Dodatek 2009 Przyroda dla DEuropejczyków od atek Magazyn Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Zielony Tydzień 2009 Zmiany klimatyczne: Działanie i dostosowanie KOMISJA EUROPEJSKA
Od redakcji Magazyn Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Głównym tematem Zielonego Tygodnia 2009 były zmiany klimatyczne, pod wspólnym hasłem Działanie i dostosowanie. W największej corocznej konferencji poświęconej politykom Unii Europejskiej w zakresie środowiska, która odbywała się przez cztery dni w Brukseli, wzięło udział około 4,5 tys. uczestników, a ponadto transmisje oglądało wielu internautów. Komisarz ds. środowiska Stavros Dimas zauważył, że to liczba rekordowa, co jest niewątpliwie wyrazem wysokiego zainteresowania tematyką zmiany klimatu w roku, którego kulminacją będzie kopenhaska konferencja ONZ, mająca wypracować nowe porozumienie klimatyczne. Obrady podzielono na cztery podtematy: polityki UE w zakresie zmiany klimatu, aspekty międzynarodowe, życie w zmieniającym się klimacie oraz Wizja roku 2050 społeczeństwo wolne od emisji CO 2. Organizatorzy zebrali ponad 100 wniosków tematycznych z 36 sesji, a także kilku sesji dodatkowych, które odbywały się na wszystkich kondygnacjach budynku Charlemagne. Materiały wideo z konferencji można oglądać w Internecie pod adresem http://ec.europa.eu/environment/greenweek/greenweeklive_allsessions.html UE może być dumna z podjętego zobowiązania do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20%, a nawet o 30%, jeśli podobne zobowiązanie podejmą inne kraje uprzemysłowione. Takim stopniem zaangażowania czy poziomem wdrożenia rozwiązań praktycznych jak np. wzmocniony system handlu emisjami nie może się poszczycić żaden inny rejon świata. Konferencja okazała się wielkim sukcesem, a także okazją do podkreślenia, jak wiele jeszcze pozostaje do zrobienia, zanim w pełni pojmiemy mechanizm i skutki zmian klimatycznych. Pomocne będzie podejmowanie działań zapobiegających lub adaptacyjnych, jednak czasu jest coraz mniej. Jak zauważył ekspert Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC), z najnowszych badań wynika, że nasza planeta zmierza ku klimatowi, z jakim nie miał dotąd do czynienia żaden człowiek chyba że osiągniemy maksymalny poziom globalnych emisji w ciągu najbliższych dziesięciu lat i nastepnie sprowadzimy je do zera do roku 2070. OCHRONA ŚRODOWISKA W INTERNECIE Co robi Unia Europejska, aby chronić środowisko, czym jest zintegrowana polityka produktowa i jak uzyskać etykietę ekologiczną? Odpowiedzi na te pytania i nie tylko można znaleźć na stronie internetowej DG ds. Środowiska: ec.europa.eu/environment/index_en.htm UWAGA PRAWNA Komisja Europejska ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki wykorzystania informacji zawartych w tej publikacji, ani za pomyłki, które mogły się pojawić, mimo starannego przygotowania i kontroli podczas drukowania publikacji. Wydrukowano na papierze z recyklingu, wyróżnionym odznaką ekologiczną UE dla papieru graficznego (ec.europa.eu/environment/ecolabel) Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2009 ISSN 1725-9800 Wspólnoty Europejskie, 2009 Powielanie dozwolone, pod warunkiem podania źródła Wydrukowano w Belgii www.ec.europa.eu/environment/news/efe/index_pl.htm INFORMACJE OD REDAKCJI Przyroda dla Europejczyków jest kwartalnikiem publikowanym przez Dyrekcję ds. Środowiska Komisji Europejskiej. Czasopismo jest dostępne w języku angielskim, francuskim, niemieckim, włoskim, hiszpańskim, polskim i greckim. Prenumerata jest bezpłatna. Subskrypcji można dokonać na stronie internetowej pod adresem: ec.europa.eu/environment/mailingregistration/main/mailing_reg.cfm Redaktor naczelny: Carina Vopel Koordynator: Jonathan Murphy Aby uzyskać więcej informacji prosimy skontaktować się z Działem Komunikacji: Faks: +32 2(0) 29-86327 Informacje i dokumenty: ec.europa.eu/environment/env-informa/ Strona internetowa Przyrody dla Europejczyków: ec.europa.eu/environment/news/efe/index.htm Dodatek 2009 Przyroda dla DEuropejczyków od atek Zielony Tydzień 2009 Zmiany klimatyczne: Działanie i dostosowanie Okładka: Wspólnoty Europejskie SPIS TREŚCI [ DODATEK 2009: WARTOŚĆ NASZYCH EKOSYSTEMÓW 2009 ] 03 Droga do Kopenhagi Działanie i dostosowanie 04 Unijny pakiet klimatyczno-energetyczny Ambitne cele motorem działania 05 Zmiany klimatu w kontekście naukowym Korelowanie polityki z zaobserwowanymi zmianami 06 Kopenhaga a stosunki międzynarodowe Globalne wyzwania wymagają współdziałania 07 Bioróżnorodność a zmiany klimatyczne Aby przyroda nadal była naszym sojusznikiem 08 Wizja roku 2050 Ku zielonej gospodarce 10 Zmiany klimatu a bezpieczeństwo Wojna bez sił zbrojnych 11 Niedobór wody Wysycha źródło życia 12 Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla Czasowe ograniczenia masowego zastosowania technologii CCS 13 Wizja roku 2050 Korzyści ze współpracy z przyrodą 14 Zielony Tydzień 2009 wystawa i imprezy towarzyszące Zielone opowieści 16 Doroczne nagrody LIFE Uznanie dla najlepszych projektów w programie LIFE
TBrisco Działanie i dostosowanie Droga do Kopenhagi Uczestnicy Zielonego Tygodnia 2009 nazwali zmiany klimatu największym wyzwaniem dla ludzkości i najważniejszym tematem wszechczasów. W większości zgodzili się, że bieżący rok będzie miał kardynalne znaczenie dla walki z globalnym ociepleniem i wezwali do zawarcia podczas kopenhaskiej konferencji klimatycznej ONZ międzynarodowego porozumienia, wyznaczającego ambitny cel niedopuszczenia do przyrostu temperatury na świecie o więcej niż 2 C. 03 Zarówno podczas rozpoczęcia, jak i zakończenia Zielonego Tygodnia wielokrotnie mówiono o zaplanowanej na grudzień w Kopenhadze konferencji klimatycznej. Wielu uczestników chwaliło wysiłki UE w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu, a szczególnie pakiet klimatyczno-energetyczny z 2008 r. Komisarz Dimas zaznaczył, że pozostałe kraje rozwinięte powinny dorównać Wspólnocie, która podjęła zobowiązanie redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20% w porównaniu z poziomem z roku 1990, a nawet zwiększy ten wskaźnik do 30%, jeśli inne kraje zobowiążą się do porównywalnych redukcji. Przewodniczący Barroso potwierdził, że zawarte w przyjętym pakiecie cele energetyczne i środowiskowe wyznaczają kierunek dla reszty świata. UE daje dobry przykład, uwzględniając zmiany klimatu we wszystkich obszarach swej polityki i prowadząc Europę ku niskoemisyjnej przyszłości. Stwierdzając, że działalność aktualnej kadencji Komisji była w znacznym stopniu zdeterminowana zagadnieniami zmian klimatu, przewidywał, że tak samo będzie w następnej kadencji. Propozycje międzynarodowe Prof. Wang Yi z Chińskiej Akademii Nauk mówił o staraniach podejmowanych przez Chiny, aby rozwój kraju odbywał się przy niskiej emisji CO 2. Stwierdził jednak, że porozumienia w Kopenhadze nie da się zawrzeć bez zmian w polityce, nakładów finansowych i transferu technologii ze strony krajów rozwiniętych. Zgadzając się ze szwedzkim ministrem ds. środowiska Andreasem Carlgrenem, iż nie można dopuscić do niepowodzenia Kopenhagi dodał, iż kraje rozwinięte i rozwijające się płyną jednym okrętem, ale w różnych kabinach. Chiny rozwijają własny model i zmierzają odrębną drogą do niskoemisyjnej przyszłości. Festus Mogae, specjalny wysłannik ONZ ds. zmian klimatu, przekazał uczestnikom przemyślenia Sekretarza Generalnego Narodów Zjednoczonych, Ban Ki-moona. Podkreślił znaczenie wypracowania takiego porozumienia, które będzie do przyjęcia nie tylko dla głów państw i szefów rządów grupy G8 czy Forum Największych Gospodarek (Major Economies Forum, MEF), lecz także dla ubogich tego świata milczącej większości, która na tego rodzaju forach nie jest reprezentowana. Wyrażono także uznanie dla podjętego przez nową administrację USA zobowiązania do redukcji emisji, choć tylko o 17% poniżej poziomu z 2005 r., oraz dla podobnych inicjatyw podejmowanych przez inne kraje wysoko rozwinięte, takie jak Australia i Japonia. Zielony wzrost gospodarczy Wielu prelegentów w kryzysie gospodarczym upatrywało sposobności do tworzenia czystych technologii i nowych miejsc pracy. Steve Fludder, wiceprezes firmy GE Ecomagination, wskazał na konieczność jasnego stawiania sprawy i stabilności. Kiedy dla przedsiębiorstw jasny będzie kierunek zmian, automatycznie dostosują się do nowych wymogów rynkowych. Tony Long z organizacji WWF podkreślił potencjalne możliwości zielonego wzrostu gospodarczego, wzywając rządy do znalezienia funduszy na walkę z globalnym ociepleniem. Ubolewał nad opóźnieniami w transferze technologii do krajów rozwijających się, przewidując, że osiągnięcie zakładanej redukcji emisji o 30% będzie kosztować szacunkowo 130 mld EUR ułamek sumy, jaką ostatnio wydano na wspomożenie światowej gospodarki w kryzysie, odpowiadający wielkością obecnemuogólnoświatowemu budżetowi pomocy zagranicznej. Kopenhaga musi przejść do historii jako punkt zwrotny, w którym świat zmienił kierunek Komisarz Dimas zakończył debatę przypominając, jak pilną sprawą jest wypracowanie przełomu jeszcze przed grudniem, aby zapewnić zawarcie międzynarodowego porozumienia w duńskiej stolicy. Kopenhaga musi przejść do historii jako punkt zwrotny, w którym świat zmienił kierunek uzgadniając cele i działania na tyle ambitne, aby odwrócić groźne zmiany klimatyczne stwierdził. Dyrekcja Generalna ds. Środowiska strona dot. przyszłości zmian klimatycznych ec.europa.eu/environment/climat/future_ action.htm Międzyrządowy Zespół ONZ ds. Zmian Klimatu www.ipcc.ch ENVIRONMENT FOR EUROPEANS [ SUPPLEMENT 2009 ]
04 Unijny pakiet klimatyczno-energetyczny Ambitne cele motorem działania istockphoto UE stała się światowym liderem w zwalczaniu zmian klimatu i dążeniu do bezpieczeństwa energetycznego, ustanawiając w grudniu 2008 r. pakiet klimatyczno-energetyczny. Uzgodniony przez państwa członkowskie i Parlament Europejski w okresie krótszym niż rok, pakiet jasno określa cele do osiągnięcia przed końcem kolejnego dziesięciolecia. Zręb pakietu stanowią trzy nadrzędne cele na rok 2020: redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., poprawa energooszczędności o 20% oraz pozyskanie 20% energii ze źródeł odnawialnych. Podczas jednej z sesji Zielonego Tygodnia uczestnikom przypomniano o celu przekrojowym, jakim jest powstrzymanie groźnych zmian klimatu poprzez zapobieżenie wzrostowi globalnych temperatur o więcej niż 2 C powyżej poziomów notowanych przed epoką przemysłową. UE podjęła zobowiązanie redukcji emisji o 20%, a nawet 30%, jeśli reszta świata wypracuje ambitne i zadowalające porozumienie podczas grudniowej konferencji klimatycznej ONZ w Kopenhadze. Jos Delbeke, zastępca dyrektora generalnego ds. środowiska w Komisji Europejskiej, stwierdził, że istnieją dziś technologie umożliwiające całemu światu redukcję emisji rzędu 30%. System handlu emisjami Zasadniczym elementem pakietu jest wzmocnienie unijnego systemu handlu emisjami (SHE) na okres 2013 2020 i w dalszej perspektywie. Unijny SHE to największe takie przedsięwzięcie na świecie, a przy tym pierwsze o charakterze międzynarodowym. Yvon Slingenberg, kierująca działem SHE w Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska, twierdzi, że UE pragnie do swojego systemu dołączyć inne kraje rozwijające własne systemy ograniczeń i handlu szkodliwymi emisjami, aby stworzyć globalny rynek emisji. SHE określa górną granicę łącznych emisji dla ok. 11 tys. instalacji przemysłowych. W ramach tego ograniczenia podmioty mogą kupować i sprzedawać limity emisji, a taka elastyczność zapewnia możliwość ich redukowania najmniejszym kosztem. SHE po zmianach wydłuża okres handlu z pięciu do ośmiu lat i zastępuje dotychczasowe limity krajowe jednym ograniczeniem dla całej UE, którego poziom będzie dorocznie obniżany (docelowo do 21% poniżej stanu z 2005 r. w 2020 r.). Zmniejsza także udział limitów, które przedsiębiorstwa będą musiały kupić (na aukcjach), z aktualnych 4% do ponad połowy w roku 2013. Proporcja ta będzie się co roku zwiększać, dążąc do objęcia aukcjami całości emisji do roku 2027. Małe źródła emisji Choć uwaga opinii publicznej skupia się na największych emitentach gazów cieplarnianych działających w ramach SHE, ok. 60% emisji w UE pochodzi z mniejszych firm aktywnych w sektorach nieobjętych tym systemem, takich jak transport czy rolnictwo, a także gospodarstwa domowe i inne budynki, co zauważył Stefaan Vergote, zastępca kierownika działu energii i środowiska w Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska. Założenie jest takie, że do 2020 r. należy zmniejszyć nieobjęte systemem handlu emisje nawet o 10% poniżej poziomu z roku 2005. Każde państwo członkowskie UE przyjęło wiążący, docelowy poziom emisji określony z uwzględnieniem jego stanu zamożności, kraje uboższe potraktowano zatem ulgowo. Istnieją dziś technologie umożliwiające całemu światu redukcję emisji rzędu 30% Cel pozyskania 20% zużywanej w UE energii ze źródeł odnawialnych do 2020 r. również zostanie osiągnięty poprzez określenie krajowych poziomów docelowych, w przedziale od 10% dla Malty do 49% dla Szwecji. Do 2020 r. w sektorze transportowym wszystkie państwa członkowskie będą musiały dojść do poziomu 10% paliw odnawialnych, takich jak wodór, biopaliwa czy zielony napęd elektryczny w pojazdach. Dopuszcza się wyłącznie biopaliwa spełniające określone kryteria oddziaływania na środowisko. Pakiet klimatyczno-energetyczny określa także podstawy opracowania i wdrożenia technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (ang. carbon capture and storage, CCS) poprzez uchwalenie dyrektywy tworzącej jasne ramy prawne dla ich bezpiecznego stosowania. Akcja klimatyczna UE ec.europa.eu/environment/climat/climate_action.htm
Zmiany klimatu w kontekście naukowym Korelowanie polityki z zaobserwowanymi zmianami Choć nie ma już wątpliwości co do faktu zmian klimatycznych, nadal nie ma pewności co do ich potencjalnych skutków ani właściwych sposobów zajęcia się tym problem. Według najnowszych ustaleń naukowych już teraz musimy podjąć działania, aby przesilenie globalnych emisji nastąpiło przed rokiem 2020. Europa odgrywa znaczącą rolę w finansowaniu badań klimatycznych, a wkrótce zwiększy swój wkład za pośrednictwem Europejskiej Agencji Kosmicznej (EAK). 05 Przemawiając na sesji Zielonego Tygodnia poświęconej klimatologii, prof. Jean-Pascal van Ypersele, wiceprzewodniczący Międzyrządowego Zespołu ONZ ds. Zmian Klimatu (IPCC), przypomniał zgromadzonym, że właśnie jego zespół jest najodpowiedniejszym źródłem naukowej informacji o zmianach klimatycznych. Misją IPCC jest przesiewanie ogromnej ilości recenzowanych przez innych naukowców materiałów z badań nad klimatem w celu wyodrębnienia ogólnych prawidłowości, a następnie spożytkowanie wyłaniającego się z nich obrazu do tworzenia stabilnej podstawy do prognozowania zmian klimatu, jako pomocy w kreowaniu polityki na całym świecie. Luki w wiedzy istockphoto Van Ypersele podkreślił, że nadal nie ma naukowej pewności, jak dokładnie wygląda korelacja między emisjami gazów cieplarnianych a globalnym przyrostem temperatury. Zasugerował także, że według IPCC po 13 latach od powołania zespołu podstawa unijnego pakietu klimatycznego, czyli założenie niedopuszczenia do wzrostu temperatury o więcej niż 2 C, może wymagać zrewidowania. Dwóch rzeczy był jednak pewien: Decydenci nadal nie doceniają zakresu zmian klimatu i nadal nie wiemy wielu rzeczy o działaniu jego mechanizmów. Malte Meinshausen z Poczdamskiego Instytutu Badań nad Oddziaływaniem Klimatu mówił o konieczności dalszych działań adaptacyjnych. Przypomniał, że jeśli przyrost temperatur ma być ograniczony do 2 C, w latach 2000 2050 nie możemy wyemitować więcej niż bilion ton gazów węglowych. Jedna trzecia tej ilości została jednak wyemitowana w ciągu ostatnich dziewięciu lat. Podkreślił, jak ważna jest stała świadomość tego budżetu emisji. Dlatego też zalecił, aby decydenci przyspieszyli prace nad redukcją globalnych emisji. Przesilenie tych emisji, czyli przejście od trendu wzrostowego do spadkowego, musi nastąpić do roku 2015, najpóźniej do 2020, w przeciwnym razie koszt uzyskania jeszcze większych redukcji w następnych latach przed 2050 może okazać się zaporowy. Mapy zmian Christiane Schmullius z Uniwersytetu w Jenie (Niemcy) podkreśliła znaczenie obserwacji Ziemi i tworzenia wysokiej jakości map, niezbędnych do oceny zmian w pokrywie lądowej i poziomie wód morskich. Wskazała na rolę, jaką powinna odegrać Europejska Agencja Kosmiczna, będąca światowym liderem w monitoringu zmiennych klimatycznych, prowadzonym za pośrednictwem jej satelitów oraz przy użyciu archiwum obrazów i danych gromadzonych od roku 1991. Kolejny krok to wystrzelenie satelitów Sentinel w 2011 r. w ramach prowadzonego przez agencję programu Globalnego Monitoringu na rzecz Środowiska i Bezpieczeństwa, Decydenci nadal nie doceniają zakresu zmian klimatu który ma dostarczać odpowiedzi na pytania zespołu IPCC i innych misji naukowych. Zasadnicze znaczenie mają dalsze badania nad skutkami różnych scenariuszy zmian i rozwiązań, a także nad zachowaniem samego klimatu, stwierdził van Ypersele i dodał, że byłoby dużym błędem ze strony decydentów zadowolenie się aktualnym stanem badań. Dlatego tak ważny jest program badawczy Komisji Europejskiej FP7, z budżetem bliskim 10 mld EUR na badania nad zmianami klimatu. Wszyscy uczestnicy panelu zgodzili się, że skuteczne propagowanie ustaleń naukowych może być pomocne w edukowaniu opinii publicznej i zachęcaniu jej do wywierania presji na polityków i decydentów, aby podejmowali właściwe działania. Badania UE nad zmianami klimatu Od 2003 r.: ponad 139 projektów i 570 mln EUR finansowania Przedmiot badań: prognozowanie, lodowce, wylesianie, zakwaszenie oceanów Gromadzenie danych o zmianach klimatu usprawnią satelity EAK Strona IPCC www.ipcc.ch Działalność EAK www.esa.int/specials/operations/sem98z8l6ve_0.html
06 Kopenhaga a stosunki międzynarodowe istockphoto Globalne wyzwania wymagają współdziałania Chiny i USA to dwaj najwięksi na świecie emitenci gazów cieplarnianych, i to właśnie ich stanowiska będą miały kluczowe znaczenie dla sukcesu nowego globalnego porozumienia dotyczącego przeciwdziałania zmianom klimatu. Kwestią, na której skupili się prelegenci z USA, Chin i UE podczas debaty podjętej w ramach Zielonego Tygodnia 2009, było pytanie, czy te trzy bloki mają wspólne czy też sprzeczne interesy, jeśli chodzi o zmaganie się ze zmianami klimatu. Niektórzy z mówców sugerowali, że UE i USA rywalizują między sobą o współpracę z Chinami w tej dziedzinie. Amerykańska negocjatorka Taiya Smith zauważyła, że podczas ważnej konferencji ONZ poświęconej zmianom klimatu, która odbyła się w marcu w Bonn, wiodący negocjator tych zagadnień z jej kraju przebywał w Pekinie, i zasugerowała, że jest to powód do zmartwienia dla UE. Duński ekspert Michael Starbaek Christensen odparł, że Stany Zjednoczone powinny stawiać sobie ambitniejsze cele w walce ze zmianami klimatycznymi, i być może wygodniej czują się w towarzystwie innego wielkiego emitenta Chin. Węgiel kamienny nadal preferowany Profesor Wang Yi, doradca chińskiego rządu, przyznał, że w jego kraju co tydzień otwiera się średnio dwie nowe elektrownie węglowe. Stwierdził, że ma to zasadnicze znaczenie dla zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na energię oraz że jego kraj posiada olbrzymie rezerwy węgla. Dodał jednak, że Chiny prowadzą prace nad nowymi technologiami, takimi jak wychwytywanie CO 2 czy metody zwiększania wydajności energetycznej oraz że przekroczyły wyznaczone cele w zakresie odnawialnych źródeł energii o 400% i w czasie ostatnich trzech lat zmniejszyły zużycie energii w przeliczeniu na PKB o 10%. Zaznaczył, że wszystkie strony muszą zredukować emisje, a jeśli UE zamierza odgrywać w tym procesie wiodącą rolę, jej wkład powinien być większy. Bez względu na to, jak bardzo Europa będzie się starać zmniejszyć poziom emisji, jej wysiłki będą bez znaczenia, jeśli USA i kraje rozwijające się nie odegrają przypadającej im roli W czasie ostatnich dwóch lat nastąpiła znacząca zmiana w stosunku Chin do globalnego ocieplenia, przyznał prelegent z USA. Co więcej, jego kraj poczynił wielkie postępy w zawieraniu z Chinami porozumień umożliwiających dzielenie się technologią. Uczestnicy przyjęli z zadowoleniem nową, pozytywną postawę administracji USA, ostrzegli jednak, że przed amerykańską ustawą o czystej energii i bezpieczeństwie stoi jeszcze wiele przeszkód. Choć akt ten ma na celu zredukowanie emisji gazów cieplarnianych o 17% do 2020 r. w stosunku do poziomu roku 2005, to 85% uprawnień do emisji zostanie rozdanych bezpłatnie w ramach aktualnie obowiązujących planów. Brak planu B USA były krytykowane za przekonanie, że nie ma konieczności zawarcia ostatecznego porozumienia w Kopenhadze, natomiast Unii zarzucono, że w niewystarczającym stopniu przyjęła rolę lidera. Jednak Rosario Bento Pais z Komisji Europejskiej stwierdziła, że jak dotąd jedynie UE przedłożyła ambitne propozycje w procesie negocjacji, podejmując jednostronne zobowiązanie redukcji emisji o 20% poniżej poziomu z 1990 r. do roku 2020. Redukcja ta zostanie zwiększona nawet do 30% w kontekście międzynarodowego porozumienia, na podstawie którego wszystkie kraje zobowiążą się do wniesienia sprawiedliwego wkładu w ograniczenie globalnych emisji. UE wysuwa także propozycje pomocy krajom rozwijającym się w działaniach na rzecz redukcji emisji poprzez zachęty do osiągnięcia wyznaczonych poziomów redukcji w określonych sektorach. Europoseł Theodoros Skylakakis stwierdził, że prowadzoną przez UE politykę egzekwowania płatności od podmiotu zanieczyszczającego środowisko należy przyjąć w skali globalnej, jeśli świat ma się zbliżyć do stanu, który według naukowców jest konieczny do przeciwdziałania globalnemu ociepleniu. Globalne ocieplenie to wada rynku, która wymaga rynkowego rozwiązania umożliwiającego stworzenie nowej technologii o zasadniczym znaczeniu dla usunięcia tejże wady, skonstatował Skylakakis. Dodał, że bez względu na to, jak bardzo Europa będzie się starać zmniejszyć poziom emisji, jej wysiłki będą bez znaczenia, jeśli USA i kraje rozwijające się nie odegrają przypadającej im roli. Kampania UE na rzecz zmian klimatu ec.europa.eu/environment/climat/campaign/ index_en.htm Konferencja ONZ w Kopenhadze w sprawie zmian klimatu en.cop15.dk
istockphoto Bioróżnorodność a zmiany klimatyczne Aby przyroda nadal była naszym sojusznikiem Doskonałą ochronę wobec zmian klimatu zapewniają zdrowe ekosystemy, jednak ze względu na działalność człowieka stan wielu z nich jest opłakany, a w miarę dalszego ocieplania planety będzie się jeszcze pogarszał. Jednym z rozwiązań jest opracowanie skutecznej polityki zapobiegania zmianom klimatycznym i stratom w zakresie różnorodności biologicznej. 07 Zmiany klimatu stanowią poważne zagrożenie dla gatunków i siedlisk na całym świecie. Podczas odbytego w ramach Zielonego Tygodnia 2009 seminarium poświęconego zmianom klimatycznym w kontekście bioróżnorodności, Jeff McNeely, główny specjalista ds. badań w Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) i członek Międzynarodowego Panelu ONZ ds. Zrównoważonej Gospodarki Zasobami Naturalnymi (International Panel for Sustainable Resource Management), stwierdził, że problemem tym należy zająć się już dziś. Najlepszym i najmniej kosztownym sposobem zapobiegania problemom klimatycznym lub adaptacji do ich skutków jest zachowanie zdrowych ekosystemów Już teraz tracimy gatunki, obumiera rafa koralowa w związku z coraz większym zakwaszeniem oceanów i podnoszącym się poziomem mórz, który pozbawia ludzi domostw w Bangladeszu i wielu innych miejscach zauważył. W jego ocenie najlepszym i najmniej kosztownym sposobem zapobiegania problemom klimatycznym lub adaptacji do ich skutków jest zachowanie zdrowych ekosystemów. Mogą one minimalizować szkody wynikające z ekstremalnych zjawisk klimatycznych. Naturalna ochrona Z tą opinią zgadza się Konstantin Kreiser z organizacji BirdLife International. Jego zdaniem szkody spowodowane w 2005 r. w Nowym Orleanie przez huragan Katrina byłyby znacznie mniejsze, gdyby miasto było otoczone zdrowymi lasami mangrowymi. Naturalne systemy, takie jak lasy tropikalne, absorbują połowę gazów cieplarnianych na świecie stwierdził Kreiser. To nasi najlepsi sprzymierzeńcy, staną się jednak naszymi najgorszymi wrogami, jeśli nie zadbamy o nie. Zamiast pochłaniać, mogą zacząć wytwarzać dwutlenek węgla, co miałoby katastrofalne skutki. Z przeprowadzonych przez BirdLife badań nad ptakami europejskimi wynika, że w rezultacie zmian klimatycznych niektóre gatunki będą przemieszczać się na północ lub w wyższe partie gór. O ile część gatunków będzie w stanie się pomyślnie przystosować do nowej sytuacji, o tyle obszar występowania innych znacznie się skurczy. Europa ma doskonałe przepisy dotyczące ochrony przyrody, jednak, zdaniem Kreisera, nie są one odpowiednio wdrażane przez państwa członkowskie. Skrytykował lobby blokujące reformy europejskiej polityki w zakresie rolnictwa i rybołówstwa, stwierdzając, że polityka UE wymaga weryfikacji pod względem zdolności do wspierania żywotności ekosystemów. Środki adaptacyjne Niektóre środki służące adaptacji do zmian klimatu oceniono pozytywnie. Jak zauważyła dr Pam Berry z Instytutu Zmian Środowiskowych Uniwersytetu w Oksfordzie, zielone dachy zapewniają izolację budynków, wychwytują dwutlenek węgla, redukują koncentrację ciepła w tkance miejskiej i zwiększają lokalną bioróżnorodność. Odtworzenie zalewisk w angielskim hrabstwie Lincolnshire to potrójnie korzystna inicjatywa prewencyjna (absorpcja CO 2 ), adaptacyjna (regulacja wód w rzekach) oraz promująca bioróżnorodność. Dr Berry wezwała do wyszukiwania możliwości uzyskania podobnych efektów synergii i ich promowania jako najmniej kosztownych form reakcji na zmiany klimatu. Wskazała też jednak przykłady działań adaptacyjnych, których wpływ na bioróżnorodność okazał się negatywny. Przykładowo, nowy projekt badawczy MACIS wykazał, że sztuczne wytwarzanie śniegu, kompensujące ograniczone opady w europejskich ośrodkach narciarskich, zwiększa zużycie energii i wody, negatywnie oddziałując na miejscową bioróżnorodność. Ladislav Miko, czeski minister ochrony środowiska i moderator seminarium, wezwał odpowiedzialnych za opracowanie polityki w tym zakresie do promowania rozwiązań dających widoki na przeciwdziałanie zmianom klimatu, adaptację do ich skutków i ochronę różnorodności biologicznej. Zgodził się też z ogólnym wnioskiem, że Europa nie osiągnie wyznaczonych celów klimatycznych, jeśli nie okaże wsparcia dla swych ekosystemów i bioróżnorodności. 2010 kluczowy rok dla bioróżnorodności Międzynarodowy Rok Bioróżnorodności Zakończenie tworzenia lądowej części sieci Natura 2000 UE określenie nowych celów w zakresie ochrony bioróżnorodności Dyrekcja Generalna ds. Środowiska strona dot. adaptacji ec.europa.eu/environment/climat/ adaptation/index_en.htm Projekt MACIS www.macis-project.net
08 Wizja roku 2050 Ku zielonej gospodarce Zmiany klimatu, degradacja środowiska i ubóstwo często wydają się problemami nie do przezwyciężenia. Jednak można im skutecznie zaradzić, twierdzą eksperci, którzy podczas Zielonego Tygodnia spróbowali wspólnie wyobrazić sobie świat w roku 2050. Do wymaganych rozwiązań zaliczają szybkie przejście do gospodarki o niskim lub zerowym wzroście, zmniejszenie dynamiki przyrostu ludności oraz zachęcanie ludzi do przyjęcia stylu życia opartego na zasadach zrównoważonego rozwoju. Podczas dwóch sesji pod hasłem Ku zielonej gospodarce reprezentanci różnych kręgów gospodarczych i środowiskowych analizowali wyzwania stojące dziś przed ludzkością. Zgodnie wskazali na konieczność uzmysłowienia sobie faktu, że żyjemy w świecie o ograniczonej ilości zasobów i nie możemy dalej żyć w taki sposób, jak do tej pory. Zakres oddziaływania na środowisko już przekroczył zdolność Ziemi do regeneracji zasobów, a poziom eksploatacji planety podwoił się w ciągu ostatnich 40 lat zaznaczył dr Moustapha Kamal Gueye, reprezentujący dział technologii, przemysłu i ekonomii w Programie Środowiskowym ONZ (UNEP). Co więcej, roczna emisja gazów cieplarnianych jest dziś pięciokrotnie większa od ilości możliwej do zaabsorbowania przez naszą planetę. Inicjatywa Zielonej Gospodarki Wezwał do zmian transformacyjnych w gospodarce i społeczeństwie, przedstawiając przykłady, które powołana przez UNEP Inicjatywa Zielonej Gospodarki podaje jako ekonomiczne uzasadnienie przejścia do zielonej gospodarki. Taki ruch pozwoliłby stworzyć miliony nowych i przyzwoitych miejsc pracy i pomógłby nam zmierzyć się z takimi problemami, jak uzależnienie od węgla, degradacja ekosystemów czy niedobór wody, a także w zwalczaniu ubóstwa. Aktualny kryzys ekonomiczny jest dobrą okazją do ponownego przemyślenia naszej gospodarki, dodał. Na przykład nawet niewielki ułamek z sumy ponad trzech bilionów euro, którymi rządy właśnie wsparły globalną gospodarkę, wypracowałby olbrzymie dywidendy, gdyby zainwestowano go w energię odnawialną. Odnawialna energia stanowi także priorytet dla Jacoba von Uexkülla, założyciela World Future Council. Stwierdził on, że świat wreszcie zaczyna sobie uzmysławiać, iż istnieją granice wzrostu, o czym mówi rozwijana od dziesięcioleci przez Klub Rzymski teoria O ile pojedyncze osoby chętnie przystosują się do zmian w stylu życia, jakie będą dla nas wszystkich niezbędne do roku 2050, o tyle instytucje mogą w tym względzie wykazać znacznie mniej chęci o zagrożeniach wynikających z gwałtownego przyrostu ludności na planecie o ograniczonej ilości zasobów. W celu realizacji wizji odnawialnego świata von Uexkülla do roku 2050 należałoby wprowadzić zmiany we wszystkich sferach naszego życia. Cztery główne obszary to energia odnawialna, gospodarka produktami i odpadami oparta na pełnym recyklingu, zielone miejsca pracy, a także zrównoważone systemy gospodarcze i finansowe zapewniające zasoby dla przyszłych pokoleń. Pilna potrzeba źródeł odnawialnych Najważniejszym elementem jego wizji jest odnawialny świat, w którym 100% energii pochodzi ze źródeł odnawialnych. Wymaga to zastosowania szerokiej gamy czystych technologii: w transporcie ogniw paliwowych i biopaliw wytwarzanych z odpadów, a ogólnie inteligentnych sieci energetycznych i nowych technologii magazynowania energii. Konieczne jest także pozyskiwanie energii w maksymalnym zakresie z lokalnych źródeł odnawialnych. Przejście od paliw kopalnych do źródeł odnawialnych zmieniłoby nasze życie jako jednostki i społeczeństwa na wiele pozytywnych sposobów, stwierdził von Uexküll. Główne korzyści to spowolnienie chaosu klimatycznego i redukcja zanieczyszczeń. Nie byłoby już potrzeby rywalizacji o zasoby ropy i gazu, która leży u źródeł wielu dzisiejszych konfliktów. Ostrzegł jednak, że będzie to możliwe tylko wówczas, gdy nastąpi zdecydowane przejście do odnawialnej energii na masową skalę. Społeczeństwo musi także przejść rewolucję systemu produkcji i gospodarki odpadami, a także mentalności. Musi zniknąć praktyka wyrzucania jednorazowych produktów, a w jej miejsce należy zastosować system cradle-to-cradle w projektowaniu wyrobów, pozwalający na niemal pełne wykorzystanie odpadów. Dodał, że stworzenie milionów nowych, zielonych miejsc pracy w wielu sektorach od energooszczędności przez ekologiczne rolnictwo po przemysł spowodowałoby także zmiany w zachowaniu prowadzące do przemian kulturowych. Ludzie chętnie staliby się zrównoważonymi konsumentami, wybierając styl życia oparty na mniejszej ilości zasobów zamiast nieustająco rozszerzanej oferty form konsumpcji. Uzupełnienie wskaźnika PKB Kilku prelegentów wyraziło opinię, że PKB (produkt krajowy brutto) aktualnie główny wskaźnik postępu gospodarczego do roku 2050 zostanie zastąpiony przez inne wskaźniki. Tak uważa m.in. kierujący programem SCORE! TNO dr Arnold Tukker, który zwrócił uwagę
f eature Wizja roku 2050 09 istockphoto na najnowsze badania wskazujące, że trudno będzie zachować aktualny standard życia bez wprowadzenia daleko idących zmian. Jak zauważył, aby w 2050 r. świat był sprawiedliwy, również w sensie społecznym, a jednocześnie aby ludzie w zamożnych krajach zachowali stosunkowo wysoki poziom dochodów, wartość światowej gospodarki powinna wynosić około 200 bln USD cztery razy więcej niż dziś. Ale aby to osiągnąć, musielibyśmy dziesięciokrotnie zmniejszyć ilość CO 2 i zużycie surowców w gospodarce dodał. Z praktycznego punktu widzenia oznaczałoby to wielkie zmiany w konsumpcji, produkcji i sposobie funkcjonowania gospodarki. Po stronie konsumpcji należy się spodziewać zmian w żywieniu (np. mniej mięsa i nabiału), mobilności, mieszkalnictwie i korzystaniu z wyrobów zużywających energię łącznie powodują one około trzech czwartych oddziaływania gospodarki na naturalne procesy życiowe. Zarówno produkcja, jak i jej wyroby musiałyby być znacznie bardziej energooszczędne. Tukker uważa, że taką dziesięciokrotną redukcję można osiągnąć jedynie przez połączenie nowych technologii i przeorganizowanie całego łańcucha produkcji i konsumpcji. Do 2050 r. wszyscy będziemy musieli nauczyć się żyć tak, aby jak najmniej oddziaływać na środowisko dodał. Jego opinię podzielił dr Peter Victor z York University w Kanadzie, stwierdzając, że do gospodarki należy wbudować systemy naturalne. Tłumaczył, że ograniczenie wzrostu gospodarczego może ułatwić osiągnięcie takich celów, jak niższa emisja gazów cieplarnianych oraz że nawet wiodący ekonomiści kapitalizmu zaczynają się skłaniać do tego poglądu. Pragniemy lepszej przyszłości odpowiednio zaplanowanej, a nie katastrofy stwierdził w konkluzji. Demografia ważny czynnik Dr Ashok Khosla, prezes Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN), opowiedział się za zmniejszeniem dynamiki przyrostu ludności. Sprzyjałoby to zwalczaniu dwóch największych problemów dzisiejszego świata ubóstwa i degradacji środowiska. Zaproponował też tzw. transfer energetyczny do krajów uboższych, czyli zwiększenie dostaw odnawialnych źródeł energii. Kiedy ludzie mają do dyspozycji większą ilość energii, następuje ogromna zmiana w ich zachowaniu, ponieważ mają więcej możliwości zatrudnienia i zdobycia wykształcenia. Lepiej wykształcone kobiety mogą decydować się na urodzenie mniejszej liczby dzieci, co przekłada się na mniej ubóstwa i niższe zużycie zasobów. W jego ocenie zmniejszenie o dwoje liczby dzieci urodzonych przez jedną kobietę oznacza oszczędność w emisji CO 2 rzędu 1700 EUR. Ponadto transfer energetyczny z krajów zamożniejszych do uboższych może spowodować zmniejszenie liczby ludności prognozowanej na rok 2050 z dziewięciu do siedmiu miliardów. Debata zakończyła się optymistyczną konstatacją, że toczą się już Inicjatywa Zielonej Gospodarki UNEP-u stwierdza, że inwestycje w racjonalizację energetyczną budynków w UE i USA stworzyły od 2 mln do 3,5 mln nowych miejsc pracy; prognozuje powstanie do 20 mln miejsc pracy do roku 2030 w sektorze energii odnawialnej; stwierdza, że zamiana 25% podróży lotniczych na dystansach poniżej 750 km na podróże szybką koleją w 2050 r. dałaby oszczędność 5 Gt CO 2 rocznie (aktualnie łączna emisja na świecie to 42 Gt; 1 gigatona = 1 mld ton); przewiduje, że zamiana 25% drogowego przewozu towarów na dystansach powyżej 500 km na przewóz kolejowy pozwoliłaby zaoszczędzić 4 Gt CO 2 na rok. międzynarodowe rozmowy prowadzące do ogólnoświatowego uznania konieczności tworzenia polityki zielonej gospodarki. Uczestnicy ostrzegli jednak, że o ile pojedyncze osoby chętnie przystosują się do zmian w stylu życia, jakie będą dla nas wszystkich niezbędne do roku 2050, o tyle instytucje mogą w tym względzie wykazać znacznie mniej chęci. Komisja Europejska ekonomia środowiskowa ec.europa.eu/environment/enveco/ index.htm Zielona Gospodarka UNEP-u www.unep.org/greeneconomy
10 Zmiany klimatu a bezpieczeństwo Wojna bez sił zbrojnych Zmiany klimatu siłą rzeczy odbijają się na międzynarodowym bezpieczeństwie, szczególnie w rejonach, w których występują już inne problemy. UE zaktualizowała zatem swą strategię bezpieczeństwa, uwzględniając zmiany klimatu, a także stara się uczynić je jednym ze swoich zasadniczych narzędzi w stosunkach międzynarodowych. W niektórych częściach Azji, Afryki oraz Oceanów: Spokojnego i Indyjskiego zmiany klimatu są równie poważnym zagrożeniem dla globalnego bezpieczeństwa, co terroryzm czy broń masowego rażenia. Eksperci przewidują wzrost napięć w rywalizacji o zasoby naturalne, takie jak woda, a także zagrożeń dla rurociągów i elektrowni jądrowych spowodowanych zmianami pogody, ponadto coraz więcej powodzi morskich i nieurodzajów. Z drugiej strony, zmiany klimatu mogą motywować do współpracy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i zapobiegania konfliktom, a także stać się katalizatorem procesu pokojowego. Zmiany klimatu to»czynnik zwielokrotniający zagrożenia«, pogarszający istniejącą sytuację i zwiększający napięcia nawet w rejonach stabilnych istockphoto Uczestnicy konferencji Zielony Tydzień 2009 usłyszeli, że zmiany klimatu to czynnik zwielokrotniający zagrożenia, pogarszający istniejącą sytuację i zwiększający napięcia nawet w rejonach stabilnych. Kraje rozwinięte już zaczynają odczuwać skutki tego zjawiska. Na przykład huragan Katrina w 2005 uszkodził platformy wiertnicze u brzegów Luizjany, co spowodowało skok cen ropy naftowej, natomiast podwyższony poziom wód stworzył zagrożenie dla zapór wodnych. Sektor obronności jest od dawna świadom tego zagrożenia, poważnie podchodzą do niego również rządy, zauważył Nick Mabey z propagującej zrównoważony rozwój organizacji E3G. Zgodził się z innymi uczestnikami, że najlepszym sposobem zmierzenia się z tymi zagrożeniami jest zapanowanie nad zmianami klimatu poprzez natychmiastowe podjęcie działań. W 2007 r. UE uznała wpływ zmian klimatycznych na bezpieczeństwo i zaktualizowała swoją strategię w tym zakresie przez ich uwzględnienie. Identyfikować i inwestować Do potencjalnych rozwiązań zaliczono rozszerzenie politycznej współpracy z Chinami i Indiami, a także poprawę bezpieczeństwa energetycznego przez odejście od paliw kopalnych na rzecz nowych technologii. Europa powinna także przewidywać napięcia w rywalizacji o zasoby naturalne, takie jak woda, i już teraz wypracować nowe porozumienia, np. między krajami afrykańskimi, gdzie 80% rzek przecina granice państw. Zasadniczym elementem strategii musi być identyfikowanie obszarów wysokiego ryzyka i inwestowanie w nie już dziś, aby zwiększyć szansę opanowania napięć i konfliktów, które prawdopodobnie na nich wystąpią. Każdy obszar prowadzonej polityki należy analizować w świetle zmian klimatycznych. Przepisy regulujące rozwój przestrzenny muszą uwzględniać zarówno oddziaływanie budowli na środowisko, jak i przyszłe oddziaływanie środowiska na budowle np. takie jak zagrożenia wynikające dla rosyjskich elektrowni atomowych z topnienia wiecznej zmarzliny. Może zajść potrzeba stworzenia nowych ram prawnych dla takich zagadnień, jak podział wód z rzek przepływających przez wiele krajów oraz spodziewane pogrążenie się w oceanie małych krajów wyspiarskich na Pacyfiku, skąd trzeba będzie przesiedlić miejscową ludność. Pozostają też do rozwiązania kwestie własności wód międzynarodowych otaczających takie kraje już po ich zalaniu. Migranci klimatyczni Aktualnie 98% ofiar klęsk żywiołowych to mieszkańcy krajów rozwijających się. Skutki zmian klimatu będą pogarszać sytuację tych społeczności i prowadzić do migracji głównie krajowej, ale także za granicę. Wymaga to planowania pomocy dla migrantów klimatycznych, w tym zapewnienia dalszego kształcenia, programów migracji tymczasowej, a także poprawy jakości i adaptacji bazy mieszkaniowej. Unijne opracowanie w zakresie adaptacji do zmian klimatu stwierdza, że będą one powodować przepływy migracyjne, a zatem powinny być rozważane w szerszej debacie dotyczącej polityki bezpieczeństwa, rozwojowej i migracyjnej. Biała Księga UE w sprawie zmian klimatu ec.europa.eu/environment/climat/adaptation/index_en.htm Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji www.iom.int Opracowanie Komisji i Rady dotyczące zmian klimatu i bezpieczeństwa międzynarodowego http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/ pressdata/pl/reports/99405.pdf Europejska strategia bezpieczeństwa www.consilium.europa.eu/showpage.aspx?id=266&lang=en
Wysycha źródło życia Niedobór wody 11 Jeśli gazy cieplarniane są winowajcą globalnego ocieplenia to woda jest jego ofiarą. Stanowczo zbyt mało uwagi poświęca się zagadnieniu niedoboru wody. W niektórych częściach Europy brak wody staje się palącym problemem, który prawdopodobnie będzie się pogłębiał w miarę dalszych zmian klimatu. istockphoto Globalne ocieplenie, przyspieszająca urbanizacja i zmiany w wykorzystaniu gruntów powodują niedobory wody na całym świecie. Uczestnicy Zielonego Tygodnia dowiedzieli się, jak różne społeczności na naszym kontynencie próbują radzić sobie z tym problemem. Zasadnicze znaczenie ma lepsza gospodarka gruntami. Jan Pokorny z Czeskiej Akademii Nauk wyjaśnił, jak korzystny wpływ na gospodarkę wodną może mieć zalesianie gruntów: suchy ląd się przegrzewa, natomiast porośnięty roślinnością skuteczniej wykorzystuje wodę, zapewnia większą bioróżnorodność, wchłania dwutlenek węgla, redukuje skutki zmian klimatycznych i zużywa nadmiar energii związany z emisją gazów cieplarnianych. Nawadnianie to podstawa Europejskich rolników często obwinia się za przyczynienie się do powstawania niedoborów wody, jako że zużywają oni na uprawy do 80% jej zasobów. Jednak, jak zauważyła Eugénia Pommaret, przedstawicielka organizacji europejskich rolników Copa-Cogeca, prowadzą oni gospodarkę wodną w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i to ich pierwszych dotykają zmiany zachodzące w w dostępności wody. Obszary polityki związane z dostępnością wody, takie jak rozwój miast i leśnictwo, muszą uwzględniać Jeśli gazy cieplarniane są winowajcą globalnego ocieplenia, woda jest jego ofiarą wpływ tych działalności na rolnictwo. Ograniczenie irygacji pól nie jest właściwym rozwiązaniem, stwierdziła Pommaret, ponieważ to właśnie nawadnianie zapewnia zdrowe plony i żywność, zmniejszając przy tym ryzyko pożarów, erozji gleb oraz utraty rzadkich gatunków zwierząt i roślin. Rolnicy wierzą, że odpowiedź leży w dobrowolnej gospodarce wodnej opartej na zachętach, a także we wsparciu w postaci innowacji i nowych technologii. Gospodarka wodna Poruszono także temat zarządzania zasobami wody na świecie. Przykładowo, Agencja Rozwoju Wschodnich Salonik w Grecji opracowała politykę wodną dla basenu rzeki Anthemounta przy udziale projektu LIFE Water Agenda. Pierwszym krokiem było określenie lokalizacji, ilości i jakości wody oraz kosztów zapewnienia wystarczających dostaw i sposobu ich kompensowania. Następnie partnerzy opracowali politykę na podstawie zasad określonych w Agendzie 21 oraz Ramowej Dyrektywie Wodnej, dając przy tym możliwość zapoznania się ze sposobem, w jaki woda jest pożytkowana. Polityka ta pokazuje, że do 2020 r. możliwe jest uzyskanie równowagi między podażą i popytem, poprzez zmianę nawyków i budowę dobrej infrastruktury. Jej wyniki wykorzystano do zaangażowania lokalnej społeczności i stworzenia rady odpowiedzialnej za basen rzeki. Klimat półsuchy występujący na Cyprze i Malcie spra- wia, że na obszarach tych wskaźnik wody dostępnej na jednego mieszkańca jest najniższy w całej UE. Nawadnianie upraw pochłania ponad dwie trzecie wody, a jedną czwartą zużywają gospodarstwa domowe i turystyka. Krótkoterminowym rozwiązaniem były dotąd ograniczenia nałożone na rolnictwo, w tym kary za przekroczenie limitów, przy priorytetowym traktowaniu gospodarstw domowych i turystyki. Skutki niedoboru wody Słowacja: opady przemieściły się w regiony górskie z nizin, gdzie woda potrzebna jest do upraw. Cypr: w 2008 r. zmuszony był do kosztownego importu wody z Grecji. Kalifornia: wysychające delty rzeczne, niski poziom w zbiornikach retencyjnych i susze zmuszają stan do ustalenia zasad oszczędzania i recyklingu wody. Tam Doduc z kalifornijskiego Zarządu Zasobów Wodnych opowiadała o wyzwaniach, jakie stoją przed lądemo najwyższym stopniu zmian hydrologicznych na świecie. Zmiany klimatyczne spowodowały, że pomimo zbudowania 1200 zapór, Kalifornia ma nadal zasadniczy problem ze zrównoważonym zużyciem wody. Dużym krokiem naprzód było zawarcie w lutym porozumienia o uruchomieniu programu recyklingu wody w tym stanie. Dyrekcja Generalna ds. Środowiska strona dot. wody http://ec.europa.eu/environment/water/ index_en.htm Projekt LIFE Water Agenda www.lifewateragenda.org
12 Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla Czasowe ograniczenia masowego zastosowania technologii CCS Wychwytywanie i składowanie CO 2 (ang. carbon capture and storage, CCS) może odegrać znaczącą rolę w przeciwdziałaniu emisji gazów cieplarnianych. Technologia ta jest jednak kosztowna, wymaga dopracowania i wdrożenia w skali ogólnoświatowej do 2050 r., aby zrealizować aktualne cele w zakresie przeciwdziałania emisji. Europa ma plany realizacji 12 pokazowych projektów CCS, a także jednego we współpracy z Chinami. Bellona/Prosjektlab Paliwa kopalne, takie jak węgiel kamienny czy gaz ziemny, będą w nadchodzących dziesięcioleciach nadal stanowić znaczące źródło energii zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i w gospodarkach wschodzących, zgodnie orzekli uczestnicy odbytej w ramach Zielonego Tygodnia 2009 debaty dotyczącej CCS. W Europie planuje się wybudowanie ok. 50 nowych elektrowni węglowych. Tymczasem w Chinach, które zużywają najwięcej węgla na świecie, co kilka dni oddaje się do użytku nowe bloki energetyczne zasilane tym surowcem o mocy średnio 500 MW. Co to jest CCS? Technologia ta wychwytuje CO 2 wydzielany w procesach spalania w różnych sektorach przemysłu, szczególnie przy wytwarzaniu energii elektrycznej poprzez spalanie węgla kamiennego i gazu ziemnego. Wychwycony CO 2 zostaje następnie umieszczony w bezpiecznych, podziemnych miejscach składowania. UE upatruje w metodzie CCS jednej z wielu technologii potencjalnie służących znaczącej redukcji emisji. Nowa dyrektywa CCS, stanowiąca część przyjętego w roku 2009 unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego, ma na celu stworzenie ram prawnych dla przyjaznego dla środowiska stosowania tej technologii. Ambitny harmonogram Harmonogramy wdrażania technologii CCS są bardzo ambitne. Komisja Europejska oczekuje, że do 2015 r. zostanie uruchomionych 12 pokazowych instalacji o komercyjnej mocy przerobowej. Kraje grupy G8 wezwały do powszechnego wdrożenia tej technologii do roku 2020. Według członka Komisji Piotra Tuleja unijne projekty będą musiały wykazać się znacznym stopniem innowacyjności, a przy tym być finansowo realne. Zaznaczył, że zostaną ogłoszone dwa zaproszenia do składania ofert na ich realizację: w grudniu 2011 i w grudniu 2014 r. ich celem będzie przetestowanie kilku rodzajów technologii CCS w różnych lokalizacjach na terenie Europy. Wybrane ostatecznie projekty będą podlegać akceptacji państw członkowskich, a przy tym będą musiały wychwytywać co najmniej 85% wytwarzanego CO 2. Operatorzy takich instalacji muszą zobowiązać się do dzielenia się nabytą wiedzą. Tulej przyznał, że występują niedobory we współfinansowaniu 12 pokazowych projektów CCS. Stwierdził jednak, że UE wyasygnowała już 300 mln bezpłatnych uprawnień do emisji w ramach rezerwy dla nowych podmiotów uczestniczących w unijnym systemie handlu emisjami, zarówno dla tych, jak i innych inwestycji demonstrujących innowacyjne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Współpraca technologiczna z Chinami UE promuje technologie CCS oraz redukujące emisję CO 2 także na arenie międzynarodowej, poinformował członek Komisji Stefan Agne. Głównym adresatem prowadzonej przez Komisję w krajach rozwijających się akcji informacyjnej są Chiny. Państwo to wspólnie z UE planuje budowę pokazowej instalacji CCS. Jednakże w celu pokrycia kosztów jej realizacji może być konieczne połączenie prywatnych i publicznych środków finansowych. UE upatruje w metodzie CCS jednej z wielu technologii potencjalnie służących znaczącej redukcji emisji Wdrażanie technologii CCS musi znacząco przyspieszyć, podkreślił Nick Otter reprezentujący Global CCS Institute, powołany niedawno w Australii w reakcji na wezwanie grupy G8. Musimy przekonać ludzi, że technologia CCS jest bezpieczna dla środowiska, a jej globalne wdrożenie zasadne ekonomicznie, w skali umożliwiającej uzyskanie pożądanych efektów dodał. Otter wskazał na olbrzymie wyzwanie, jakim jest uruchomienie 10 tys. instalacji CCS do roku 2050, czego domaga się Międzynarodowa Agencja Energetyczna. Według agencji, do tego czasu instalacje CCS mogą zapewnić blisko jedną piątą redukcji niezbędnej do zmniejszenia emisji CO 2 o połowę przy rozsądnym poziomie kosztów w samym tylko sektorze energetycznym i przemysłowym. Dyrekcja Generalna ds. Środowiska strona dot. CCS ec.europa.eu/environment/climat/ccs/index_en.htm Global CCS Institute www.globalccsinstitute.com
Wizja roku 2050 13 Korzyści ze współpracy z przyrodą Zdrowe ekosystemy zapewniają niezbędne dobra i usługi, które mogą nam pomóc w zwalczaniu przyczyn zmian klimatycznych i dostosowaniu się do ich skutków. Jednakże niewłaściwa gospodarka obszarami przyrody może zwiększyć emisję gazów cieplarnianych i zagrozić bioróżnorodności. Uczestnicy sesji Zielonego Tygodnia, debatujący nad wizją do roku 2050, podkreślili konieczność ścisłej współpracy z przyrodą, zwłaszcza w zakresie ochrony lasów i gleb. Szacuje się, że 8% emisji powodują torfowiska. Gleba torfowa jest stabilna tylko wtedy, gdy jest nawodniona zaznaczyła Annette Freibauer z Federalnego Instytutu Badań nad Obszarami wynikającego z wysiłków rządów na całym świecie, aby znaleźć nowe grunty pod uprawy i produkcję żywności. Wskazał także na trudności z równoważeniem globalnego wolnego handlu, Zrozumienie roli ekosystemów w regulacji klimatu jest nieodzowne do zrozumienia samych zmian klimatycznych, stwierdzili Barney Dickson, kierujący Programem Środowiskowym ONZ (UNEP) w zakresie zmian klimatu i bioróżnorodności, oraz Jan Plesnik z czeskiej Agencji Ochrony Przyrody i Krajobrazu. Przytoczono przykład dotychczasowych wylesień, które w krajach rozwiniętych w połączeniu ze zmianą wykorzystania gruntów spowodowały szacunkowo 20% łącznych emisji gazów cieplarnianych. Po wycięciu drzew gleba wydziela duże ilości takich gazów. Zachodzi zatem pilna potrzeba zapewnienia ochrony istniejącym lasom. Dlatego tak ważny jest program ONZ REDD, badający sposoby redukcji emisji wynikających z wylesienia i degradacji gruntów w krajach rozwijających się. Biowęgiel nowy sposób zwalczania zmian klimatu Biowęgiel (ang. biochar) to substancja powstająca w wyniku beztlenowego rozkładu termicznego biomasy. Jeden z wielu naturalnych procesów, który zamienia węgiel gazowy z atmosfery w stałą postać węgla (CCS). Odpady unijnego rolnictwa potencjalnie można zamienić na 100 mln ton biowęgla rocznie, wymaga to jednak dalszych badań. istockphoto Niewłaściwa gospodarka obszarami przyrody może zwiększyć emisję gazów cieplarnianych i zagrozić bioróżnorodności Wiejskimi, Lasami i Łowiskami (Thünen- Institut) w Niemczech a zatem wysychając traci węgiel. Odnawiając torfowiska natychmiast redukuje się emisję gazów cieplarnianych. Upomniała ona decydentów i przemysłowców, aby nie widzieli gleby jedynie jako miejsca produkcji biomasy, i wezwała do badania potencjału wszystkich gruntów (w tym zurbanizowanych) w zakresie wychwytywania lub redukcji emisji gazów węglowych. Nieunikniony wzrost presji Dickson zauważył, że zmiany klimatu zmuszają ekosystemy do przemieszczania się ku biegunom i w wyższe partie lądu, często z fatalnymi następstwami dla ich zdrowia i usług świadczonych przez nie na rzecz człowieka. Właściwe gospodarowanie może jednak pomóc człowiekowi i przyrodzie w dostosowaniu się do tych zmian. Na przykład w Wietnamie sadzenie namorzyn dla ochrony linii brzegowej okazało się sześciokrotnie tańsze niż utrzymanie systemu wałów, a przy tym zwiększyło bioróżnorodność. Mahendra Shah z Międzynarodowego Instytutu Stosowanej Analizy Systemowej (IIASA) ostrzegał przed zagrożeniami postępującego wylesienia bezpieczeństwa żywnościowego i popytu na bioenergię. Wykorzystanie gruntów rolnych do produkcji biomasy na biopaliwa zmniejszy obszary upraw zapewniających żywność, dodał. Według jego obliczeń, jeśli określane dziś cele w produkcji biopaliw zostaną zrealizowane, to do 2020 r. ryzyko głodu obejmie dodatkowo ok. 140 mln ludzi. To z kolei przyspieszy wylesienie i podwyższy światowe ceny żywności o 30% 50%. Integralność ekosystemów Jan Plesnik podkreślił znaczenie zintegrowanego podejścia do bioróżnorodności i zmian klimatycznych. Opierając się na nowych badaniach stwierdził, że powinniśmy dążyć do zapewnienia zdrowych a nie tylko stabilnych ekosystemów, wspierających dynamiczne procesy adaptacyjne. Można to osiągnąć poprzez elastyczną gospodarkę i ochronę ekologicznej integralności. Zalecił także rozwój korytarzy ekologicznych i siedlisk pomostowych pomiędzy obszarami dzikiej przyrody, aby zapewnić im łączność korzystną dla lokalnej bioróżnorodności. W ochronie przyrody, stwierdził, nie ma rozwiązań uniwersalnych. Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Przyroda i bioróżnorodność ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm Międzynarodowa Inicjatywa na rzecz Biowęgla (International Biochar Initiative) www.biochar-international.org
14 Zielony Tydzień 2009 wystawa i imprezy towarzyszące Zielone opowieści Ponad 60 wystawców wzięło udział w Zielonym Tygodniu 2009, prezentując swoje pomysły, projekty i rozwiązania stosowane w sektorze prywatnym i publicznym. Prezentacje przemysłowe, z zakresu energetyki, rolnictwa, ochrony przyrody i wielu innych sektorów zajęły trzy kondygnacje budynku Charlemagne w Brukseli. Poniżej przedstawiamy kilka wybranych stoisk i eksponatów. Pustynia ogarnia chińską wioskę Longbaoshan, zmuszając jej mieszkańców do porzucenia swej ziemi. Dodatki, dodatki! Picturetank.com Sesje i imprezy towarzyszące wykluczały jakiekolwiek okresy przestoju u uczestników Zielonego Tygodnia. W debacie Miasta przeciw zmianom klimatu wzięli udział dyskutanci z Hamburga i Murcji, natomiast w ramach imprezy Archibiotics architekt środowiska Vincent Callebaut zaprezentował swe wizjonerskie dzieła, w tym pływające miasta dla coraz liczniejszej ludności świata. Uczestnicy mogli też wziąć udział w ceremonii wręczenia nagród za najlepsze projekty LIFE Environment i LIFE Nature za lata 2008 2009 lub zwiedzić Vegetal City wystawę wizji zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, którą zaproponował belgijski architekt Luc Schuiten z Królewskich Muzeów Sztuki i Historii. Na promenadzie Berlaymont obok budynku Charlemagne ustawiono szereg wielkoformatowych fotografii przedstawiających ludzi z różnych zakątków planety, których globalne ocieplenie pozbawiło domostw. Los tych migrantów klimatycznych udokumentowało 10 francuskich fotografów i dziennikarzy zrzeszonych w Kolektywie Argos. Picturetank.com Podnoszenie świadomości ekologicznej Założona w 1994 r. przez senegalskiego inżyniera agronomii organizacja Coren z siedzibą w Brukseli dociera ze swym komunikatem dotyczącym zrównoważonego rozwoju do szkół, samorządów i firm w całej Belgii. Jako podmiot non-profit, Coren przeprowadza audyty środowiskowe zgodne z normami międzynarodowymi, takimi jak EMAS i ISO 14001, a także odwiedza placówki oświatowe, aby uzmysłowić uczniom i nauczycielom, co można zrobić, aby lekcje, styl życia i budynki stały się bardziej przyjazne dla środowiska. Na Malediwach zbudowano sztuczną wyspę dla uchodźców zmuszonych do migracji przez zmiany klimatyczne.
Zielony Tydzień 2009 wystawa i imprezy towarzyszące 15 Wiek głupoty Półtoragodzinny film ma w założeniu szokować widzów, tak aby podjęli działania przeciw zmianom klimatu. Podczas Zielonego Tygodnia pokazano go w ramach tematu Wizja roku 2050. Akcja rozgrywa się w roku 2055, w świecie wyniszczonym globalnym ociepleniem. Film w reżyserii Franny Armstrong łączy elementy fabuły, dokumentu i animacji, przedstawiając refleksje jedynego ocalałego człowieka na świecie archiwisty Pete a Postlethwaite a, który pracuje w muzeum kultury mieszczącym się na Morzu Północnym, gdzie przegląda materiały filmowe autentycznych i fikcyjnych wiadomości z początków XXI wieku. Zastanawia się nad bezmyślnością gatunku, który umiał korzystać, ale nie potrafił chronić, co ilustrują przykłady od nowych indyjskich tanich linii lotniczych po koncerny naftowe prowadzące rabunkową gospodarkę w Nigerii. Wspomina, że skutki zmian klimatu były dla wszystkich ewidentne lodowce cofały się co roku o 10 metrów, a huragan Katrina był najgorszą klęską żywiołową Ameryki i budzi w nas żal, że te ostrzeżenia zignorowano: Mieliśmy cichą zbiorową umowę, że będziemy ignorować zmiany klimatu. Od premiery w marcu film wstrząsa świadomością ludzi i rządów na całym świecie. Producent Wieku głupoty Lizzy Gillett wzięła udział w konferencji za pośrednictwem łączy wideo z Londynu, by odpowiedzieć na pytania uczestników Zielonego Tygodnia. Podkreśliła, że film powstał w oparciu o naukowe prognozy Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC), lecz jego celem jest odwołanie się raczej do emocji widzów, by skłonić ich do natychmiastowego działania: Kopenhaga to nasza ostatnia szansa na wiążące wszystkich porozumienie dotyczące zmian klimatu. Filmowi towarzyszy kampania uświadamiająca pod hasłem Not Stupid ( Nie głupocie ). Ekologia w sieci Sieć Zielonego Pająka (Green Spider Network, GSN) stanowi forum wymiany informacji, pomysłów i dobrych praktyk dla 50 członków z 28 krajów rzeczników ministerstw i agencji ochrony środowiska w Europie. W przyszłym roku, w związku z Międzynarodowym Rokiem Bioróżnorodności, jej działania skupią się na tym zagadnieniu. Stoisko sieci podczas Zielonego Tygodnia poprowadzili przedstawiciele kilku krajów. Niemcy zaprezentowali Dona Cato postać z kreskówki zachęcającej najmłodszych do ekologicznego stylu życia i uświadamiającej im problemy zmian klimatycznych. Elektryczny transport miejski Niewielki samochodzik REVA ładuje się w osiem godzin, osiąga prędkość 80 km/h, mieści dwie osoby dorosłe i dwoje dzieci. Skonstruowany i produkowany w Indiach pojazd w Europie jest dostępny od roku 2003. Cichy i oszczędny, powoduje emisję CO 2 jedynie poprzez elektrownie wytwarzające elektryczność, którą jest napędzany. Baterie litowojonowe zapewniają w nowej wersji użytkowej zasięg do 130 km. Samochód wystawiony przed budynkiem goszczącym konferencję Zielony Tydzień udostępniło Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Pojazdów Elektrycznych Napędzanych Bateriami (znane jako Going Electric ). Ma być również wystawiony w Kopenhadze, gdzie odbędzie się najważniejsza tegoroczna konferencja klimatyczna. Organizatorzy Zielonego Tygodnia korzystali także z samochodu o napędzie hybrydowym, udostępnionego przez koncern Honda, do przewozu uczestników z i na brukselskie lotnisko. Model duński Miniaturowy wiatrak ułatwiał zlokalizowanie stoiska prezentującego model duński przykłady partnerstwa prywatno-publicznego, które z dużym powodzeniem działa w Danii od dwudziestu lat, a aktualnie zostało zaprzężone do propagowania rozwiązań klimatyczno-energetycznych w skali ogólnokrajowej. Wiele takich projektów można zobaczyć w anglojęzycznym internetowym przewodniku po duńskich technologiach energetycznych EnergyMap: od zakładów utylizacji odpadów po nowe zielone budynki, od gospodarstw rolnych czerpiących w całości energię z gazu ziemnego po urządzenia wykorzystujące fale Morza Północnego do wytwarzania energii elektrycznej. TBrisco Wystawa Zielonego Tygodnia 2009 ec.europa.eu/environment/greenweek/ exhibition.html
DOROCZNE NAGRODY LIFE Uznanie dla najlepszych projektów w programie LIFE Program LIFE to forma finansowania przedsięwzięć proekologicznych przez Komisję Europejską. Podczas Zielonego Tygodnia w budynku Charlemagne odbyło się wręczenie nagród LIFE, z udziałem przedstawicieli ośmiu projektów spośród dziesięciu Najlepszych z Najlepszych. Po raz pierwszy oprócz projektów środowiskowych uwzględniono też projekty przyrodnicze. KH-AD-09-S36-PL-C 38 projektów wyróżnionych jako najlepsze oraz dziesięć Najlepszych z Najlepszych ilustruje osiągnięcia programu LIFE w różnych obszarach działalności proekologicznej. Działania niektórych z tegorocznych zwycięskich projektów będą kontynuowane po ich oficjalnym zakończeniu. Projekty środowiskowe Przedstawiono trzy środowiskowe projekty zakwalifikowane do Najlepszych z Najlepszych z Włoch, Luksemburga i Danii. Włoska firma ESD opracowała technologię produkcji drutu stalowego pozwalającą na redukcję zużycia energii o 46% oraz ograniczenie zużycia wody i kwasów, przy obniżeniu ogólnego kosztu wytworzenia wyrobu. Firma Ecosb z Luksemburga wdrożyła nowatorską technologię suszenia płyt produkowanych na bazie drewna, pozwalającą na redukcję o 99% emisji lotnych związków organicznych, a także zaoszczędzenie 10 20% uprzednio wymaganej energii, przy zwiększonej jakości wyrobu. CO 2 ref to duński projekt demonstrujący, że zastosowanie naturalnego czynnika chłodzącego CO 2 w nowej technologii produkcji chłodziarek sklepowych może przynieść znaczne korzyści ekologiczne i ekonomiczne. Pozwala wyeliminować użycie gazu cieplarnianego HFC, zmniejsza zużycie energii o 4%, a koszty utrzymania o 15%. Z technologii tej korzysta już ponad 45 duńskich supermarketów. Projekty przyrodnicze Nagrody otrzymało jeszcze siedem projektów. Zagrożona na Węgrzech żmija łąkowa ma się dziś znacznie lepiej dzięki projektowi Hunvipur, w ramach którego opracowano plany zarządzania gatunkiem i odnowy siedliska (26 ha). Wyhodowano ok. 400 żmij z zaledwie 10 dorosłych osobników, a ich reintrodukcja zostanie przeprowadzona w ramach nowego projektu LIFE+. Warunki rozmnażania i żerowisk zagrożonego pelikana kędzierzawego oraz kormorana małego uległy poprawie w ramach projektu Jezioro Mikri Prespa w Grecji. Takie działania, jak regulacja poziomu wód i przecinka sitowia były także korzystne dla innych ptaków oraz płazów. Uzyskane rezultaty mogą przyczynić się do poprawy sytuacji na przyległych obszarach Albanii. Czteroletni projekt Lintulahdet w Zatoce Fińskiej zaowocował opracowaniem 12 obszarów podmokłych w sieci Natura 2000, w tym odnową ok. 500 ha łąk i mokradeł. Zapewniono sprzyjające warunki dla gatunków żyjących na terenach podmokłych, takich jak ptaki brodzące i wodne, a także poprawiono standard miejscowych obiektów rekreacyjnych. Również w Finlandii odnowiono ok. 6 tys. ha lasów na 33 obszarach sieci Natura 2000 w ramach projektu Lasy Borealne. Główne efekty to przyrost populacji zagrożonych gatunków żyjących na zalesionych torfowiskach, jak np. dzięcioł białogrzbiety. Populacja rysia iberyjskiego w Andaluzji przyrosła o 49% dzięki projektowi Spanish Lince Andalucía. Aktualnie region ten zamieszkuje ok. 200 osobników. Projekt przyczynił się do zwiększenia różnorodności genetycznej i obszaru występowania gatunku, a przy tym okazał się korzystny dla orła cesarskiego oraz siedlisk niskopiennej roślinności górskiej i śródziemnomorskiej. Najlepsze projekty LIFE Environment ec.europa.eu/environment/life/bestprojects/ best2008-2009/index.htm Najlepsze projekty LIFE Nature ec.europa.eu/environment/life/bestprojects/bestnat2007-2008/index.htm