Warszawa, 10 listopada 2016 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WPS-IX.431.2.12.2016.BKB Pani Małgorzata Woźnicka Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku ul. Komunardów 10, 05-400 Otwock WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2016 r. poz. 575, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą oraz zgodnie z Planem Kontroli Zewnętrznych MUW na rok 2016 kontrolerzy: Beata Kosmalska- Balik Zastępca Kierownika Oddziału do spraw Wspierania Rodziny i Pieczy Zastępczej i Agnieszka Woźniak-Markowska - inspektor wojewódzki Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie przeprowadzili w dniach 30 września, 3 i 4 października 2016 roku kontrolę problemową w kierowanym przez Panią Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku z siedzibą przy ul. Komunardów 10, zwanym dalej Centrum. Przedmiot kontroli obejmował organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze, w okresie od 1 stycznia 2015 r. do dnia kontroli. Wyniki kontroli zostały przedstawione w arkuszu ustaleń kontroli, podpisanym przez Panią bez zastrzeżeń w dniu 7 listopada 2016 r. Na podstawie art. 197d ww. ustawy oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie pokontrolne.
Wojewoda Mazowiecki pozytywnie ocenił organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczowychowawcze, w tym: sposób zorganizowania procesu usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej, w tym dokumentowanie działań i prowadzenie spraw w związku z wykonywaniem zadań, zakres i formy oferowanego wsparcia w stosunku do potrzeb osób opuszczających pieczę zastępczą, zakres współpracy międzyinstytucjonalnej w procesie usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej Wstępne ustalenia Stanowisko dyrektora Centrum pełni Pani od 01 stycznia 2004 r. Centrum posiada Statut przyjęty Uchwałą Nr 143/XVII Rady Powiatu w Otwocku z dnia 29 marca 2012 r., w którym określono wykonywane zadania z zakresu: pomocy społecznej, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, przeciwdziałania przemocy w rodzinie, wspierania osób niepełnosprawnych, promocji i ochrony zdrowia. Określono, że Centrum jest organizatorem pieczy zastępczej na terenie Powiatu Otwockiego. Szczegółową organizację i zasady funkcjonowania Centrum określa Regulamin organizacyjny nadany Uchwałą Nr CCLXXVIII/94/12 Zarządu Powiatu w Otwocku z dnia 21 września 2012 r. Starosta Otwocki upoważnił Panią do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień, zaświadczeń i innych pism z zakresu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Uchwałą Nr 46/V/15 Rady Powiatu w Otwocku z dnia 7 maja 2015 roku przyjęto Powiatowy Program Rozwoju Pieczy Zastępczej dla Powiatu Otwockiego na lata 2015-2017, w brzmieniu stanowiącym załącznik do tej uchwały. Wykonanie uchwały powierzono Zarządowi Powiatu. Celem głównym powyższego Programu jest rozbudowanie i wspieranie istniejącego systemu pieczy zastępczej rodzinnej i instytucjonalnej oraz zorganizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym pieczę zastępczą, a także pomoc w powrocie dziecka z pieczy zastępczej pod opiekę rodziców. Do przewidywanych rezultatów Programu należy między innymi: właściwe przygotowanie wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych do pełnienia ról w dorosłym życiu poprzez umiejętność planowania celów, motywację do podjęcia lub kontynuowania nauki, podjęcia zatrudnienia. 2
Zgodnie z art. 182 ust. 5 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie składa zarządowi powiatu coroczne sprawozdanie z działalności powiatowego centrum pomocy rodzinie oraz przedstawia zestawienie potrzeb w zakresie systemu pieczy zastępczej. Powiatowe programy systemu pieczy zastępczej uchwalane są na podstawie zestawienia potrzeb. Przedstawiła Pani dokumenty pn. Sprawozdanie z działalności Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku za rok 2015, wraz z wykazem potrzeb z zakresu pomocy społecznej w 2016r., w którym między innymi uwzględniono: rozwój specjalistycznego poradnictwa, rozbudowę budynku położonego w Otwocku przy ul. Ujejskiego 14 i przeniesienie placówki opiekuńczowychowawczej Domy dla Dzieci w Otwocku, Dom przy ul. Myśliwskiej 2 oraz Sprawozdanie z efektów pracy organizatora rodzinnej pieczy zastępczej za rok 2015. Sposób zorganizowania procesu usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej, w tym dokumentowanie działań i prowadzenie spraw w związku z wykonywaniem zadań Ustalono, że Centrum realizuje zadania w obszarze organizowania wsparcia osobom usamodzielnianym z instytucjonalnej pieczy zastępczej i rodzinnej pieczy zastępczej. W powiecie otwockim funkcjonują placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego, wchodzące w skład Domów dla Dzieci w Otwocku: Dom dla Dzieci przy ulicy Cieszyńskiej 9, Dom dla Dzieci przy ulicy Prądzyńskiego 1, Dom dla Dzieci przy ulicy Myśliwskiej 2 oraz typu rodzinnego: Rodzinny Dom Dziecka w Podbieli, Podbiel 20, 05-430 Celestynów. W latach 2015 2016 (stan na 30.09.2016) pełnoletni wychowankowie placówek opiekuńczowychowawczych otrzymali pomoc: 3 na usamodzielnienie, 2 na zagospodarowanie w formie rzeczowej. W 2015 i 2016 roku 7 wychowanków pobierało świadczenie na kontynuowanie nauki. W powiecie otwockim na dzień 30 września 2016 r. funkcjonowały 72 rodziny zastępcze, w których przebywało 91 dzieci. W latach 2015 2016 (stan na 30.09.2016 r.) pełnoletni wychowankowie rodzin zastępczych otrzymali pomoc: 6 na usamodzielnienie, 5 na zagospodarowanie w formie rzeczowej. W 2015 r. 27 wychowanków, a w 2016 roku - 23 wychowanków pobierało świadczenie na kontynuowanie nauki. Ponadto koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej dla pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej organizowali pomoc rzeczową (w postaci: mebli, ubrań, opału na 3
zimę, paczek świątecznych), pomagali w uzyskaniu dodatkowych świadczeń (dodatek mieszkaniowy, dodatek do energii elektrycznej, zasiłki rodzinne), załatwianiu spraw urzędowych. Ustalono, że wsparciem 36 wychowanków w 2015 roku oraz 36 wychowanków w 2016 (stan na 30.09.2016 r.) zajmowało się 6 pracowników Centrum (specjalista pracy socjalnej i 5 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej). 1 Centrum prowadziło rejestr pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych oraz rejestr pełnoletnich wychowanków placówek opiekuńczo wychowawczych. Zarządzeniem Nr 14/2016 z 23.09.2016 r. dyrektora Centrum wprowadzono do stosowania procedury udzielania pomocy usamodzielnianym wychowankom w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Otwocku. Procedury określają zasady udzielania pomocy wychowankom realizującym proces usamodzielniania na podstawie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W 2013 roku w Centrum został wypracowany model wspierania osób usamodzielnianych w powiecie otwockim. W ramach innowacyjnych i kompleksowych rozwiązań w zakresie wspierania usamodzielniających się wychowanków, Centrum nawiązało współpracę z Towarzystwem Psychoprofilaktycznym Oddział w Warszawie, która dotyczyła realizacji modelu pracy z usamodzielniającym się wychowankiem, pn. Z opieki w dorosłość model usamodzielnienia. Udzieliła Pani wyjaśnień, że za początek rozpoczęcia procesu usamodzielnienia, zgodnie z przyjętym modelem, uznano fakt umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Celem tego procesu jest przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia i trwa on przez cały okres pobytu dziecka w pieczy zastępczej. Przygotowanie polega przede wszystkim na wspieraniu wychowanków w stopniowym nabywaniu koniecznych umiejętności praktycznych z zakresu prowadzenia gospodarstwa domowego (który jest wpisany w plan pomocy dziecku opracowywany przez wychowawców i koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej). Działania wspierające samodzielność życiową są intensyfikowane, gdy wychowankowie osiągają wiek 15 16 lat. Zwiększa się ich odpowiedzialność, podejmowane są bardziej systematyczne działania na rzecz wspierania umiejętności wychowanka w obszarach: gospodarstwo domowe, budżet i finanse, sprawy urzędowe, edukacja i praca. 1 Wykaz pracowników PCPR w Otwocku zajmujących się pełnoletnimi wychowankami w 2015 i 2016 r. s. 86 i 87 akt kontroli 4
W Centrum, zgodnie z przyjętym modelem wspierania osób usamodzielnianych, wychowawcy i koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej w ramach swoich zadań wykorzystują opracowaną dokumentacją pn.: rejestr kompetencji i dyspozycji dorastającego wychowanka, zadania opiekuna usamodzielnienia i sposób rozumienia jego pracy, potrzeby i problemy młodzieży usamodzielnianej, opis zmian ważnych cech funkcjonowania emocjonalnego wychowanka realizowany w domach dla dzieci, program dotyczący relacji partnerskich usamodzielnianych wychowanków, tematy szkoleń dla rodzin zastępczych dot. modelu usamodzielnienia. Częstotliwość i intensywność kontaktu koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej z wychowankiem jest zawsze ustalana indywidualnie według potrzeb. Spotkania odbywają się przede wszystkim w miejscu zamieszkania osoby usamodzielnianej. Do pracy z pełnoletnimi wychowankami pieczy zastępczej koordynator rodzinnej pieczy zastępczej wykorzystuje opracowane druki pn.: karta pracy sporządzana z każdorazowej wizyty, plan pracy sporządzany co sześć miesięcy, rejestr umiejętności i dyspozycji dorastającego, weryfikacja i ocena indywidualnego programu usamodzielnienia. Ustalono, że: dokumentacja finansowa dotycząca procesu usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej znajduje się w teczkach prowadzonych przez pracownika socjalnego i zawiera: indywidualny program usamodzielnienia, wyznaczenie opiekuna usamodzielnienia, wnioski o przyznanie pomocy na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie i zagospodarowanie, dokumenty niezbędne do przyznania pomocy oraz decyzje o przyznaniu lub nie przyznaniu pomocy, dokumentacja dotycząca pracy z usamodzielnianymi wychowankami i udzielonego wsparcia jest prowadzona przez koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej i obejmuje: karty pracy z pełnoletnim wychowankiem (sporządzane z każdego spotkania z wychowankiem, ok. raz w miesiącu), plany pracy z pełnoletnim wychowankiem (opracowywane co pół roku), weryfikację i ocenę realizacji indywidualnego programu usamodzielnienia (dokument sporządzany w przypadku zmiany programu), rejestr umiejętności i dyspozycji dorastającego, oceny końcowe procesu usamodzielnienia). 5
Zakres i formy oferowanego wsparcia w stosunku do potrzeb osób opuszczających pieczę zastępczą W trakcie czynności kontrolnych analizie poddano 17 teczek usamodzielnianych wychowanków pieczy zastępczej (co stanowi 47 % dokumentacji prowadzonej na okoliczność pracy z usamodzielnianymi wychowankami), w tym 5 teczek wychowanków placówek opiekuńczo wychowawczych oraz 12 teczek wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej. Wnioski z dokonanych ustaleń: w 3 przypadkach nie zachowano terminu wyznaczenia opiekuna usamodzielnienia wskazanego w art. 145 ust. 2 ustawy 2, w jednym przypadku indywidualny program usamodzielnienia został opracowany przed wyznaczeniem opiekuna usamodzielnienia oraz indywidualny program usamodzielnienia został opracowany po przekroczeniu terminu, o którym mowa w art. 145 ust. 4 ustawy 3, wszyscy opiekunowie usamodzielnienia zostali zaakceptowani przez kierownika powiatowego centrum pomocy rodzinie, a indywidualne programy usamodzielnienia zostały przez niego zatwierdzone, pomoc udzielana była z zachowaniem wymogów formalnych określonych w ustawie, rozpoznawanie potrzeb odbywało się z wyprzedzeniem, biorąc pod uwagę ustalenia przyjęte w modelu wspierania osób usamodzielnianych. Ustalono, że usamodzielniani wychowankowie: korzystali z pomocy wskazanej w art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy 4, pomoc na kontynuowanie nauki została przyznana decyzjami dla wszystkich 17 wychowanków, których teczki poddano kontroli, 2 Art. 145. 2. Osoba usamodzielniana co najmniej rok przed osiągnięciem przez nią pełnoletności wskazuje osobę, która podejmuje się pełnienia funkcji opiekuna usamodzielnienia oraz przedstawia pisemną zgodę tej osoby. 3 Art. 145. 4. Indywidualny program usamodzielnienia jest opracowywany przez osobę usamodzielnianą wspólnie z opiekunem usamodzielnienia co najmniej na miesiąc przed osiągnięciem przez osobę usamodzielnianą pełnoletności, a następnie jest zatwierdzany przez kierownika powiatowego centrum pomocy rodzinie powiatu właściwego do ponoszenia wydatków na finansowanie pomocy na kontynuowanie nauki i usamodzielnienie. 4 Stosownie z art. 140. 1. Osobie opuszczającej, po osiągnięciu pełnoletności, rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, zwanej dalej "osobą usamodzielnianą", w przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu: 1) przyznaje się pomoc na: a) kontynuowanie nauki, b) usamodzielnienie, c) zagospodarowanie; 2) udziela się pomocy w uzyskaniu: a) odpowiednich warunków mieszkaniowych, b) zatrudnienia; 3) zapewnia się pomoc prawną i psychologiczną. 6
z pomocy na usamodzielnienie skorzystało 5 wychowanków, natomiast pomoc na zagospodarowanie przyznano dla 4 wychowanków, w przypadku jednego wychowanka, z uwagi na zmianę miejsca zamieszkania, zgodnie z art. 143 ust. 3 ustawy, wniosek o przyznanie pomocy na zagospodarowanie miał zostać złożony w powiecie właściwym ze względu na miejsce osiedlenia się osoby usamodzielnianej, wychowankowie pozostający w procesie usamodzielnienia kontynuują naukę na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej, policealnej lub studiów wyższych, 4 wychowanków założyło własne gospodarstwa domowe i mieszka samodzielnie, 1 wychowanek założył rodzinę, końcowe oceny procesu usamodzielnienia sporządzone dla 3 wychowanków, wskazują, że realizacja indywidualnych programów usamodzielnienia przebiegała prawidłowo, osiągnięto założone cele, wychowankowie systematycznie współpracowali z pracownikiem socjalnym, korzystali z pomocy psychologa, wypracowano procedury i działania na rzecz wspierania wychowanków pieczy zastępczej, w tym: model pracy z wychowankiem w procesie przygotowania do usamodzielnienia oraz model pracy z wychowankiem usamodzielnianym. Zakres współpracy międzyinstytucjonalnej w procesie usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej Udzieliła Pani wyjaśnień, że koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej współpracują w zakresie przygotowania wychowanków do usamodzielnienia z: ośrodkami pomocy społecznej, w szczególności w: Otwocku, Józefowie, Wiązownie, Karczewie, w zakresie przyznawania świadczeń: dodatków mieszkaniowych, zasiłków rodzinnych, objęcia rodziny biologicznej wychowanka pomocą asystenta rodziny, Powiatowym Urzędem Pracy w Otwocku w zakresie ponoszenia kwalifikacji zawodowych przez wychowanków, szkołami ponadgimnazjalnymi w zakresie osiąganych wyników w nauce, ZUS w Otwocku w zakresie świadczeń zdrowotnych i rent rodzinnych, urzędami miast i gmin powiatu otwockiego w zakresie poszukiwania lokali komunalnych przeznaczonych na mieszkania dla usamodzielnianych. 7
Wobec przedstawionej oceny dotyczącej funkcjonowania jednostki poddanej kontroli w powyższym zakresie, odstąpiono od wydania zaleceń pokontrolnych, natomiast zwracam uwagę na potrzebę: Uwagi i wnioski dopracowania procedury udzielania pomocy usamodzielnianym wychowankom, to znaczy wypracowania standardów postępowania (przyjętej procedury i modelu pracy z wychowankiem w procesie przygotowania do usamodzielnienia oraz modelu pracy z wychowankiem usamodzielnionym), pozwalających na sprawne dokonanie oceny efektów funkcjonowania przyjętych rozwiązań, rozważenia podjęcia działań w celu określenia zadań i kompetencji opiekuna usamodzielnienia w zakresie skutecznego pełnienia tej funkcji, rozważenia podjęcia działań w celu określenia zasad współpracy międzyinstytucjonalnej, w tym pozwalających na wypracowanie większego zaangażowania gmin w proces usamodzielnienia wychowanka, zapewnienia pomocy specjalistycznej i lepszego przygotowania do samodzielnego życia osób. Pouczenie Zgodnie z art. 197d ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej kontrolowana jednostka może, w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń pokontrolnych, zgłosić do nich zastrzeżenia do Wojewody Mazowieckiego na adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wydział Polityki Społecznej, Plac Bankowy 3/5, 00-950 Warszawa. W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni powiadomić o sposobie realizacji zaleceń oraz wniosków Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, a w przypadku ich uwzględnienia należy mieć na uwadze zmiany wynikające z powyższego faktu. ZASTĘPCA KIEROWNIKA ODDZIAŁU ds. Wspierania Rodziny i Pieczy Zastępczej Beata Kosmalska-Balik INSPEKTOR WOJEWÓDZKI Agnieszka Woźniak-Markowska z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO Marcin Wodziński Zastępca Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Do wiadomości: Pan Mirosław Pszonka Starosta Otwocki 8