Tytuł oryginału: The Complete Art Of War Redakcja: Bartosz Oczko na podstawie Sztuka wojny w tłumaczeniu Dariusza Bakalarza Konsultacja sinologiczna: Piotr Plebaniak (36 forteli) Projekt okładki: Magdalena Stasik ISBN: 978-83-246-6391-0 Polish edition copyright 2013 by Helion S.A. All rights reserved. Copyright 1996 by Ralph D. Sawyer All rights reserved. Printed in the United States of America. No part of this book may be reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles and reviews. First published in the United States by Basic Books, A Subsidiary of Perseus Books L.L.C. All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher. Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Wydawnictwo HELION dołożyło wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie bierze jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Wydawnictwo HELION nie ponosi również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http://onepress.pl/user/opinie/artwa3 Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: onepress@onepress.pl WWW: http://onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek) Printed in Poland. Kup książkę Poleć książkę Oceń książkę Księgarnia internetowa Lubię to!» Nasza społeczność
Spis tre ci Przedmowa 7 SUN TZU Sztuka wojny 1 Wst pna ocena 13 2 Prowadzenie wojny 19 3 Planowanie ofensywy 23 4 Rozmieszczenie wojsk 31 5 Strategiczna si a militarna 37 6 Materia i jej brak 43 7 Walka wojskowa 51 8 Dziewi zmiennych 57 9 Manewrowanie armi 63 10 Ukszta towanie terenu 71 11 Dziewi terenów 77 12 Ataki ogniowe 87 13 Zatrudnianie szpiegów 91 14 Dziewi ukszta towa i dwa pytania 97 SUN PIN Metody wojskowe 1 Pojmanie P ang Chüana 111 2 Audiencja u króla Wei 115 3 Pytania króla Wei 119 4 T ien Chi pyta o fortyfikacje 127 5 Dobór o nierzy 133 6 Nocne dzia ania wojenne 137 7 Osiem formacji 143 8 Skarby terenu 149
SZTUKA WOJNY 9 Przygotowanie strategicznej siły 153 10 Charakter armii 159 11 Dobór w praktyce 163 12 Zabijanie oficerów 167 13 Wzmaganie ch i 171 14 Stanowiska, część I 181 15 Wzmacnianie armii 189 16 Dziesięć sposobów rozmieszczenia 193 17 Dziesięć pytań 201 18 Dowodzenie rozproszonymi oddziałami 209 19 Odróżnianie gościa od gospodarza 211 20 Biegli w sztuce wojny 217 21 Pięć nazw, pięć wyrazów szacunku 221 22 Wady armii 227 23 Prawość wodza 233 24 Cnoty dowódcy 237 25 Klęski wodza 241 26 Straty wodza 245 27 Miasta męskie i żeńskie 249 28 Pięć kryteriów, dziewięć zagarnięć 255 29 Zwarte i rozproszone 259 30 Konwencjonalne i niekonwencjonalne 265 31 Pięć instrukcji 273 32 Dowodzenie kawalerią 279 33 Atakowanie serca 283 Trzydzieści sześć forteli 285 Bibliografia 317 Przybliżona chronologia okresów dynastycznych 319 Nizina Chińska i obszary przyległe 320 6
SZTUKA WOJNY 5 Strategiczna si a militarna 37
SUN TZU S UN TZU RZEK : Dowodzenie du armi przypomina dowodzenie niewielkim oddzia- em. Sprowadza si to do podzia u liczby o nierzy. Walka z du liczb wojsk u boku jest podobna walce z niewielk liczb. To tylko kwestia rozmieszczenia wojsk i zajmowanych pozycji. Tym, co sprawia, e o nierze Trzech Armii s w stanie niezmiennie stawia opór, s metody konwencjonalne i niekonwencjonalne. Gdziekolwiek armia atakuje, jest jak kamie rzucony w jajko dzia a na zasadzie dope niaj cych si przeciwie stw. Generalnie, nawi zuj c walk, korzysta si z metod konwencjonalnych, a zwyci stwo odnosi si dzi ki metodom niekonwencjonalnym. Ci, którzy doskonal si w metodach niekonwencjonalnych, s niestrudzeni jak Niebo i nieograniczeni jak Jangcy i ó ta Rzeka. S jak s o ce i ksi yc, które wschodz i zachodz. Jak cztery pory roku, które nast puj po sobie. Pi jest podstawowych d wi ków, ale nie sposób wys ucha wszystkich u o onych z nich melodii. Pi jest kolorów, ale wszystkich odcieni nie mo na zobaczy. Pi jest smaków, lecz nie sposób spróbowa wszystkich ich kombinacji. Strategiczne uk ady si dzieli si tylko na konwencjonalne i niekonwencjonalne, ale wszystkich przemian, które te uk ady przechodz, nie da si zliczy. Konwencjonalne rodzi niekonwencjonalne i odwrotnie, przechodz c z jednego w drugie w nieko cz cym si cyklu. Któ zdo a wyczerpa wszystkie mo liwo ci? 38
SZTUKA WOJNY Strategiczny uk ad si wida w nap ywie spi trzonej masy wody, która toczy g azy. Uderzenie we w a ciwym czasie wida w ataku drapie nego ptaka, który amie ko ci swej ofiary. Zatem strategiczna si a bieg ych w sztuce wojny podlega dok adnemu ukierunkowaniu i uderzeniu we w a ciwym czasie. To strategiczne ukierunkowanie przypomina napinanie kuszy, a uderzenie we w a ciwym czasie zwalnianie spustu. Chocia walka wygl da na bez adn i burzliw, oni dzia aj w sposób zdyscyplinowany. W zamieszaniu i chaosie zbijaj si w kr g i nie mo na ich pokona. Symulowany chaos bierze si z opanowania, z udzenie strachu z odwagi, pozorna s abo z si y. Porz dek lub nieporz dek to tylko kwestia liczb. Odwaga i strach to tylko kwestia rozmieszczenia wojsk. Kto zatem doskonali si w manipulowaniu wrogiem, dokonuje takiego rozk adu si, e przeciwnik musi zareagowa. Podsuwa mu co, co ten musi zdoby. Zmusza wroga do posuni, mami c go korzy ciami, lecz w zanadrzu ma solidnie przygotowane wojska. A zatem bieg y w sztuce wojennej odnosi zwyci stwo, polegaj c na strategicznym uk adzie si, a nie uzale niaj c si od efektywno ci dzia a swoich ludzi. Potrafi wybra ludzi i wykorzystywa strategiczn przewag. Kto wykorzystuje przewag strategiczn, dowodzi lud mi w bitwie tak, jakby toczy bale lub kamienie. Drewno i kamie z natury swej zachowuj spokój, gdy stoj nieruchomo, a zsuwaj si na pochy ym gruncie. Gdy s kanciaste, zatrzymuj si, gdy okr g e poruszaj. Zatem strategiczn przewag kogo, kto doskonali si w dowodzeniu armi, mo na porówna do spychania okr g ych g azów z niebotycznej góry. Oto strategiczny uk ad si. 39
SUN TZU KOMENTARZ W tym rozdziale pad y wst pne sformu owania kilku wa nych koncepcji taktycznych, mi dzy innymi wspó istnienia metod konwencjonalnych i niekonwencjonalnych oraz strategicznej przewagi wynikaj cej z uk adu si, omawianych szerzej we wst pie. Jednak podstawa realizacji ka dej strategii zawsze opiera si na skutecznym dowodzeniu i kontroli, a armie staro ytnych Chin ci le przestrzega y hierarchicznej organizacji opartej na wielokrotno ci liczby pi od dru yny po brygad i armi. Ponadto ci le zdefiniowana organizacja umo liwia dowódcy dowodzenie o nierzami tak, jakby dowodzi jednym cz owiekiem, co jest godn odnotowania analityczn koncepcj w erze Sun Tzu. (Obecnie, nie licz c organizacji wojskowych, hierarchiczne struktury dowodzenia kojarzone z instytucjonalnymi molochami i pionow hierarchi ust puj miejsca podzia owi odpowiedzialno ci, redukcjom, pracy w ma ych grupach zadaniowych i niezale no ci. Nawet teoria wojskowo ci podlega cyklicznym zmianom i chocia ogólnie sprowadza o nierza do roli maszyny, czasami podkre la wag jego inicjatywy i elastyczno ci dzia ania). Tworz c b yskawicznie reaguj c armi, mo na zastosowa wiele rodków maskuj cych do manipulowania wrogiem, aby postawi go w niekorzystnej sytuacji lub zabi go, gdy jest to nieuniknione. Przez d ugi czas na Zachodzie pogardzano stosowaniem taktyk niekonwencjonalnych, co cz sto skutkowa o wieloma ofiarami zarówno na polu bitwy, jak i poza nim. O ile dla wielu niekonwencjonalne rodki s atrakcyjne, a nawet fascynuj ce, u genera a wzbudzaj naiwne poczucie post powania nie fair, które zupe nie nie pasuje do wojennych okoliczno ci. Jednak wed ug my li taoistycznej zestawienie konwencjonalny i niekonwencjonalny to tylko dwie dope niaj ce si strony tego samego medalu, bez pozytywnych czy negatywnych konotacji. Niekonwencjonalne rodki u yte w nieodpowiedni sposób prowadz do pora ki, stosuj je te z oczy cy do nikczemnych celów, ale nie mo na pot pia przez to samych rodków. Niekonwencjonalne rodki i koncepcja dope niania si konwencjonalnego z niekonwencjonalnym umo liwiaj raczej spojrzenie na niekorzystne strony np. na przewag 40
SZTUKA WOJNY liczebn wroga, w asn s abo, brak obiegu informacji, niedostateczne do wiadczenie z perspektywy umo liwiaj cej znalezienie alternatywnych sposobów odwrócenia sytuacji na w asn korzy. W najprostszej sytuacji na polu bitwy, gdy jedna strona ma znacznie mniej wojska od drugiej, zastosowanie konwencjonalnych rodków polega oby na po piesznym ustanowieniu obszaru, który jest broniony w pe ni, lecz niewielkimi si ami z nadziej, e zaciek walk uda si odeprze atak wroga. (Warto przypomnie, e dawniej obro cy uwa- ali przewag trzy do jednego za zno n, pod warunkiem e nie byli nieudolni lub wyczerpani). Do najpowszechniejszych niekonwencjonalnych metod stosowanych w takich sytuacjach w Chinach nale a o budowanie prowizorycznych fortyfikacji, na przyk ad stawianie wyra nie dostrzegalnych palisad, a tym samym zniech canie przeciwnika do bezpo redniego ataku, zwodzenie go co do rzeczywistej liczby wojsk poprzez stawianie kukie, wzniecanie kurzu i u ywanie innych prostych rodków. Pó niej koncentrowano si y na s abym punkcie wroga, aby doprowadzi do wy omu w jego szeregach, a nast pnie do chaotycznej walki. Po pieszna rejterada i chaos w bitwie mo e by podst pem, aby poci gn za sob wroga na pole taktycznie przygotowane do kontrataku wspieranego najcz ciej przez ataki z flanki albo na ty ach przez niewielkie jednostki, którym w pyle bitewnym i ogólnym zam cie uda o si oddzieli. (Szczególnie znanym przyk adem takiej strategii jest oczywi cie zastosowanie przez T ien Tana p on cych wo ów do przeprowadzenia ucieczki pod os on nocy, o czym szerzej mówimy w naszej publikacji pt. Ancient Chinese Warfare oraz wspominamy pokrótce w ksi ce Sto niekonwencjonalnych strategii). Taktyka jest niewa na, a o mistrzostwie stosowania niekonwencjonalnych metod decyduje umiej tno znajdowania alternatywnych, nietuzinkowych rozwi za w ka dej sytuacji. 41