BADANIA NAWARSTWIEŃ MALARSKICH

EWA DOLEŻYŃSKA-SEWERNIAK KONSERWACJA ZABYTKÓW TEL. 0 506 177 494 UL. NIESIOŁOWSKIEGO 18B/33 87-100 TORUŃ BADANIA NAWARSTWIEŃ MALARSKICH ORAZ PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ELEWACJI ZABYTKOWEJ KAMIENICY PRZY ULICY WYSZYŃSKIEGO 17 W LIDZBARKU WARMIŃSKIM

TORUŃ 2009 2

SPIS TREŚCI I. IDENTYFIKACJA OBIEKTU...3 II. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA...3 III. RYS HISTORYCZNY...3 IV. OPIS OBIEKTU...3 V. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ...3 VI. METODYKA BADAŃ...16 VII. BADANIA KOLORYSTYKI ELEWACJI...17 VIII. BADANIA KOLORYSTYKI STOLARKI DRZWIOWEJ...29 VIII. BADANIA KOLORYSTYKI STOLARKI OKIENNEJ...37 VIII. BADANIA KOLORYSTYKI METALOWEJ BALUSTRADY...47 Podsumowanie...50 Program prac konserwatorskich...53 3

I. IDENTYFIKACJA OBIEKTU Rodzaj: Stratygrafia nawarstwień malarskich elewacji przy ul. Wyszyńskiego 17 w Lidzbarku Warmińskim. Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków. Datowanie: poł. XIX w., pocz. XIX w. II. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA Zamawiający: Administracja Budynków Komunalnych Sp. z o.o. w Lidzbarku Warmińskim Wykonawca prac: dr Ewa Doleżyńska-Sewerniak, Konserwacja Zabytków. Czas trwania: maj 2009. III. RYS HISTORYCZNY Kamieniczka przy ul. Wyszyńskiego 17 dawniej A. Czerwonej zbudowana została w połowie XIX wieku w formach neoklasycystycznych. Na początku XX wieku budynek rozbudowano od zaplecza. 1 IV. OPIS OBIEKTU Kamieniczka zlokalizowana we wschodniej części miasta, w ciągu zabudowy wschodniej pierzei ulicy Wyszyńskiego. Ustawiona kalenicowo do ulicy. Od strony południowej przylega do sąsiedniej kamieniczki nr 19. Elewacja boczna 1-osiowa, przepruta otworem drzwiowym; w poziomie poddasza 4-osiowa, przepruta dużymi otworami okiennymi; w zwieńczeniu szczytu pojedynczy mały otwór okienny. Elewacja frontowa 3-osiowa, z wejściem, na osi skrajnej północnej i dużym oknem trójdzielnym w osi środkowej. Drzwi drewniane, wejściowe główne dwuskrzydłowe z nadświetlem w płycinowo-ramowych ościeżnicach; skrzydła płycinowo-ramowe, 3-polowe, nadświetle 4-polowe. Drzwi wejściowe w elewacji bocznej jednoskrzydłowe z nadświetlem, skrzydło płycinowo-ramowe, nadświetle 2-polowe. Okna drewniane, dwudzielne, czteroskrzydłowe, skrzydła dolne 2-polowe. 2 V. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ Gzymsy w elewacji frontowej są popękane i przemalowane. Tynki są odspojone od podłoża. W ich obrębie widoczne są ubytki. Elewacja jest wielokrotnie przemalowana. Elewacje szpecą kable i wtórne metalowe skrzynki. Obróbka 1 Historię obiektu ustalono na podstawie białej karty wykonanej w 2002 roku przez mgr inż. arch. J. Kowalską. 2 Opis kamienicy wykonano na podstawie białej karty wykonanej w 2002 roku przez mgr inż. arch. J. Kowalską. 4

blacharska jest miejscowo niewłaściwie zamontowana. Blaszane parapety są powyginane. W partii przyziemia widoczny jest atak mikrobiologiczny. W obrębie muru widoczne są ubytki spoinowania oraz wtórne cementowe łaty. Stolarka drzwiowa jest silnie zdegradowana. Wielokrotne wymalowania są złuszczone. Drewno jest biologicznie skorodowane. Deski są zaatakowane przez drewnojady. W wielu miejscach widoczne są ubytki drewna. Stolarka okienna w obrębie elewacji jest niejednorodna. Okna pokrywają liczne nawarstwienia farb. 5

Widok elewacji frontowej kamienicy. 6

Widok zawilgoconego i zniszczonego gzymsu budynku. Fragment elewacji budynku. Widoczne spękania i odspojenia tynków. 7

Widoczne spękania gzymsów i odspojenia tynku. W obrębie stolarki widoczne złuszczenia farby. 8

Widoczne spękania gzymsów i odspojenia tynku. 9

Fragment elewacji budynku. Widoczne rozwarstwienia i ubytki tynku. Fragment elewacji budynku. Widoczne rozwarstwienia i ubytki tynku. 10

Widoczne prowizoryczne zabezpieczenie okna w partii przyziemia budynku. Widoczne nieprawidłowe zamontowanie rynien. 11

Widok drzwi frontowych. Fragment drzwi frontowych. Widoczne ubytki desek. 12

Fragment drzwi frontowych. Widoczna degradacja drewna i ubytki desek. Fragment drzwi frontowych. Widoczna degradacja biologiczna drewna i ubytki desek spowodowane atakiem drewnojadów. 13

Fragment drzwi frontowych. Widoczna degradacja drewna i ubytki desek. Fragment drzwi frontowych. Widoczna degradacja drewna oraz złuszczenia farby. 14

Fragment drzwi frontowych. Widoczna degradacja drewna, złuszczenia farby oraz spękania szklenia. Widok elewacji bocznej. 15

Widoczne wtórne zardzewiałe elementy metalowe szpecące budynek. 16

Widoczne łaty cementowe. 17

W obrębie muru ceglanego widoczne ubytki spoinowania. W partii przyziemia widoczny atak mikroorganizmów. 18

Fragment drzwi wejściowych w elewacji bocznej. Widoczne ubytki desek. Fragment drzwi wejściowych w elewacji bocznej. Widoczne ubytki desek. 19

Widok elewacji tylnej. Widoczne szpecące kable. VI. METODYKA BADAŃ Badania warstw malarskich miały na celu ustalenie pierwotnego wymalowania elewacji i stolarki budynku. Pierwszym krokiem badawczym było wykonanie odkrywek sondażowych, dzięki którym wytypowane zostały miejsca przeznaczone do dalszych analiz stratygraficznych. Pozwoliły one również na orientacyjne określenie stanu zachowania i charakter pierwotnej dekoracji. W celu ustalenia dokładnej stratygrafii z powyższych miejsc pobrano próbki, z których następnie wykonano naszlify. 3 Przekroje poprzeczne poddano obserwacji mikroskopowej w powiększeniu 100 i 200x, a następnie sfotografowano. 4 Na fotografiach oznaczono warstwy. Wykonano dokumentację fotograficzną i opisową przeprowadzonych badań. Miejsca wykonania odkrywek zaznaczono na fotografiach. Stratygrafię warstw pobranych próbek zestawiono w tabelach. 3 Próbki zatapiano w żywicy Duracryl O (producent Spofa Dental-Praha). 4 Fotografie przekrojów w świetle VIS oraz interpretację wyników badań wykonała autorka niniejszego opracowania (zdjęcia wykonano przy użyciu aparatu cyfrowego Nikon D-70). Badania wykonano przy użyciu mikroskopu Optiphot 2 (powiększenia 100 i 200 x). 20

BADANIA KOLORYSTYKI ELEWACJI 21

WYNIKI BADAŃ Widok elewacji frontowej z zaznaczeniem miejsc wykonania badań. 22

Zbliżenie odkrywki E1. Widoczne pomarańczowe wymalowanie gzymsów w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R. Widok przekroju nr 1 z odkrywki E1. Tabela 1. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki E1. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 23

1 I XIX w. Tynk Beżowy 2 II Warstwa Pomarańczowy oryginalna Pierwszą warstwą barwną na tynku jest warstwa w kolorze pomarańczowym w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R. 24

Zbliżenie odkrywki E2. Widoczne pomarańczowe wymalowanie gzymsów w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R. 25

Zbliżenie odkrywki E3. Widoczne pomarańczowe wymalowanie gzymsów w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R. Zbliżenie odkrywek E4 i E5ś. Widoczne pomarańczowe wymalowanie gzymsów w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R i zielone ściany w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y Widok przekroju nr 1 z odkrywki E5ś. Tabela 2. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki E5ś. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy 1 I Tynk 2 II XIX w. Warstwa oryginalna Kolor Beżowy Zielony 26

3 III XX w. Warstwa wtórna Biały Pierwszą warstwą barwną na tynku jest warstwa w kolorze zielonym w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. 27

Zbliżenie odkrywki E5. Widoczne brązowoczerwone wymalowanie wg NCS-u S 3020- Y60R. 28

Zbliżenie odkrywki E6. Widoczne brązowoczerwone wymalowanie wg NCS-u S 3020- Y60R. Widok przekroju nr 1 z odkrywki E6. Tabela 3. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki E6. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I XIX w. Tynk Beżowy 2 II Warstwa oryginalna Brązowoczerwony Pierwszą warstwą barwną na tynku jest warstwa w kolorze brązowoczerwonym wg NCS-u S 3020-Y60R. 29

Zbliżenie odkrywki E7. Widoczne kamienny mur w dolnej partii budynku. Widok elewacji tylnej z zaznaczeniem miejsc wykonania badań. 30

Zbliżenie odkrywki Et1. Widoczne pomarańczowe wymalowanie gzymsów w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R. Zbliżenie odkrywki Et2. Widoczne zielone wymalowanie ścian w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. 31

Widok elewacji bocznej z zaznaczeniem miejsc wykonania badań. Zbliżenie odkrywki Eb1. Widoczne zielone wymalowanie ścian w odcieniach wg NCSu S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. 32

Tabela 4. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki Eb1. Widok przekroju nr 1 z odkrywki Eb1. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I Tynk Beżowy 2 II XIX w. Pobiała Biały 3 III Warstwa oryginalna Zielony Pierwszą warstwą barwną na tynku jest warstwa w kolorze zielonym w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. 33

Zbliżenie odkrywki Eb2. Widoczne zielone wymalowanie ścian w odcieniach wg NCSu S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. Zbliżenie odkrywki Eb3. Widoczne zielone wymalowanie ścian w odcieniach wg NCSu S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y. 34

WNIOSKI Przeprowadzone badania wykazały, że: Gzymsy wymalowane były w kolorze pomarańczowym w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R, z których dominuje kolor ostatni. Ściany elewacji wymalowane były w kolorze zielonym w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y, z których dominują dwa pierwsze. Ściany elewacji części cokołowej kamienicy wymalowane były w kolorze brązowoczerwonym wg NCS-u S 3020-Y60R. 35

BADANIA KOLORYSTYKI STOLARKI DRZWIOWEJ 36

WYNIKI BADAŃ Widok drzwi z zaznaczeniem miejsc wykonania badań. Zbliżenie odkrywki D1. Widoczne brązowe wymalowanie wg NCS-u S 4030-Y20R. 37

Zbliżenie odkrywki D2. Widoczne brązowe wymalowanie wg NCS-u S 4030-Y20R. Widok przekroju nr 1 z odkrywki D2. Tabela 3. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki D2. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I XIX w. Drewno Brązowy 2 II Warstwa Brązowy oryginalna 3 III Brązowy 4 IV XX w. Warstwy wtórne 5 V Biały 38

Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze brązowym wg NCS-u S 4030-Y20R. 39

Widok drzwi z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. Zbliżenie odkrywki D3. Widoczne brązowe wymalowanie wg NCS-u S 4030-Y20R. 40

Widok drzwi z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. Zbliżenie odkrywki 2D1. Widoczne brązowe wymalowanie wg NCS-u S 4030-Y20R. 41

Widok przekroju nr 1 z odkrywki 2D1. Tabela 4. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki 2D1. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I XIX w. Drewno Brązowy 2 II Warstwa Brązowy oryginalna 42

Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze brązowym wg NCS-u S 4030-Y20R. 43

Widok drzwi z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. 44

Zbliżenie odkrywki 2D2. Brak oryginalnych wymalowań. 45

WNIOSKI Drzwi od zewnątrz i od wewnątrz wymalowane były w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R 46

BADANIA KOLORYSTYKI STOLARKI OKIENNEJ 47

WYNIKI BADAŃ Widok okna z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. 48

Zbliżenie odkrywki O1. Widoczne wymalowanie w kolorze bladoróżowym wg NCS-u S1510R. Widok przekroju nr 1 z odkrywki O1. Tabela 5. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki O1. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 49

1 I Drewno 2 II XIX w. Warstwa oryginalna Brązowy Bladoróżowy Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze bladoróżowym wg NCSu S1510R. 50

Widok okna z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. Zbliżenie odkrywki O2. Widoczne wymalowanie w kolorze bladoróżowym wg NCS-u S1510R. 51

Widok przekroju nr 1 z odkrywki O2. Tabela 6. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki O2. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I Drewno Brązowy 52

2 II XIX w. Warstwa oryginalna Bladoróżowy Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze bladoróżowym wg NCSu S1510R. 53

Widok okien z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. 54

Zbliżenie odkrywki 2O1. Widoczne wymalowanie w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R. 55

Widok przekroju nr 1 z odkrywki 2O1. Tabela 7. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki 2O1. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I XIX w. Drewno Brązowy 2 II Warstwa Brązowy oryginalna 3 III XX w. Warstwy wtórne Biały 56

Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze brązowym wg NCS-u S 4030-Y20R. 57

Widok okna z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. Zbliżenie odkrywki 2O2. Widoczne wymalowanie w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R. 58

Zbliżenie odkrywki 2O3. Widoczne wymalowanie w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R. Widok przekroju nr 1 z odkrywki 2O3. Tabela 8. Przekrój poprzeczny próbki nr 1 z odkrywki 2O3. Nr warstwy Faza chronologiczna Datowanie Charakterystyka warstwy Kolor 1 I XIX w. Drewno Brązowy 2 II Warstwa Brązowy oryginalna 59

Pierwszą warstwą barwną na drewnie jest warstwa w kolorze brązowym wg NCS-u S 4030-Y20R. 60

WNIOSKI Okno w elewacji bocznej wymalowane było w kolorze bladoróżowym wg NCSu S1510R. Okna na poddaszu wymalowane były w kolorze brązowym wg NCS-u S4030- Y20R. 61

BADANIA KOLORYSTYKI METALOWEJ BALUSTRADY 62

WYNIKI BADAŃ Widok balustrady z zaznaczeniem miejsca wykonania badań. 63

Widok odkrywki B1. Widoczne pomarańczowe wymalowanie wg NCS-u S 2040-Y20R. WNIOSKI Balustrada wymalowana była w kolorze pomarańczowym wg NCS-u S 2040-Y20R. 64

PODSUMOWANIE Przeprowadzone badania wykazały, że: Gzymsy wymalowane były w kolorze pomarańczowym w odcieniach wg NCS-u między S 2030-Y10 R, S 2030-Y20R a S 2030-Y30R, z których dominuje kolor ostatni. Ściany elewacji wymalowane były w kolorze zielonym w odcieniach wg NCS-u S 4020-G50Y, S 4020-G70Y i S 3030-G40Y, z których dominują dwa pierwsze. Ściany elewacji części cokołowej kamienicy wymalowane były w kolorze brązowoczerwonym wg NCS-u S 3020-Y60R. Balustrada wymalowana była w kolorze pomarańczowym wg NCS-u S 2040- Y20R. Drzwi od zewnątrz i od wewnątrz wymalowane były w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R Okno w elewacji bocznej wymalowane było w kolorze bladoróżowym wg NCS-u S1510R. Okna na poddaszu wymalowane były w kolorze brązowym wg NCS-u S4030-Y20R. Badania elewacji frontowej wykazały, że tynki pierwotne zachowały się jedynie pomiędzy gzymsami okienek w górnej kondygnacji budynku (zapewne z tego powodu, że trudno je było skuć z tak wąskich szczelin), co prezentuje odkrywka E5ś. W tych partiach pierwszym wymalowaniem jest wymalowanie zielone analogiczne do występującego na tynkach elewacji bocznej i tylnej. Niestety niemożliwe jest wykonanie odkrywki prezentującej jednocześnie zachowany kolor ścian i pomarańczowy kolor gzymsów oraz opasek wokół okien, gdyż oryginalny kolor gzymsów zachował się jedynie w ich szczelinach. Niemożliwe jest również wykonanie odkrywki na granicy partii cokołowej i ściany frontowej ponieważ oryginalne tynki ścian w tej części elewacji nie zachowały się. Pomarańczowa kolorystyka gzymsów jest analogiczna do kolorystyki metalowej balustrady przed budynkiem, dlatego z całą pewnością kolory te można uznać za oryginalne. Zielony kolor ścian nie znajduje 65

analogii w żadnym z pozostałych elementów elewacji czy stolarki podobnie brązowoczerwona partia cokołowa. Nie ma również bezwzględnej pewności do ich pierwotnego charakteru. Jednak kamienice o takich zestawieniach kolorystycznych występowały w XIX wieku, co dokumentują wzorniki kolorystyki elewacji z tego okresu oraz zachowane projekty kolorystyczne niektórych dziewiętnastowiecznych kamienic (Rys. 1, 2, 3, 4). Na tej podstawie można przypuszczać, że zidentyfikowana kolorystyka jest pierwotna. 66

Rys. 1. Wzornik prezentuje przykładowe zestawienia kolorystyczne stosowane do wymalowań elewacji. Czerwonym prostokątem zaznaczono kolory odpowiadające zidentyfikowanym w badanej elewacji (fot. w: Studenci o konserwacji, t. II, 2000r., s. 93). 67

Rys. 2. Niniejsza fotografia prezentuje projekt kolorystyki dziewiętnastowiecznej kamienicy zbliżony do kolorystyki zidentyfikowanej w badanej kamienicy (fot. w: Studenci o konserwacji, t. II, 2000r., s. 94). Rys. 3. Niniejsza fotografia prezentuje projekt kolorystyki dziewiętnastowiecznej kamienicy zbliżony do kolorystyki zidentyfikowanej w badanej kamienicy (fot. w: Studenci o konserwacji, t. II, 2000r., s. 97). 68

Rys. 4. Niniejsza fotografia prezentuje zachowaną oryginalną kolorystykę górnej partii dziewiętnastowiecznej kamienicy toruńskiej, zbliżoną do kolorystyki zidentyfikowanej w badanej kamienicy (fot. w: Studenci o konserwacji, t. II, 2000r., s. 97). 69

PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH OKNA I DRZWI 1. Zdemontować skrzydła okna i drzwi, a elementy mocowane na stałe (np. rama) konserwować in situ. 2. Wszystkie elementy oczyścić z powłok wtórnych metodą mechaniczną z zastosowaniem preparatów chemicznych do usuwania powłok malarskich (Scansol, Remosol AM, Profit, Alkutex Abbeizer firmy Remmers). 3. Przeprowadzić dezynfekcję i dezynsekcję (Antox B). 4. Przeprowadzić ewentualną miejscową impregnację drewna (Paraloid B-72). 5. Wyrównać, wyszlifować powierzchnię drewna. 6. Skleić ewentualne pęknięcia listew desek (elementy od strony zewnętrznej klejem wodoodpornym). 7. Wykonać flekowanie ubytków i wypaczeń drewnem tego samego gatunku. 8. Drobne ubytki wykitować kitem trocinowym (wodoodpornym na zewnątrz). 9. Zabezpieczyć drewno środkami gruntującymi np. firmy Tikkurila lub Beckers. 10. Wykonać wymianę elementów zdegradowanych lub technicznie zużytych z zastosowaniem materiałów oryginalnych. 11. Oryginalne zamki i klamki wyczyścić chemicznie z powłok malarskich i zabezpieczyć farbą zgodną kolorystycznie z oryginalną, brakujące elementy odtworzyć lub uzupełnić nowymi najlepiej mosiężnymi wzorowanymi na okuciach występujących w czasie powstania budynku (wybrać z dostępnej oferty handlowej). 12. Uzupełnić szklenia. 13. Wymalować w kolorze określonym w podsumowaniu badań. Stosować grunty i farby do drewna renomowanych producentów (Tikkurila, Beckers). 14. Ponowny montaż wymontowanych elementów. W przypadku drzwi frontowych ze względu na ich bardzo zły stan zachowania należy brać pod uwagę ich wymianę. Wcześniej należy wykonać ich inwentaryzację rysunkowo-pomiarową a nowe drzwi wykonać na wzór starych. TYNKI 1. Skucie tynków wtórnych. 2. Usunięcie kabli i elementów metalowych. 3. Usunięcie luźnego spoinowania cegieł do głębokości 2cm. 4. Usunięcie silnie zdegradowanych cegieł. 5. Usuniecie wtórnych łat cementowych. 6. Usunięcie roślin rosnących w szczelinach muru ceglanego. 7. Tynki gzymsów i opasek wokół okien w miejscach zniszczonych i niestabilnych skuć. Z fragmentów stabilnych należy usunąć wtórne wymalowania. Zabieg należy wykonać mechanicznie lub za pomocą pasty Alkutex firmy Remmers. 70

8. Przed uzupełnieniem ubytków tynków elewację należy zmyć wodą pod ciśnieniem. 9. Kolejnym etapem prac jest wykonanie opierzeń blacharskich na gzymsach i parapetach. Należy wykonać je blachą tytanowo-cynkową lub miedzianą. 10. W miejscach spękań murów należy je miejscowo przemurować. 11. Drobne rysy w elementach tynkowanych należy po podklejeniu odspojeń roztworem Primalu AC-33 zatrzeć drobną zaprawą. Zaleca się wkleić w tych miejscach siatkę z tworzywa sztucznego. 12. Cegły zdegradowane należy zastąpić cegłami z rozbiórki lub nowymi dopasowanymi kolorystycznie i rozmiarowo do starych. Mniejsze ubytki należy uzupełnić gotową zaprawą np. prod. Remmers - Restauriermörtel. 13. Proponuje się zastosowanie gotowych zapraw mineralnych np. firmy Remmers. Pierwszą warstwę na ceglane podłoże stanowi zaprawa tej firmy o nazwie Grundputz. Na nią zakłada się obrzutkę Spezial Vorspritzmörtel i tynk podkładowy Remmers Grundputz. Ostatnią warstwę stanowi tynk wierzchni Feinputz i Dekorputz L. Można także zastosować produkty systemowe innych firm np. firmy Baumit-Bayosan. Duże ubytki należy uzupełnić zaprawą RK39. W przypadku ubytków bardzo dużych zaprawę należy zakładać kilkukrotnie, po wcześniejszym związaniu poprzedniej warstwy. Całość łącznie z drobnymi ubytkami należy wyszpachlować zaprawą drobnoziarnistą RK70N. Aby nastąpił prawidłowy proces wiązania tych zapraw powinny być one utrzymywane w stanie wilgotnym przez kilka dni. W handlu dostępne są również produkty systemowe firmy Kreisler. 14. Pomalowanie elewacji farbami krzemianowymi do wyboru kilku producentów: Remmers, Kabe, Caparol, Baumit, Keim, Beckers. Należy wymalować w kolorystyce zgodnie z wynikami badań nawarstwień malarskich. 15. Balustradę metalową należy oczyścić z rdzy i pozostałości wtórnych wymalowań. Następnie zabezpieczyć farbą antykorozyjną Hammerite w kolorze zidentyfikowanym na podstawie badań stratygraficznych. 16. Cokół budynku był tynkowany i pomalowany na kolor brązowoczerwony 71