MINISTERSTWO GOSPODARKI

MINISTERSTWO GOSPODARKI PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ WSPIERANIA ELEKTRONICZNEGO HANDLU I USŁUG NA LATA 2009-2010 Warszawa, grudzień 2008 r.

SPIS TREŚCI WSTĘP...3 1. DIAGNOZA OBSZARÓW SŁUśĄCYCH ROZWOJOWI HANDLU I USŁUG ELEKTRONICZNYCH....5 1.1 POZIOM WYKORZYSTANIA IT W PRZEDSIĘBIORSTWACH...5 1.2 HANDEL ELEKTRONICZNY W POLSCE...6 1.3 UśYTKOWNICY INTERNETU JAKO KONSUMENCI...8 1.4 M-COMMERCE...9 1.5 KIERUNKI ZASTOSOWAŃ TECHNIK TELEINFORMATYCZNYCH W HANDLU ELEKTRONICZNYM...9 1.6 ŚWIADOMOŚĆ BIZNESOWYCH ZASTOSOWAŃ IT W MSP...11 1.7 WYKWALIFIKOWANE ZASOBY LUDZKIE...12 1.8 STANDARDY KOMUNIKACJI W OBROCIE ELEKTRONICZNYM...12 1.9 PROBLEMATYKA WYKORZYSTANIA TREŚCI ELEKTRONICZNYCH...14 1.10 INNOWACYJNE PRZEDSIĘBIORSTWA IT...15 1.11 ADMINISTRACJA PUBLICZNA JAKO OTOCZENIE HANDLU ELEKTRONICZNEGO...16 1.12 TRENDY ROZWOJOWE W IT A NOWE USŁUGI ELEKTRONICZNE...17 1.13 ELEKTRONICZNE USŁUGI FINANSOWE JAKO ELEMENT OTOCZENIA HANDLU ELEKTRONICZNEGO 18 1.14 PŁATNOŚCI ELEKTRONICZNE...19 1.15 CHARAKTERYSTYKA RYNKU IT W POLSCE...20 2. ANALIZA SWOT...21 3. INFORMACJA DOTYCZĄCA UDZIELONEGO WSPARCIA W OBSZARZE HANDLU ELEKTRONICZNEGO...24 3.1 PROGRAM NA LATA 2003-2006: TWORZENIE MECHANIZMÓW I STRUKTUR ROZWOJU HANDLU ELEKTRONICZNEGO W POLSCE /ELEKTRONICZNA PLATFORMA WSPOMAGANIA HANDLU - EHANDEL/ 24 3.2 DZIAŁANIA W RAMACH REALIZACJI INICJATYWY WSPÓLNOTOWEJ EQUAL...25 3.3 WSPIERANIE INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ IT PRZEDSIĘBIORSTW SEKTORA MSP...25 3.4 INFORMATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW Z SEKTORA MSP, W SZCZEGÓLNOŚCI WE WCZESNYCH FAZACH ROZWOJU...26 4. STRATEGIA...27 4.1 CEL GŁÓWNY...27 4.2 DOKUMENTY POWIĄZANE...29 4.3 CELE SZCZEGÓŁOWE...32 4.4 STRATEGIA REALIZACJI CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH...33 4.4.1 Cel szczegółowy 1: Promocja korzyści handlu elektronicznego...33 4.4.2 Cel szczegółowy 2: Zwiększenie zaufania do transakcji dokonywanych drogą elektroniczną 35 5. DZIAŁANIA PROGRAMU...36 5.1 DZIAŁANIE 1. PLATFORMA ELEKTRONICZNA WSPIERANIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ...36 5.2 DZIAŁANIE 2. ELEKTRONICZNA BAZA WIEDZY NA TEMAT PRZEPISÓW PRAWA I SPOSOBÓW WSPIERANIA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W POLSCE...41 5.3 DZIAŁANIE 3. POSZERZENIE WYKORZYSTANIA PUBLICZNYCH TREŚCI ELEKTRONICZNYCH ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA GOSPODARKI...44 5.4 DZIAŁANIE 4. POPRAWA WIARYGODNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA TRANSAKCJI ELEKTRONICZNYCH46 5.5 DZIAŁANIE 5. ROZWÓJ ELEKTRONICZNYCH INSTRUMENTÓW PŁATNICZYCH I NOWOCZESNYCH SYSTEMÓW PŁATNOŚCI ELEKTRONICZNYCH...50 5.6 DZIAŁANIE 6. WSPOMAGANIE LOGISTYKI DOSTAWCZEJ HANDLU ELEKTRONICZNEGO...52 6. SYSTEM REALIZACJI...55 6.1 ORGANY I JEDNOSTKI ODPOWIEDZIALNE, RAMY FINANSOWE...55 6.2 SYSTEM INSTYTUCJONALNY REALIZACJI POSTULATY...58 2

WSTĘP Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata 2009-2010 stanowi realizację Planu Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010 (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 marca 2007 r., Dz. U. Nr 61 poz. 415), który określa priorytety i cele informatyzacji państwa, zestawienie kluczowych projektów, program działań w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz zadania publiczne realizowane z wykorzystaniem drogi elektronicznej. Program wpisuje się w działania programu działań dotyczące rozwoju społeczeństwa informacyjnego w zakresie rozwoju przedsiębiorczości i konkurencyjności. Program realizuje strategiczne cele państwa polegające na ułatwianiu prowadzenia działalności gospodarczej przy wykorzystaniu Internetu i innych środków komunikacji elektronicznej, tworzeniu warunków prawnych wykorzystania narzędzi teleinformatycznych w działalności gospodarczej, ułatwianiu zdalnego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Termin handel elektroniczny jest odpowiednikiem angielskiego terminu electronic commerce i oznacza prowadzenie działalności gospodarczej poprzez powszechnie dostępne sieci teleinformatyczne 1. W diagnozie, stanowiącej element Programu, zidentyfikowano kluczowe parametry, które charakteryzują rynek elektronicznego handlu i usług, określono poziom jego zaawansowania, wskazano dominujące trendy rynkowe oraz wskazano główne bariery jego rozwoju. NaleŜy na wstępie podkreślić, Ŝe rynek handlu elektronicznego w Polsce jest niewielki i stanowi jedynie 1% handlu detalicznego i ok. 6% handlu hurtowego. Zaledwie 11% obywateli dokonuje transakcji w Internecie, niespełna 13% obywateli uczestniczy w szkoleniach zawodowych (w tym elektronicznych) organizowanych przez pracodawcę, a niecały 8,2 % wysyła wypełnione elektroniczne formularze urzędowe 2. W Programie wzięto więc pod uwagę kluczowe wyzwania, jakie stoją przed upowszechnieniem handlu elektronicznego, a więc niedostateczny poziom adaptacji technologii IT 3 w polskich przedsiębiorstwach, niewielki udział handlu elektronicznego w obrotach handlowych ogółem, słabo rozwinięty rynek treści cyfrowych, niedostateczne bezpieczeństwo transakcji zawieranych elektronicznie oraz niewystarczającą interoperacyjność wykorzystywanych systemów informatycznych. Działania przewidziane w Programie działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług mają przyczynić się do stworzenia odpowiedniego otoczenia dla handlu elektronicznego i e- biznesu, zapewnić wzrost zastosowań rozwiązań gospodarki elektronicznej w działalności gospodarczej oraz stymulować szersze wykorzystanie treści elektronicznych o walorach gospodarczych. W efekcie powstanie dodatkowy impuls pozwalający przyspieszyć tempo wzrostu gospodarczego oraz zmienić strukturę rynku IT w Polsce w kierunku zwiększenia udziału usług informatycznych i wzrostu rynku produkcji oprogramowania. Wspieranie innowacyjnych zastosowań narzędzi teleinformatycznych w działalności gospodarczej wymaga działań na wielu płaszczyznach. Z jednej strony konieczne są nakłady inwestycyjne w innowacyjne rozwiązania IT i kapitał ludzki na poziomie przedsiębiorstwa. Z drugiej strony istotne jest zapewnienie przyjaznego otoczenia dla innowacji w IT poprzez wydatki na edukację, badania i rozwój oraz tworzenie lepszych warunków do finansowania przez przedsiębiorstwa projektów innowacyjnych. Oznacza to równieŝ nieadekwatność ponoszenia wydatków jedynie na samo wyposaŝenie przedsiębiorstw w techniki teleinformatyczne, a 1 Szeroka definicja e-commerce przyjęta w 1998 r. przez Światową Organizację Handlu (WTO), oznacza produkcję, marketing, sprzedaŝ i dystrybucję produktów poprzez sieci teleinformatyczne. http://www.mg.gov.pl/gospodarka/innowacyjnosc/gospodarka+elektroniczna/definicja+handlu+elektroniczne go.htm 2 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 3 IT Information Technology = Technika informacyjna. Słownik naukowo-techniczny angielsko-polski. Wydawnictwa naukowo-techniczne 2004. 3

konieczność powiązania tych inwestycji z modelem biznesowym przedsiębiorstwa. W przypadku komplementarnych działań w innych obszarach, jak np. w zakresie innowacyjności Program będzie odwoływał się do instrumentów, które juŝ zostały stworzone i mogą wspólnie przyczynić się do realizacji celów programowych. Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu i usług na lata 2009-2010 składa się z następujących elementów: - diagnozy wybranych obszarów słuŝących rozwojowi handlu elektronicznego i usług elektronicznych w Polsce, - analizy SWOT, - informacji dotyczącej udzielonego wsparcia w obszarze handlu elektronicznego, - strategii, określającej cel główny oraz cele szczegółowe Programu, które zostaną osiągnięte w wyniku jego realizacji, - opisu poszczególnych działań słuŝących realizacji Programu, - systemu realizacji Programu. 4

1. Diagnoza obszarów słuŝących rozwojowi handlu i usług elektronicznych. 1.1 Poziom wykorzystania IT w przedsiębiorstwach Podstawą aktywności przedsiębiorstwa w handlu elektronicznym jest posiadanie odpowiedniej infrastruktury technicznej w postaci komputerów, dostępu do sieci, czy teŝ oprogramowania. Wyniki kolejnej edycji badań prowadzonych przez GUS wykazały, Ŝe poziom wykorzystania komputerów w przedsiębiorstwach pozostaje na ustabilizowanym poziomie 95% ogółem, 94% małe przedsiębiorstwa (10-49 pracujących), 99,6% średnie i 99,9% duŝe (ponad 250 pracujących). W styczniu 2007 r. dostęp do Internetu posiadało 92 % badanych przedsiębiorstw, co stanowiło 96% firm korzystających z komputera. Stale polepsza się teŝ jakość połączeń internetowych. Sukcesywnie zwiększa się udział łączy szerokopasmowych (wzrost z 52% w roku 2006 do 53,2% w 2007 r. (46,5% małe, 75% średnie i 93,5% duŝe) sektor małych i średnich przedsiębiorstw ) kosztem wykorzystania modemów analogowych 4. Jest to jednak nadal znacznie poniŝej średniej unijnej, która wynosi 75%. Bankowość elektroniczna jest relatywnie dobrze rozpowszechniona w przedsiębiorstwach. Korzystanie z bankowości elektronicznej deklaruje 72%, (66,9% małych, 89,8 średnich i 94,4% duŝych) 5 przedsiębiorców, w tym 72% z sektora MSP. 47% przedsiębiorstw jest zdania, Ŝe barierą dalszego rozwoju ICT 6 jest brak funduszy inwestycyjnych. Bariera kapitałowa jest takŝe podstawową barierą dla firm innowacyjnych i zaawansowanej techniki i technologii, które są naturalnym uczestnikiem procesów nowej gospodarki. Cechą charakterystyczną jest silne zróŝnicowanie informatyzacji w podziale na małe i średnie przedsiębiorstwa, co ma związek z róŝnymi potrzebami informatycznymi. Małe przedsiębiorstwa, które dysponują przede wszystkim systemami prostymi dąŝą w szczególności do automatyzacji poszczególnych funkcji, a nie integracji całego obszaru zarządzania przy pomocy technik teleinformatycznych, co jest z kolei priorytetem przedsiębiorstw średnich. Małe firmy minimalizują za wszelką cenę koszty związane z IT, przeznaczając na jedno stanowisko wielokrotnie mniej środków niŝ firmy średnie (małe ok. 1000 zł rocznie). Efektem tego jest praktyczna nieobecność zewnętrznych usług wsparcia (wdroŝenia i asysta) w segmencie małych przedsiębiorstw. Oprogramowanie pozyskują wyłącznie poprzez sieci partnerskie (pośredników). Instalacji oprogramowania (bądź wdroŝenia) dokonują we własnym zakresie; stosują równieŝ rozwiązania gotowe, niewymagające wdroŝeń, nieprofilowane do ich szczególnych wymagań, nie przeznaczają Ŝadnych środków na aktualizację oprogramowania ani na opiekę serwisową. Średnie przedsiębiorstwa dysponują złoŝonymi, wielowarstwowymi rozwiązaniami informatycznymi o znacznej integracji funkcji. Na aktualizację oprogramowania przeznaczają ok. 3 10 % wartości licencji rocznie, na opiekę serwisową wydają ok. 5-20 % wartości licencji rocznie. NajwaŜniejszymi czynnikami wpływającymi na modernizację IT w przedsiębiorstwach MSP są 7 : - rozwój działalności 85%, - potrzeby klientów 50%, - zmiany prawne 45%, - wymagania kooperantów 35%, 4 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 5 GUS j.w. oraz Małe i średnie firmy a informatyka, MSIndex wskaźnik koniunktury informatycznej, PROGRES Warszawa 2007. 6 ICT (Information and Communication Technology) Technologie informacyjne i komunikacyjne obejmujące intranet sieć wewnętrzną, łączącą np. komputery w jednym przedsiębiorstwie i jego oddziałach oraz extranet podłączenie do wewnętrznego intranetu firmy, który pozwala uŝytkownikowi zewnętrznemu na korzystanie z części zasobów wewnętrznych sieci. 7 Procesy biznesowe w sektorze MŚP realizowane w zastosowaniu informatyki, DiS 2007. 5

- przemiany kapitałowe 30%. Procesy biznesowe i modele działania małych i średnich przedsiębiorstw cechuje ogromna róŝnorodność. Jednak ze względu na brak odpowiednich środków na inwestycje w informatyzację, dochodzi do sytuacji, w których podmioty decydują się na duŝo mniej efektywne oprogramowanie seryjne. Brakuje jednak na rynku ofert systemów IT o zaawansowanej funkcjonalności, lecz udostępnianych w trybie niwelującym barierę inwestycyjną (np. Softwareas-a-Service). Istotną barierą rozwoju informatyzacji przedsiębiorstw jest relatywnie duŝa nieufność do Internetu w kwestiach bezpieczeństwa. MoŜna tu rozróŝnić takie aspekty jak płatności on-line, bankowość elektroniczna, elektroniczny obieg dokumentów. Częstym argumentem jest lęk przed włamaniami z zewnątrz oraz niechęć do ponoszenia kosztów zabezpieczania. Przykładami takich firm jest wielu deweloperów, więksi dystrybutorzy urządzeń i sprzętu, niektóre sieci restauracji. 1.2 Handel elektroniczny w Polsce Rynek handlu elektronicznego (e-commerce), obejmujący rynek zakupów konsumenckich B2C oraz rynek hurtowo-zaopatrzeniowy B2B (ang. Business-to-Business) w Polsce wykazuje wszelkie cechy powstającego, choć dynamicznie rozwijającego się rynku. Udział tego rynku w całym obrocie handlowym jest niewielki i osiąga jedynie 1% wartości obrotów detalicznych i ok. 6% obrotów hurtowych. Utrzymuje się wysoki, przekraczający 50% rocznie przyrost wartości obrotów w obu segmentach B2B i B2C handlu elektronicznego. Polski rynek e-commerce B2C (ang. Business-to-Consumer) jest ciągle wartościowo zaniedbywanym elementem handlu detalicznego i nieco tylko przekracza 1% całości jego obrotów (w USA 2,8%), osiągając ok. 4,5 mld zł (wzrost o 66% w porównaniu z 2006 r.) 8. Szacuje się, Ŝe udział sprzedaŝy detalicznej w Internecie w ciągu trzech lat osiągnie ok. 2% 9. Ok. 64 % sklepów internetowych to sklepy tradycyjne deklarujące wykorzystywanie Internetu jako dodatkowego kanału sprzedaŝy, natomiast sklepy prowadzące wyłącznie sprzedaŝ internetową stanowią 35% 10. Analizując liczbę lat prowadzenia sklepów internetowych w Polsce moŝna równieŝ zaobserwować, Ŝe zwiększa się liczba sklepów, których staŝ jest większy niŝ 5 lat (24%). JuŜ 48 % sklepów posiada staŝ większy niŝ trzy lata. Sklepy internetowe są w większości firmami bardzo małymi, 55% sklepów internetowych zatrudnia poniŝej 3 pracowników. Rynek B2C jest zdominowany przez platformy aukcyjne, które generują 50% jego obrotów 11. Niedostateczny jest stan logistyki dostawczej. Wśród najczęstszych problemów w trakcie działalności sklepów internetowych są wskazywane problemy związane ze współpracą z pocztą i firmami kurierskimi (46%) oraz z terminową dostawą do klienta (12%) 12. Z drugiej strony sklepy internetowe oczekują za niską cenę wysokiej jakości usługi i co za tym idzie zadowolenia klienta, który za opóźnienia w przesyłce będzie winił sklep internetowy, a nie firmę kurierską. Firmy kurierskie dąŝą natomiast do opłacalności usługi, co według niektórych firm nie jest do końca w chwili obecnej zapewnione 13. Z punktu widzenia sklepów internetowych i dalszego wzrostu liczby klientów barierą jest teŝ brak moŝliwości zdalnej identyfikacji uczestników transakcji elektronicznych, w tym przede wszystkim przedsiębiorców prowadzących tego typu działalność, w oparciu o dane zawarte w publicznych rejestrach patrz pkt. 1.10. 4,9% obywateli sprzedawało towary lub usługi przez Internet w okresie 01-03.2007 (platformy typu Allegro) 14. 8 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007 9 SprzedaŜ detaliczna on-line w Polsce 2007, PMR Consulting, 2007. 10 Wykorzystanie narzędzi elektronicznej gospodarki w firmach B2C, ILIM 2007. 11 j.w. 12 Wykorzystanie narzędzi elektronicznej gospodarki w firmach B2C, ILIM 2007. 13 Na podstawie B. Trochymiak, Firmy kurierskie wolą obsługiwać klientów biznesowych, a nie indywidualnych, Gazeta Prawna 2007, nr 177, 12.09.2007, s. 10. 14 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 6

Rynek B2B jest 30-krotnie większy. Łączna wartość sprzedaŝy przez Internet i inne sieci komputerowe w 2006 r. osiągnęła wartość 105,6 mld zł 15, a jego udział w całości przychodów w handlu hurtowym wynosi ok. 6%. Dominują zamknięte sieci dostawcze, choć zauwaŝalny jest znaczny trend wzrostowy sprzedaŝy przez Internet ok. 24% w latach 2005-2006. W 2006 r. 53 mld zł z ogólnej kwoty 105,6 mld zł zostały wygenerowane przez zewnętrzne sieci informatyczne inne niŝ Internet (np. sieci dedykowane do zadań EDI 16 ) - co oznacza ustabilizowane sieci dostawcze duŝych przedsiębiorstw 17 ; oznacza to, Ŝe ok. 50% polskiego handlu elektronicznego w ogóle pochodzi z prywatnych sieci dostawczych. Internet nie jest rozpowszechniony jako kanał sprzedaŝy dla przedsiębiorstw. Badania statystyczne potwierdzają niskie zaangaŝowanie polskich przedsiębiorstw w sprzedaŝ prowadzoną drogą elektroniczną. 9% przedsiębiorstw wykorzystujących komputer realizowało sprzedaŝ z wykorzystaniem Internetu lub innych sieci. Poziom wskaźnika jest tym wyŝszy im większe jest przedsiębiorstwo (duŝe 17%, średnie 12%, małe 10%). W odniesieniu do najbardziej rozwiniętych krajów europejskich jest to wartość niska stanowiąca zaledwie 60% średniej dla Unii Europejskiej (UE 27 15%). Zamówień dokonuje 13% ogółu przedsiębiorstw przy średniej dla UE 23% (UE 27) 18. Niedostateczna jest wiedza przedsiębiorców na temat zastosowań Internetu. Badania GUS 19 pokazują, Ŝe głównym obszarem wykorzystania Internetu w przedsiębiorstwach są usługi bankowe i finansowe (70%). Przedsiębiorstwa korzystały teŝ z Internetu jako narzędzi do monitorowania rynku (np. poszukiwania informacji o konkurencji) 49% oraz realizacji wewnętrznych celów szkoleniowo-edukacyjnych 28% firm. Ograniczone do tych aktywności obszary wykorzystania Internetu świadczą o braku wiedzy na temat handlu elektronicznego na poziomie makro i mikro-ekonomicznym. Potencjalni uczestnicy rynku nie posiadają wiedzy na temat korzyści włączenia się do rynku handlu elektronicznego, sposobów działania w zaleŝności od potrzeb biznesowych i branŝy, krytycznych czynników sukcesu w e-handlu, oceny rentowności takich przedsięwzięć, itp. Struktura e-handlu w Polsce sklepy internetowe 2% platformy aukcyjne 2% zamknięte B2B 48% otwarte B2B 48% Wykres 1 15 jw. 16 EDI (ang. Electronic Data Interchange) elektroniczna wymiana danych. EDI to bezpośrednia (z aplikacji do aplikacji) wymiana informacji dokumentów handlowych w postaci powszechnie akceptowanych standardowych elektronicznych komunikatów, pomiędzy róŝnymi partnerami: producentami, dostawcami, odbiorcami, bankami, firmami ubezpieczeniowymi, agencjami rządowymi itp. Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2006, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2007. 17 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 18 TamŜe. 19 TamŜe. 7

Wśród najwaŝniejszych barier dla przedsiębiorców z punktu widzenia rynków B2B jest bariera finansowa. 48% przedsiębiorstw obawia się wydatków związanych z uzyskaniem dostępu do sieci, 44% sądzi, Ŝe jego wykorzystywanie będzie drogie (wśród firm nieposiadających komputerów, Internet jako bardzo kosztowny postrzega 64% firm) 20. Bariery finansowe, głównie inwestycyjne wiąŝą się z wielkością nakładów koniecznych do profesjonalnego uczestnictwa w e-handlu; dotyczy to nie tylko konieczności inwestycji w zintegrowany system informatyczny, ale takŝe stworzenia efektywnej organizacji wykonawczej zintegrowanej biznesowo z systemem IT (tzw. fulfillment). Niezwykle istotne są równieŝ bariery prawne. Dla uczestników rynku nie jest jasne to, jakie aspekty prawne ich obowiązują z powodu nieobejmowania obszaru Internetu przez część przepisów ani czy istnieje praktyka egzekwowania prawa w tych obszarach. W przypadku problematyki dostaw, płatności etc. prawo nie precyzuje tego, jaki powinien być podział ryzyka i odpowiedzialności na poszczególnych etapach dostawy i zapłaty za towar zamawiany za pośrednictwem Internetu. Uczestnikom obrotu elektronicznego nie są znane przepisy podatkowe dotyczące handlu elektronicznego. Stawki opodatkowania róŝnią się bowiem w zaleŝności od sprzedaŝy produktów w Internecie z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a inne w przypadku osób fizycznych oferujących asortyment towarów na platformach konsumenckich typu Allegro. Inne bariery prawne odnoszą się do kwestii zapewnienia naleŝytej ochrony danych osobowych klientów handlu elektronicznego, ochrony informacji poufnych uzyskanych drogą internetową oraz klasyfikacji przestępstw internetowych. 1.3 UŜytkownicy Internetu jako konsumenci W roku 2007 liczba internautów w Polsce osiągnęła 15,3 mln i wzrosła o 9% w stosunku do roku poprzedniego, osiągając ok. 52% populacji. Ponad 66% internautów korzysta z Internetu codziennie, a prawie 27% przynajmniej raz w tygodniu. Przeciętny internauta spędza w Internecie ok. 40 min. dziennie, dokonując 46 odsłon stron www. 21 Łączami szerokopasmowymi dysponuje ok. 30% gospodarstw domowych (ok. 41% ogółu gospodarstw domowych posiada dostęp do Internetu). Ponad 80% obywateli w wieku 16-74 lata nie traktuje Internetu jako miejsca zawierania transakcji handlowych, jednak odsetek obywateli zamawiających towary i usługi przez Internet wzrósł do 15,7% w okresie 04.2006-03.2007, co stanowiło grupę 32,2% internautów. O 66% w stosunku do 2006 roku wzrosła wartość zakupów dokonywanych przez obywateli, osiągając poziom 4,5 mld zł. Transakcje finansowe 22 są podejmowane przez grupy tzw. wczesnych uŝytkowników, najzasobniejszych, najlepiej wykształconych, młodych i dynamicznych (25-34 lata), pochodzących z wielkich miast. Jednym z głównych czynników kierujących internautów do określonych sklepów internetowych są wyszukiwarki. 23 Podstawowym kryterium oceny sklepu internetowego przez klientów jest czas, a zwłaszcza terminowość dostawy (odpowiednio podkreśla to 57% osób zadowolonych z poziomu obsługi i 72% osób niezadowolonych). Internet w Polsce jest potencjalnie niebezpieczny. Oszustwa związane z handlem elektronicznym to w szczególności oszukańcze listy elektroniczne, fałszywe loterie pienięŝne, fałszywe internetowe firmy depozytowe, fałszywe witryny internetowe, kradzieŝe toŝsamości, wykorzystywanie toŝsamości istniejących legalnie firm przez fałszywe firmy internetowe. Zaufanie Polaków do płacenia kartą w Internecie jest bardzo ograniczone. W 70% sklepów internetowych w ogóle nie płacono kartą płatniczą, jednocześnie 20 TamŜe. 21 http://webmade.org/wiadomosci/e-commerce-handel-elektroniczny.php 22 Tylko 12% obywateli dokonało jakichkolwiek zakupów przez Internet; udział ten powoli rośnie (3% rocznie) Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2006, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2007. 23 25% wejść na strony e-commerce pochodzi z wyszukiwarek. 8

duŝa część klientów posiadających karty wybiera płatność przelewem 24. Kluczowym czynnikiem spowalniającym rozwój e-handlu jest brak motywacji biernych uczestników rynku do przejścia w stan aktywny. Przyczynami takiego stanu rzeczy są brak wiedzy o moŝliwościach wynikających z uczestnictwa w e-handlu. Wymieniane przez uŝytkowników bariery to 25 : ograniczony dostęp do Internetu, drogi dostęp do Internetu, brak zaufania do tej formy handlu, wysokie koszty wysyłki towaru, niska jakość logistyki dostawczej. 1.4 m-commerce 26 Technologia m-commerce zwana takŝe mobile commerce to jedna z najszybciej rozwijających się technologii na świecie. UŜytkowników telefonów komórkowych jest 2 razy więcej niŝ uŝytkowników telewizorów i 3 razy więcej niŝ komputerów. Powszechność wykorzystania telefonów komórkowych powoduje, Ŝe rozwiązania oparte o te urządzenia w niedługim czasie staną się bardzo popularne. Istnieje jednak duŝa luka pomiędzy obecnymi technologicznymi moŝliwościami a oczekiwaniami konsumentów. Prawie jedna trzecia spośród ankietowanych w Europie początkowych uŝytkowników aplikacji m-commerce zrezygnowała z ich wykorzystywania po kilku próbach. UŜytkownicy telefonii komórkowej uwaŝają, Ŝe koszty początkowe oraz opłaty za korzystanie z aplikacji są zbyt wysokie. Priorytetem dla konsumentów jest bardziej efektywna komunikacja i moŝliwość lepszego wykorzystania czasu. Obecnie proponowane rozwiązania dotyczące tak istotnych kwestii, jak szybkość, łatwość wpisywania tekstu i nawigacji, nie spełniają oczekiwań klientów. Istnieje wiele obaw związanych z bezpieczeństwem i prywatnością. Więcej niŝ jedna trzecia abonentów (37%) jest przekonana, Ŝe ruchoma publiczna sieć telefoniczna wykorzystywana do przesyłania informacji o kartach kredytowych jest mniej bezpieczna niŝ łącza internetowe 27. 1.5 Kierunki zastosowań technik teleinformatycznych w handlu elektronicznym Rezultatem nowego podejścia do rentowności, wykraczającego poza wymiar finansowy, a obejmującego równieŝ czerpanie zysków z innowacji są modele e-biznesowe przedsiębiorstw. Kierunek wykorzystania technologii zaleŝy w znacznej mierze od charakteru rynku, na jakim przychodzi funkcjonować danej spółce oraz od dominującego w danej branŝy modelu biznesowego. Własne strony internetowe są najprostszą formą kontaktu z klientami i partnerami biznesowymi. Rok 2006 był kolejnym rokiem, w którym nastąpił wzrost, do 53% 28 wykorzystania tych narzędzi w przedsiębiorstwach. W tym samym czasie średnia dla UE wyniosła 64%. Bardziej przekonane, do korzystania z tego kanału kontaktu, były firmy duŝe, wśród nich odsetek ten wyniósł 87% i nie odbiegał znacząco od średniej w UE, gdzie wyniósł 90% (dla firm małych 47%, w UE 60%). Charakterystyczną cechą wielu firm, jest brak ścisłego związku z estetyką i nowoczesnością strony internetowej pod względem wizualnym z jej zawartością merytoryczną. W szeregu przypadków (np. firm informatycznych) strony internetowe są niezwykle atrakcyjne, choć uzyskanie z nich jakichkolwiek konkretnych informacji jest trudne. Są one głównie wykorzystywane do promocji towarów i usług (48%) bądź 24 Wykorzystanie narzędzi elektronicznej gospodarki w firmach B2C, ILIM 2007. 25 Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2006, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2007. 26 m-commerce segment rynku wydzielony z obszaru handlu elektronicznego, w którym istotną rolę odgrywają urządzenia mobilne. M-commerce to dostęp do komercyjnych usług oferowanych w ramach e-commerce poprzez telefon komórkowy i inne urządzenia przenośne, źródło jak wyŝej. 27 Raport Boston Consulting Group (2001). 28 Elektroniczna gospodarka w Polsce raport 2006 Nie brano w tym miejscu pod uwagę funkcjonalności związanej bezpośrednio z prowadzeniem przez Internet sprzedaŝy lub zakupów, które to zostały poddane odrębnej analizie. 9

zapewniają dostęp do katalogów wyrobów lub cenników (32%). PrzewaŜnie po bardzo lakonicznej informacji na temat oferty następuje propozycja wysłania listu elektronicznego. Coraz częściej przedsiębiorstwa decydują się na świadczenie usług serwisu posprzedaŝowego, które oferuje 7% badanych przedsiębiorstw 29. Częstym zabiegiem jest teŝ podział strony internetowej na część ogólnodostępną oraz wewnętrzną dostępną po zalogowaniu (ekstranet) 30. W sektorze B2C 31 podstawowym modelem działania jest łączenie za pomocą narzędzi informatycznych informacji na temat popytu i podaŝy. Przykładami przedsiębiorstw działających w tym obszarze są portale internetowe, sklepy internetowe, firmy pośrednictwa i doradztwa. Wykorzystują one Internet jako sposób na dotarcie do klientów. Zwykle równieŝ są zainteresowane tym, aby upowszechnić wiedzę na temat swojej oferty. 32 W przypadku firm handlowych oferta ta jest umieszczana często nie tylko na stronie własnego sklepu internetowego, ale równieŝ w rozmaitych specjalizowanych portalach pozwalających na porównanie róŝnych ofert. W początkowej fazie rozwoju, firmy te często w dość ograniczony sposób wspierają wewnętrzne procesy gospodarcze. W zaleŝności od róŝnych ośrodków badawczych liczba firm tego typu jest szacowana od 2,5 tys. do ok. 3,2 tys. 33 Innym dość popularnym wykorzystaniem technologii teleinformatycznych jest wdroŝenie systemu typu CRM (ang. Customer Relationship Management), który integruje wszystkie kontakty z klientami niezaleŝnie od ich źródła. Aplikacje tego typu są w szczególności upowszechnione w branŝy turystycznej z uwagi na specyfikę sektora na potrzeby kontaktu z klientem. W wyniku zastosowania technologii informatycznych w obszarze B2C eliminowani są często dotychczasowi pośrednicy i modele biznesowe, z drugiej strony pojawiają się nowi pośrednicy, więksi integratorzy, częste są przejęcia, alianse itp. W sektorze B2B wykorzystywane są przede wszystkim rozwiązania informatyczne umoŝliwiające skupienie moŝliwie duŝego fragmentu łańcucha wartości (finanse, sprzedaŝ, zakupy, kadry i płace). Zautomatyzowanie procesów w przedsiębiorstwach wpływa pozytywnie m.in. na jakość świadczonych usług, usprawnia system obsługi klientów, reguluje logistykę, optymalizuje procesy produkcyjne oraz redukuje koszty administracyjne, przekładając się na niŝsze koszty i wyŝsze przychody podmiotu a takŝe jego konkurencyjność. WdroŜenie odpowiedniego rozwiązania informatycznego zaleŝy przede wszystkim od wielkości podmiotu, rodzaju działalności oraz indywidualnych potrzeb. Gospodarkę materiałową wspiera system informatyczny MRP (Material Requirements Planning). Rozwinięciem tej wersji jest MRPII (Manufacturing Resources Planning) obejmujący dodatkowo proces produkcyjny, sprzedaŝ, gospodarowanie popytem. Systemem informatycznym w sposób kompleksowy integrującym i wspierającym prawie wszystkie obszary funkcjonowania przedsiębiorstwa - włączając działy m.in. finansowy i zasobów ludzkich - jest ERP (Enterprise Resource Planning). Liczba jego wdroŝeń w Polsce szacowana jest na 7-8 tys. 34 W przypadku przedsiębiorstw o produkcji typu projektowej (np. przedsiębiorstwa budowlane, konstrukcji stalowych itp.) wdraŝane są narzędzia typu project management. Z kolei przedsiębiorstwa dystrybucyjne wdraŝają narzędzia typu SCM (Zarządzanie Łańcuchem Dostaw ang. Supply Chain Management). Zgodnie z badaniami GUS 35 w 2007 roku został zanotowany dalszy wzrost wykorzystania oprogramowania 29 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2004-2006. 30 Chow D.C., Yen D.C., Lin B., Cheng P. H-L. (1999). Cyberspace security management. Industrial Management & Data Systems, nr 99/8 1999, s. 353-361 31 Por. s. 6. 32 Jemmeson P. (1997). Using the Internet for competitive advantage. Industrial Management & Data Systems nr 97/4 1997 s. 139-142 33 Raport "ecommerce 2006" - badanie polskich sklepów internetowych, Sklepy24.pl, grudzień 2006 oraz Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2006, Ministerstwo Gospodarki, Instytut Logistyki i Magazynowania, 2007. 34 Raporty Almanach Polskiego Rynku Teleinformatycznego 2006/2007 Teleinfo 1000. 35 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 10

wspomagającego proces obsługi zamówień. Wartość tego wskaźnika wyniosła 37,7% dla wszystkich przedsiębiorstw (63% dla duŝych przedsiębiorstw, 49,8% dla średnich i 33,8 % dla firm małych). Analizując sytuację w układzie sektorowym widać, Ŝe przodują: branŝa firm związanych ze sprzedaŝą, gdzie osiągnięty został poziom 45%, sektor informatyczny - 57 %, telekomunikacyjny - 52%. Poziom integracji z systemami wewnętrznymi utrzymuje się na podobnym poziomie jak w latach ubiegłych. Stałemu zmniejszeniu ulega stopień integracji z systemami zewnętrznymi, działającymi po stronie dostawców (4,6%) lub odbiorców (4,1%). Kierunek zmian moŝe z jednej strony świadczyć o tym, Ŝe coraz częściej wykorzystuje się elektroniczną wymianę danych pomiędzy partnerami biznesowymi, która oparta jest o standardy informacyjno-komunikacyjne niewymagające integracji systemów. Z drugiej strony moŝe potwierdzać niechęć współpracy jako groźba ujawnienia tajemnicy firmy. 1.6 Świadomość biznesowych zastosowań IT w MSP Mali i średni przedsiębiorcy wykazują nikłą świadomość moŝliwości, jakie niesie za sobą gospodarka elektroniczna. Tylko około 50% przedsiębiorców deklaruje zapotrzebowanie na rozwiązania umoŝliwiające działanie w obszarze gospodarki elektronicznej. 63% przedsiębiorców ocenia inwestycję w IT jako nie mającą wpływu na zwiększenie przychodów/kosztów bądź nie mogą tego określić, 26% ocenia je jako stymulujące, a 10% ocenia je jako przynoszące straty. Jedynie w przypadku firm stosunkowo młodych popularne jest upatrywanie w technikach teleinformatycznych metody na pozyskanie klientów przekonanie 87% przedsiębiorstw 36. Z drugiej strony poziom penetracji Internetu w społeczeństwie polskim wynosi zaledwie 29% (Czechy 50%); znaczna część internautów to młode osoby, dysponujące niewielkim dochodem. MSP nie zawsze mają uzasadnioną potrzebę inwestycji w narzędzia e-gospodarki z powodu płytkiego rynku. Nie są aktywnymi uŝytkownikami typowych narzędzi, a skupiają się na rozwijaniu tradycyjnych kanałów sprzedaŝy. Wśród przyczyn tych zjawisk znajduje się nieznajomość e-gospodarki, a zwłaszcza korzyści wynikających dla firm, a przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorstw z racji uczestnictwa w e-gospodarce, kluczowych czynników sukcesu w e-gospodarce, procesów (w tym sprzedaŝowych i relacyjnych) najłatwiej poddających się optymalizacji (czy automatyzacji) w wyniku wdroŝenia rozwiązań IT, realnych kosztów i rentowności inwestowania w IT. Nie są powszechnie dostępne materiały edukacyjne w tym zakresie. Tylko 16% przedsiębiorstw jest zdania, Ŝe jedną z barier jest brak odpowiedniej wiedzy, 27% przedsiębiorstw deklaruje nawet brak potrzeby rozwoju w kierunku integracji z e- gospodarką 37. Trudno jest równieŝ znaleźć analizy, które jasno by odpowiadały na powyŝsze pytania. Główne obszary słabej wiedzy to obszary kluczowe dla uczestnictwa w e-gospodarce. Są to: - budowanie relacji z klientami i dostawcami w e-gospodarce, - moŝliwości marketingu interaktywnego, - znajomość platform ofertowych, - wykorzystanie narzędzi wspomagających działanie MSP takich jak CRM, ERP, e-katalogi, narzędzia w łańcuchu dostaw. Ponadto obecnie dostępne szkolenia dla MSP ze strony publicznej w przewaŝającej większości dotyczą zupełnie elementarnych aspektów wykorzystania technik i technologii informatycznych w przedsiębiorstwie. Niewiele odnosi się do jakichkolwiek aspektów integracji procesów z wykorzystaniem IT, unowocześnienia modeli działania pod kątem e-gospodarki i z wykorzystaniem nowych technik i technologii oraz zagadnień marketingowych. Ponadto nie ma jednego miejsca, które mogłoby być agregatorem wszystkich informacji o szkoleniach dla MSP 36 Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2006. Instytut Logistyki i Magazynowania 2007. 37 Małe i średnie firmy a informatyka, MSIndex wskaźnik koniunktury informatycznej, PROGRES Warszawa 2007 11

w tym dotyczących e-gospodarki. Przedsiębiorcy skazani są na dość przypadkowe wyniki poszukiwań i są celem ofert, których nie mogą skonfrontować z ofertami konkurencyjnymi. 1.7 Wykwalifikowane zasoby ludzkie Brakuje wykwalifikowanych pracowników, którzy posiadają odpowiednią wiedzę z zakresu ekonomiczno-technicznego. W ujęciu ściślejszym, brak jest na rynku osób, które swobodnie poruszają się w obszarze nowych technologii informatycznych, znają zasady marketingu tradycyjnego i są przygotowane pod kątem działań marketingowych w sieci (zasad, dostępnych narzędzi, idei). Bezpośrednią przyczyną jest brak ustawicznego szkolenia w szerzej zakrojonym zakresie dotyczącym zagadnień e-marketingu, e-gospodarki. 21,9% obywateli wykorzystywało Internet w celu szkolenia i kształcenia w okresie 01-03.2007 (w tym: poszukiwanie informacji dotyczących edukacji lub ofert szkoleniowych, uczestniczenie w szkoleniu on-line, korzystanie z Internetu w celu uzupełnienia wiedzy) 38. Z drugiej strony oferta e-learningowa, najbardziej naturalna w tym obszarze cieszy się bardzo małym zainteresowaniem wśród MŚP. Doświadczenia z realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych 39 wskazują, Ŝe przedsiębiorstwa oczekują podejścia kompleksowego uwzględniającego łączenie usług szkoleniowych z usługami doradczymi, słuŝącymi rozwiązywaniu konkretnych problemów przedsiębiorstw. Ponadto polski system kształcenia nie jest przystosowany do wymagań gospodarki elektronicznej. W Polsce kierunkami o największej liczbie studentów są: nauki społeczne, biznes, administracja, nauki humanistyczne i pedagogiczne, podczas gdy na kierunkach technicznych i przyrodniczych kształci się relatywnie mniej studentów. Inną kwestią jest fakt, Ŝe mimo duŝego dystansu, jaki dzieli polskie przedsiębiorstwa w obszarze wykorzystywania technik teleinformacyjnych do liderów z UE 75% przedsiębiorstw nie widzi potrzeby zatrudniania pracowników z umiejętnościami w zakresie ICT 40. 1.8 Standardy komunikacji w obrocie elektronicznym Istotnym problemem poszerzania obszarów współdziałania w gospodarce jest autonomia poszczególnych podmiotów gospodarczych w odniesieniu do sposobu prowadzenia działalności, przyjętych strategii prowadzenia biznesu przy wykorzystaniu technik teleinformatycznych. Ponadto duŝe przedsiębiorstwa nierzadko uŝywają swojej pozycji do narzucania standardów informatycznych i systemowych względem mniejszych dostawców. Małe przedsiębiorstwa stoją wówczas przed ryzykiem dostosowania się równolegle do róŝnych systemów informatycznych. Z punktu widzenia potrzeby rozwoju biznesu elektronicznego i nieskrępowanej wymiany informacji elektronicznych niezbędne jest w tej sytuacji zapewnienie interoperacyjności 41 wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa standardów informatycznych. W przypadku sektora publicznego obowiązek zapewnienia istnienia i działania standardów interoperacyjności 38 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS 2007. 39 Szkolenia dla propagatorów e-gospodarki w systemie zdalnego nauczania w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój zasobów ludzkich 2004-2006 współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego SPO-RZL Działanie 2.3 schemat a, w ramach którego powstało 8 kursów z elektronicznej gospodarki - na podstawie informacji od operatora projektu Instytutu Logistyki i Magazynowania. 40 The European e-business Report 2006/07 edition, e-business W@tch January 2007. 41 W przypadku gospodarki elektronicznej moŝna mówić o następujących wymiarach interoperacyjności: interoperacyjności technicznej, która określa jak róŝne oprogramowanie w róŝnych firmach moŝe współdziałać, oraz interoperacyjności biznesowej, równieŝ nazywanej mianem współpracy, która określa, jak róŝne przedsiębiorstwa mogą dopasować swoje indywidualne procesy biznesowe po to aby realizować je drogą elektroniczną; zagadnienie to dotyczy nie tylko semantyki tj. zgodności interpretacji informacji przekazywanej, ale równieŝ kultury, języka, praktyk biznesowych czy polityki ustawodawczej i korporacyjnej. 12

wynika z ustawy z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne 42 oraz wydanych na jej podstawie przepisów wykonawczych. W gospodarce światowej (równieŝ polskiej) powszechnie wykorzystywane są globalne i otwarte standardy dotyczące identyfikacji, elektronicznej współpracy biznesowej, klasyfikacji produktów, katalogów elektronicznych produktów. W sektorach handlowym, logistycznym i spoŝywczym w Polsce, podobnie jak na świecie stosunkowo szeroko upowszechniony jest standard EDI, który ułatwia zarządzanie asortymentem towarów w sposób automatyczny. Stosunkowo duŝym kosztem jest samo ustanowienie sieci EDI pomiędzy partnerami handlowymi, stąd jest to standard wykorzystywany przez partnerów o ustabilizowanych relacjach biznesowych 43. W przypadku identyfikacji towarów, jednostek zbiorczych i firm dla potrzeb e- handlu, duŝą rolę odgrywają teŝ standardy GS1 i EPC Global. Identyfikacja ta poprzednio stosowana prawie wyłącznie w branŝy towarów konsumenckich, obecnie jest wykorzystywana takŝe w ochronie zdrowia, przemyśle farmaceutycznym, transporcie i logistyce, obronności. Wśród sektora usług biznesowych, gdzie duŝą rolę odgrywają dostarczane elektronicznie usługi (przemysł elektroniczny, usługi IT) coraz bardziej jest upowszechniony standard XML 44. XML jest niezaleŝny od platformy, co umoŝliwia łatwą wymianę dokumentów pomiędzy róŝnymi systemami informatycznymi. Dzięki standardowi ebxml łatwiej jest współdziałać z innymi podmiotami z sektora i spoza sektora, otwierać nowe rynki, obniŝać koszty i upraszczać procesy towarzyszące tradycyjnej wymianie dokumentów. Za koordynowanie i propagowanie dokumentów elektronicznych w standardzie XML odpowiada organizacja UN/CEFACT 45. Z uwagi na to, ze jest to standard zarządzany przez ONZ, wiele krajów wdraŝa go w swoich rozwiązaniach e-administracji. Na potrzeby klasyfikacji towarów i usług dla potrzeb e-handlu w 1998 roku w ramach wspólnego programu United Nations Development Programme (UNDP) i Dun & Bradstreet Corporation opracowano międzynarodowa klasyfikację towarów i usług do transakcji realizowanych elektronicznie UNSPSC - United Nations Standard Products and Services Code. Po stronie kaŝdego państwa leŝy dostosowanie (adaptacja) tych standardów do lokalnych uwarunkowań (praktyki gospodarczej, przepisów prawnych). Miarą wartości i znaczenia standardów jest liczba implementacji bądź podejmowanych na poziomie przedsiębiorstw działań strategicznych uwzględniających standardy jako element krytyczny prowadzonej działalności. Zgodnie z badaniami 46 w UE, niemal 75% duŝych przedsiębiorstw w róŝnych sektorach zadeklarowało, Ŝe bierze pod uwagę kwestie standardów, uwzględnia je 20-30% mikroprzedsiębiorstw, zaś małe i średnie przedsiębiorstwa osiągają średnie wielkości w tym zakresie. Jeśli chodzi o standardy wewnątrzsektorowe 40% duŝych przedsiębiorstw sygnalizuje potrzebę stosowania standardów, natomiast jedynie 10-20% mikroprzedsiębiorstw. W przypadku standardów międzysektorowych charakterystyczne, Ŝe największe oczekiwania są identyfikowane zarówno przez duŝe przedsiębiorstwa, jak równieŝ średnie przedsiębiorstwa w sektorach farmaceutycznym i motoryzacyjnym. Wynika to m.in. z uwarunkowań kooperacyjnych w tych sektorach. RóŜny jest poziom satysfakcji z prac standaryzacyjnych w działalności biznesowej. W zakresie podstawowych funkcjonalności brakuje wdroŝonych standardów międzynarodowych odnośnie do ochrony danych i prywatności, 42 Ustawa z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Dz.U. z 2005r. Nr 64, poz. 565 ze zmianami. 43 DuŜy sukces prywatnych sieci dostawczych wynika m.in., Ŝe sieci te konsekwentnie od roku 2001 wdrąŝają elektroniczną wymianę dokumentów w oparciu o globalne standardy komunikatów UN/EDIFACT/EANCOM. Instytut Logistyki i Magazynowania (inf. własna). 44 XML ang. Extensible Markup Language rozszerzalny język znaczników. Język definiowania struktury i formatu dokumentów za pomocą znaczników. Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2006. Instytut Logistyki i Magazynowania 2007. 45 UN/CEFACT (United Nations/ Centre fortrade Facilitation and Electronic Business) Centrum ONZ ds. Ułatwiania Handlu i Elektronicznego Biznesu. 46 e-business W@tch e-business Survey (2005). 13

bezpieczeństwa informacji i systemów informatycznych, autoryzacji i identyfikacji, zarządzania prawami do informacji cyfrowej. W zakresie funkcjonalności transakcyjnych występują niedostatki prac standaryzacyjnych odnośnie do systemów katalogowych i klasyfikacji oraz procesów transakcyjnych 47. Wymagane bądź oczekiwane funkcjonalności są róŝne w zaleŝności od wielkości przedsiębiorstwa. Zazwyczaj jedynie duŝe i średnie przedsiębiorstwa posiadają zespoły deweloperskie, które są w stanie modyfikować funkcjonalności w zakupionych systemach informatycznych. NiezaleŜnie od tego w duŝych przedsiębiorstwach w UE stosunkowo szeroko rozpowszechnione jest oprogramowanie open source ; tego typu systemy operacyjne posiada 47% duŝych przedsiębiorstw, 23% jest wykorzystywanych przez średnie przedsiębiorstwa, a jedynie 10% przez małe. 1.9 Problematyka wykorzystania treści elektronicznych Rozwój rynku treści cyfrowych wiąŝe się z szerszą dostępnością mediów dystrybucji treści cyfrowych, w szczególności sieci Internet oraz innych mediów elektronicznych, w tym telefonii i telewizji oraz ich konwergencji 48. Przewiduje się 49, Ŝe w największym stopniu wzrośnie udział światowego rynku treści cyfrowych w sferze biznesu i finansów ok. 30% rocznie. DuŜy wolumen treści elektronicznych zawarty jest teŝ w usługach i rejestrach publicznych, zarządzanych przez jednostki administracji rządowej i samorządowej. Obszar ten jest obecnie słabo reprezentowany na platformie wymiany elektronicznych danych, jednak potencjał wzrostu jest tu olbrzymi. Istnieje wielkie oczekiwanie ze strony odbiorców, obywateli oraz podmiotów gospodarczych, na dostęp do publicznych treści elektronicznych. Problem ten występuje równieŝ w przypadku usług uŝyteczności publicznej oraz usług o charakterze masowym świadczonych przez podmioty komercyjne. W konsekwencji do rzadkości naleŝy moŝliwość korespondencji elektronicznej z dostawcą energii elektrycznej albo gazu. Istnieją całe gałęzie usług, jak choćby spółdzielczość mieszkaniowa gdzie brak jest obowiązku podania adresu spółdzielni i dopuszczenia korespondencji elektronicznej, mimo stosowania w tym zakresie procedur postępowania administracyjnego. Rynek treści cyfrowych jest mocno uzaleŝniony od technik i technologii 50, w kaŝdym etapie począwszy od wytworzenia informacji, poprzez jej dystrybucję aŝ do interpretacji treści cyfrowej 51. Dlatego teŝ dalszy rozwój rynku treści cyfrowych uwarunkowany jest stałą współpracą dostawców (producentów) treści z dostawcami urządzeń, zarówno w zakresie transferu informacji (dystrybucji), jak i interpretacji i odbioru treści cyfrowych. Znaczącym producentem treści, które w łatwy sposób mogą być prezentowane (dystrybuowane) w wersjach cyfrowych będzie telewizja. Na obszarze Polski włączenie nadawania cyfrowego 52 powinno nastąpić w 2009 r. Wyłączenie nadawania analogowego wybranych lub wszystkich programów telewizyjnych moŝe nastąpić, na danym obszarze, po upływie określonego okresu od momentu uruchomienia na tym obszarze nadawania cyfrowego tych programów (okres nadawania równoległego tzw. simulcasting) lub w wyniku natychmiastowej konwersji nadawania analogowego na cyfrowe, nie później jednak niŝ 31 grudnia 2012 r., a w szczególnie 47 e-business Interoperability and Standards, European Commission, wrzesień 2005. 48 The Lisbon European Council - An Agenda of Economic and Social Renewalfor Europe - Contrbution of the European Commission to the Special European Council in Lisbon, 23-24 March 2000, DOC/00/7. 49 B2B e-business, R.J.Mockler, D.G. Dologite, M.E.Gartenfeld, Idea Group Inc., 2006. 50 OECD Information Technology Outlook 2006, OECD 2006. 51 Jednolitość semantyczna informacji to zdolność wielu podmiotów rynku treści cyfrowych do jednolitej interpretacji znaczenia informacji, niezaleŝnie od miejsca, czasu i narzędzi wytworzenia i interpretacji. Podstawowym narzędziem uzyskania jednolitości semantycznej jest stosowanie standardów, jednolitych, akceptowanych przez uczestników rynku. 52 Plan wdraŝania naziemnej telewizji cyfrowej w standardzie DVB-T, Projekt dokumentu rządowego opracowany przez Ministerstwo Infrastruktury, styczeń 2008 r. 14

uzasadnionych przypadkach nie później niŝ 31 grudnia 2014 r. W tym kontekście duŝe znaczenie ma powszechne stosowanie standardów otwartych i unikanie (brak poparcia) inicjatyw podmiotów promujących własne wewnętrzne rozwiązania jako standard. Pozwoli to zrealizować wizję obsługi róŝnych formatów przez urządzenia elektroniczne stałe i mobilne. Wobec rosnącego wolumenu informacji cyfrowej dostępnej dla odbiorców, informacji w większości nieusystematyzowanej, nasila się zjawisko trudności ze znalezieniem adekwatnej (poprawnej, wiarygodnej i aktualnej) informacji istniejącej w przestrzeni cyfrowej 53. Inną kwestią są zagroŝenia związane z 54 : - oszustwami elektronicznymi, - szkodliwą zawartością treści elektronicznych, - awariami technicznymi. Charakterystyczną cechą rynku treści cyfrowych jest nieefektywny model opłat za informację cyfrową. Aktualnie obowiązujący model opłat za dostęp do treści cyfrowych uprzywilejowuje dystrybutorów informacji kosztem wytwórców informacji. Występują problemy w stworzeniu jednolitego akceptowalnego systemu płatności za wytworzenie treści cyfrowej. Jeśli tworzone są rozwiązania poboru opłat za wytworzenie treści, są to rozwiązania punktowe, dotyczące pojedynczych wytwórców informacji. Konsekwencją słabej ochrony prawa własności do informacji cyfrowej są czyny stanowiące naruszenia własności intelektualnej. Skala naruszeń zniechęca wielu dostawców (lub potencjalnych dostawców) treści cyfrowych do publikowania nowych treści. W przypadku producentów treści cyfrowych duŝe znaczenie ma ryzyko inwestycyjne, zwłaszcza nowych innowacyjnych firm dostarczających takich produktów. Ze strony popytowej wiąŝe się to z niematerialnym charakterem produktów cyfrowych, nieznajomością rynku i ryzyka. Po stronie podaŝy istotnymi ograniczeniami są niedostateczne dokapitalizowanie funduszy typu venture capital oraz ich niewystarczające doświadczenie w inwestowaniu w przedsięwzięcia IT. 1.10 Innowacyjne przedsiębiorstwa IT Bardzo duŝe znaczenie na wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia mają nowopowstałe, małe przedsiębiorstwa z branŝy ICT tzw. spin-off 55. Nowopowstałe przedsiębiorstwa z branŝy ICT napotykają trudności związane z dostępem do kapitału na inwestycje w tym zakresie. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami 56 aŝ 84% przedsiębiorstw na inwestycje wykorzystuje zyski z działalności operacyjnej, 5% wykorzystuje kredyty i poŝyczki, 2% fundusze publiczne, 1% fundusze venture capital, a pozostałe 8% inne źródła finansowania. Inną kwestią jest nieefektywność wcześniejszych metod przekazywania środków na cele innowacyjne: - niedostateczna analiza realności przedstawianych biznes planów, wykonywana przez osoby lub ciała, które nie będą później zaangaŝowane w projekt, - brak rozwiązań, w których podmiot przekazujący środki staje się współwłaścicielem powstałego w ten sposób projektu, - związany z tym brak właściwej kontroli właścicielskiej nad poprawną realizacją biznes planów, - brak transferu wiedzy biznesowej i branŝowej, 53 Zarządzanie wiedzą w systemach informacyjnych, praca zbiorowa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego (AE) we Wrocławiu, 2004, Kreowanie wiedzy w organizacji, I.Nonaki, H.Takeuchi, Poltext, Warszawa 2000 54 Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich: i2010-europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu zatrudnienia, Bruksela 2005 55 spin-off nowe przedsiębiorstwo wykorzystujące wiedzę i technologię zbudowaną w macierzystej organizacji, tj. w macierzystym przedsiębiorstwie, akademickim bądź publicznym instytucie badawczym. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. 56 e-business Watch The role of new companies in e-business innovation and diffusion, grudzień 2006. 15

- niemoŝność wykorzystania środków uzyskanych z komercjalizacji przedsięwzięcia (exit) na finansowanie kolejnych projektów. Wpływ nowopowstałych przedsiębiorstw na innowacje w e-biznesie i ich upowszechnienie jest róŝne w zaleŝności od sektora gospodarki, regionu, rodzajów oferowanych rozwiązań technologicznych, a takŝe stopnia zaawansowania procesów innowacyjnych. W sektorach charakteryzujących się silnymi relacjami z klientami bądź dostawcami nowopowstałe przedsiębiorstwa mogą odgrywać mniejszą rolę niŝ w sektorach o słabych relacjach na linii zamawiający-dostawca. Widoczny jest udział nowopowstałych przedsiębiorstw wdraŝających innowacje e-biznesowe w sektorze produkcyjnym IT, telekomunikacyjnym i farmaceutycznym; mniejszy jest ich udział w sektorach drzewno-papierniczym, konstrukcyjnym i turystyce. DuŜą część usług i towarów związanych bezpośrednio z informatyzacją MSP i wprowadzaniem ich do e-gospodarki przejmują mikro przedsiębiorstwa. Brak jest jednak efektywnych mechanizmów weryfikacji jakości świadczonych przez nie usług. Ponadto obecne programy dopłat aktywizacyjnych dla rozpoczynających działalność w sektorze ICT, mogą być generatorem problemów utrzymując przez pewien czas na rynku mikro-firmy, które w normalnych warunkach uległyby negatywnej naturalnej selekcji. 1.11 Administracja publiczna jako otoczenie handlu elektronicznego Zasygnalizowane w obszarze standardów komunikacji elektronicznej i treści elektronicznych faktyczne i potencjalne oddziaływanie sektora publicznego potwierdza, Ŝe moŝe on pełnić istotne role w kontekście rozwoju gospodarki elektronicznej. Sektor publiczny jest przede wszystkim usługodawcą elektronicznych usług publicznych umoŝliwiających obywatelom i firmom sprawniejsze działanie. Z uwagi na szeroki zakres oddziaływania na przedsiębiorców i obywateli moŝe stać się liderem usług elektronicznych dając tym samym przykład wdroŝenia zaawansowanych usług, technik i metod działania. W szczególności elektronizacja zamówień publicznych stymuluje wzrost wykorzystania innowacyjnych narzędzi elektronicznych w małych i średnich przedsiębiorstwach, realizujących zamówienia na potrzeby sektora publicznego. Upowszechnienie zamówień drogą elektroniczną moŝe dać państwom oszczędności rzędu 5% w zakresie wydatków i do 50-80% na kosztach transakcji zarówno dla nabywców, jak i wykonawców 57. Państwo tradycyjnie teŝ pełni rolę regulatora rynku i inicjatora zmian legislacyjnych. Poprzez nakładanie na przedsiębiorców obowiązku korzystania z elektronicznych środków komunikacji określa standardy komunikacji elektronicznej. W związku z przejściem do społeczeństwa informacyjnego administracja moŝe teŝ pełnić waŝną rolę związaną z zapewnieniem infrastruktury usług społeczeństwa informacyjnego jak np. szerokopasmowego dostępu do Internetu czy teŝ telewizji cyfrowej. W szczególności w Polsce ze względu na napływ funduszy unijnych, jak i wykorzystywanie własnych środków na inwestycje rola sektora publicznego w wyŝej wymienionych obszarach jest silniejsza niŝ w krajach zachodnioeuropejskich. W obliczu tych uwarunkowań istotne jest jednak, Ŝe np. instytucje publiczne nie są oceniane pod kątem zwiększania efektywności operacyjnej, produktywności (liczby załatwianych spraw w ramach danego budŝetu), dostępności i jakości usług. Z drugiej strony główne efekty wdraŝania rozwiązań informatycznych w administracji publicznej dają skutki właśnie w tych obszarach. Nie ma dobrych praktyk w zakresie wykorzystania partnerstwa publiczno-prywatnego. Istnieje równieŝ szereg barier prawnych związanych z wykorzystywaniem rozwiązań outsourcingowych. NaleŜy takŝe podkreślić kontrast pomiędzy rozbudowanymi oczekiwaniami społecznymi w odniesieniu do dostępności e-usług publicznych a ich rzeczywistą dostępnością. Wg GUS ok. 57 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 13.12.2004 r.: Plan działania w celu wdroŝenia ram prawnych dla elektronizacji zamówień publicznych. 16

40% obywateli deklaruje potrzebę tego typu kontaktu z instytucjami publicznymi, podczas gdy rzeczywisty dostęp jest przeciętnie dziesięciokrotnie niŝszy. Szansą na lepsze zarządzanie procesem informatyzacji administracji publicznej, a pośrednio na rozwój gospodarki elektronicznej jest Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010. Plan określa priorytety i cele informatyzacji państwa, zestawienie sektorowych i ponadsektorowych projektów informatycznych, program działań w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz zadania publiczne, które powinny być realizowane z wykorzystaniem drogi elektronicznej. W kontekście realizacji Planu Informatyzacji szczególnie istotne jest duŝe zaangaŝowanie przywództwa w zakresie koordynacji projektów horyzontalnych kształtujących szkielet dla architektury e-usług publicznych. Wśród zagroŝeń realizacji projektów informatycznych w administracji znajdują się: strukturalna nierównowaga płac w gospodarce i sektorze publicznym oraz brak doświadczeń i dobrych praktyk w dziedzinie zamawiania projektów informatycznych. 1.12 Trendy rozwojowe w IT a nowe usługi elektroniczne Jednym z najistotniejszych trendów w teleinformatyce obecnie jest konwergencja kanałów komunikacji: telekomunikacji, informatyki i mediów RTV 58. Następuje ewolucyjne zastępowanie tradycyjnej architektury telekomunikacyjnej siecią wielousługową nowej generacji NGN (ang. Next Generation Network). Sieci te są szerokopasmowymi sieciami dostępowymi (przewodowymi, bezprzewodowymi i światłowodowymi) oraz szkieletowymi sieciami transportowymi o charakterze pakietowym. Wielość konfiguracji, platform dostępowych, aplikacji, usług sprawia, Ŝe tworzy się odpowiednie otoczenie dla zwiększania innowacyjności i konkurencyjności oferowanych usług. Przewiduje się, Ŝe na przestrzeni najbliŝszych 3-5 lat nowo wchodzące techniki i technologie teleinformatyczne będą decydować o cyklach rynkowych w gospodarce. Telefonię internetową, która ma zastąpić stałe łącza telekomunikacyjne wykorzystuje 13% przedsiębiorstw w skali europejskiej. Szczególnie szerokie zastosowanie mogą mieć działające na zasadzie nalepek identyfikacyjnych systemy RFID 59 ) obecnie uŝywa ich zaledwie 2% przedsiębiorstw 60. Konwergencja jest narzędziem walki rynkowej, co w sposób nieunikniony powoduje spadek cen usług. Z drugiej strony uŝyteczność konwergentnych usług jest uzaleŝniona od jakości sprzętu, jaki posiadają uŝytkownicy. Dotyczy to zarówno urządzeń stacjonarnych, rodzajów telefonów komórkowych, a takŝe takich usług jak radio, telefon czy telewizja. Zdecydowanie szybszy rozwój usług konwergencji moŝe być obserwowany w przypadku sieci mobilnych. Wynika to przede wszystkim z faktu, Ŝe docelowa grupa względnie często wymienia telefony komórkowe (około raz na dwa lata). Dostawcy rozwiązań mobilnych funkcjonują takŝe na mniej konkurencyjnym rynku, co powoduje, Ŝe uzyskiwana przez nich marŝa nie powinna mieć tendencji do tak szybkiego spadku. W ostatnim czasie niezwykle dynamicznie rozwija się zastosowanie systemu GPS 61 w planowaniu podróŝy (zarówno prywatnych i słuŝbowych). W ślad za sprzętem idą rozwiązania programistyczne, konkretne mapy, czy wreszcie serwisy internetowe pozwalające na lokalizowanie wybranych obiektów na mapach. 58 Sieci wielousługowe, NetWorld 2002 nr 9, Adam Urbanek 59 RFID (Radio Frequency Identification) to system identyfikacji elektronicznej poprzez fale radiowe, odczyt i zapis danych z wykorzystaniem specjalnych układów elektronicznych. 60 The European e-business Report 2006/07 edition, e-business W@tch January 2007. 61 Najbardziej powszechną obecnie usługą lokalizacyjną jest powszechnie dostępny GPS (ang. Global Positioning System) system pozycjonowania globalnego ; satelitarny system do identyfikacji połoŝenia obiektów na kuli ziemskiej. Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2006. Instytut Logistyki i Magazynowania 2007. 17

1.13 Elektroniczne usługi finansowe jako element otoczenia handlu elektronicznego Sektor bankowy dysponuje szeroką ofertą usług elektronicznych na bardzo wysokim europejskim poziomie. Równie wysokie jest jego zaawansowanie w zakresie informatyzacji infrastruktury usługowej i integracji z procesami biznesowymi. Polacy mają coraz więcej aktywnych rachunków bankowych z dostępem przez Internet, rośnie równieŝ liczba klientów e- bankowości. Według danych Związku Banków Polskich pod koniec 2007 r. było 5,5 mln osób regularnie korzystających z e-bankowości, a ich liczba do 2010 roku podwoi się, osiągając poziom 10 mln 62. Sprawia to, Ŝe dostęp do konta bankowego drogą elektroniczną staje się standardem w bankowości 63. 68% banków w Polsce w 2007 roku świadczyło usługi elektronicznej bankowości 64. Jednocześnie tylko niecałe 20% wszystkich prowadzonych w Polsce rachunków bankowych to konta z dostępem elektronicznym, a większość posiadaczy konta z dostępem do sieci nie wykorzystuje kanału elektronicznego. Odsetek osób korzystających z bankowości elektronicznej wynosi 12,8% 65. Dla porównania konta w internetowych bankach posiada 54% Szwedów, niewiele mniej Norwegów oraz Finów. W Grecji odsetek ten wynosi juŝ tylko 13%. W Polsce ok. 7% 66. Ogromna jest teŝ rezerwa obywateli do wykorzystywania tej formy oferty bankowej. Banki natrafiają teŝ na istotną barierę rentowności kanałów elektronicznych tj. ryzyko, Ŝe nakłady poniesione na wdroŝenie internetowego kanału usług nie zwrócą się w formie bezpośrednich korzyści (tj. redukcji kosztów operacyjnych, przyciągnięcia nowych klientów do banku). Elementarny zwrot nakładów (technicznych, technologicznych i marketingowych) poniesionych na uruchomienie kanału elektronicznego następuje wówczas, gdy ilość rachunków obsługiwanych tym kanałem osiągnie ok. 20% ogólnej liczby rachunków 67. Istotne oszczędności operacyjne pojawiają się dopiero po przekroczeniu 40% ogólnej liczby rachunków. Oznacza to, Ŝe przeciętnie polskie banki co najwyŝej osiągnęły zwrot poniesionych nakładów na uruchomienie kanałów elektronicznych. Rentowność inwestowania w kanały elektroniczne takŝe obniŝa fakt zanikającej lojalności klientów i malejącego znaczenia tzw. one-stop-shop, czyli dokonywania wszystkich zakupów w jednym miejscu. Znaczna i rosnąca część klientów nie wybiera bowiem jednego banku, który miałby ich całościowo obsługiwać, porównując całość jego oferty z innymi, ale wybiera w róŝnych bankach róŝne produkty bankowe, tzn. nie tyle wybiera bank, ale dostawcę konkretnego produktu bankowego. Sprawia to, Ŝe automatyzacja postępuje, ale stopniowo. Systemy transakcyjne większość banków juŝ posiada, natomiast wyzwaniem staje się integracja wielu aplikacji funkcjonujących w banku w jedną platformę informatyczną 68. Rynek ubezpieczeniowy ma odmienną specyfikę od rynku bankowego. Nie jest moŝliwa sprzedaŝ większości produktów ubezpieczeniowych w obrocie elektronicznym bez kontaktu z przedstawicielem firmy ubezpieczeniowej. Krajowi ubezpieczyciele, w porównaniu z bankami, są opóźnieni pod względem wykorzystania nowych technologii. Tylko 20% zakładów ubezpieczeń świadczy usługi przez Internet, a internetowa sprzedaŝ ubezpieczeń stanowi kilka procent sprzedaŝy. Ponadto znaczna część produktów ubezpieczeniowych, w szczególności ubezpieczeń na Ŝycie, rentowych, zdrowotnych oraz ubezpieczeń dla przedsiębiorstw nadaje się do sprzedaŝy on line jedynie w ograniczonym zakresie. SprzedaŜ za pośrednictwem Internetu 62 Raport Rozwój bankowości elektronicznej w Polsce w 2007 r., Związek Banków Polskich. 63 Około 60% klientów banków ma preferuje wielokanałowy model dostępu do usług, około 10% klientów wyłącznie elektroniczne i wirtualne kanały dystrybucji, około 30% klientów pozostaje wiernymi tradycyjnej obsłudze w placówkach bankowych. Badania Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, 2007. 64 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w sektorze finansowym, GUS 2007. 65 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w gospodarstwach domowych, GUS 2007. 66 Badania Jupiter Research 2007 67 e-business Watch, ICT & e-business in the Financial Sector, European Commission, 2003. 68 A. Maciejewski, Bank 2.0, Computerworld nr 45, 4.12.2007. 18

jest jak dotąd nastawiona prawie wyłącznie na rynek krajowy (pozostałe państwa UE to 7%, spoza UE 1%) 69. Ogranicza to w pewien naturalny sposób dynamikę elektronicznego rynku ubezpieczeniowego. Z drugiej strony wydaje się, Ŝe nie jest wykorzystana dynamika wzrostu dotycząca tej grupy produktów ubezpieczeniowych, których charakter nie jest przeszkodą przy sprzedaŝy internetowej, takich jak: ubezpieczenie majątkowe, turystyczne, NNW oraz komunikacyjne. Charakter tych produktów nie wymaga bezpośredniej, indywidualnej relacji klienta i doradcy/sprzedawcy ubezpieczeniowego, poniewaŝ definicja produktu i opis dóbr ubezpieczanych moŝe być w znacznym stopniu sformalizowany i ustalany w kanale internetowym. Szansą na dalszy wzrost tego segmentu jest gotowość blisko 80% klientów 70 do wykorzystania kanału elektronicznego. Podobnie jednak jak w sektorze bankowym bez istotnej poprawy bezpieczeństwa i bez przekonania o dokonanym postępie klientów z grupy docelowej, zwiększenie poziomu obrotu elektronicznego nie będzie moŝliwe. Segment giełdowy rozwinął się bardzo dynamicznie, Prawie 80% domów maklerskich umoŝliwiało klientom w 2007 roku zarządzanie swoimi rachunkami z wykorzystaniem Internetu 71, a aŝ 60% zleceń składanych jest w ten sposób 72. Oznacza to, Ŝe najaktywniejsi inwestorzy korzystają właśnie z tego kanału. Przyczyn dominacji Internetu w liczbie składanych zleceń naleŝy upatrywać w następujących czynnikach. Polska giełda ruszyła po 50 latach przerwy od razu w formie całkowicie elektronicznej przy braku jakiejkolwiek infrastruktury tradycyjnej i braku przyzwyczajeń inwestorów do innej niŝ elektroniczna formy obrotu. System giełdowy był i jest - bardzo zaawansowany funkcjonalnie i technicznie, nawet jeśli chodzi o standardy europejskie, a zwłaszcza amerykańskie; system był od początku zintegrowany z lokalnymi systemami biur maklerskich. Mimo znaczącego poziomu elektronizacji obrotu istnieją obszary dalszego wzrostu. Jedynie ¼ biur maklerskich udostępnia kanały elektroniczne 73. Niskie zaawansowanie biur w tym obszarze wynika z bariery inwestycyjnej koszt otwarcia kanału jest wysoki i rokuje niewielkie nadzieje na zwrot z tej inwestycji przy niskich prowizjach. 1.14 Płatności elektroniczne W związku z pojawieniem się Internetu i rozwojem informatyki w ostatnich latach następuje rewolucja w dziedzinie płatności elektronicznych. Spowodowane jest to wysokimi kosztami utrzymania pieniądza tradycyjnego (emisja, niszczenie, zabezpieczanie, przechowywanie) wynoszącymi od 9 do 10,5 miliarda złotych rocznie. Do 1993 r. transakcje finansowe odbywały się w większości przy zastosowaniu obrotu gotówkowego. W 1993 w Polsce w uŝyciu było około 42 tys. kart płatniczych, natomiast w II kwartale 2007 r. 24,9 mln 74. W 1993 r. wykonano 610 tys. transakcji bezgotówkowych za pomocą kart, a 2006 r. 354 mln. Na 100 mieszkańców w Polsce przypadało w 2005 r. średnio 51 kart płatniczych, a w Wielkiej Brytanii 273 karty 75. Mimo duŝej ilości kart w Polsce rynek ma jeszcze długą drogę do nasycenia się. Operacji bezgotówkowych wykonuje mniej więcej ta sama grupa posiadaczy rachunków, a proces ten nie rozciąga się niestety na szersze grupy społeczne. W ostatnich paru latach w sferze kart płatniczych obserwowana jest migracja ku standardowi EMV (kart mikroprocesorowych) 76. 69 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w sektorze finansowym, 2007. 70 D. Nawojczyk Polisa z www, czerwiec 2005, http://www.chip.pl/arts/archiwum/n/articlear_133167.html 71 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w sektorze finansowym, GUS 2007. 72 Giełda Papierów Wartościowych, Inwestorzy w obrotach giełdowych (I połowa 2006 roku), Warszawa 2006. 73 Elektroniczna gospodarka w Polsce Raport 2006, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2007. 74 Rozwój bankowości elektronicznej w Polsce w 2007 r., Związek Banków Polskich 2008. 75 Koalicja na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, 11 kwietnia 2007, Wizja rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce przemówienie dra Krzysztofa Rybińskiego, wiceprezesa NBP. 76 W przeciwieństwie do kart z paskiem magnetycznym, karty EMV oferują więcej pamięci oraz umoŝliwiają zapisanie większej ilości istotnych danych (dane administracyjne identyfikujące systemy płatnicze, dane do 19

Czynnikiem hamującym rozwój kart miejskich jest brak spójności systemu w całej Polsce, jak równieŝ niedostosowanie samych kart do potrzeb rozwojowych 77. Na niekorzyść przedsięwzięć wdroŝeń systemów opartych o kartę mikroprocesorową przemawia duŝy koszt związany z wdraŝaniem infrastruktury elektronicznej. Migracja na standard EMV nie moŝe równieŝ oznaczać natychmiastowej rezygnacji z kart z paskiem magnetycznym niewystarczająco przystosowany jest do tego system autoryzacji, nie tylko w Europie, ale i w USA. Podstawowym problemem organizacyjnym dotyczącym rozwoju uniwersalizacji kart mikroprocesorowych związanym zarówno z aspektem prawnym, jak i z aspektem technologicznym, jest wypracowanie standardów aplikacji przez banki, podmioty prowadzące działalność gospodarczą (w ramach danej branŝy) oraz jednostki administracji i to najlepiej w skali ogólnopolskiej umoŝliwiających wzajemną komunikację. Dopiero po określeniu odpowiednich standardów (uwzględniających przepisy prawa i normy technologiczne) powinny zostać zaimplementowanie systemy informatyczne, na tych standardach bazujące. 1.15 Charakterystyka rynku IT w Polsce Szacowana wartość polskiego rynku IT 78 wynosiła kolejno w latach 2003-2006: 3,05 mld Euro, 3,,7 mld Euro, 4,71 mld Euro, 5,37 mld Euro. Największy udział w tej kwocie przypada na sprzęt, drugie w kolejności są usługi, dalej plasuje się oprogramowanie. Miejsce Polski wśród krajów UE bliŝsze jest pod kilkoma względami krajom Europy Środkowej i Wschodniej. Polska zajmuje czwartą od końca lokatę wśród krajów Unii pod względem wydatków na technologię ICT na jednego mieszkańca 79. Polacy wydają średnio 410 Euro rocznie i wyprzedzają pod tym względem jedynie Rumunię, Bułgarię i Litwę. Podkreślić naleŝy, iŝ średnia dla UE przekracza 1340 Euro. Innym czynnikiem określającym pozycję Polski pomiędzy krajami Zachodniej i Środkowowschodniej Europy jest udział usług, oprogramowania i sprzętu w rynku IT. W 2006 roku podział ten dla Polski wynosił 30% / 16% / 54% jest to proporcja dość bliska krajom Europy Środkowej i Wschodniej (24/14/62). Wyraźnie rysuje się trend coraz mniejszych wydatków na sprzęt. Dla porównania w zachodniej Europie proporcje usług i sprzętu się odwracają, dając podział 45/21/34. W branŝy przedsiębiorstw zajmujących się sprzedaŝą sprzętu komputerowego w Polsce dominują (pod względem wielkości przychodów) przedsiębiorstwa dystrybucyjne nad przedsiębiorstwami produkcyjnymi. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe obszary dystrybucji i produkcji są ze sobą powiązane, gdyŝ większość liczących się firm dystrybucyjnych próbuje równieŝ swoich sił w produkcji. Wartość polskiego rynku oprogramowania w 2006 r. według EITO (European Information Technology Observatory) był szacowany na 850 mln Euro. Według raportów coraz więcej firm z grupy małych i średnich przedsiębiorstw deklaruje w swoich ofertach tworzenie oprogramowania na potrzeby klienta. W grupie największych graczy rynkowych dominuje natomiast tendencja do łączenia sił w celu zaspakajania potrzeb duŝych przedsiębiorstw. zarządzania ryzykiem do parametryzowania karty, dane weryfikacyjne zabezpieczające przed próbami skimmingu kopiowania karty). Najprostsza karta z mikroprocesorem jest około pięć razy droŝsza od karty z paskiem magnetycznym. 77 Nie jest moŝliwe uŝycie karty miejskiej z danego miasta w innym. Polskie karty miejskie są kartami bezstykowymi. Brak interfejsu stykowego uniemoŝliwia ich wykorzystanie jako nośników podpisu elektronicznego czy pieniądza elektronicznego umoŝliwiającego opłaty miejskie w trybie offline. 78 Dane European Information Technology Observatory - EITO za elektroniczną bazą danych Wskaźników społeczeństwa informacyjnego prowadzoną przez Instytut Łączności w ramach Programu wieloletniego Rozwój telekomunikacji i poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego na lata 2005-2008, http://wieloletni.itl.waw.pl/wskaźniki. 79 Raport: Polski rynek teleinformatyczny nieco inaczej Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji, 12 października 2006. 20