostawało ok. 55 tys. m² nowoczesnej powierzchni handlowej. Rozpoczęły się budowy takich obiektów jak Galeria Młociny w Warszawie (7 tys. m²), PH IKEA w Lublinie (57 tys. m²) czy Galeria Libero w Katowicach (42 tys. m²). > Średni współczynnik powierzchni niewynajętej pozostanie prawdopodobnie na stabilnym poziomie i nie przekroczy 5% w przypadku największych rynków. Obserwować będziemy natomiast utrzymywanie się pustostanów strukturalnych w niektórych drugorzednych obiektach. > Stawki czynszów będą utrzywać się na stabilnym poziomie w przypadku największych polskich aglomeracji. Możemy spodziewać się lekkiej tendencji spadkowej w miastach o wysokim poziomie nasycenia powierzchnią handlową oraz w przypadku starszych obiektów handlowych w poszczególnych miastach. > Górny Śląsk to drugi po Warszawie największy rynek handlowy w Polsce oferujący 45 centrów o łącznej powierzchni 1,1 mln m² i posiadający wskaźnik nasycenia na poziomie 525 m²/1 mieszkańców. W minionym roku do użytku oddano jedynie Quick Park w Mysłowicach 13 tys. m². W fazie budowy znajdują się kolejne projekty, których ukończenie planowane jest na lata 217-218 15 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

Rynek hotelowy Zarys ogólny > Hossa na rynku hotelowym w Polsce wciąż trwa - rok 216 był bardzo dobry pod względem popytu. Według danych firmy STR Global, wskaźnik Revpar (przychód na każdy dostępny pokój) wzrósł o 11% i był to jeden z najwyższych wzrostów w Europie. Średnioroczne obłożenie pokoi hotelowych przekroczyło 71%, natomiast średnia cen ADR wyniosła 62 EUR. Struktura rynku hotelowego w Polsce w 216 r. Kategoria L. hoteli L. pokoi L. miejsc noclegowych * 187 6 89 12 536 ** 661 2 91 42 9 *** 1 393 58 219 115 558 **** 368 34 93 68 127 ***** 65 8 165 16 2 Suma 2674 12834 255123 Źródło: Urzędy Marszałkowskie, Pro Value Sp. z o.o. > Spadło nieco tempo wzrostu podaży - w 216 roku skategoryzowano 16 obiektów i przyrost ten był niższy o ok. 3% w porównaniu do roku ubiegłego. Znacznie wzrosła jednak liczba projektów w budowie i planowanych, szczególnie w Warszawie. Podaż hoteli w Polsce (31.12.216 r.) Podaż > Na koniec 216 r. na rynku operowało 2 674 skategoryzowanych hoteli dysponujących 255 123 miejscami noclegowymi w około 128 34 pokojach. > Niezmiennie największy udział mierzony liczbą miejsc noclegowych mają hotele trzygwiazdkowe (45,3%), najmniejszy zaś hotele jednogwiazdkowe (4,9%). > W podziale na kategorie w 216 r. skategoryzowano 7 hoteli jednogwiazdkowych, 21 dwugwiazdkowych, 58 trzygwiazdkowych, 19 czterogwiazdkowych i 1 pięciogwiazdkowy. Podobnie jak w 215 r., około 25% nowej podaży zlokalizowane było w miastach wojewódzkich, w tym najwięcej w Krakowie (7 hoteli), Gdańsku (4) i Warszawie (3). Nowa podaż hoteli wg województw (31.12.216 r.) 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 19 13 11 9 8 8 7 6 6 5 5 4 2 2 1 Liczba pokoi i miejsc noclegowych 14 1 5 12 1 1 8 6 5 4 2 * ** *** **** ***** L. pokoi L. miejsc noclegowych Hotele Źródło: Urzędy Marszałkowskie, Pro Value Sp. z o.o. L. hoteli Źródło: Urzędy Marszałkowskie, Pro Value Sp. z o.o. Sieci hotelowe > W 216 r. skategoryzowano 16 hoteli działających pod międzynarodowymi markami (15% wszystkich nowych hoteli), w tym najwięcej w ramach sieci AccorHotels (8 obiektów). Mimo to udział hoteli funkcjonujących pod międzynarodowymi markami w ogólnej podaży hoteli w Polsce nadal utrzymuje się na niskim 6% poziomie. Jeśli uwzględnimy operatorów krajowych, powyższy wskaźnik wynosi ok. 1%. 16 Market Insights Raport roczny 217 Polska Colliers International

554 biura w 66 krajach na 6 kontynentach Stany Zjednoczone: 153 Kanada: 34 Ameryka Łacińska: 24 Azja Pacyfik: 231 EMEA: 112 KONTAKT: Dominika Jedrak Director Research and Consultancy Services +48 666 819 242 dominika.jedrak@colliers.com Colliers International Pl. Piłsudskiego 3-78 Warszawa +48 22 331 78 2,3 mld roczny przychód w 215 185 mln m 2 powierzchni w zarządzaniu 16 pracowników Colliers International Colliers International Group Inc. (NASDAQ i TSX: CIGI) jest globalną firmą doradczą działającą w obszarze rynku nieruchomości komercyjnych. Posiada sieć 554 biur w 66 krajach zatrudniającą 16 pracowników. Colliers International oferuje pełen zakres usług podmiotom związanym z rynkiem nieruchomości. Firma doradza najemcom, właścicielom nieruchomości oraz inwestorom na całym świecie. Oferuje pośrednictwo w zakresie wynajmu i sprzedaży, globalne rozwiązania korporacyjne, obsługę transakcji inwestycyjnych i rynków kapitałowych, zarządzanie projektami, usługi w zakresie workplace strategy, zarządzanie nieruchomościami oraz majątkiem spółek, wycenę nieruchomości, a także badania rynku dostosowane do potrzeb klientów oraz doradztwo strategiczne. Colliers International znalazł się w rankingu Global Outsourcing 1 liście czołowych firm działających w sektorze outsourcingu. Spółka została wyróżniona już po raz dziesiąty z rzędu, czyli więcej niż którakolwiek spośród firm doradzających na rynku nieruchomości. Autorem rankingu jest International Association of Outsourcing Professionals. www.colliers.com Colliers International w Polsce działa od 1997 roku i posiada biura w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku, Katowicach i Łodzi, w których łącznie zatrudnia ponad 25 specjalistów. Firma została uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami przyznanymi m.in. w konkursach: Eurobuild, CIJ Journal, CEE Quality Awards, International Property Awards. Ostatnio otrzymane przez Colliers wyróżnienia to nagroda Outsourcing Star dla jednej z firm nieruchomościowych najprężniej działających w sektorze outsourcingu oraz Gazele Biznesu przyznawane najdynamiczniej rozwijającym się firmom w Polsce. www.colliers.pl Wszelkie prawa zastrzeżone 217 Colliers International. Informacja zawarte w niniejszym dokumencie zostały pozyskane ze źródeł uważanych za rzetelne. Pomimo dołożenia należytych starań, nie gwarantujemy precyzyjności tych informacji. W związku z powyższym, zachęcamy czytelników do konsultacji informacji i treści zawartych w tym raporcie z ich profesjonalnymi doradcami.

SZUKASZ NOWEJ NIERUCHOMOŚCI? NASZE WYSZUKIWARKI NASZA WIEDZA TWOJA NOWA LOKALIZACJA Znajdź swój nowy lokal handlowy Znajdź swoje nowe biuro Znajdź swój nowy magazyn www.retailmap.pl www.officemap.pl www.warehouses.pl