PROGNOZOWANIE TRWAŁOŚCI TOCZNYCH WĘZŁÓW PRZEKŁADNI CYCLO Z KORYGOWANYM ZAZĘBIENIEM

Podobne dokumenty
STANOWISKO DO BADANIA TRWAŁOŚCI ZAZĘBIENIA OBIEGOWEJ PRZEKŁADNI CYKLOIDALNEJ

OKREŚLENIE GEOMETRII KOŁA ZĘBATEGO W OBIEGOWEJ PRZEKŁADNI CYKLOIDALNEJ DEFINITION OF THE GEAR S GEOMETRY IN THE PLANETARY CYCLOIDAL TRANSMISSION

ANALIZA NAPRĘŻEŃ W KOŁACH ZĘBATYCH WYZNACZONYCH METODĄ ELEMENTÓW BRZEGOWYCH

WYKORZYSTANIE METODY ELEMENTÓW SKOŃCZONYCH W ANALIZIE OBCIĄŻENIA WEWNĘTRZNEGO W ŁOŻYSKACH TOCZNYCH

WERYFIKACJA MODELU DYNAMICZNEGO PRZEKŁADNI ZĘBATEJ W RÓŻNYCH WARUNKACH EKSPLOATACYJNYCH

Koncepcja przekładni cykloidalnej przeznaczonej dla zakrętarek elektrycznych. 1. Wprowadzenie NAPĘDY I UKŁADY NAPĘDOWE

THE MODELLING OF CONSTRUCTIONAL ELEMENTS OF HARMONIC DRIVE

WYKORZYSTANIE MES DO WYZNACZANIA WPŁYWU PĘKNIĘCIA W STOPIE ZĘBA KOŁA NA ZMIANĘ SZTYWNOŚCI ZAZĘBIENIA

Koła stożkowe o zębach skośnych i krzywoliniowych oraz odpowiadające im zastępcze koła walcowe wytrzymałościowo równoważne

Spis treści. Przedmowa 11

Podstawy Konstrukcji Maszyn

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2014 Seria: TRANSPORT z. 82 Nr kol. 1903

WYZNACZANIE NAPRĘŻEŃ W PODSTAWACH ZĘBÓW KÓŁ NAPĘDÓW ZĘBATYCH

Porównanie wytrzymałości kół zębatych stożkowych o zębach kołowołukowych wyznaczonej wg normy ISO z analizą numeryczną MES

KOMPUTEROWO WSPOMAGANE WYZNACZANIE DYNAMICZNYCH SIŁ MIĘDZYZĘBNYCH W PRZEKŁADNIACH WALCOWYCH O ZĘBACH PROSTYCH I SKOŚNYCH

OBLICZANIE KÓŁK ZĘBATYCH

Przekładnie ślimakowe / Henryk Grzegorz Sabiniak. Warszawa, cop Spis treści

PRĘDKOŚĆ POŚLIZGU W ZAZĘBIENIU PRZEKŁADNI ŚLIMAKOWEJ

(13) B1 PL B1. fig. 1 F16H 15/48 F16H 1/32. (54) Przekładnia obiegowa BUP 19/94 Szulc Henryk, Gdańsk, PL

PL B1. POLITECHNIKA RZESZOWSKA IM. IGNACEGO ŁUKASIEWICZA, Rzeszów, PL BUP 11/16

ANALYSIS OF CAPACITY OF CYLINDRICAL INTERFERENCE FIT OF GEAR WHEEL WITH HELICAL TEETH

METODA POMIARU DOKŁADNOŚCI KINEMATYCZNEJ PRZEKŁADNI ŚLIMAKOWYCH

WPŁYW PODSTAWOWYCH PARAMETRÓW KONSTRUKCYJNYCH NA STRATY MOCY W ZAZĘBIENIU WALCOWEJ PRZEKŁADNI ZĘBATEJ

PROBLEMY NIEKONWENCJONALNYCH UKŁADÓW ŁOŻYSKOWYCH Łódź maja 1995 roku

POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY KATEDRA KONSTRUKCJI I EKSPLOATACJI MASZYN

ANALIZA KINEMATYCZNA ZŁOŻONYCH KONSTRUKCYJNIE PRZEKŁADNI OBIEGOWYCH DO ELEKTROMECHANICZNYCH ZESPOŁÓW NAPĘDOWYCH Z ZASTOSOWANIEM WZORÓW WILLISA

(19) PL (11) (13) B3 (12) OPIS PATENTOWY PL B3. (54) Trochoidalna dwumimośrodowa przekładnia kulkowa F16H 1/32

KONSTRUKCJA, POMIARY I ODBIÓR JARZM PRECYZYJNYCH PRZEKŁADNI PLANETARNYCH

12 > OPIS OCHRONNY PL WZORU UŻYTKOWEGO

PL B1. POLITECHNIKA POZNAŃSKA, Poznań, PL BUP 03/08. BOGDAN BRANOWSKI, Poznań, PL JAROSŁAW FEDORCZUK, Poznań, PL

PL B1. POLITECHNIKA RZESZOWSKA IM. IGNACEGO ŁUKASIEWICZA, Rzeszów, PL BUP 11/15

MODELOWANIE POŁĄCZEŃ TYPU SWORZEŃ OTWÓR ZA POMOCĄ MES BEZ UŻYCIA ANALIZY KONTAKTOWEJ

WYZNACZANIE LUZU OBWODOWEGO W ZAZĘBIENIU KÓŁ PRZEKŁADNI FALOWEJ

PŁYNNOŚĆ PRZENIESIENIA NAPĘDU W PRZEKŁADNI Z KOŁAMI TYPU BEVELOID THE SMOOTHNESS OF TRANSSMISION IN BEVELOID GEAR

ANALIZA STRAT MOCY W ZAZĘBIENIU WALCOWEJ PRZEKŁADNI ZĘBATEJ

MODELOWANIE ZŁOŻONEGO NAPĘDU MOTOCYKLA

WYZNACZANIE FUNKCJI SZTYWNOŚCI ZAZĘBIENIA METODĄ ELEMENTÓW SKOŃCZONYCH IDENTIFICATION OF MESHING STIFFNESS FUNCTION BY MEANS OF FINITE ELEMENT METHOD

WYZNACZANIE ZA POMOCĄ MEB WPŁYWU PĘKNIĘCIA U PODSTAWY ZĘBA NA ZMIANĘ SZTYWNOŚCI ZAZĘBIENIA

ZESZYTY NAUKOWE NR 10(82) AKADEMII MORSKIEJ W SZCZECINIE

Podstawy Konstrukcji Maszyn. Wykład nr. 13 Przekładnie zębate

ZASTOSOWANIE METOD OPTYMALIZACJI W DOBORZE CECH GEOMETRYCZNYCH KARBU ODCIĄŻAJĄCEGO

WPŁYW FKN W ANALIZIE NAPRĘŻEŃ W STREFIE KONTAKTU W ŁOŻYSKACH TOCZNYCH

3. Wstępny dobór parametrów przekładni stałej

PROBLEMY NIEKONWENCJONALNYCH UKŁADÓW ŁOŻYSKOWYCH Łódź, maja 1997 r.

PROBLEMY NIEKONWENCJONALNYCH UKŁADÓW ŁOŻYSKOWYCH Łódź maja 1995 roku

(13) B1 (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) PL B1 F16H 3/62

ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNY

ANALIZA MES WYTRZYMAŁOŚCI ELEMENTÓW POMPY ŁOPATKOWEJ PODWÓJNEGO DZIAŁANIA

Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Mechanika i Budowa Maszyn Studia pierwszego stopnia. Podstawy konstrukcji maszyn I

Komputerowe projektowanie konstrukcji mechanicznych

Instytut Konstrukcji Maszyn, Instytut Pojazdów Szynowych 1

OPORY W RUCHU OSCYLACYJNYM MECHANIZMÓW MASZYN GÓRNICZYCH

ZWIĘKSZENIE NOŚNOŚCI ŁOŻYSK WIELKOGABARYTOWYCH METODĄ KOREKCJI BIEŻNI. 1. Wstęp. Tadeusz Smolnicki*, Grzegorz Przybyłek*, Mariusz Stańco*

Przekładnie zębate. Klasyfikacja przekładni zębatych. 1. Ze względu na miejsce zazębienia. 2. Ze względu na ruchomość osi

ności od kinematyki zazębie

PL B1. POLITECHNIKA WARSZAWSKA, Warszawa, PL BUP 12/14. ANTONI SZUMANOWSKI, Warszawa, PL PAWEŁ KRAWCZYK, Ciechanów, PL

SERIA AT. Precyzyjne Przekładnie Kątowe

Wyznaczenie równowagi w mechanizmie. Przykład 6

Dobór sprzęgieł hydrokinetycznych 179 Bibliografia 183

LABORATORIUM DYNAMIKI MASZYN. Redukcja momentów bezwładności do określonego punktu redukcji

RÓWNANIE DYNAMICZNE RUCHU KULISTEGO CIAŁA SZTYWNEGO W UKŁADZIE PARASOLA

PL B1. ŻBIKOWSKI JERZY, Zielona Góra, PL BUP 03/06. JERZY ŻBIKOWSKI, Zielona Góra, PL WUP 09/11 RZECZPOSPOLITA POLSKA

Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Mechatronika Studia pierwszego stopnia. Podstawy konstrukcji maszyn Rodzaj przedmiotu: obowiązkowy Kod przedmiotu:

Optymalizacja konstrukcji wymiennika ciepła

ANALIZA OBCIĄŻEŃ JEDNOSTEK NAPĘDOWYCH DLA PRZESTRZENNYCH RUCHÓW AGROROBOTA

STANOWISKOWE BADANIE ZESPOŁU PRZENIESIENIA NAPĘDU NA PRZYKŁADZIE WIELOSTOPNIOWEJ PRZEKŁADNI ZĘBATEJ

PORÓWNANIE POSTACI KONSTRUKCYJNYCH KOŁA ZABIERAKOWEGO POJAZDÓW KOPARKI WIELONACZYNIOWEJ. 1. Wprowadzenie obiekt badań

ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNY

Politechnika Poznańska Instytut Technologii Mechanicznej. Laboratorium MASZYN I URZĄDZEŃ TECHNOLOGICZNYCH. Nr 2

Metodyka budowy modeli numerycznych kół pojazdów wolnobieżnych wykorzystywanych do analiz zmęczeniowych. Piotr Tarasiuk

1. STRUKTURA MECHANIZMÓW 1.1. POJĘCIA PODSTAWOWE

WENTYLATORY PROMIENIOWE MEDIUM-PRESSURE CENTRIFUGAL

Przekładnie zębate : zasady działania : obliczenia geometryczne i wytrzymałościowe / Antoni Skoć, Eugeniusz Świtoński. Warszawa, 2017.

NATĘŻENIE POLA ELEKTRYCZNEGO PRZEWODU LINII NAPOWIETRZNEJ Z UWZGLĘDNIENIEM ZWISU

(13) B1 F16H 1/16 F16H 57/12

METODA BADANIA KINETYKI ZUŻYWANIA PRZEKŁADNI ŚLIMAKOWEJ ZE ŚLIMAKIEM ARCHIMEDESA

Scientific Journal of Silesian University of Technology. Series Transport Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Seria Transport

1. Zasady konstruowania elementów maszyn

PL B1 (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1. fig.1 F16H 55/17 E21C 31/00 F04C 2/24 RZECZPOSPOLITA POLSKA

1. Wykładzina gniazda skrętu dla wózków wagonów towarowych UIC Y25 2. Wykładzina ślizgu bocznego dla wózków wagonów towarowych UIC Y25.

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1

Globoidalna przekładnia ślimakowa z obrotowymi zębami z samoczynnym kasowaniem luzu

WZORU UŻYTKOWEGO (,9,PL <1» 63238

WYZNACZANIE SZTYWNOŚCI SKRĘTNEJ PRZEKŁADNI FALOWEJ DETERMINATION OF TORSIONAL STIFFNESS OF HARMONIC DRIVE

PL B1. POLITECHNIKA POZNAŃSKA, Poznań, PL

Podstawy Konstrukcji Maszyn

WPŁYW PROCESU TARCIA NA ZMIANĘ MIKROTWARDOŚCI WARSTWY WIERZCHNIEJ MATERIAŁÓW POLIMEROWYCH

METALOWE SPRZĘGŁO PRZECIĄŻENIOWE O DUŻEJ PODATNOŚCI SKRĘTNEJ

Analiza dynamiczna uproszczonego modelu walcowej przekładni zębatej z uwzględnieniem prostokątnego przebiegu sztywności zazębienia

Przekładnia obiegowa jako podzespół mechanizmu napędowego w środkach transportu

EKSPERYMENTALNA METODA OKREŚLANIA CHWILOWEGO ŚLADU STYKU W PRZEKŁADNI ZĘBATEJ

ANALIZA WYTRZYMAŁOŚCI POŁĄCZEŃ WPUSTOWYCH, WIELOWYPUSTOWYCH I WIELOKARBOWYCH

MECHANICAL VARIATORS MBNSERIES

LABORATORIUM PKM. Katedra Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn. Badanie statycznego i kinetycznego współczynnika tarcia dla wybranych skojarzeń ciernych

(12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11) (13) B1

RZECZPOSPOLITA OPIS PATENTOWY POLSKA

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL. (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/IB95/00097

Układ kierowniczy. Potrzebę stosowania układu kierowniczego ze zwrotnicami przedstawia poniższy rysunek:

1. Dostosowanie paska narzędzi.

SELEKCJA SYGNAŁÓW DRGANIOWYCH PRZEKŁADNI ZĘBATYCH UKIERUNKOWANA NA DIAGNOSTYKĘ SELECTION OF TOOTHED GEAR VIBRATIONS SIGNALS FOR DIAGNOSTICS

Transkrypt:

4-2003 T R I B O L O G I A 97 Manfred CHMURAWA, Bogdan WARDA PROGNOZOWANIE TRWAŁOŚCI TOCZNYCH WĘZŁÓW PRZEKŁADNI CYCLO Z KORYGOWANYM ZAZĘBIENIEM DETERMINATION OF DURABILITY OF ROLLING NODES IN CYCLOIDAL GEAR WITH CORRECTED MESHING Słowa kluczowe: węzły toczne, trwałość zmęczeniowa, specjalne przekładnie obiegowe, przekładnie cykloidalne, zazębienie cykloidalne, korekcja zazębienia Keywords: rolling nodes, fatigue life, special planetary gear, cycloidal gear, cycloidal meshing, meshing correction Streszczenie W obiegowej przekładni cykloidalnej występują niekonwencjonalne węzły toczne w układzie przeniesienia mocy od wału wejściowego do wału zdawczego. Trwałość poszczególnych węzłów tocznych przekładni Cyclo zależy między innymi od stanu ich obciążenia. Rozkłady obciążeń Politechnika Śląska, Wydział Transportu Politechnika Łódzka, Instytut Konstrukcji Maszyn, Zakład Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego

98 T R I B O L O G I A 4-2003 w przekładni można wyznaczyć dla jednego położenia wału napędowego, jednakże pomijany jest wtedy wpływ ruchu obiegowego na wartości sił międzyzębnych i sił oddziaływania w mechanizmie równowodowym. Wpływ ten można jedynie ujawnić wykonując numeryczne obliczenia stanu obciążenia dla wybranych reprezentatywnych położeń wału napędowego. Wpracy przedstawiono wyniki obliczeń numerycznych, z wykorzystaniem MES, przeprowadzonych dla nominalnego zazębienia i dla przekładni z korygowanym zazębieniem oraz zaproponowano sposób uogólnienia rozkładów sił międzyzębnych i sił w mechanizmie równowodowym wynikających z różnych położeń wału napędowego, umożliwiający prognozowanie trwałości zmęczeniowej. WPROWADZENIE W układach napędowych coraz częściej stosuje się przekładnie obiegowe, które wykazują szereg zalet. Relatywnie najmniejszą przekładnią obiegową jest obiegowa przekładnia cykloidalna, znana pod nazwą przekładni Cyclo. Przekładnia ta wykorzystuje wewnętrzne, pozaśrodkowe zazębienie cykloidalne, które zapewnia występowanie tarcia tocznego w układzie przeniesienia mocy [1-6]. Węzły toczne przekładni Cyclo, to: centralny węzeł łożyskowy na wale napędowym, toczny węzeł łożyskowy mechanizmu równowodowego, uzębienie koła obiegowego, w postaci ekwidystanty epicykloidy skróconej [1, 4], wchodzące w toczny przypór z rolkami koła współpracującego. Rysunek 1 przedstawia zasadę działania i stan obciążenia w układzie przeniesienia mocy przekładni Cyclo. Moment napędowy M h, z wału szybkobieżnego o prędkości n h, jest przekazywany na koło obiegowe za pośrednictwem mimośrodu, pierścienia wewnętrznego i wałeczków łożyska walcowego. Funkcję bieżni pierścienia zewnętrznego tego łożyska pełni centralny otwór w kole obiegowym. Do wyprowadzenia momentu obrotowego M c = i M h (gdzie i jest przełożeniem przekładni) z koła obiegowego na wał wyjściowy zastosowano wysoko sprawny mechanizm równowodowy, który tworzą sworznie utwierdzone w tarczy połączonej z wałem wyjściowym. Sworznie mechanizmu równowodowego, odtaczając się w otworach bocznych koła obiegowego, przekazują za pośrednictwem sił Q j moment M c z kół obiegowych na wał

4-2003 T R I B O L O G I A 99 wyjściowy przekładni. Trzeci z momentów M 2 obciąża rolki koła współpracującego. Koła obiegowe (najczęściej dwa, przestawione o kąt π) są głównymi elementami, które łączą pozostałe elementy przekładni w jedną całość. Rys. 1 Zasada działania i stan obciążenia w układzie przeniesienia mocy przekładni Cyclo [7] Fig. 1 Operation principle and state of load in power transmission system of the cycloidal gear [7] Z wstępnych badań doświadczalnych wynika, że dominującym rodzajem zużycia, które przesądza o trwałości kół obiegowych, jest zmęczeniowe zużycie powierzchni wymienionych wyżej węzłów tocznych. Trwałość poszczególnych węzłów tocznych przekładni Cyclo zależy między innymi od stanu ich obciążenia. Rozkłady obciążeń w przekładni można wyznaczyć dla jednego położenia wału napędowego, przyporządkowując obliczone rozkłady sił poszczególnym zębom i sworzniom mechanizmu równowodowego. Dotychczas stosowana analityczna metoda wyznaczania obciążeń pomija jednak wpływ ruchu obiegowego na wartości sił międzyzębnych i sił

100 T R I B O L O G I A 4-2003 oddziaływania w mechanizmie równowodowym. Wpływ ten można jedynie ujawnić wykonując numeryczne obliczenia stanu obciążenia dla wybranych reprezentatywnych położeń wału napędowego. W pracy zaproponowano sposób uogólnienia rozkładów sił międzyzębnych oraz sił w mechanizmie równowodowym wynikających z różnych położeń wału napędowego, umożliwiający prognozowanie trwałości zmęczeniowej węzłów tocznych przekładni Cyclo. STAN OBCIĄŻENIA PRZEKŁADNI Z NOMINALNYM ZAZĘBIENIEM Rozkłady obciążeń w przekładni można wyznaczyć metodą analityczną dla jednego położenia wału napędowego [2, 4, 5, 8]. Obliczone rozkłady sił P i i Q j przyporządkowuje się wtedy poszczególnym zębom i sworzniom wykorzystując analogię położeń, wynikającą z kinematyki elementów przekładni. Na rysunkach 2a i 3a linią kropkową przedstawiono rozkład obciążenia zębów, od 1 do 11, w przekładni o przełożeniu i = 19 dla kąta γ = 0. Danemu zębowi jest przyporządkowana tylko jedna siła na jego flance. Wykorzystując analogię położeń przyporządkowuje się siły P 1 -P 11 każdemu zębowi uzyskując wzdłuż flanki 11 sił [8]. Rozkład narysowany linią kropkową przedstawia więc przebieg sił na flance jedenastego zęba podczas jego ruchu obiegowego przy obrocie wału o kąt γ = 0-180, a także rozkład sił na flance dowolnego zęba. W podobny sposób wyznacza się rozkład obciążeń na sworzniach mechanizmu równowodowego (rys. 2b i 3b). Metoda analityczna nie uwzględnia wpływu ruchu na wartość obciążeń w przekładni. Wartości sił P i i Q j pozostają niezmienne bez względu na kąt położenia wału napędowego γ. W następstwie złożenia dwóch ruchów obrotowych punkt toczny zazębienia Q s zmienia położenie względem koła obiegowego implikując zmianę kierunków działania obciążeń, która w odkształcalnej przekładni spowoduje także zmianę wartości sił (rys. 1). Dla ujawnienia wpływu ruchu obiegowego odkształcalnego koła na wartości sił międzyzębnych P i i sił oddziaływania Q j przeprowadzono numeryczne badania stanu obciążenia dla wybranych reprezentatywnych położeń wału napędowego, odpowiadających kątom γ z przedziału 0-180, z krokiem 18. Obliczenia przeprowadzono dla przekładni z nominalnym zazębieniem o następujących parametrach:

4-2003 T R I B O L O G I A 101 przełożenie: i = 19, mimośród: e = 3 mm, współczynnik skrócenia epicykloidy: m = 0,625 mm, promień rozmieszczenia rolek: r = 96 mm, promień rolki koła współpracującego: q = 8,5 mm, liczba zębów koła obiegowego: z s = 19, liczba sworzni: S = 10, promień rozmieszczenia sworzni: R w = 65 mm, średnica rolki sworznia: D r = 26 mm, średnica otworu pod sworzeń: D s = 32 mm, szerokość koła obiegowego: l e = 14,5 mm, moment wyjściowy: M 1 = 2M c = 880 Nm, siła oddziaływania mimośrodu: R = 10314 N. Do obliczeń wykorzystano metodę numeryczną (MES) opracowując dla każdego kąta położenia wału γ stosowny reprezentatywny model współpracy elementów przekładni [3, 4, 5]. Do lokalizacji sił na flankach zębów wykorzystano kąt α p, wprowadzony w geometrii zazębienia (rys. 1) [1, 8]. Wyznaczone metodą numeryczną rozkłady sił P i poddano analizie statystycznej, obliczając przedział ufności średniej wartości siły P i z prawdopodobieństwem p = 0,99, jaki może zaistnieć w danym punkcie na flance zęba. W obliczeniach pominięto około 20% najmniejszych wartości sił. Rysunek 2a obrazuje rozkłady sił P i na flankach poszczególnych zębów (numery zębów w kółkach) na tle rozkładu obliczonego metodą analityczną (linia kropkowa) oraz przedział ufności średniej wartości sił międzyzębnych P i dla uogólnionego zęba (górny i dolny kres wartości).

102 T R I B O L O G I A 4-2003 a. b. Rys. 2 Rozkłady sił w przekładni z nominalnym zazębieniem o przełożeniu i = 19 a. siły na flankach zębów koła obiegowego, P i b. siły na sworzniach, odniesione do uogólnionego otworu w mechanizmie, Q j Fig. 2 Distribution of forces in gear with nominal meshing with ratio i = 19 a. forces on teeth flankes of the planet wheel, P i b. forces on bolts in relation to generalized hole in straight line mechanism, Q j Do lokalizacji sił Q j wykorzystano kąt γ o, wynikający ze złożenia ruchów obrotowych koła obiegowego. Wartości Q j, jakie zaistnieją na sworzniu mechanizmu równowodowego, podczas ruchu obiegowego w przekładni, poddano, podobnie jak wartości sił P i, analizie statystycznej, której wyniki pozwoliły wyznaczyć granice przedziału ufności (dla p = 0,99). Wartości sił zestawiono tak, by największe występowały przy tym samym kącie γ lub γ o. W ten sposób sporządzono rysunek 2b prezentujący rozkłady sił Q j na poszczególnych sworzniach na tle rozkładu obliczonego analitycznie oraz przedział ufności wartości średniej. STAN OBCIĄŻENIA PRZEKŁADNI Z KORYGOWANYM ZAZĘBIENIEM

4-2003 T R I B O L O G I A 103 Badanie wpływu ruchu obiegowego na wartości sił międzyzębnych P i i sił oddziaływania Q j w rzeczywistej przekładni można przeprowadzić wyłącznie z udziałem wykonanych kół obiegowych. W badaniach wykorzystano koła obiegowe ze zmodyfikowanym zazębieniem, przygotowane dla doświadczalnego egzemplarza przekładni [7]. Główne parametry przekładni oraz obciążenie były takie same, jak w przypadku przekładni z nominalnym zazębieniem. Do obliczeń wartości sił zastosowano, podobnie jak poprzednio, metodę numeryczną, opracowując dla wybranych kątów położenia wału napędowego γ = 0-180 (z krokiem 18 ) model współpracy rzeczywistych elementów przekładni z uwzględnieniem mniejszej liczby czynnych zębów i sworzni. Rozkłady sił sporządzone na podstawie wyników obliczeń zaprezentowano na rysunku 3. a. b. Rys. 3 Rozkłady sił w przekładni z korygowanym zazębieniem o przełożeniu i = 19: a) siły na flankach zębów koła obiegowego, P i, b) siły na sworzniach, odniesione do uogólnionego otworu w mechanizmie, Q j Fig. 3 Distribution of forces in gear with corrected meshing with ratio i = 19: a) forces on teeth flankes of the planet wheel, P i, b) forces on bolts in relation to generalized hole in straight line mechanism, Q j Wartości sił międzyzębnych P i poddano analizie statystycznej, otrzymując granice przedziału ufności. Rysunek 3a obrazuje rozkłady sił P i na flankach 4-5 zębów wchodzących w przypór z rolkami koła współpracującego (numery w kółkach), na tle rozkładu wyznaczonego

104 T R I B O L O G I A 4-2003 metodą analityczną, oraz przedział ufności średniej wartości sił P i dla uogólnionego zęba. Po analizie statystycznej rozkładów sił Q j otrzymano, podobnie jak poprzednio, górny i dolny kres wartości sił. Na rysunku 3b pokazano rozkłady sił Q j na 3-4 czynnych sworzniach na tle rozkładu obliczonego analitycznie oraz przedział ufności wartości średniej. W przekładni z korygowanym zazębieniem siły międzyzębne P i są znacznie większe, a siły Q j nieco większe w porównaniu z siłami występującymi w zazębieniu nominalnym. Wynika to z geometrii zmodyfikowanego zazębienia, w którym w zależności od parametrów korekcji obciążenie w układzie przeniesienia mocy przenosi mniejsza od (z s /2 + 1,5) liczba zębów. METODYKA PROGNOZOWANIA TRWAŁOŚCI ZMĘCZENIOWEJ WĘZŁÓW TOCZNYCH PRZEKŁADNI CYCLO Wszystkie elementy toczne w układzie przeniesienia mocy przekładni Cyclo są zazwyczaj wykonywane ze stali łożyskowej i obrabiane cieplnie do twardości typowej dla bieżni w łożyskach tocznych. Centralny węzeł łożyskowy przekładni będącej przedmiotem rozważań zbudowany jest z dwóch łożysk walcowych typu N, osadzonych na wale mimośrodu, w których rolę bieżni pierścieni zewnętrznych spełniają walcowe powierzchnie otworów w kołach obiegowych. Do prognozowania trwałości zmęczeniowej łożyska centralnego wykorzystano teoretyczne podstawy wytrzymałości zmęczeniowej łożysk tocznych. Zastosowana metoda wyznaczania trwałości pozwala uwzględnić specyfikę pracy przekładni Cyclo, luz promieniowy w łożysku, korekcję tworzących wałeczków lub bieżni łożyska, a także odkształcenia otworu centralnego, będące skutkiem obciążeń działających na koło obiegowe. Metodykę obliczania trwałości zmęczeniowej centralnego węzła łożyskowego omówiono dokładniej w pracach [6, 9, 10]. Z uwagi na duże podobieństwo zjawisk zachodzących w zazębieniu koła obiegowego oraz w mechanizmie równowodowym, do zjawisk towarzyszących zużyciu w konwencjonalnych łożyskach tocznych, do prognozowania trwałości obu wymienionych węzłów tocznych również wykorzystano teorię wytrzymałości zmęczeniowej łożysk. Sposób

4-2003 T R I B O L O G I A 105 wyznaczania trwałości zmęczeniowej tych węzłów został szerzej przedstawiony w pracach [8 i 9]. W oparciu o opracowaną metodykę przygotowano zestaw programów komputerowych służących do obliczania trwałości zmęczeniowej węzłów tocznych przekładni Cyclo. Programy te umożliwiają: prognozowanie trwałości centralnego łożyska walcowego (programy CYCLO1 i CYCLO2, współpracujące z programem CONT służącym do wyznaczania rozkładów nacisków i naprężeń podpowierzchniowych w styku skoncentrowanym [6, 10]), obliczanie trwałości mechanizmu równowodowego (program CYCLO3 [10]), obliczanie trwałości uzębienia koła obiegowego (program CYCLO4 [8]). TRWAŁOŚĆ WĘZŁÓW TOCZNYCH PRZEKŁADNI Z KORYGOWANYM ZAZĘBIENIEM Obliczenia trwałości węzłów tocznych, na których obciążenie ma wpływ korekcja zazębienia, przeprowadzono dla prototypu przekładni cykloidalnej wspomnianego w poprzednim rozdziale. Wyznaczony przy uogólnieniu rozkładów obciążeń górny i dolny kres wartości sił międzyzębnych P i oraz sił oddziaływania Q j pozwolił oszacować odpowiedni górny i dolny kres trwałości uzębienia oraz mechanizmu równowodowego. Wyniki obliczeń porównano z analogicznymi wynikami otrzymanymi dla przekładni z nominalnym zazębieniem, zarówno dla rozkładów obciążeń wyznaczonych metodą numeryczną, jak i analityczną. Dla porównania przedstawiono też wyniki obliczeń trwałości jednego z łożysk centralnego węzła łożyskowego. W węźle tym zastosowano łożyska walcowe N 209E firmy FAG, bez pierścieni zewnętrznych. Węzeł charakteryzują następujące wielkości: średnica otworu w kole obiegowym: d bo = 76,5 mm, średnica wałeczka: D w = 11 mm, długość wałeczka: L w = 12 mm, ścięcie wałeczka: r w = 0,5 mm, liczba wałeczków: Z = 15, luz promieniowy w łożysku: g = 0,045 mm.

106 T R I B O L O G I A 4-2003 Obliczenia trwałości łożyska centralnego przeprowadzono dla koła obiegowego z kołowym otworem centralnym oraz dla koła, w którym bieżnia otworu łożyskowego ulega odkształceniu pod działaniem złożonego stanu obciążenia [6]. Jako wartość kryterialną przyjmowano trwałość, powierzchni tocznego węzła konstrukcyjnego na poziomie prawdopodobieństwa ϕ = 0,9. Wynika to z przyjętego w teorii łożysk twierdzenia, iż trwałość elementów tocznych jest wyższa od trwałości powierzchni, po której przetaczają się te elementy. Przy takim założeniu o trwałości centralnego łożyska walcowego decyduje jego zewnętrzna i wewnętrzna bieżnia, w mechanizmie równowodowym decydująca jest trwałość walcowych powierzchni otworów w kołach obiegowych, a trwałość uzębienia wynika z trwałości powierzchni bocznej zębów. Jako miarę trwałości przyjęto nagromadzoną liczbę obrotów L wału napędowego. L [obr] 1,0E+17 1,0E+16 1,0E+15 1,0E+14 1,0E+13 1,0E+12 1,0E+11 1,0E+10 1,0E+09 1,0E+08 1,0E+07 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 L c L s L S L e L E Rys. 4 Trwałość węzłów tocznych przekładni Cyclo: łożysko centralne (L c ), g = 0,045 mm, bieżnia kołowa: 1 L co, 2 L ci, 3 L c, bieżnia owalna: 4 L co, 5 L ci, 6 L c, mechanizm równowodowy (L s, L S ), uzębienie koła obiegowego (L e, L E ): 1 - metoda analityczna, 2 - MES, zazębienie nominalne, kres górny, 3 - MES, zazębienie nominalne, kres dolny, 4 - MES, zazębienie korygowane, kres górny, 5 - MES, zazębienie korygowane, kres dolny Fig. 4 Durability of rolling nodes of Cyclo gear: central bearing (L c ), g = 0,045 mm, circular outer raceway: 1 L co, 2 L ci, 3 L c, oval outer raceway: 4 L co, 5 L ci, 6 L c, straight line mechanism (L s, L S ), planet wheel toothing (L e, L E ): 1 analytic method, 2 - FEM, nominal meshing, upper bound, 3 - FEM, nominal meshing, lower bound, 4 - FEM, corrected meshing, upper bound, 5 - FEM corrected meshing, lower bound

4-2003 T R I B O L O G I A 107 Rysunek 4 przedstawia charakterystyczną dla przekładni Cyclo hierarchię trwałości jej podstawowych węzłów tocznych: pojedynczych zębów L e i całego uzębienia koła obiegowego L E, otworu współpracującego ze sworzniem L s i mechanizmu równowodowego L S, łożyska centralnego L c oraz jego bieżni: zewnętrznej L co i wewnętrznej L ci. Trwałość centralnych łożysk walcowych jest najniższa i to ona decyduje o trwałości całej przekładni. Odkształcenie otworu centralnego w kole obiegowym jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia trwałości, powodując zmianę rozkładu obciążeń na części toczne tak, że zmniejsza się siła działająca na najbardziej obciążony wałeczek [6]. Trwałość zestawu otworów w mechanizmie równowodowym jest bardzo duża i praktycznie nie zależy od metody wyznaczania obciążeń. Natomiast trwałość uzębienia jest wielokrotnie wyższa od trwałości centralnych łożysk, a jej wartość zależy od tego, jaki rozkład obciążeń i jakie zazębienia (nominalne, czy korygowane) uwzględniano w obliczeniach. Z uwagi na większe wartości sił działających na zęby koła obiegowego w korygowanej przekładni cykloidalnej przewidywana trwałość tych ostatnich jest dla takiego przypadku najmniejsza. WNIOSKI Na podstawie przedstawionych w pracy wyników prognozowania trwałości węzłów tocznych przekładni Cyclo można sformułować następujące spostrzeżenia: trwałość centralnych łożysk walcowych, jako relatywnie najniższa, określa trwałość przekładni, trwałość zestawu otworów w mechanizmie równowodowym jest niezwykle wysoka, praktycznie nieograniczona bez względu na wielkość otworów i metodę obliczeń, za pomocą której wyznaczono stan obciążenia, trwałość uzębienia jest zawsze wyższa od trwałości łożysk centralnych, a stopień jej wielokrotności jest funkcją rodzaju zazębienia oraz konfiguracji i liczby zębów, które uczestniczą w przekazywaniu obciążenia, trwałość nominalnego (idealnego) uzębienia, w którym połowa zębów przenosi obciążenie, jest ponad 5-krotnie wyższa od trwałości

108 T R I B O L O G I A 4-2003 rzeczywistego uzębienia korygowanego, w którym obciążenie przenosi 15-35% zębów koła obiegowego, trwałość uzębienia, wyznaczona w oparciu o rozkład obciążeń obliczony za pomocą metody analitycznej, jest nierealnie zawyżona (ok. 7-krotnie) w porównaniu do trwałości obliczonej na podstawie obciążeń, wyznaczonych za pomocą MES. LITERATURA 1. Chmurawa M., Olejek G.: Zazębienie cykloidalne przekładni planetarnej. Zeszyty Naukowe Pol. Śl., seria Transport, Nr 22, Gliwice 1994, s. 71-78. 2. Hamerak K.: Das Cyclogetriebe - eine geniale Idee und ihre technische Verwirklichung. Technik Heute 6, s. 1-4, Verlag Christiani, Bonn 1979. 3. Chmurawa M., John A., Kokot G.: The influence of numerical model on distribution of loads and stress in cycloidal planetary gear, In: Proceedings of 4th International Scientific Colloquium Cax Techniques, Bielefeld, Germany 1999, s. 149-156. 4. Chmurawa M.: Distribution of loads in cycloidal planetary gear. In: Proceedings of International Conference Mechanics 99, Kaunas University, Lithuania 1999, s. 92-100. 5. Chmurawa M.: Analiza stanu obciążenia w obiegowej przekładni cykloidalnej. Zeszyty Naukowe Pol. Śl., seria Transport, Nr 41, Gliwice 2000, s. 61-80. 6. Chmurawa M., Warda B.: Load and deformation distribution on rolling elements in special planetary gears. Mechanics and Mechanical Engineering, Vol. 5, Nr 1, Technical University of Łódź, Łódź 2001, s. 81-96. 7. Chmurawa M.: Prototyp planetarnej przekładni cykloidalnej. Etap 4; Stanowiskowe badania trwałości zrekonstruowanego prototypu o przełożeniu i = 19 i mocy N = 3,7 kw. Praca bad. o symb. Z-18096.21. OBRDiUT Detrans, Bytom 2002. 8. Chmurawa M., Warda B.: Metodyka prognozowania trwałości uzębienia kół obiegowych w przekładni cykloidalnej. Tribologia, Nr 4, 2001, s. 549-558. 9. Chmurawa M., Warda B.: Modelowanie trwałości zmęczeniowej węzłów łożyskowych w obiegowych przekładniach cykloidalnych. V Konf. Problemy Niekonwencjonalnych Układów Łożyskowych - Zbiór prac konf., Łódź 9-11 maja 2001, s. 47-54. 10. Chmurawa M., Warda B.: Metodyka prognozowania trwałości tocznych węzłów łożyskowych przekładni cykloidalnej. V Konf. Problemy Niekonwencjonalnych Układów Łożyskowych - Zbiór prac konf., Łódź 9-11 maja 2001, s. 55-62.

4-2003 T R I B O L O G I A 109 Praca została wykonana w ramach projektu badawczego KBN, 7 T07C 038 15. Summary Recenzent: Marian SZCZEREK Planetary gears are commonly used in drive systems and they have many advantages. Relatively the smallest planetary gear is cycloidal gear known as Cyclo. That gear uses inside out of centre meshing that assures occuring rolling friction only in power transmission. Basic problem in Cyclo gear design is determination of fatigue life of the three characteristic nodes where contact load is dominating. These nodes are: central bearing node on eccentric shaft, rolling bearing node in straight-line mechanism, setting of active teeth of planet wheel interacting in rolling contact with rollers of co-operating wheel. Durability of individual rolling nodes of Cyclo gear depends, among others, on state of load. Distribution of loads in gear can be determined for a single position of drive shaft assign, calculating distribution of forces to individual teeth and bolts of straight-line mechanism. Analytical method used for that determination neglects however the influence of planetary motion on the values of meshing forces and reaction forces in straight line mechanism. That influence can be discovered by numerical calculations of state of load of selected individual positions of drive shaft. Numerical calculations with application of FEM has been made for nominal as well as for corrected meshing because assembling of that gear can be made after application the correction. In the paper it has been proposed a method to generalise distribution of forces between teeth and forces in straight-line mechanism resulting from different positions of drive shaft. Distributions of forces after generalising have been subsequently used for calculation of fatigue life of rolling nodes in Cyclo gear with nominal meshing and in real gear with corrected meshing. The hierarchy of durability of basic rolling nodes of Cyclo gear has also been presented.