Spis tre ci 1 Wst p 2 2 Rekomendacje 4 3 Wyniki bada podmiotów ekonomii spo ecznej i instytucji finansowych na temat modelu wspó pracy - Synteza raportu 5 3.1 Za o enia i cele badania 5 3.2 Charakterystyka próby badanych podmiotów ekonomii spo ecznej 5 3.3 Ocena dost pno ci oferty dla PES w instytucjach finansowych 7 3.4 Ocena wykorzystania produktów finansowych przez sektor ekonomii spo ecznej 10 3.5 Identyfikacja barier wspó pracy sektora ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi 13 3.6 Podsumowanie 15 4 Dobre praktyki w zakresie obs ugi finansowej podmiotów ekonomii spo ecznej 17 4.1 Za o enia i cele badania 17 4.2 Dobre praktyki w zakresie obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej w wybranych bankach etycznych w Europie 18 4.2.1. Banca Popolare Etica - W ochy 19 4.2.2. Charity Bank Wielka Brytania 22 4.3 Dobre praktyki obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej przez wybrane banki komercyjne oraz banki spó dzielcze w Polsce 24 4.3.1. Bank DnB Nord 24 4.3.2. Bank Ochrony rodowiska S.A. 25 4.3.3. Bank Spó dzielczy w Tczewie 26 4.4 Polsko-Ameryka ski Fundusz Po yczkowy Inicjatyw Obywatelskich jako przyk ad dobrych praktyk obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej przez fundusze po yczkowe 27 4.5 Wspó praca podmiotów ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi w Polsce i w województwie pomorskim 30 4.5.1. Fundacja S awek 30 4.5.2. Stowarzyszenie na Rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy Agape w Borowym M ynie 30 4.6 Podsumowanie 31 5 Wyniki debat podmiotów ekonomii spo ecznej i instytucji finansowych na temat modelu wspó pracy 32 5.1 Za o enia i cele debat 32 5.2 Ocena mo liwo ci wspó pracy sektora ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi 32 5.3 Czynniki sprzyjaj ce i ograniczaj ce zakres wspó pracy sektora ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi 34 5.4 Podsumowanie 36
Publikacja wspó finansowana ze rodków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spo ecznego 1 Wst p Koncepcja i perspektywy funkcjonowania sektora ekonomii spo ecznej s przedmiotem szczególnego zainteresowania ze wzgl du na jego cis y zwi zek z problematyk wzrostu zrównowa onego i biznesu spo ecznie odpowiedzialnego. Funkcjonowanie przedsi biorstw z sektora ekonomii spo ecznej przyczynia si do realizacji nadrz dnego celu Strategii Lizbo skiej jakim jest dzia anie na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, poprzez zaanga owanie si w aktywn dzia alno zawodow i zwi kszenie zdolno ci dostosowawczej pracowników i przedsi biorstw. Rozwój sektora ekonomii spo ecznej wymaga wsparcia i wspó pracy ze strony ró nych podmiotów publicznych, spo ecznych i prywatnych, ukierunkowanego na tworzenie przyjaznego otoczenia dla takiej aktywno ci. Celowym jest podejmowanie ró norodnych inicjatyw promuj cych zarówno koncepcj ekonomii spo ecznej jak i wspieraj cych proces powstawania inicjatyw lokalnych, regionalnych i krajowych, ukierunkowanych na tworzenie sprzyjaj cego rodowiska. Aktywno podmiotów ekonomii spo ecznej (PES) napotyka w praktyce wiele barier, spo ród których wymienia si bariery zwi zane z dost pem do zewn trznego finansowania m.in. w bankach, funduszach po yczkowych i por czeniowych. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki dzia alno ci przedsi biorstw spo ecznych, celu ich dzia ania zwi zanego z nastawieniem na dzia alno spo eczn a nie maksymalizacj zysku oraz s abo ci ekonomicznej przedsi wzi spo ecznych. Ograniczenia w dost pie do kapita u sektora ekonomii spo ecznej s barier rozwojow tych przedsi biorstw. Istnieje silna potrzeba wypracowania systemu rozwi za instytucjonalno-prawnych, u atwiaj cych podmiotom z sektora ekonomii spo ecznej pozyskanie rodków na finansowanie swojej dzia alno ci. Brak porozumienia i dialogu pomi dzy rodowiskiem reprezentuj cym ekonomi Spo eczn a sektor finansowy uniemo liwia jednak wypracowanie kompleksowej koncepcji wspó pracy. Instytut Bada nad Gospodark Rynkow - Gda ska Akademia Bankowa rozpocz w 2008 roku realizacj projektu pt. W kierunku modelu wspó pracy podmiotów ekonomii spo ecznej i sektora finansowego, którego celem by o udro nienie relacji pomi dzy stronami poprzez identyfikacj g ównych barier wzajemnej wspó pracy prowadz ce do zainicjowania lokalnego partnerstwa i dialogu pomi dzy podmiotami z sektora ekonomii spo ecznej a przedstawicielami sektora finansowego. 2
Opracowanie, które przekazujemy zawiera rezultaty naszej pracy w ramach ww. projektu i obejmuje: - analiz wyników z badania ankietowego przeprowadzonego w ród podmiotów ekonomii spo ecznej i sektora finansowego w województwie pomorskim, - praktyczne przyk ady dobrych praktyk w zakresie wspó pracy, - wnioski z debat przedstawicieli obu sektorów. Zawarte w niniejszym opracowaniu wyniki ciekawie opisuj kwestie zwi zane z istot i pokonywaniem barier w finansowaniu dzia alno ci podmiotów ekonomii spo ecznej. Wskazuj tak e na kierunki doskonalenia wzajemnych relacji obu sektorów. S dzimy, e tre tego opracowania w du ej mierze przyczyni si do rozwiania wielu mitów i stereotypów w podej ciu do problemów finansowania i tym samym stworzy podstawy do rozwoju modelowej wspó pracy. Z t nadziej oddajemy niniejsze opracowanie yczliwej ocenie Czytelników. 3
2 Rekomendacje W zwi zku z przewidywanym rozwojem sektora ekonomii spo ecznej, a co za tym idzie wzrostem popytu na us ugi sektora finansowego, niezb dne jest udro nienie wspó pracy podmiotów ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi. Oceniaj c wyst puj ce bariery i poszukuj c mo liwo ci usprawnie dostrzegamy kilka najwa niejszych kierunków zmian, które mog prowadzi do modelowej wspó pracy. Po pierwsze lepsza wspó praca wymaga wi kszego dostosowania oferty produktów finansowych do potrzeb podmiotów ekonomii spo ecznej. Niezb dne s tanie, proste produkty finansowe. Szczególnie warto zwróci uwag na potrzeb zmian w zakresie kszta towania produktów kredytowych. Konieczne s zmiany systemu oceny zdolno ci kredytowej PES, ze szczególnym naciskiem na ocen aspektów spo ecznych realizowanych przez te podmioty przedsi wzi. Ponadto warto, aby banki rozwija y doradztwo dla klientów trzeciego sektora, co pozwoli na lepsze zrozumienie jego potrzeb i mo liwo ci. Drugim obszarem, który wp yn mo e na lepszy model wspó pracy jest wiedza. W tym zakresie rekomendujemy podj cie dzia a w kierunku wsparcia merytorycznego ze strony banków przedstawicieli sektora ekonomii spo ecznej w Obszarze efektywnego gospodarowania rodkami finansowymi. Potrzebna jest tak e kampania promocyjna skierowana do samych pracowników sektora finansowego, która pozwoli na lepsze zrozumienie istoty potrzeb i specyfiki dzia alno ci spo ecznej. Jednocze nie dzia ania te doprowadz do pe niejszego zrozumienia roli banków w zakresie prowadzenia biznesu spo ecznie odpowiedzialnego. Nale y tak e d y do zwi kszania wiadomo ci szerszych rzesz spo ecze stwa odno nie roli spe nianej przez PES. Trzecim kierunkiem dzia a jest tworzenie przyjaznego rodowiska dla finansowania podmiotów ekonomii spo ecznej. W tym zakresie szczególn rol mog odegra lokalne partnerstwa ze szczególnym naciskiem na te, które s tworzone przy udziale samorz du terytorialnego. Rol tego ostatniego mo e by udro nienie sytemu por cze w systemie finansowania PES. 4
3 Wyniki bada podmiotów ekonomii spo ecznej i instytucji finansowych na temat modelu wspó pracy - Synteza raportu 3.1 Za o enia i cele badania Badania ankietowe podmiotów ekonomii spo ecznej i instytucji finansowych zosta y przeprowadzone w okresie listopad grudzie 2008 roku w formie wywiadów telefonicznych (CATI). Grup docelow badania stanowi o: 50 instytucji finansowych prowadz cych dzia alno w województwie pomorskim, w tym m.in. banki komercyjne i spó dzielcze, SKOKi oraz fundusze por czeniowe; 50 podmiotów reprezentuj cych sektor ekonomii spo ecznej w województwie pomorskim, w tym: centra integracji spo ecznej, spó dzielnie socjalne, zak ady aktywno ci zawodowej, organizacje pozarz dowe, stowarzyszenia i fundacje. Z za o enia, badanie mia o obj podmioty ekonomii spo ecznej mieszcz ce si w bardzo w skiej definicji sektora ekonomii spo ecznej, tj. spó dzielnie socjalne, Zak ady Aktywno ci Zawodowej i Centra Integracji Spo ecznej. Z uwagi jednak na fakt, e czna liczba takich podmiotów w województwie pomorskim nie przekracza 15 jednostek, badanie rozszerzono na pozosta e kategorie podmiotów zaliczanych do sektora ekonomii spo ecznej. Tworz c listy podmiotów do o ono stara, aby ankietowane podmioty dzia a y w obszarze integracji i aktywizacji zawodowej. Badanie mia o na celu dokonanie wst pnej oceny dost pno ci i wykorzystania instrumentów finansowych przez sektor ekonomii spo ecznej oraz zidentyfikowanie i wyspecyfikowanie barier wykorzystania instrumentów finansowych z punktu widzenia instytucji finansowych i podmiotów ekonomii spo ecznej. 3.2 Charakterystyka próby badanych podmiotów ekonomii spo ecznej W badaniach wzi o udzia 50 podmiotów dzia aj cych w sektorze ekonomii spo ecznej, w tym: 37 stowarzysze i fundacji, 6 organizacji samorz du gospodarczego, 5
4 organizacje podleg e organowi samorz du terytorialnego, 2 spó dzielnie, 1 centrum integracji spo ecznej. Sytuacja finansowa badanych podmiotów by a relatywnie stabilna. Blisko po owa respondentów deklarowa a równowa enie osi ganych przychodów z ponoszonymi kosztami, a 28% organizacji informowa o o uzyskaniu wy szych przychodów nad generowanymi kosztami. Jedynie dzia alno 4% respondentów przynosi a strat finansow. Podstawowym ród em finansowania dzia alno ci dla co trzeciego badanego podmiotu by y rodki pochodz ce ze róde rz dowych, a dla ponad 17% respondentów rodki samorz dowe. Fundusze na dzia alno statutow pozyskiwane by y w badanej grupie tak e z funduszy unijnych (13,6% respondentów) oraz z zysków z prowadzonej dzia alno ci gospodarczej. Tabela 3.1. Podstawowe ród a finansowania dzia alno ci badanych organizacji ród o finansowania Odsetek podmiotów ród a rz dowe 28,3% ród a samorz dowe 17,6% fundusze unijne 13,6% dochody z dzia alno ci gospodarczej 13,5% darowizny od osób prywatnych 7,3% darowizny od firm i instytucji 5,5% op aty w ramach dzia alno ci statutowej odp atnej 4,4% sk adki cz onkowskie 3,8% inne 5,9% Drug grup ankietowanych podmiotów stanowi y instytucje finansowe. W badaniu modelu wspó pracy z podmiotami ekonomii spo ecznej udzia wzi o: 5 banków komercyjnych, 35 banków spó dzielczych, 4 fundusze por czeniowe, 6 spó dzielczych kas oszcz dno ciowo-kredytowych. Grupa badanych instytucji finansowych deklarowa a posiadanie do wiadczenia z zakresu wspó pracy przede wszystkim ze stowarzyszeniami i fundacjami (80% respondentów), spó dzielniami (62% respondentów) oraz organizacjami samorz du gospodarczego (52% respondentów). Znacznie ni szy odsetek instytucji finansowych wskazywa na obs ug podmiotów dzia aj cych w sektorze w sko rozumianej ekonomii spo ecznej, tj. spó dzielni socjalnych, centrów integracji spo ecznych i zak adów aktywno ci zawodowej, co wynika m.in. z niewielkiej liczby tego typu organizacji w województwie pomorskim. W przypadku 14% badanych instytucji finansowych województwa pomorskiego, wspó praca z podmiotami ekonomii spo ecznej w ogóle nie wyst puje. 6
3.3 Ocena dost pno ci oferty dla PES w instytucjach finansowych Punktem wyj cia dla budowy modelu wspó pracy instytucji finansowych z podmiotami ekonomii spo ecznej jest m.in. ocena dost pno ci us ug finansowych dla przedsi biorstw spo ecznych oraz stopie wykorzystania poszczególnych rodzajów us ug finansowych. Dost pno oferty finansowej dla podmiotów ekonomii spo ecznej województwa pomorskiego mo na okre li na relatywnie wysokim poziomie. W opinii przedsi biorstw spo ecznych, oferta finansowa jest w umiarkowanym stopniu dost pna ( rednia ocena 3,6 - w skali od 1 (negatywna ocena) do 5 (pozytywna ocena)), a obs uga jest przeprowadzana sprawnie. Tabela 3.2. Ocena atrakcyjno ci i dost pno ci obecnej oferty finansowej (w skali od 1 negatywna ocena do 5 pozytywna ocena) Kryteria oceny obecnej oferty finansowej rednia ocena szybko obs ugi, decyzji 3,7 dost pno 3,6 formalno ci i procedury bankowe 3,4 atrakcyjno oferty finansowej 3,0 koszty us ug 2,8 Badane podmioty wskazuj jednak na wysokie koszty us ug i zawi e formalno ci przy korzystaniu z us ug finansowych. W efekcie, atrakcyjno oferty finansowej dla organizacji z sektora ekonomii spo ecznej oceniona zosta a na umiarkowanie niskim poziomie. Mo na wi c stwierdzi, e nie wyst puj obecnie powa ne ograniczenia w dost pie do us ug finansowych podmiotów ekonomii spo ecznej. Nie mniej jednak oferta us ug finansowych jest ma o atrakcyjna dla sektora ekonomii spo ecznej, co wskazuje na niskie jeszcze dostosowanie oferty do potrzeb i wymaga przedsi biorstw spo ecznych, m.in. w zakresie kosztów obs ugi. Do wiadczenia krajów europejskich wskazuj, e oferta finansowa dla podmiotów ekonomii spo ecznej mo e obejmowa jeden z trzech wariantów obs ugi: instytucja posiada specjaln ofert dla sektora ekonomii spo ecznej; instytucja nie posiada specjalnej oferty, ale niektóre produkty dostosowane s do potrzeb i preferencji podmiotów ekonomii spo ecznej; instytucja nie posiada specjalnej oferty, ale obs uguje podmioty z sektora ekonomii spo ecznej w ramach standardowej oferty dla firm. Z bada pomorskich podmiotów ekonomii spo ecznej wynika, e organizacje te obs ugiwane s najcz ciej w ramach standardowej oferty dost pnej w banku (66% respondentów). Posiadanie specjalnej oferty lub produktów dla organizacji z trzeciego sektora zadeklarowa a natomiast co pi ta badana instytucja finansowa. 7
Rysunek 3.1. Czy Pa stwa instytucja posiada specjaln ofert lub produkt dla sektora ekonomii spo ecznej? 14,0% Nie, nie obs ugujemy PES w ogóle 66,0% Nie, obs ugujemy PES w ramach standardowej oferty 20,0% Tak, mamy specjaln ofert /produkt dla PES 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% W kontek cie niskiego dostosowania oferty finansowej do potrzeb i wymaga przedsi biorstw spo ecznych, wa ne jest pytanie odno nie zasadno ci wprowadzenia specjalnej oferty, skierowanej do w skiego segmentu klientów. Opinie instytucji finansowych i podmiotów ekonomii spo ecznej w zakresie konieczno ci b d nie stworzenia specjalnej oferty dla organizacji dzia aj cych w trzecim sektorze s zbie ne. Obie grupy podmiotów s zdania, e w Polsce powinna istnie specjalnie wybrana i dostosowana do potrzeb ekonomii spo ecznej oferta produktów finansowych. Rysunek 3.2. Czy powinna istnie specjalna oferta finansowa skierowana do podmiotów ekonomii spo ecznej? 100% 8,0% 8,0% 90% 12,0% 80% 28,0% 70% 60% 50% 54,0% 40% 30% 64,0% 20% 10% 24,0% 0% Instytucje finansowe PES Zdecydowanie nie Raczej nie Nie mam zdania, trudno powiedzie Raczej tak Zdecydowanie tak O zasadno ci stworzenia specjalnej oferty finansowej przekonane s przede wszystkim podmioty z sektora PES. Blisko 92% badanych podmiotów ekonomii spo ecznej jest za 8
wprowadzeniem takiej oferty, a w grupie instytucji finansowych podobnego zdania jest ok. 78% ankietowanych. Warto podkre li, e badane instytucje finansowe w coraz wi kszym stopniu dostrzegaj i rozumiej odmienn specyfik dzia ania podmiotów sektora ekonomii spo ecznej. Co pi ta badana instytucja finansowa uwa a, e powinna istnie specjalizacja w obs udze podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej, gdy specyfika dzia ania tych organizacji odbiega od standardowych metod i pozyskiwanie kapita u przez te podmioty jest utrudnione. Zdaniem instytucji finansowych specjalna oferta u atwi aby kontakt podmiotów ekonomii spo ecznej z bankami i zwi kszy aby popyt i mo liwo ci korzystania z us ug i produktów. Co wi cej, instytucje finansowe postrzegaj sektor ekonomii spo ecznej jako bardzo rozwojowy, który w przysz o ci mo e zg asza zdecydowanie wy sze ni obecnie zapotrzebowanie na us ugi finansowe. Podsumowuj c ocen prognozowanego popytu sektora ekonomii spo ecznej na us ugi finansowe w okresie najbli szych kilku lat, mo na stwierdzi, i przewidywany kierunek zmian zapotrzebowania jest taki sam w przypadku instytucji finansowych i organizacji spo ecznych. Obie te grupy przewiduj bowiem wzrost popytu na us ugi finansowe. Rysunek 3.3. Prognozowany popyt na us ugi finansowe w ocenie podmiotów ekonomii spo ecznej (PES) i instytucji finansowych (IF) Lokowanie wolnych rodków oceana PES 30% 44% 26% Lokowanie wolnych rodków oceana IF 18% 62% 16% 4% Finansowanie dzia alno ci oceana PES 56% 30% 6% 8% Finansowanie dzia alno ci - ocena IF 30% 56% 2% 12% 0,0% 25,0% 50,0% 75,0% 100,0% wzro nie bez zmian spadnie nie wiem Warto jednak zaznaczy, i prognozy podmiotów ekonomii spo ecznej odno nie przysz ego popytu s zdecydowanie bardziej optymistyczne. Zarówno w przypadku us ug zwi zanych z lokowaniem rodków finansowych, jak i w zakresie finansowania dzia alno ci, znacznie wi kszy odsetek organizacji spo ecznych spodziewa si wzrostu zapotrzebowania na us ugi finansowe. Przyk adowo, 56% podmiotów ekonomii spo ecznej prognozuje wzrost popytu w segmencie us ug kredytowych, podczas gdy tak opini wyra a jedynie 30% instytucji finansowych. W przypadku us ug oszcz dno ciowych, 30% organizacji spo ecznych spodziewa si wzrostu zapotrzebowania a w grupie instytucji finansowych jedynie 18% podmiotów i co wi cej, 16% podmiotów wskazuje na mo liwo spadku popytu. 9
3.4 Ocena wykorzystania produktów finansowych przez sektor ekonomii spo ecznej Podstawowym produktem finansowym wykorzystywanym przez podmioty ekonomii spo ecznej jest rachunek bankowy (94% respondentów). Warto jednak podkre li, e blisko 6% ankietowanych organizacji deklarowa o brak rachunku. Mo na zatem wnioskowa, e ta grupa podmiotów nie posiada praktycznie jakichkolwiek kontaktów i do wiadcze z instytucjami finansowymi. Rysunek 3.4. Zakres us ug finansowych wykorzystywanych obecnie przez badane organizacje por czenia kredytowe 0% inne po yczki poza bankowe lokaty walutowe kredyty unijne kredyty bankowe lokaty z otówkowe karty p atnicze polecenie przelewu 4% 4% 6% 6% 8% 16% 20% 68% rachunek firmowy 94% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% W zwi zku z prowadzon dzia alno ci, popularn grup produktów finansowych w sektorze ekonomii spo ecznej s us ugi rozliczeniowe. 68% badanych podmiotów korzysta z przelewów bankowych (polecenie przelewu), a co pi ta ankietowana organizacja deklarowa a posiadanie karty p atniczej. Pozosta e us ugi finansowe charakteryzuj si ju du o ni sz popularno ci i cz stotliwo ci korzystania. Z lokat z otówkowych korzysta przeci tnie co szósty badany respondent W grupie badanych pomorskich przedsi biorstw spo ecznych, z kredytów bankowych korzysta o jedynie ok. 8% respondentów. Ma o atrakcyjny dla podmiotów sektora ekonomii spo ecznej wydaje si pomorski system por cze kredytowych, z którego praktycznie nikt nie korzysta. Jest to zwi zane z jednej strony z niskim wykorzystaniem kredytu, a z drugiej strony z niedostosowaniem oferty por czeniowej dla tego sektora. Z przeprowadzonych bada wynika relatywnie niski stopie wykorzystania produktów kredytowych. Blisko 90% ankietowanych organizacji nie korzysta o z us ug kredytowych lub por czeniowych na przestrzeni ostatnich dwóch lat. Niski stopie wykorzystania us ug kredytowych przez sektor ekonomii spo ecznej zwi zany jest przede wszystkim z brakiem zapotrzebowania. Na brak potrzeb kredytowych wskaza a bowiem ponad po owa respondentów. Znaczny odsetek respondentów nie korzysta z us ug kredytowych z uwagi na uregulowania prawne, 10
nie pozwalaj ce na zaci ganie zobowi za finansowych (ok. 15%). W grupie podmiotów, które ubiega y si o udzielenie kredytu, najcz stsz przyczyn negatywnej decyzji by brak zdolno ci kredytowej (18% respondentów) oraz brak stosownych zabezpiecze (11% respondentów). Na obni enie oceny jako ci oferty kredytowej dla podmiotów ekonomii spo ecznej decyduj cy wp yw maj wysokie koszty kredytowania oraz z o one formalno ci i procedury bankowe. Nieco wy ej oceniana jest natomiast szybko podejmowania decyzji kredytowych przez instytucje kredytowe. W rezultacie niskiego poziomu wykorzystania us ug kredytowych i niskiego stopnia satysfakcji, obecny poziom zad u enia podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej jest minimalny. Jedynie ok. 4% organizacji deklaruje posiadanie zad u enia i we wszystkich przypadkach nie przekracza ono 20% maj tku organizacji. Tabela 3.3. Orientacyjny poziom zad u enia w odniesieniu do maj tku organizacji z sektora ekonomii spo ecznej Opis Poziom zad u enia Nie ma zad u enia 94,0% Poni ej 20% maj tku organizacji 4,0% W granicach 20% - 50% maj tku organizacji 0,0% Powy ej 50% maj tku organizacji 0,0% Trudno powiedzie 2,0% W opinii 42% badanych podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej, finansowanie zwrotne jest w ogóle nieosi galne dla wi kszo ci podmiotów, m.in. z powodu wskazanych wcze niej przeszkód prawnych. Dla znacznej grupy organizacji z trzeciego sektora, wad finansowania zwrotnego jest konieczno znajomo ci skomplikowanych procedur zwi zanych z ubieganiem si o finansowanie (40% respondentów) lub brak odpowiednich umiej tno ci pozyskania rodków (18% respondentów). Wskazuje to zatem na istnienie du ej grupy potencjalnych kredytobiorców, którzy przy odpowiednim wsparciu merytorycznym z zakresu sposobów i róde pozyskania rodków finansowych oraz ich pó niejszej obs ugi, byliby sk onni do zaci gania zobowi za na rozwój organizacji. 11
Rysunek 3.5. Podstawowe wady finansowania zwrotnego w opinii podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej nie wiem 14,0% konieczno cis ej dyscypliny finansowej i cz sto przedmiotowej posiadanie umiej tno ci pozyskania rodków 18,0% 18,0% konieczno planowania d ugookresowego i stabilno ci organizacji 24,0% konieczno znajomo ci skomplikowanych procedur pozyskania rodków nieosi galne dla wi kszo ci podmiotów ekonomii spo ecznej 40,0% 42,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Wed ug podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej, niekorzystnym czynnikiem zwi zanym z potencjalnym ubieganiem si o finansowanie zwrotne jest konieczno d ugoterminowego planowania a nast pnie utrzymania cis ej dyscypliny finansowej. wiadczy to zatem o niskiej stabilno ci finansowej podmiotów z trzeciego sektora, wynikaj cej m.in. z niepewno ci w zakresie statutowych róde finansowania dzia alno ci. Podstawow korzy ci zwi zan z finansowaniem zwrotnym w sektorze ekonomii spo ecznej by aby jednak mo liwo podj cia dodatkowych dzia a, nowych inwestycji (42% respondentów) lub rozszerzenie zakresu dotychczasowej dzia alno ci (34% respondentów). Szeroko rozumiane us ugi kredytowe, w opinii badanych respondentów, s ponadto szans na utrzymanie p ynno ci finansowej organizacji, w okresie przej ciowych niedoborów finansowych. Co czwarty badany podmiot, jako zalet finansowania zwrotnego wskazywa na mo liwo intensyfikacji prowadzonych przedsi wzi. Istotnym czynnikiem zwi kszaj cym zapotrzebowanie na finansowanie zwrotne w sektorze ekonomii spo ecznej, stabilizacj róde finansowania dzia alno ci oraz rozszerzenie podejmowanych dzia a w najbli szym okresie jest mo liwo pozyskania dodatkowego finansowania z funduszy unijnych. Badania IBnGR-GAB wskazuj na wysokie zainteresowanie podmiotów z trzeciego sektora pozyskaniem rodków z pomocy unijnej. Ponad po owa ankietowanych organizacji posiada ju do wiadczenia zwi zane z obs ug funduszy unijnych (54% respondentów). Dodatkowo, co trzeci badany podmiot, który nie korzysta dotychczas z pomocy unijnej planuje w przysz o ci z o y wniosek o wspó finansowanie projektu ze rodków UE. 12
Pozyskanie funduszy z pomocy unijnej zwi zane jest jednak z pokonaniem licznych barier. W pierwszej kolejno ci nale y zdoby rodki na wk ad w asny, który cz sto jest wymagany w projekcie. Blisko 42% respondentów wskaza o w a nie na brak funduszy na wk ad w asny jako podstawow barier zwi zan z aplikowaniem o pozyskanie rodków unijnych. Istotnym ograniczeniem dla co czwartego badanego podmiotu jest tak e brak odpowiednich rodków na prefinansowanie wydatków przewidzianych w projekcie. Rysunek 3.6. Podstawowe bariery zwi zane z aplikowaniem o pozyskanie rodków unijnych zbyt niski potencja finansowy w stosunku do skali projektu do skali projektu konieczno przedstawiania gwarancji konieczno przedstawienia finansowych gwarancji finansowych brak wiedzy i do wiadczenia w zakresie brak realizacji wiedzy i do wiadczenia projektów unijnych w zakresie realizacji projektów unijnych inne inne brak rodków finansowych na prefinansowanie brak rodków finansowych wydatków na prefinansowanie wydatków w projekcie biurokracja i zawi e formalno ci biurokracja i zawi e formalno ci du e formalno ci zwi zane z przygotowaniem du e formalno ci wniosku zwi zane z przygotowaniem wniosku brak funduszy na wk ad w asny brak funduszy na wk ad w asny 0% 10% 14% 20% 24% 30% 40% 42% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Ponadto, wa n barier wykorzystania rodków unijnych w sektorze ekonomii spo ecznej s du e formalno ci zwi zane z przygotowaniem wniosku (40% respondentów), biurokracja (30% respondentów) oraz brak wystarczaj cych kwalifikacji merytorycznych i do wiadczenia w aplikowaniu o fundusze unijne. 3.5 Identyfikacja barier wspó pracy sektora ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi Budowa lokalnego modelu dialogu pomi dzy podmiotami z sektora ekonomii spo ecznej a przedstawicielami sektora finansowego wymaga udro nienia relacji pomi dzy stronami m.in. poprzez identyfikacj barier utrudniaj cych obecne kontakty podmiotów ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi. Generalnie, bariery wspó pracy mo na podzieli na dwie grupy: bariery le ce po stronie podmiotów ekonomii spo ecznej (bariery popytowe), bariery le ce po stronie instytucji finansowych (bariery poda owe). 13
Z bada IBnGR-GAB wynika, e g ówn barier wspó pracy le c po stronie organizacji spo ecznych, w opinii zarówno instytucji finansowych jak i podmiotów ekonomii spo ecznej, jest brak mo liwo ci przedstawienia zabezpiecze przy produktach kredytowych (54% instytucji finansowych i 42% PES). Na drugim miejscu wymieniana jest niska skala dzia alno ci i niskie przychody. Wa nym ograniczeniem utrudniaj cym wspó prac jest tak e brak zdolno ci prawnej cz ci podmiotów ekonomii spo ecznej do zaci gania zobowi za. Czynnik ten znalaz si na trzecim miejscu w obu grupach, przy czym jest on znacznie silniej akcentowany przez organizacje pozarz dowe. Rysunek 3.7. Podstawowe bariery utrudniaj ce wspó prac - bariery po stronie podmiotów ekonomii spo ecznej Co do pozosta ych czynników wp ywaj cych na ograniczenie wspó pracy z przyczyn le cych po stronie sektora PES, istnieje ju rozbie no opinii mi dzy instytucjami finansowymi a podmiotami ekonomii spo ecznej. Mianowicie, instytucje finansowe silniej akcentuj brak do wiadczenia instytucji z trzeciego sektora w zakresie prowadzenia dzia alno ci biznesowej (20% respondentów), podczas gdy bariera ta zauwa alna jest jedynie przez 8% podmiotów ekonomii spo ecznej. Z kolei wa n barier wspó pracy dostrzegan przez sektor ekonomii spo ecznej jest specyficzny charakter dzia alno ci tych podmiotów, przedk adaj cy cele spo eczne nad ekonomicznymi (26% respondentów). Czynnik ten jest natomiast istotny tylko dla 16% instytucji finansowych. Drug grup barier wspó pracy s przeszkody le ce po stronie instytucji finansowych. W tym przypadku nie istnieje ju tak du a zgodno odpowiedzi. 14
Z punktu widzenia instytucji finansowych, g ówn barier wspó pracy jest niska dochodowo sektora PES dla banku z tytu u obs ugi (40% respondentów). Z kolei podmioty ekonomii spo ecznej jako najwa niejsz barier wspó pracy le c po stronie instytucji finansowych wskazuj brak specjalizacji instytucji finansowych w obs udze sektora PES oraz brak znajomo ci specyfiki dzia ania tych podmiotów (52% respondentów). Obie grupy badanych podmiotów s zdania, e na ograniczony zakres wspó pracy wp ywa tak e brak produktów finansowych pozwalaj cych na elastyczne dostosowanie do potrzeb podmiotów ekonomii spo ecznej. Rysunek 3.8. Podstawowe bariery utrudniaj ce wspó prac - bariery po stronie instytucji finansowych Instytucje finansowe PES inne brak produktów finansowych pozwalaj cych na elastyczne dostosowanie do potrzeb PES brak specjalizacji w tym segmencie rynku, nieznajomo specyfiki dzia ania ten segment rynku nie jest postrzegany jako perspektywiczny z punktu widzenia strategii instytucji niska dochodowo / op acalno obs ugi tego segmentu klientów -60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% 3.6 Podsumowanie Podsumowuj c warto podkre li, e w opinii podmiotów ekonomii spo ecznej i instytucji finansowych, mo na szuka sposobów na zniwelowanie lub ograniczenie wyst powania zidentyfikowanych barier wspó pracy. Pomys ów jest kilka, a rozwi zania niektórych kwestii bardzo proste do zastosowania. Zdaniem organizacji z sektora ekonomii spo ecznej wzajemna wspó praca b dzie mo liwa pod warunkiem otrzymania przez nie: wsparcia merytorycznego w zakresie edukacji finansowej, informacji o produktach finansowych, oraz zrozumienia przez instytucje finansowe specyfiki dzia ania organizacji spo ecznych (20% respondentów). Potrzeb t dostrzegaj tak e instytucje finansowe (17%), które wskazuj, e musi istnie lepsza znajomo dzia alno ci statutowej podmiotów ekonomii spo ecznej. Nale y tak e d y do zwi kszania wiadomo ci spo ecze stwa odno nie roli spe nianej przez PES. 15
Drugim elementem uwzgl dnianym przez instytucje finansowe (46%) i organizacje z trzeciego sektora (15%) w zakresie usprawnienia wspó pracy, jest konieczno przygotowania specjalnych produktów dla podmiotów ekonomii spo ecznej lub przedstawianie instytucjom finansowym gotowych ju rozwi za, stosowanych w innych krajach, które b dzie mo na zaadoptowa do polskich warunków. Organizacje spo eczne zwracaj tak e uwag na konieczno : wprowadzenia lub dostosowania oferty mikropo yczek dla sektora PES, uproszczenia procedur kredytowych i sposobów pozyskania rodków (np. w przypadku braku zdolno ci kredytowej, uwzgl dnienie wielko ci posiadanego maj tku jako potencjalnego zabezpieczenia). Obie grupy podmiotów wskazuj tak e na konieczno zmian przepisów prawnych dotycz cych zarówno instytucji finansowych jak i podmiotów ekonomii spo ecznej. Chodzi tu m.in. o to, aby organizacje z sektora PES mog y zgodnie ze statutem zaci ga zobowi zania. Zidentyfikowane w badaniu bariery wspó pracy instytucji finansowych z podmiotami ekonomii spo ecznej w istotny sposób ograniczaj zakres obecnej wspó pracy. Podj cie wspólnych rozmów, lepsze zrozumienie specyfiki dzia ania zarówno instytucji finansowych jak i podmiotów ekonomii spo ecznej mo e by pocz tkiem budowy nowego modelu wspó pracy instytucji finansowych z podmiotami ekonomii spo ecznej. 16
4 Dobre praktyki w zakresie obs ugi finansowej podmiotów ekonomii spo ecznej 4.1 Za o enia i cele badania Nieod cznym elementem funkcjonowania szeroko rozumianych podmiotów ekonomii spo ecznej (PES) jest ich wspó praca z instytucjami finansowymi. Ze wzgl du na specyfik dzia alno ci podmiotów z tzw. trzeciego sektora, wspó praca ta jest w znacznym stopniu ograniczona. Banki, kieruj c si przes ankami czysto ekonomicznymi postrzegaj ten segment klientów jako nieatrakcyjny biznesowo. Dzieje si tak g ównie ze wzgl du na du o mniejsz, w porównaniu z podmiotami prowadz cymi komercyjn dzia alno gospodarcz, rentowno oraz wy sze ryzyko zwi zane z brakiem odpowiednich zabezpiecze. Rysunek 4.1. Instytucje finansuj ce dzia alno podmiotów ekonomii spo ecznej Celem raportu by o wskazanie dobrych praktyk w zakresie wspó pracy instytucji finansowych z podmiotami ekonomii spo ecznej na trzech poziomach: europejskim, krajowym oraz wojewódzkim. Jak pokazuje bowiem praktyka zarówno europejska, jak i krajowa, wspó praca pomi dzy instytucjami finansowymi, a podmiotami ekonomii spo ecznej jest mo liwa. Wskazanie dobrych przyk adów takiej wspó pracy ma na celu wskazanie instytucjom finansowym nie zaanga owanym w obs ug tzw. trzeciego sektora, e podmioty ekonomii spo ecznej mog stanowi atrakcyjny biznesowo segment klientów. Z drugiej natomiast strony, celem raportu jest wskazanie podmiotom ekonomii spo ecznej mo liwych form wspó pracy, i tym samym pokazanie, e wspó praca ta mo e, i powinna, przybra form wspó pracy na zasadach partnerstwa. W ród instytucji zaanga owanych w obs ug finansow PES znajduj si takie podmioty jak: fundusze po yczkowe i por czeniowe, banki komercyjne, banki spó dzielcze, czy nieobecne jeszcze w Polsce tzw. banki etyczne. 17
Ka dy z wymienionych powy ej rodzajów instytucji finansowych funkcjonuje w oparciu o odmienny model biznesowy. Instytucje bankowe ró ni si nie tylko podstawowym celem dzia alno ci (priorytet dzia alno ci komercyjnej vs. priorytet celów spo ecznych), ale równie zasi giem terytorialnym (banki ogólnokrajowe vs. lokalne), charakterem oferty dla podmiotów ekonomii spo ecznej (wyodr bniona oferta vs. obs uga PES w ramach standardowej oferty) oraz zakresem oferty (pe na oferta vs. wybrane produkty finansowe i oszcz dno ciowe). Analiza charakterystyki funkcjonowania wybranych podmiotów dzia aj cych na rynku europejskim oraz krajowym pozwoli na identyfikacj dobrych praktyk w zakresie obs ugi finansowej podmiotów ekonomii spo ecznej. 4.2 Dobre praktyki w zakresie obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej w wybranych bankach etycznych w Europie Na rynku europejskim, w obs ug finansow podmiotów ekonomii spo ecznej zaanga owane s przede wszystkim wyspecjalizowane instytucje bankowe, tzw. banki alternatywne, zwane równie bankami etycznymi lub misyjnymi. Podstawowym celem dzia alno ci tego rodzaju instytucji bankowych jest zapewnienie dost pu do us ug finansowych podmiotom s abym ekonomicznie, w tym przede wszystkim podmiotom dzia aj cym w tzw. trzecim sektorze. Do czo owych banków etycznych nale m.in. Banca Popolare Etica (W ochy), Charity Bank (Wielka Brytania) oraz Bank für Sozialwirtschaft AG (Niemcy). Rysunek 4.2. Charakterystyka dzia alno ci banków etycznych 18
Analiza funkcjonowania wybranych banków etycznych na rynku europejskim pokazuje, e s to przede wszystkim podmioty powsta e z inicjatywy samych organizacji pozarz dowych, b d cych jednocze nie podstawow grup udzia owców tych e banków. Banki etyczne charakteryzuj si równie znacznie mniej rozbudowan ofert produktow, w porównaniu do tradycyjnych banków komercyjnych. Zakres oferty ogranicza si najcz ciej do podstawowych produktów oszcz dno ciowych i kredytowych. Cech charakterystyczn, wyró niaj c banki etyczne spo ród komercyjnych instytucji finansowych jest przede wszystkim przyj ta strategia funkcjonowania przejawiaj ca si m.in. w: - znaczeniu celu spo ecznego w procesie podejmowania decyzji kredytowej, - udziale depozytariuszy w procesie alokacji pozyskanych rodków depozytowych, - przejrzysto ci polityki kredytowej, polegaj cej na zapewnieniu ogólnodost pnej informacji o kredytobiorcach. Poni ej przedstawiono przyk ady banków etycznych dzia aj cych na rynku europejskim. 4.2.1. Banca Popolare Etica W ochy Przyk adem banku etycznego funkcjonuj cego na rynku europejskim jest w oski bank - Banca Popolare Etica. Jest to bank spó dzielczy, powsta y z inicjatywy 22 organizacji pozarz dowych, pocz tkowo jako Stowarzyszenie na Rzecz Banku Etycznego, a nast pnie przekszta cone w Spó dzielni Banku Etycznego. Obecnie w ród udzia owców Banku znajduj si takie organizacji jak: W oska Konferencja Pracowniczych Zwi zków Zawodowych, w oski Caritas, Chrze cija skie Stowarzyszenie Pracowników W oskich, jak równie 7 diecezji i 300 parafii ko cielnych, samorz dy 9 regionów w oskich oraz 300 gmin. Strategia funkcjonowania banku opiera si przede wszystkim na koncepcji etycznego zarz dzania bankiem oraz dzia ania na rzecz spo ecze stwa, rodowiska i gospodarki. 19
Rysunek 4.3. Charakterystyka banku etycznego Banca Popolare Etica Podstawowym celem dzia alno ci Banku jest zapewnienie dost pu do finansowania podmiotom ekonomii spo ecznej realizuj cym wa ne cele spo eczne. W ród produktów kredytowych znajduj cych si w ofercie Banku s m.in. tzw. otwarte konta kredytowe, kredyty hipoteczne oraz po yczki bez zabezpieczenia. Ponadto, Bank udziela por cze wekslowych. W zakresie rodzajów oferowanych produktów, oferta Banca Popolare Etica jest wi c zbli ona do oferty banków komercyjnych oraz spó dzielczych. Cech wyró niaj c jest natomiast procedura kredytowa, przewiduj ca dwuetapow ocen z o onych wniosków o udzielenie kredytu. Poza typow dla banków komercyjnych zdolno ci kredytow, przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu pod uwag brany jest równie aspekt spo eczny. Jest to cecha odró niaj ca banki etyczne zarówno od banków komercyjnych, jak i spó dzielczych. Wa nym elementem procesu kredytowania inicjatyw z zakresu ekonomii spo ecznej, jest umieszczanie informacji o kredytobiorcach i realizowanych przez nich projektach na stronie internetowej Banku. Dzia anie to ma na celu zapewnienie przejrzysto ci funkcjonowania Banku oraz umo liwienie depozytariuszom zapoznanie si z zakresem dzia alno ci Banku. 20
Rysunek 4.4. Procedura kredytowa w Banca Popolare Etica Drug cech dzia alno ci Banca Popolare Etica, charakterystyczn dla tego typu instytucji, jest wp yw depozytariuszy na proces alokacji powierzonych bankowi rodków finansowych. Klienci Banca Popolare Etica korzystaj cy z produktów oszcz dno ciowych maj mo liwo wskazania sektora, w którym, poprzez udzielenie kredytu, zostan zainwestowane zdeponowane rodki. Klienci maj wybór pomi dzy nast puj cymi sektorami: sektorem us ug spo eczno-sanitarnych, sektorem zwi zanym z wspó prac zagraniczn, sektorem ochrony rodowiska, sektorem zwi zanym z popraw jako ci ycia. Tym samym Bank oferuje potencjalnym klientom nie tylko us ugi oszcz dno ciowe sensu stricte, ale jednocze nie daje mo liwo wspierania wybranych inicjatyw spo ecznych, a tym samym wspó dzia ania na rzecz rozwoju zrównowa onego. 21
4.2.2. Charity Bank Wielka Brytania Kolejnym przyk adem banku etycznego funkcjonuj cego na rynku europejskim jest brytyjski Charity Bank. Podobnie jak omówiony powy ej Banca Popolare Etica, równie Charity Bank powsta z oddolnej inicjatywy organizacji spo ecznych. W 1995 roku Fundacja Pomocy Organizacjom Charytatywnym (CAF) powo a a fundusz kredytowy, przekszta cony nast pnie w 2001 roku w instytucj bankow. W chwili obecnej, obok Fundacji Pomocy Organizacjom Charytatywnym, akcjonariuszami Banku jest równie 15 stowarzysze i fundacji dzia aj cych w sektorze ekonomii spo ecznej. Rysunek 4.5. Charakterystyka dzia alno ci Charity Bank Podobnie jak w przypadku Banca Popolare Etica, podstawowym celem dzia alno ci Charity Bank jest finansowanie potrzeb i projektów organizacji spo ecznych. W przypadku Charity Bank du y nacisk po o ony zosta jednak na us ugi doradcze zwi zane z pozyskiwaniem finansowania, co przejawia si w misji banku sformu owanej jako pomoc organizacjom spo ecznym w definiowaniu d ugofalowych celów rozwojowych. W zwi zku z du ym znaczeniem us ug doradczych, procedura ubiegania si o kredyt w Charity Bank rozpoczyna si od spotkania z przedstawicielem departamentu kredytowego w celu przeanalizowania najkorzystniejszej formy finansowania danego przedsi wzi cia. Istotny, z punktu widzenia podmiotów ekonomii spo ecznej jest fakt, i w przypadku braku mo liwo ci finansowania przez Bank, doradca wskazuje rozwi zania alternatywne. Pomoc doradcy oferowana jest tak e na etapie wype niania wniosku kredytowego. Na zorganizowanym w siedzibie potencjalnego kredytobiorcy spotkaniu, omawiane 22
s nie tylko najwa niejsze za o enia danego projektu, ale równie rozwa any jest potencja rozwoju ca ej organizacji. Rysunek 4.6. Procedura kredytowa w Charity Bank Obok produktów kredytowych, Charity Bank oferuje równie produkty depozytowe. Podobnie jak w przypadku Banca Popolare Etica, pozyskane w ten sposób rodki przeznaczane s na kredytowanie dzia alno ci organizacji charytatywnych oraz fundacji i podmiotów ekonomii spo ecznej. 23
4.3 Dobre praktyki obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej przez wybrane banki komercyjne oraz banki spó dzielcze w Polsce Jak ju wspomniano, na rynku polskim nie funkcjonuj typowe banki etyczne, wyspecjalizowane w obs udze podmiotów ekonomii spo ecznej. W zakresie us ug finansowych, podmioty ekonomii spo ecznej korzystaj najcz ciej z oferty banków komercyjnych lub banków spó dzielczych. Podmioty ekonomii spo ecznej obs ugiwane s przez banki komercyjne oraz spó dzielcze przede wszystkim w ramach standardowej oferty produktowej. Tylko nieliczne banki na rynku polskim posiadaj odr bn, specjalnie przygotowan ofert. Ze wzgl du na ma liczebno podmiotów ekonomii spo ecznej sensu stricte, oferta ta nie obejmuje jednak wy cznie PES, ale jest przygotowana dla szeroko rozumianych organizacji pozarz dowych. Rysunek 4.7. Charakterystyka obs ugi finansowej podmiotów ekonomii spo ecznej w Polsce przez banki komercyjne oraz spó dzielcze Brak specjalistycznej oferty dla podmiotów ekonomii spo ecznej powoduje, e w konsekwencji podmioty te ubiegaj c si o udzielenie kredytu lub po yczki musz spe nia przede wszystkim warunek op acalno ci ekonomicznej. Preferencyjne warunki dla podmiotów z tzw. trzeciego sektora dotycz bowiem przede wszystkim pobieranych op at i prowizji, nie wi si natomiast z agodniejszymi wymaganiami kredytowymi. 4.3.1. Bank DnB Nord Jedn z instytucji bankowych zajmuj cych si finansow obs ug podmiotów z tzw. trzeciego sektora jest Bank DnB Nord. Organizacje pozarz dowe obs ugiwane s w ramach wyodr bnionej oferty, obejmuj cej m.in. rachunki bie ce, pomocnicze i powiernicze, instrumenty oszcz dno ciowe i inwestycyjne, instrumenty kredytowe 24
oraz us ugi bankowo ci elektronicznej. W ramach produktów kredytowych oferowany jest kredyt inwestycyjny, kredyt europejski, krótkoterminowy kredyt odnawialny w rachunku bie cym oraz krótkoterminowy kredyt obrotowy z terminarzem sp at. Ponadto, Bank oferuje fundacjom i stowarzyszeniom mo liwo wykupienia gwarancji bankowych. Rysunek 4.8. Dzia alno Banku DnB Nord w zakresie obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej Oferta dla organizacji pozarz dowych charakteryzuje si m.in. ni szymi, w porównaniu do oferty standardowej, kosztami. Ponadto, cech wyró niaj c ofert Banku jest oferowanie organizacjom pozarz dowym us ug doradczych z zakresu zarz dzania finansami. 4.3.2. Bank Ochrony rodowiska S.A. Kolejnym bankiem posiadaj cym wyodr bnion ofert dla podmiotów ekonomii spo ecznej jest Bank Ochrony rodowiska S.A. Oferta skierowana jest do organizacji pozarz dowych ze szczególnym uwzgl dnieniem pozarz dowych organizacji ekologicznych i obejmuje tzw. Pakiet NGO. W sk ad Pakietu wchodz takie produkty jak: rachunek bie cy, lokaty terminowe oraz us ugi bankowo ci internetowej. Cech charakterystyczn oferty, odró niaj c j od oferty dla pozosta ych klientów s ni sze op aty, a tak e mo liwo skorzystania z preferencyjnych warunków dla produktów oszcz dno ciowo - lokacyjnych. 25
Rysunek 4.9. Dzia alno Banku Ochrony rodowiska S.A. w zakresie obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej Bank Ochrony rodowiska nie posiada specjalnej oferty dla organizacji pozarz dowych w zakresie produktów kredytowych. Instytucje te mog jednak skorzysta ze standardowej oferty obejmuj cej: kredyty obrotowe na rachunku bie cym, kredyty inwestycyjne oraz kredyty zwi zane z funduszami unijnymi, w tym kredyty pomostowe i kredyty uzupe niaj ce na pokrycie kosztów niekwalifikowanych inwestycji. 4.3.3. Bank Spó dzielczy w Tczewie Równie instytucje bankowe o charakterze lokalnym zajmuj si obs ug podmiotów z sektora ekonomii spo ecznej. Przyk adem jest Bank Spó dzielczy w Tczewie prowadz cy dzia alno na terenie powiatu tczewskiego, kartuskiego, gda skiego, malborskiego, kwidzy skiego, wieckiego, starogardzkiego, ko cierskiego, bytowskiego, l borskiego i wejherowskiego, a tak e na terenie miast: Gda sk i Gdynia. Bank Spó dzielczy w Tczewie oferuje organizacjom pozarz dowym przede wszystkim preferencyjne warunki otwarcia rachunku bankowego: podstawowego oraz pomocniczego. Koszt tej us ugi jest o 50% ni szy ni w ofercie standardowej. Ponadto, w ofercie Banku znajduj si produkty oszcz dno ciowo-lokacyjne, takie jak lokaty o oprocentowaniu sta ym, zmiennym oraz progresywnym. 26
Rysunek 4.10. Dzia alno Banku Spó dzielczego w Tczewie w zakresie obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej W zakresie produktów kredytowych Bank oferuje: kredyt w rachunku bie cym, kredyt w rachunku kredytowym, kredyty obrotowe oraz kredyty p atnicze. Doda nale y, e organizacje pozarz dowe liczy mog na preferencyjne, w porównaniu do oferty standardowej, warunki kredytowania. Istotn cech oferty Banku Spó dzielczego w Tczewie dla organizacji pozarz dowych jest mo liwo skorzystania z bezp atnych us ug doradczych. 4.4 Polsko-Ameryka ski Fundusz Po yczkowy Inicjatyw Obywatelskich jako przyk ad dobrych praktyk obs ugi podmiotów ekonomii spo ecznej przez fundusze po yczkowe Obok instytucji bankowych, us ugi finansowe dla podmiotów ekonomii spo ecznej wiadcz równie fundusze po yczkowe. Jedn z tego rodzaju instytucji na rynku polskim jest Polsko-Ameryka ski Fundusz Po yczkowy Inicjatyw Obywatelskich (PAFPIO). Jest to prywatna instytucja powsta a w 1999 roku z inicjatywy Polsko- Ameryka skiego Funduszu Przedsi biorczo ci (PAFP). Misj funduszu jest pomoc organizacjom pozarz dowym w zakresie zabezpieczenia p ynno ci finansowej. PAFPIO stanowi fundusz po yczkowy dla 27
organizacji pozarz dowych oraz inicjatyw nie nastawionych na zysk, w tym przede wszystkim dla stowarzysze i fundacji. Rysunek 4.11. Dzia alno Polsko-Ameryka skiego Funduszu Po yczkowego Inicjatyw Obywatelskich W ród produktów oferowanych przez Fundusz znajduj si po yczki krótko- lub rednioterminowe, obejmuj ce po yczki inwestycyjne, euro-po yczki na projekty finansowane ze rodków unijnych oraz po yczki pomostowe. Procedura ubiegania si o po yczk z funduszu PAFPIO rozpoczyna si od z o enia wniosku o przyznanie po yczki. W odró nieniu jednak od procedur bankowych, Fundusz nie posiada wystandaryzowanego formularza. Od potencjalnego po yczkobiorcy oczekuje jedynie przes ania krótkiego opisu przyczyn ubiegania si o po yczk wraz z propozycj róde i formy sp aty zobowi zania. Do opisu do czy nale y podstawowe dokumenty rejestrowe (aktualny wyci g z KRS, statut, NIP i REGON) oraz finansowe organizacji (bilans, rachunek wyników, aktualny bud et, dokumenty pokazuj ce mo liwo sp aty po yczki). Na podstawie powy szych dokumentów dokonywana jest wst pna analiza mo liwo ci finansowania, a nast pnie organizowane jest spotkanie w siedzibie potencjalnego po yczkobiorcy. Po spotkaniu wniosek rozpatrywany jest przez komisj po yczkow i w przeci gu 2 tygodni podejmowana jest ostateczna decyzja o finansowaniu. 28
Rysunek 4.12. Procedura kredytowa w Polsko-Ameryka skim Funduszu Po yczkowym Inicjatyw Obywatelskich Cech charakterystyczn po yczek udzielanych przez fundusz PAFPIO jest du a elastyczno w zakresie harmonogramu sp at. Po yczkobiorca, na podstawie spodziewanego planu przychodów, sam okre la daty sp aty kolejnych rat po yczki, które s nast pnie wpisywane do umowy po yczkowej. Procedura ubiegania si o po yczk z funduszu PAFPIO zbli ona jest do procedur wyst puj cych w europejskich bankach etycznych. Zarówno w bankach etycznych, jak i w opisywanym Funduszu, procedura kredytowa zak ada indywidualne podej cie do ka dego analizowanego wniosku. Drugim elementem wspólnym dla obu rodzajów instytucji jest du a przejrzysto dzia ania, przejawiaj ca si upublicznianiem informacji o podmiotach korzystaj cych z danego rodzaju finansowania. 29
4.5 Wspó praca podmiotów ekonomii spo ecznej z instytucjami finansowymi w Polsce i w województwie pomorskim Istotnym elementem procesu identyfikacji dobrych praktyk w zakresie wspó pracy instytucji finansowych z PES, jest równie pokazanie jak w praktyce wygl daj relacje wybranych organizacji z sektora ekonomii spo ecznej z instytucjami wiadcz cymi us ugi finansowe. Analiza wybranych przyk adów wspó pracy PES z instytucjami finansowymi, zarówno w skali krajowej, jak i w skali województwa pomorskiego, pokazuje, e pomimo niewielkiej ilo ci instytucji finansowych uwzgl dniaj cych w strategiach biznesowych podmioty ekonomii spo ecznej, wspó praca taka jest mo liwa. 4.5.1. Fundacja S awek Fundacja S awek prowadzi dzia alno w sferze po ytku publicznego. Celem jej dzia alno ci jest pomoc wi niom, osobom wychodz cym na wolno oraz ich rodzinom w trudnej sytuacji yciowej, rodzinnej i materialnej. Ponadto, organizacja udziela pomocy osobom uzale nionym oraz m odzie y wywodz cej si z patologicznych rodowisk. W zakresie bie cej obs ugi bankowej, Fundacja wspó pracuje z bankiem Pekao S.A., korzystaj c z bezp atnego prowadzenia rachunku. Z powodu braku nadwy ek finansowych, organizacja nie korzysta natomiast z produktów oszcz dno ciowolokacyjnych. Brak odpowiednich zabezpiecze znacznie utrudnia równie korzystanie z produktów kredytowych. W zakresie finansowania zwrotnego, Fundacja wspó pracowa a z Polsko- Ameryka skim Funduszem Po yczkowym Inicjatyw Obywatelskich (PAFPIO). Uzyskane z PAFPIO euro-po yczki umo liwi y realizacj przedsi wzi finansowanych ze rodków Unii Europejskiej. 4.5.2. Stowarzyszenie na Rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy Agape w Borowym M ynie Przyk adem podmiotu ekonomii spo ecznej prowadz cego dzia alno na terenie województwa pomorskiego jest Stowarzyszenie na Rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy Agape. Jest to instytucja po ytku publicznego, prowadz ca dzia alno w sferze pomocy psychologicznej i zdrowotnej, edukacji, resocjalizacji, readaptacji, aktywizacji zawodowej i mieszkalnictwa. W zakresie obs ugi bankowej, Stowarzyszenie wspó pracuje z bankiem PKO BP. Stowarzyszenie wykorzystuje przede wszystkim produkty rozliczeniowe, takie jak rachunek bie cy, polecenie przelewu, karty p atnicze, wp aty gotówkowe na rachunek oraz wyp aty z rachunku, a tak e wykorzystuje us ugi bankowo ci internetowej. 30
Ponadto, Stowarzyszenie korzysta z kredytów przeznaczonych na finansowanie projektów dofinansowywanych ze rodków unijnych. Jak wynika z informacji uzyskanych od przedstawiciela Stowarzyszenia, brak wolnych rodków finansowych powoduje, e nie korzysta ono natomiast z produktów inwestycyjno-oszcz dno ciowych. Podkre li nale y, e pomimo i oferta produktowa, z której korzysta Stowarzyszenie stanowi standardow ofert Banku, Stowarzyszenie mog o liczy na preferencyjne warunki m.in. w zakresie: - ni szych kosztów za prowadzenie rachunków bie cych, - mniejszych, wymaganych zabezpiecze kredytu (zabezpieczenie kredytu stanowi o por czenie prezesa Stowarzyszenia). W zakresie us ug finansowych, Stowarzyszenie korzysta ponadto z us ug Polsko- Ameryka skiego Funduszu Po yczkowego Inicjatyw Obywatelskich (PAFPIO). 4.6 Podsumowanie Analiza polskiego rynku us ug finansowych dla podmiotów ekonomii spo ecznej pokazuje, e jest to rynek bardzo s abo rozwini ty. Brak typowych dla rynku europejskiego banków etycznych sprawia, e podmioty sektora ekonomii spo ecznej korzystaj przede wszystkim z us ug banków komercyjnych, banków spó dzielczych oraz funduszy po yczkowych. Doda nale y, e zdecydowana wi kszo instytucji bankowych obs uguje podmioty z tzw. trzeciego sektora w ramach standardowej oferty, a jedynie nieliczne (np. Bank DnB Nord oraz Bank Ochrony rodowiska S.A.) posiadaj wyodr bnion ofert dla organizacji pozarz dowych, uwzgl dniaj c specyfik dzia alno ci tego rodzaju instytucji. Analiza rynku us ug finansowych pokaza a ponadto, e wp yw na dobr wspó prac pomi dzy podmiotami ekonomii spo ecznej a instytucjami finansowymi ma równie postawa samych organizacji z sektora ekonomii spo ecznej. Organizacje te musz bowiem w pierwszej kolejno ci zrozumie specyfik dzia alno ci instytucji bankowych. W tym kontek cie PES zrozumie powinny rol, jak dla banków pe ni mo liwo zidentyfikowania i uwiarygodnienia dzia alno ci danej organizacji. Wa ne jest wi c odpowiednie przygotowanie organizacji spo ecznych do negocjacji z przedstawicielami instytucji finansowych w zakresie bie cej sytuacji instytucji, jak równie potrzeb i oczekiwa. 31