PODSTAWY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW

PODSTAWY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW JK-WZ-UW 1

MATERIAŁY DYDAKTYCZNE http://www.wz.uw.edu.pl/ Wybrać: Z Listy wykładowców - link» [Jacek Kowalczyk] Wybrać: Materiały do zajęć Folder: PFP-Z-GR-20-21-22 Hasło otwarcia folderu: FIR-MA JK-WZ-UW 2

LITERATURA ZALECANA Grzenkowicz N., Kowalczyk J., Kusak A., Podgórski Z., Ambroziak M. PODSTAWY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW JK-WZ-UW 3

ZASADY ZALICZENIA PRZEDMIOTU 1. PREZENTACJA REFERATU - 15 pkt 2. TEST 25 stycznia 2015-20 pkt PUNKTY OCENA 23 24 3,0 25 26 3,5 27 28 4,0 29 30 4,5 Powyżej 30 5,0 RAZEM - 35 pkt (maksimum) UWAGA: Warunkiem zaliczenia jest uzyskanie minimum 8 pkt z Testu JK WZ UWJK-WZ-UW 4

POJĘCIA WSTĘPNE JK WZ UW 5

CELE FIRMY 1. Przedsiębiorstwo w określonym odcinku czasu realizuje WIĄZKĘ (zbiór) CELÓW 2. Istotna jest identyfikacja ZALEŻNOŚCI MIĘDZY CELAMI a) cele neutralne b) cele zbieżne (wspomagające się) c) cele sprzeczne (w jednym okresie) c) struktura (hierarchia) celów d) priorytet jednego celu JK WZ UW 6

FUNKCJE (zadania) FIRMY czyli powtarzalne w czasie czynności 1. Funkcja organizatorsko gospodarcza 2. Funkcja produkcyjna (tworzenie produktu) 3. Funkcja HANDLOWA 4. Funkcja realizacji postępu ę technicznoekonomiczno-organizacyjnego 5. Funkcja kreowania dochodów pracowniczych JK WZ UW 7

EFEKTYWNOŚĆ Najogólniej biorąc, działanie firmy to powtarzające się sekwencje czynności polegające na poniesieniu określonych nakładów w celu otrzymania pożądanych wyników po odpowiednim przeobrażeniu tych nakładów. Odnosi się to zarówno do firmy jako całości, jak również do wydzielonych obszarów firmy (np. ośrodków odpowiedzialności), czy jednostkowych przedsięwzięć (np. inwestycyjnych). Jednym z warunków umożliwiających stosowanie kategorii efektywności jest wyrażenie nakładów i wyników w jednostkach mierzalnych. Efektywność zatem jest to relacja nakładów i wyników, a rezultat liczbowy ma odpowiedzieć ile wyniku generują poniesione nakłady. Relacja, czyli porównanie przybiera postać prostych zwykle formuł, których wynik liczbowy wyraża stopień efektywności. JK WZ UW 8

Ogólny schemat efektywności NAKŁADY wyrażone jako MIERNIKI NAKŁADÓW WYNIKI wyrażone jako MIERNIKI WYNIKÓW PRZEDSIĘBIORSTWO CZĘŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA PRZEDSIĘWZIĘCIE EFEKTY wyrażone jako WSKAŹNIKI EFEKTYWNOŚCI (efektów) czyli relacja - porównanie MIERNIKÓW NAKŁADÓW z MIERNIKAMI WYNIKÓW JK WZ UW 9

ELEMENTY SKŁADOWE RACHUNKU EFEKTYWNOŚCI Informacje o nakładach [mierzalne, porównywalne, wiarygodne] Informacje o wynikach [j/w] Formuła rachunku [wzór, algorytm, szablon] Kryterium rachunku [min, max, optimum, constans i in] JK WZ UW 10

Klasyfikacja najczęściej wykorzystywanych nakładów i wyników POMIAR TECHNICZNO - EKONOMICZNY POMIAR WARTOŚCIOWY NAKŁADY praca ludzka materiały energia majątek trwały koszty wydatki pieniężne zasoby majątkowe zasoby kapitałowe WYNIKI produkcja w jednostkach naturalnych (lub przelicz.) sprzedaż w jednostkach naturalnych (lub przelicz.) produkcja w jednostkach wartościowych przychody wpływy pieniężne JK WZ UW 11

TYPY RACH.EFEKTYWNOŚCI PRODUKTYWNOŚCI CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH KOSZTOCHŁONNOŚCI RENTOWNOŚCI JK WZ UW 12

ODMIANY RACHUNKU EFEKTYWNOŚCI PRODUKTYWNOŚĆ Nakłady: czynnik wytwórczy mierzony w jednostkach naturalnych np.: PRACA LUDZKA MATERIAŁ, SUROWIEC PRACA URZĄDZEŃ Wyniki: Produkcja wytworzona w danym ogniwie np. w systemie produkcyjnym. Formuła: PRODUKCJA / NAKŁAD CZYNNIKA WYTWÓRCZEGO wydajność, materiałochłonność, produktywność ogniwa wytwórczego JK WZ UW 13

ODMIANY RACHUNKU EFEKTYWNOŚCI KOSZTOCHŁONNOŚĆ Nakłady: Koszty zużytych czynników wytwórczych, rzadziej inne koszty Wyniki: Produkcja wytworzona (rzadziej sprzedana) mierzona w jednostkach naturalnych lub wartościowych Formuła: Koszty / Produkcja JK WZ UW 14

ODMIANY RACHUNKU EFEKTYWNOŚCI RENTOWNOŚĆ Nakłady: Koszty w różnych grupach i na różnych poziomach Wyniki: Przychody głównie ze sprzedaży produktu Formuły: Bezwzględne, czyli zyski lub straty liczone na różnych poziomach Względne, czyli stopy procentowe rentowności JK WZ UW 15

PRZYKŁAD 10 ludzi pracowało średnio 100 godzin, czyli NAKŁAD PRACY = 1.000 rbgodz. 10 maszyn pracowało średnio 75 godzin, czyli NAKŁAD PRACY URZĄDZEŃ = 750 mszgodz. ZUŻYTY SUROWIEC = 500 kg PRODUKCJA WYTWORZONA (= SPRZEDANA) czyli WYNIK = 1.500 szt. JK WZ UW 16

RACHUNEK PRODUKTYWNOŚCI 1.500 szt. : 1.000 rbgodz. = 1,5 szt./rbgodz To WYDAJNOŚĆ (pracy ludzkiej) 1.500 szt. : 750 mszgodz. = 2 szt./mszgodz To PRODUKTYWNOŚĆ urządzeń 1.500 szt. : 500 kg = 3 szt./kg To WYDAJNOŚĆ MATERIAŁÓW 500 kg : 1.500 szt. = 0,33 kg/szt To MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ JK WZ UW 17

KOSZTY CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH KOSZTY PRACY LUDZI: stawka za godz. = 20 zł czyli 20 zł/godz * 1.000 rbgodz = 20.000 zł KOSZT PRACY URZĄDZEŃ Stawka AMORTYZACJI (na 1 maszynę) = 100 zł * 10 maszyn = KOSZT SUROWCA = 500 kg * 10 zł/kg = KOSZT CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH = 1.000 zł 5.000 zł 26.000 zł JK WZ UW 18

WYNIK: PRODUKCJA WYTWORZONA (= SPRZEDANA) = 1.500 szt. PLANOWANA CENA SPRZEDAŻY = 60 zł/szt., czyli PLANOWANA PRODUKCJA SPRZEDANA = 90.000 zł RYNKOWA CENA SPRZEDAŻY = 50 zł/szt., czyli ZREALIZOWANA PRODUKCJA SPRZEDANA = 75.000 zł JK WZ UW 19

RACHUNEK KOSZTOCHŁONNOŚCI 26.000 zł : 1.500 szt. = 17,3 zł/szt. To KOSZT WYTWORZENIA 1 sztuki 26.000 zł : 90.000 zł = 0,29 zł/1 zł To PLANOWANY KOSZT OSIĄGNIĘCIA 1 zł sprzedaży 26.000 zł : 75.000 zł = 0,35 zł/1 zł To RZECZYWISTY KOSZT OSIĄGNIĘCIA 1 zł sprzedaży JK WZ UW 20

RACHUNEK RENTOWNOŚCI w zł» PLAN WYKONANIE SPRZEDAŻ 90.000 75.000 (zł) KOSZT CZYNNIKÓW 26.000 26.000 (zł) MARŻA BRUTTO 64.000 49.000 (zł) KOSZTY ZARZĄDU 20.000 20.000 (zł) KOSZTY HANDLOWE 10.000 10.000 (zł) ZYSK OPERACYJNY 34.000 KOSZTY FINANSOWE 10.000 19.000 (zł) 10.000 (zł) ZYSK 24.000 9.000 (zł) JK WZ UW 21

RACHUNEK RENTOWNOŚCI STOPY %%» PLAN WYKONANIE WSKAŹNIKI MARŻY BRUTTO (MB/S) 71,1% 65,3% RENT. OPERAC. (ZOp/S) 37,8% 25,3% RENTOWNOŚĆ (Z/S) 26,7% 12% Jeśli AKTYWA (Majątek) = 80.000 to RENT.AKTYWÓW (Z/A) 30% 11,3% JK WZ UW 22

SYSTEMY WYNAGRADZANIA Pod pojęciem systemu (formy) wynagradzania (płac) należy rozumieć sposób, w jaki ustala się wielkość wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za wykonaną przez niego pracę. W celu określenia wynagrodzenia za pracę należy ustalić wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia (czyli inaczej mówiąc kwoty, która odpowiada najmniejszej przyjętej do obliczenia wynagrodzenia jednostce podstawy obliczeniowej) za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także dodatkowych składników wynagrodzenia, w przypadku gdy zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy. JK WZ UW 23

Przyjęty system wynagradzania w danej jednostce organizacyjnej wpływa na wydajność pracownika oraz wyniki jego pracy. System ten również determinuje strukturę wynagrodzenia. Do najczęściej stosowanych systemów wynagradzania za pracę w Polsce zaliczyć można 1. System czasowy. 2. Systemy wynikowe akord, prowizja 3. Systemy mieszane: czasowo-premiowy, czasowo-prowizyjny, akordowo-premiowy, JK WZ UW 24 dniówkowo-zadaniowy

Ilość pracy można mierzyć na kilka sposobów. Może być ona mierzona jednostkami miary czasu, jednostkami wyniku lub wykonywaniem wyznaczonych zadań. Podstawową cechą, która odróżnia systemy czasowe od wynikowych to sposób ustalania podstawy obliczeniowej wynagrodzenia, która odzwierciedla wielkość wkładu pracownika w wykonywaną pracę. JK WZ UW 25

SYSTEM CZASOWY W systemach czasowych podstawą obliczeniową wynagrodzenia jest jednostka miary czasu. Stawka wynagrodzenia jest tutaj stała. Najczęściej przyjmuje się stawkę godzinową lub miesięczną, rzadziej dzienną i tygodniową (maksymalnym okresem rozliczeniowym dopuszczonym przez ustawodawstwo polskie jest miesiąc). Wynagrodzenie pracownika w systemie czasowym jest prostą relacją ilości przepracowanego czasu oraz przypadającej stawki za jednostkowy czas pracy, przy czym przez przepracowanie nie należy rozumieć wyłącznie efektywnego wykonywania pracy, lecz także czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy. JK WZ UW 26

System czasowy nie uwzględnia różnic ilościowych i jakościowych w wynikach pracy, z tego też względu jest on mało motywujący do efektywnej pracy. Wyniki pracy zależą od poczucia osobistej odpowiedzialności pracownika, a z drugiej strony od skuteczności stosowanego nadzoru przez przełożonego. System czasowy stosuje się najczęściej w przypadkach, gdzie trudno jest wprowadzić inną miarę efektywności pracy. System ten jest często stosowany w przypadkach, gdzie ważną rolę odgrywa jakość wykonywanej pracy, a nie na jej ilość. W tych przypadkach efektywność pracy podnoszona jest poprzez dodatkowe JK WZ UW 27 stosowanie premii.

SYSTEM AKORDOWY Akordowa forma płac polega na powiązaniu wyników pracy (liczby wykonanych jednostek, usług lub czynności) wykonanej przez pracownika w określonej jednostce czasowej, przy uwzględnieniu stopnia wykonania normy dla danego pracownika. Akord powinien być stosowany tylko w takich przypadkach, gdzie jest możliwe opracowanie norm pracy i obliczanie wyników ilościowych pracy. RODZAJE AKORDU * PROSTY * PROGRESYWNY * POŚREDNI (procent od zarobku stanowisk wiodących) * Z PREMIĄ * ZRYCZAŁTOWANY JK WZ UW 28

CHARAKTERYSTKA AKORDU System ten zmusza pracownika do efektywnej pracy, gdyż nie gwarantuje stałego wynagrodzenia. Jest dogodny dla pracodawcy, natomiast mniej dogodny dla przeciętnego lub słabego pracownika. W przypadku obniżeniaż jakościś wykonanej pracy prowadząceją częstoę do zakłóceń w funkcjonowaniu zakładu obciążany jest pracownik, z winy którego stan taki zaistniał. W celu wyeliminowania nadmiernego wysiłku ze strony pracownika stworzono normy czasu, które wyznaczają wzorcową ilość pracy przypadającą na jednostkę czasu (zazwyczaj godzina). JK WZ UW 29

SYSTEM PROWIZYJNY System prowizyjny, lub krócej prowizja jest drugim z kolei systemem, w którym uzależnia się wynagrodzenie pracownika od wyników jego pracy. System wynagradzania prowizyjnego stosuje się w przypadkach, gdy do obowiązków pracownika należy zawieranie w imieniu pracodawcy transakcji (również przyczynianie się do ich zawarcia) albo inkasowanie należności. System ten stosowany jest głównie w handlu i usługach. JK WZ UW 30

Istota prowizji polega na określeniu wynagrodzenia w postaci pewnego procentu (ułamku procenta) od wartości dokonanych przez pracownika transakcji, usług, lub - co można coraz częściej zaobserwować w praktyce - od wpływów uzyskanych z przeprowadzonych transakcji. Zazwyczaj stawka prowizyjna ustalana jest dla poszczególnych pracowników dokonujących tych samych transakcji lub usług i stanowi podstawę obliczania wynagrodzenia. Często stawka prowizyjna zależy od osobistego zaszeregowania pracownika oraz od poziomu wymaganych kwalifikacji zawodowych. JK WZ UW 31

Zgodnie z obowiązującym Kodeksem pracy, wysokość stawki prowizyjnej można zmienić tylko i wyłącznie za zgodą pracownika lub za wypowiedzeniem, z zachowaniem ustawowego okresu wypowiedzenia. W przypadku systemu prowizyjnego należy zwrócić szczególną uwagę na regulacje prawne. Przede wszystkim dotyczy to wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, w niedziele, święto lub w nocy. W tym przypadku pracodawca musi zastosować stawki zwiększonego wynagrodzenia. Jeżeli system prowizyjny jest skonstruowany w taki sposób, że pracownikom trudno jest osiągnąć najniższe wynagrodzenie określone przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, wówczas muszą oni otrzymać wyrównanie do JK WZ UW 32 kwoty tego wynagrodzenia.

System prowizyjny może przyjmować charakter indywidualny, bądź grupowy. Prowizja występująca w czystej formie ma tę wadę, iż wynagrodzenie nie odzwierciedla rzeczywistego wkładu pracy pracownika. Dla pracobiorcy czysta prowizja wiąże się również z dużym ryzykiem zawierania transakcji. Z powyższych względów czysta prowizja rzadko jest spotykana - najczęściej stosuje się ją w uzupełnieniu z systemem czasowym, rzadziej akordowym. JK WZ UW 33

SYSTEMY MIESZANE Każdy z systemów wynikowych może być stosowany samodzielnie lub dla uzyskania lepszych rezultatów (głównie wyższej wydajności pracowników) stosuje się w połączeniu z elementami innego systemu tworząc systemy mieszane. System dniówkowo-zadaniowy Podstawą obliczeniową w tym systemie jest dniówka zadaniowa, która łączy w sobie elementy systemu akordowego oraz czasowego i dodatkowo stosuje się premie. System ten polega na ustaleniu dla każdego pracownika czasu niezbędnego do wykonania określonej pracy, jaka wynika z obowiązujących norm pracy. w przypadku, gdy pracownikowi uda się wykonać tę pracę w krótszym czasie, wówczas proporcjonalnie do tego czasu pracy wzrośnie wysokość premii, jaką otrzyma. JK WZ UW 34

STRUKTURA AKTYWÓW PRZEDSIĘBIORSTWA AKTYWA TRWAŁE AKTYWA OBROTOWE WARTOŚCI 1. Koszty zakończ.prac rozwoj. 1. Materiały NIEMATE- 2. Wartość firmy 2. Półprodukty i produkty w toku RIALNE I PRAWNE 3. Inne wartości niemat.i prawne 4. Zaliczki na wart.niemat. i prawne ZAPASY 3. Produkty gotowe 4. Towary RZECZOWE AKTYWA TRWAŁE 1. Środki trwałe 2. Środki trwałe w budowie 3. Zaliczki na śr.trwałe w bud. NALEŻNOŚ- CI KRÓTKO- 5. Zaliczki na dostawy 1. Od jednostek powiązanych 2. Od pozostałych jednostek NALEŻNOŚ- CI DŁUGO- TERMIN. INWESTYC- JE DŁUGO- TERMIN. 1. Od jednostek powiązanych 2. Od pozostałych jednostek 1. Nieruchomości 2. Wartości niemat. i prawne 3. Długotermin.aktywa finansowe 4. Inne inwestycje długotermin. TERMIN. INWESTYC- JE KRÓTKO- TERMIN. KRÓTKOTE 1. Krótkotermin.akt.finansowe a) w jedn. powiązanych (udziały, akcje, inne papiery, u- dzielone pożyczki) b) w pozostałych jednostkach c) środki pieniężne i inne 2. Inne inwestycje krótkotermin. DŁUGOTER MIN. ROZ- 1. Akt.z tyt.odroczonego pod.doch. 2. Inne rozlicz. międzyokres. RMIN. ROZ- LICZ. M-Okr LICZ. M-Okr JK-WZ-UW UWJK-WZ-UW 35

KAPITAŁ WŁASNY ZOBOWIĄZANIA I REZERWY NA ZOBOW. KAPITAŁ PODSTAWOW Y POZOSTAŁE KAPITAŁY REZERWOWE REZERWY NA ZOBO- WIĄZANIA Z tyt. odroczonego pod.doch. Na świadcz. emeryt. i podobne Pozostałe NALEŻNE WPŁATY NA KAPITAŁ PODST. (wlk. ujemna) ZYSK (strata) z LAT UBIEGŁYCH ZOBOWIĄ- ZANIA DŁUGOTER. Wobec jednostek powiązanych Wobec pozostałych jednostek kredyty i pożyczki emisja dłużnych pap.wart. inne UDZIAŁY - AKCJE WŁASNE (wlk. ujemna) KAPITAŁ ZAPASOWY KAPITAŁ Z AKTUALIZ. WYCENY ZYSK (strata) NETTO ODPISY Z ZYSKU NETTO W CIĄGU ROKU (wlk. ujemna) ZOBOW. KRÓTKO- TERMIN. ROZLICZ. MIĘDZYOKR Wobec jedn.powiązanych z tyt. dostaw i usług do 12 m-cy powyżej 12 m-cy inne Wobec pozostałych jednostek kredyty i pożyczki z tyt.emisji dłużnych pap inne z tyt.dostaw i usł. do 12 m-cy pow. 12 m-cy - i) inne (weksle, pod., wyn) 3. Fundusze specjalne JK-WZ-UW UWJK-WZ-UW 36

1. Właściciel za własne pieniądze kupił maszynę wartości 3.000 WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny.. 3.000 RAZEM.. 3.000 RAZEM... 3.000 2. Pozostałe oszczędności (5.000) ulokował w postaci gotówki na koncie firmy WYKORZYSTANIE ŹRÓDŁO 1. Maszyna 3.000 2. Gotówka 5.000 1. Kapitał własny 8.000 RAZEM... 8.000 RAZEM... 8.000 JK WZ UW 37

3. Następnie właściciel (jako firma) kupił nieruchomość za 14.000 i materiały za 1.000, ale ponieważ na koncie było tylko 5.000, więc wzięto kredyt WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Kredyt. 10.000 3. Zapas Materiały.. 1.000 4. Gotówka... 0 RAZEM... 18.000 RAZEM... 18.000 JK WZ UW 38

4. Z połowy materiałów wytworzono produkcję o wartości 900 i sprzedano ją z odroczeniem płatności od odbiorcy WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Zapas Materiały... 500 4. Gotówka... 0 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk (900 500).. 400 3. Kredyt. 10.000 5. Należność... 900 RAZEM... 18.400 RAZEM... 18.400 JK WZ UW 39

5. Firma zaciąga kredyt a) Kupuje dodatkowe wyposażenie za 4.000 b) Kupuje kolejną partię materiałów za 1.000 c) Tworzy rezerwę gotówki w wysokości 1.000 WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Wyposażenie ż 4.000 4. Zapas Materiały... 1.500 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk.. 400 3. Kredyt. 16.000 5. Należność... 900 6. Gotówka... 1.000 RAZEM... 24.400 RAZEM... 24.400 JK WZ UW 40

6. Firma nabywa kolejne materiały o wartości 4.000, ale nie płaci za nie natychmiast WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Wyposażenie 4.000 4. Zapas Materiały... 5.500 5. Należność... 900 6. Gotówka... 1.000 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk.. 400 3. Kredyt. 16.000 4. Zobowiązania bieżące 4.000 RAZEM... 28.400 RAZEM... 28.400 JK WZ UW 41

7. Z materiałów wartości 2.000 wytworzono produkcję i sprzedano ją za 5.500, otrzymując jednak w gotówce tylko 2.500 WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Wyposażenie 4.000 4. Zapas Materiały... 3.500 5. Należność (900+3.000)=3.900 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk [400+(5.500-2.000)]=3.900 3. Kredyt. 16.000 4. Zobowiązania bieżące 4.000 6. Gotówka (1.000+2.500)=3.500 RAZEM... 31.900 RAZEM... 31.900 JK WZ UW 42

8. Firma inkasuje należności w wysokości 2.000 WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Wyposażenie 4.000 4. Zapas Materiały... 3.500 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk 3.900 3. Kredyt. 16.000 4. Zobowiązania bieżące 4.000 5. Należność (3.900-2.000)=1.900 6. Gotówka (3.500+2.000)=5.500 RAZEM... 31.900 RAZEM... 31.900 JK WZ UW 43

9. Firma spłaca część swoich zobowiązań w wysokości 1.800 WYKORZYSTANIE 1. Maszyna 3.000 2. Nieruchomość 14.000 3. Wyposażenie 4.000 4. Zapas Materiały... 3.500 ŹRÓDŁO 1. Kapitał własny 8.000 2. Zysk 3.900 3. Kredyt. 16.000 4. Zobowiązania bieżące 2.200 5. Należność.1.900 6. Gotówka (5.500-1.800)=3.700 RAZEM... 30.100 RAZEM... 30.100 JK WZ UW 44

KOSZTY W potocznym znaczeniu przez KOSZTY rozumie się na bieżąco ponoszone przez przedsiębiorstwo nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych w trakcie prowadzenia działalności operacyjnej. Tabela Przykłady kosztów jako skutków zjawisk ekonomicznych ZJAWISKO EKONOMICZNE KOSZT JAKO SKUTEK ZJAWISKA Majątek trwały rzeczowy Amortyzacja majątku Wynajmowanie terenu Czynsz dzierżawnyż Korzystanie z pracy ludzkiej Koszt pracy Zużywanie materiałów Koszt materiałów Zasilanie w energię elektryczną Koszt energii Zakup towarów do ich odsprzedaży Koszt zakupu towarów Korzystanie z transportu innej firmy Koszty usług obcych Administrowanie przedsiębiorstwem Koszty zarządu Organizacja i stymulowanie sprzedaży JK WZ UW 45 Korzystanie z kredytu Koszty handlowe Odsetki

Kryterium klasyfikacji Podział kosztów Rodzaj działalności Koszty działalności operacyjnej Koszty działalności finansowej Koszty działalności inwestycyjnej Koszty związane z funduszami specjalnymi Sfera działalności (cel poniesienia) Koszty zakupu Koszty produkcji Koszty zarządzania Koszty sprzedaży Działalność gospodarcza Koszty zwykłej działalności operacyjnej Pozostałe koszty operacyjne Koszty finansowe JK WZ UW 46

Kryterium klasyfikacji Struktura wewnętrzna kosztów Rodzaje kosztów Miejsca powstawania kosztów Sposób odnoszenia kosztów na produkty Sposób ujęcia w sprawozdaniu finansowym Koszty proste Koszty złożone Podział kosztów Zużycie materiałów i energii Usługi obce Wynagrodzenia Ubezpieczenia i inne świadczenia Podatki i opłaty Amortyzacja Pozostałe koszty rodzajowe Koszty wydziałów podstawowych Koszty wydziałów pomocniczych Koszty zarządu Koszty zakupu Koszty sprzedaży Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie Koszty produktów Koszty okresu JK WZ UW 47

Kryterium klasyfikacji Stopień zależności od wielkości produkcji Tryb ustalania kosztów Celowość i możliwość kontroli Związek kosztów z produktami pracy Związek z osiągniętymi przychodami Istotność kosztów przy podejmowaniu decyzji Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej Inne cele decyzyjne Koszty stałe Koszty zmienne Podział kosztów Koszty ustalane ex ante (z góry) Koszty ustalane in tempora (bieżąco) Koszty ustalane ex post (po ich poniesieniu) Koszty kontrolowane Koszty niekontrolowane Koszty indywidualne Koszty wspólne Koszty uzyskania przychodów Koszty nie stanowiące kosztów uzyskania przychodów Koszty decyzyjne Koszty nie decyzyjne Koszty stałe użyteczne Koszty stałe nie użyteczne Koszty utraconych korzyści Koszty zapadłe (nieodwracalne) Koszty uznaniowe JK WZ UW 48

SCHEMAT GŁÓWNYCH GRUP KOSZTÓW UJMOWANYCH W RACHUNKU ZYSKÓW PODSTAWOWA DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA Układ RODZAJOWY Układ KALKULACYJNY * Koszty bezpośrednie Koszt Koszty według - produkcji wytworzenia Koszt rodzajów * Koszty pośrednie - koszty zarządu własny - koszty sprzedaży ż POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE KOSZTY FINANSOWE JK WZ UW 49

W UKŁADZIE RODZAJOWYM wyróżnia się następujące koszty: amortyzacja koszty zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych; zużycie materiałów i energii koszty zużycia materiałów podstawowych i surowców, materiałów biurowych, części zapasowych maszyn i urządzeń, opakowań, energii elektrycznej, gazu, wody, pary i energii w innej postaci; usługi obce transportowe, sprzętowe, remontowe i konserwacji, telekomunikacyjne i pocztowe, dozór mienia, najem, dzierżawa, leasing operacyjny, obsługa bankowa; podatki i opłaty podatki i opłaty kosztowe, np. podatek od nieruchomości, opłaty skarbowe, notarialne, sądowe i inne opłaty na rzecz gminy, itp.; wynagrodzenia ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze za pracę; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia składki z tytułu ubezpieczeń społecznych obciążające pracodawcę, składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, świadczenia urlopowe, koszty związane z BHP, szkolenie pracowników itp.; pozostałe koszty rodzajowe koszty podróży służbowych, koszty reprezentacji i JK WZ UW 50 reklamy, ubezpieczenia majątkowe, itp.

UKŁAD KALKULACYJNY. W układzie tym koszty mają charakter kosztów bezpośrednich i pośrednich. KOSZTY BEZPOŚREDNIE to te, których odniesienie wprost na produkty (wyroby i usługi), materiały czy towary w oparciu o dokumentację źródłową jest możliwe, istotne i opłacalne. Na koszty bezpośrednie składają się: materiały bezpośrednie, wynagrodzenia bezpośrednie wraz ze świadczeniami, inne koszty bezpośrednie, np. obróbka obca, koszty przygotowania nowej produkcji, narzędzia i przyrządy specjalne, delegacje służbowe związane z montażem produktów. Do KOSZTÓW POŚREDNICH zalicza się te pozycje kosztowe, których odniesienie na produkty (wyroby i usługi), materiały lub towary w oparciu o dokumentację źródłową jest niemożliwe, nieistotne i nieopłacalne. Koszty pośrednie wstępnie są ujmowane według miejsc ich powstawania, a następnie zgodnie z obowiązującym prawem bilansowym lub potrzebami decyzyjnymi rozliczanie na produkty lub wpływają na wynik finansowy okresu JK WZ UW 51 sprawozdawczego, w którym je poniesiono

PRZYCHODY PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY I ZRÓWNANE Z NIMI to przychody ze sprzedaży własnej produkcji lub świadczonych usług (np. ze sprzedaży wytworzonych wyrobów, usług budowlanych, szkoleniowych itp.), przychody za sprzedaży towarów i materiałów nabytych w celu ich odsprzedaży. POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE pośrednio związane z działalnością operacyjną przedsiębiorstwa to: przychody ze sprzedaży zbędnych, niefinansowych aktywów przedsiębiorstwa, odszkodowania, rozwiązanie rezerw, przychody z najmu lub dzierżawy środków trwałych, przychody z dotacji, subwencji, dopłat, zwrotu cła JK WZ UW 52

PRZYCHODY FINANSOWE (z operacji finansowych) obejmują głównie: zysk ze sprzedaży obcych papierów wartościowych (inwestycji finansowej), przychody z udziału w innych przedsiębiorstwach, dywidendy, udziały w zyskach, odsetki od udzielonych kredytów i pożyczek oraz od lokat terminowych, aktualizacja wartości inwestycji (finansowych). W sferze strumieni przychodów należy wymienić szczególny strumień jakim są ZYSKI NADZWYCZAJNE. Są to rezultaty wydarzeń losowych korzystnych dla przedsiębiorstwa, takich jak np. odzyskanie części wartości zniszczonych urządzeń w wyniku ich złomowania, otrzymane odszkodowania z tytułu strat nadzwyczajnych spowodowanych pożarem, powodzią, kradzieżą itp. JK WZ UW 53

DZIAŁALNOŚĆ PODSTAWOWA OPERACYJNA WYNIK NA SPRZEDAŻY + DZIAŁALNOŚĆ POZOSTAŁA OPERACYJNA WYNIK NA POZOSTAŁEJ DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ + DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA WYNIK NA OPERACJACH FINANSOWYCH + DZIAŁALNOŚĆ NADZWYCZAJNA WYNIK ZDARZEŃ NADZWYCZAJNYCH - OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA FISKALNE WYNIKU = WYNIK FINANSOWY NETTO JK WZ UW 54

WARIANT KALKULACYJNY WARIANT PORÓWNAWCZY A.Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów I.Przychody netto ze sprzedaży produktów II.Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów B.Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów I.Koszt wytworzenia sprzedanych produktów II.Wartość sprzedanych towarów i materiałów C.Zysk (strata) brutto na sprzedaży D.Koszty sprzedaży E.Koszty ogólnego zarządu F.Zysk (strata) na sprzedaży A.Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi I.Przychody netto ze sprzedaży produktów II.Zmiana stanu produktów III.Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki IV.Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów B.Koszty działalności operacyjnej I.Amortyzacja II.Zużycie materiałów i energii III.Usługi obce IV.Podatki i opłaty V.Wynagrodzenia VI.Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII.Pozostałe koszty rodzajowe VIII.Wartość sprzedanych towarów i materiałów C.Zysk (strata) na sprzedaży JK WZ UW 55

WARIANT KALKULACYJNY WARIANT PORÓWNAWCZY + Pozostałe przychody operacyjne - Pozostałe koszty operacyjne = Zysk(strata) na działalności operacyjnej + Przychody finansowe - Koszty finansowe = Zysk (strata) na działalności gospodarczej + Zyski nadzwyczajne - Straty nadzwyczajne czyli Wynik zdarzeń nadzwyczajnych = Zysk (strata) brutto - Podatek dochodowy (w przypadku zysku brutto) = Zysk (strata) netto JK WZ UW 56

Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa A B C Przychody ze sprzedaży 125 50 242 Produktów 100 38 200 Towarów i materiałów 25 12 42 Koszty operacyjne 48 31 114 Wytworzenia produktów 40 25 84 Wartość sprzedanych towarów i materiałów 8 6 30 Zysk brutto na sprzedaży 77 19 128 Koszty sprzedaży 10 11 31 Koszty ogólnego zarządu 24 19 22 Zysk (strata) na sprzedaży 43-11 75 Pozostałe przychody operacyjne 10 15 20 Pozostałe koszty operacyjne 7 1 18 Zysk operacyjny (podstawowy i pozostały) 46 3 77 Przychody finansowe 33 30 0 Koszty finansowe 32 4 27 Zysk z działalności gospodarczej 47 29 50 Zyski nadzwyczajne 6 21 1 Straty nadzwyczajne 12 11 6 Zysk brutto 41 39 45 Podatek (20%) 8 8 9 Zysk netto 33 31 36 JK WZ UW 57

ISTOTA INFORMACJI ZAWARTYCH W ZESTAWIENIU CASH FLOW CASH FLOW z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ informuje o wpływach i wydatkach pieniężnych związanych z PRODUKTEM FIRMY baza informacyjna to elementy Rachunku Zysków z części przychodów i kosztów operacyjnych oraz elementy Aktywów i Pasywów bieżących, związanych z działalnością operacyjną (zapasy, należności, zobowiązania) CASH FLOW z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ informuje o wpływach i wydatkach związanych ze zmianami w Aktywach (głównie trwałych), czyli o inwestycjach i dezinwestycjach baza informacyjna to przede wszystkim zmiany stanów składników aktywów (głównie trwałych) CASH FLOW z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ informuje o wpływach i wydatkach związanych ze zmianami w Pasywach kapitałach) głównie stałych oraz o obsłudze tych kapitałów baza informacyjna to przede wszystkim zmiany stanów poziomu składników kapitałów (Pasywa) oraz niektóre elementy Rachunku JK WZ UW Zysków 58

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (metoda pośrednia) A. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ I. Zysk (strata) netto...... 5. Zmiana stanu rezerw... II.Korekty razem (1 do 10)...... 6. Zmiana stanu zapasów... 1. Amortyzacja... 7. Zmiana stanu należności... 2. Zyski (straty) z tyt. różnic kursowych... 8. Zmiana st.zobow.kr-term (poza kred)... 3. Odsetki i udziały w zyskach... 9. Zmiana stanu rozliczeń m-okres... 4. Zysk (strata) z działaln.inwestyc. 10. Inne korekty... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ(I +... II) B. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ I. WPŁYWY I. WYDATKI 1. Zbycie wart.niemat.i pr.oraz akt. rzecz...... 1. Nabycie wart.niemat.i praw.oraz rzecz...... 2. Zbycie inwest.w nieruchom.oraz wart. niemat.i praw...... 2. Inwest.w nieruch.i wart.niemat.i prawne... 3. Z aktywów finansowych...... 3. Na aktywa finansowe...... 4. Inne wpływy inwestycyjne...... 4. Inne wydatki inwestycyjne...... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ (I - II)...... C. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ I. WPŁYWY I. WYDATKI 1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instr.kapitał.oraz dopłat do kapitału...... 1. Umorzenie lub reemisja kapitału podstawowego... JK WZ UW II) 59... 2. Kredyty i pożyczki...... 2. Dywid. i inne wypł. na rzecz właścicieli... 3. Emisja dłużnych papierów wartościow.... 3. Inne (niż dla właśc.) wydatki z podz.zysk... 4. Z tytułu innych zobowiązań finansowyc... 4. Spłaty kredytów i pożyczek...... 5. Inne wpływy finansowe...... 5. Wykup dłużnych papierów wartośc...... 6. Z tytułu innych zobowiązań...... 7. Płatności zobowiąz. z tyt.leasingu finan... 8. Odsetki...... 9. Inne wydatki finansowe...... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ (I -... D. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO RAZEM (A.III+/-B.III+/-C.III)...

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH (metoda bezpośrednia) A. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ I. WPŁYWY I. WYDATKI 1. Sprzedaż...... 1. Dostawy...... 2. Inne wpływy operacyjne...... 2. Wynagrodzenia...... 3. Ubezpieczenia i inne świadcz...... 4. Podatki i opł.o char.publicznoprawnym.... 5. Inne wydatki operacyjne...... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ(I -... II) B. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ I. WPŁYWY I. WYDATKI 1. Zbycie wart.niemat.i pr.oraz akt. rzecz...... 1. Nabycie wart.niemat.i praw.oraz rzecz...... 2. Zbycie inwest.w nieruchom.oraz wart. niemat.i praw...... 2. Inwest.w nieruch.i wart.niemat.i prawne... 3. Z aktywów finansowych...... 3. Na aktywa finansowe...... 4. Inne wpływy inwestycyjne...... 4. Inne wydatki inwestycyjne...... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ (I - II)...... C. PRZEPŁYWY ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ I. WPŁYWY I. WYDATKI 1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instr.kapitał.oraz dopłat do kapitału...... 1. Umorzenie lub reemisja kapitału podstawowego... E.2. w tym: ZMIANA STANU ŚR.PIEN. Z TYT.RÓŻNIC KURS.OD WALUT OBCYCH... JK WZ UW 60... 2. Kredyty i pożyczki...... 2. Dywid. i inne wypł. na rzecz właścicieli... 3. Emisja dłużnych papierów wartościow.... 3. Inne (niż dla właśc.) wydatki z podz.zysk... 4. Z tytułu innych zobowiązań finansowyc... 4. Spłaty kredytów i pożyczek...... 5. Inne wpływy finansowe...... 5. Wykup dłużnych papierów wartośc...... 6. Z tytułu innych zobowiązań...... 7. Płatności zobowiąz. z tyt.leasingu finan... 8. Odsetki...... 9. Inne wydatki finansowe...... III. PRZEPŁYWY PIEN.NETTO Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ (I -... II) D. PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO RAZEM (A.III+/-B.III+/-C.III)... E.1. BILANSOWA ZMIANA STANU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH... F. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA POCZĄTEK OKRESU... G. ŚRODKI PIENIĘŻNE NA KONIEC OKRESU...

WSTĘPNA ANALIZA PRZEPŁYWÓW GOTÓWKOWYCH CF oper + + + + - - - - CF inwest + + - - - - + + CF finans + - + - - + - + JK WZ UW 61

PRÓG RENTOWNOŚCI (BP) I MARGINES BEZPIECZEŃSTWA (MB) Przychody Koszty Przychody Koszty całkowite Koszty stałe Koszty zmienne BEP MB Q Produkcja Sprzedaż gdzie: BEP próg rentowności MB margines bezpieczeństwa Q planowana (realizowana) wielkość produkcji lub zdolność produkcyjna JK WZ UW 63

PRÓG RENTOWNOŚCI TO TAKA WIELKOŚĆ PRODUKCJI = SPRZEDAŻY, PRZY KTÓREJ ZYSK = 0 czyli SPRZEDAŻ = KOSZTY CAŁKOWITE S = K czyli q * c = q * v + F Dla jakiej wielkości sprzedaży (q) będzie spełnione to równanie? q = c - JK WZ UW 64 F v

PRÓG RENTOWNOŚCI a/ ilościowy próg rentowności (produkcja wyrażona w mierniku naturalnym) BEP i = F c - v Przy wielkości produkcji sprzedanej BEP i przedsiębiorstwo nie ponosi strat, ale jeszcze nie osiąga zysku. b/ stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej (wyrażony w procentach wykorzystania zdolności produkcyjnej) F BEP Z = 100 z (c - v) Przy wykorzystaniu zdolności wytwórczej w stopniu BEP z przedsiębiorstwo nie ponosi strat, ale jeszcze nie osiąga zysku. Różnicę 100-BEP z interpretuje się często jako margines bezpieczeństwa - jest to więc miara ryzyka. JK WZ UW 65