- - - - - KRÓTKIE DONIESIENIE / SHORT REPORT Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 1962 Tables: 5 Figures: 2 References: 16 40 Barbara D³ugo³êcka (B,C,D,E,F), Jerzy Sadowski (A,G), Artur Litwiniuk (B,D,E), Zbigniew Bujak (A) Akademia Wychowania Fizycznego, Warszawa, ZWWF, Bia³a Podlaska PORÓWNANIE WYBRANYCH PARAMETRÓW WYDOLNOŒCI FIZYCZNEJ W SPORTACH WALKI NA PRZYK ADZIE TAEKWON-DO I KICK-BOXINGU COMPARISON OF SELECTED PARAMETERS OF PHYSICAL EFFICIENCY IN FIGHTING SPORTS ON EXAMPLES OF TAEKWON-DO AND KICK-BOXING S³owa kluczowe: wydolnoœæ fizyczna, okres przejœciowy, kick-boxing, taekwon-do Key words: physical efficiency, transition period, kick-boxing, taekwon-do Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2006;1(6); Vol. 22, 40-45 Background. The aim of this paper is aerobic and anaerobic efficiency assessment in high-qualified (National Team) competitors engaged in kick-boxing and taekwon-do during their transition period. Material and methods. The effort test on treadmill with gradually rising load to refusal was used to determine aerobic efficiency. The following parameters were obtained during the test (breath-by-breath method): oxygen consumption (VO2 in l/min and VO2 in ml/kg/min), minute ventilation (MV in l/min), respiratory quotient (RQ) and oxygen equivalent (EQO2 l/l). Heart rate (HR beat/ min) was monitored in a continuous way using Polar Sport Tester. Determination of anaerobic efficiency level was performed with supramaximum Wingate test (30 sek.) on cycle ergometer (Monark 874E). The most relevant parameters were subjected to analysis: total work (J/kg), maximum power (W/kg), time of maximal power reaching and time of maximal power maintenance (sek). Results. Maximum values of lungs minute ventilation (MV) in group of competitors engaged in taekwon-do was higher (although insignificantly) than in kick-boxing group. The general values of VO2max and VO2max with reference to body weight were higher (statistically significant) in taekwon-do group. There were no differences in carbon dioxide production (VCO2 in l/min) in the examined groups. However, average values of respiratory quotient (RQ) and oxygen equivalent (EQVO2) were significantly higher (p<0.05) in kick-boxing group. Basic parameters defining anaerobic efficiency obtained in Wingate test were slightly higher (statistically insignificant) in taekwon-do group. Conclusions. Taekwon-do competitors had better aerobic preparation. Both groups were characterised by by low anaerobic efficiency. There is a suggestion to perform this kind of testing cyclically in other training periods. Adres do korespondencji / Address for correspondence Barbara D³ugo³êcka Zak³ad Fizjologii, Zamiejscowy Wydzia³ Wychowania Fizycznego 21-500 Bia³a Podlaska, ul. Akademicka 2, tel. 083 342 87 34, e-mail: barbara.dlugolecka@awf-bp.edu.pl Otrzymano / Received 28.10.2005 r. Zaakceptowano / Accepted 18.01.2006 r.
- - - - - Wstêp Jednym z g³ównych zadañ treningu sportowego, a celem ka dego sportowca, jest zwiêkszenie zdolnoœci organizmu do wysi³ku, gwarantuj¹ce uzyskanie jak najlepszego rezultatu sportowego. Efektywne sterowanie procesem treningowym mo liwe jest wy³¹cznie w przypadku posiadania wiarygodnej informacji o stanie wydolnoœci sportowca oraz o skutkach stosowanych metod i œrodków treningowych [1,2]. Dlatego tak wa - na jest kontrola poszczególnych etapów treningu, która bêdzie wyklucza³a, a przynajmniej minimalizowa³a ewentualnoœæ dzia³añ przypadkowych. Dla prawid³owego rozwoju wyników sportowych istotne jest m.in. ustalenie odpowiednich proporcji miêdzy wysi³kami o charakterze aerobowym i anaerobowym [3,4]. Przy czym nale y braæ pod uwagê przede wszystkim specyfikê uprawianej dyscypliny sportowej. Kick-boxing i taekwon-do to dyscypliny, które rozwinê³y siê dosyæ niedawno, ale bardzo szybko zdoby³y popularnoœæ wœród rzeszy m³odzie- y, która zaczê³a je uprawiaæ. Ponadto, ze wzglêdu na niezwyk³e walory, taekwon-do zosta³o przyjête do programu Igrzysk Olimpijskich w 2000 roku w Sydney, jako pe³noprawna dyscyplina (formu³a WTF) [5]. W zwi¹zku z tym zasadne wydaje siê podejmowanie badañ, z udzia³em zawodników tych dyscyplin, których wyniki by³yby pomocne w prawid³owym przebiegu i kontroli procesu treningowego. Tym bardziej, e w dostêpnej literaturze brakuje praktycznie opracowañ dotycz¹cych tych dyscyplin, co utrudnia interpretacjê wyników badañ w³asnych. Celem niniejszej pracy by³a ocena aerobowej i anaerobowej wydolnoœci fizycznej wysoko kwalifikowanych (Kadra Polski) zawodników uprawiaj¹cych kick-boxing i taekwon-do, bêd¹cych w okresie przejœciowym (roztrenowania). Materia³ i metody W badaniach wziê³o udzia³ 10 kick-boxerów oraz 15 zawodników uprawiaj¹cych taekwon-do (formu³y ITF; Kadra Polski), którzy znajdowali siê w okresie przejœciowym (roztrenowania). W celu okreœlenia poziomu wydolnoœci aerobowej i anaerobowej, zawodników poddano wysi³kowym testom laboratoryjnym. Do okreœlenia wydolnoœci tlenowej zastosowano test wysi³kowy na bie ni mechanicznej, ze stopniowo wzrastaj¹cym obci¹ eniem, wykonany do odmowy. Czas trwania wysi³ków wynosi³ 3 minuty i by³y one przedzielone 30-sekundowymi przerwami. Zachowuj¹c sta³y k¹t nachylenia bie ni (1.5%), obci¹ enia zwiêkszano w kolejnych wysi³kach o 2 km/h, rozpoczynaj¹c od prêdkoœci 8 km/h. Podczas testu wykonano pomiary (metod¹ oddech za oddech ), aparatem Start 2000 firmy MES z Krakowa, nastêpuj¹cych parametrów: poch³anianie tlenu (VO2 w l/min i VO2 w ml/kg/min), wydalanie dwutlenku wêgla (VCO2 w l/min), wentylacjê minutow¹ (MV w l/min), wspó³czynnik oddechowy (RQ obliczany z VCO2/VO2), ekwiwalent tlenowy (EQO2 obliczany z MV/VO2), w sposób ci¹g³y monitorowano równie czêstoœæ skurczów serca (HR ud/ min) rejestratorem Polar Sport Tester. Oznaczenia poziomu wydolnoœci beztlenowej dokonano za pomoc¹ 30-sekundowego supramaksymalnego testu Wingate a na ergometrze rowerowym typu Monark 874E [6]. Analizie poddano najistotniejsze parametry testu podlegaj¹ce ocenie, tzn. pracê ca³kowit¹ wyra on¹ w J/Kg, moc maksymaln¹ (W/kg) oraz czas uzyskania i utrzymania mocy maksymalnej (sek). Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej obliczaj¹c: œrednie arytmetyczne, odchylenia standardowe i wspó³czynniki korelacji. W celu u³atwienia ilustracji ró nic miêdzy grupami, unormowano zmienne poprzez przedstawienie ich w jednostkach odchyleñ standardowych [7]. Do oceny ró nic miêdzygrupowych wykorzystano jednoczynnikow¹ analizê wariancji (ANOVA). Wyniki Obserwowane grupy okaza³y siê jednorodne (miêdzygrupowe ró nice nie by³y istotne statystycznie) pod wzglêdem wieku, wzrostu, masy cia- ³a i sta u treningowego. Ró nica w budowie cia³a miêdzy badanymi grupami, okreœlana wskaÿnikiem smuk³oœci, by³a nieistotna statystycznie. Œrednie wartoœci tego wskaÿnika w obu grupach wynios³y 42,8. Wynik ten œwiadczy o jednorodnoœci budowy cia³a przedstawicieli obu dyscyplin (budowa cia³a œrednia) [8]. Szczegó³ow¹ charakterystykê badanych grup zawiera Tabela 1. Analizuj¹c dane okreœlaj¹ce wydolnoœæ tlenow¹ badanych grup zawodników, pos³u ono siê maksymalnymi wartoœciami parametrów fizjologicznych uzyskanych w ostatnim etapie wysi³ku (wszyscy zawodnicy, zarówno z grupy kick-boxerów, jak i taekwon-do, wysi³ek na bie ni mechanicznej zakoñczyli przy szybkoœci 16 km/h). Zawodnicy taekwon-do ukoñczyli wysi³ek na ni szej wartoœci têtna (190 ud/min) w porównaniu z kick-boxerami 200 ud/min. Maksymalna 41
- - - - - wielkoœæ minutowej wentylacji p³uc (MV) w grupie kick-boxerów wynios³a 137 l/min, natomiast w grupie zawodników uprawiaj¹cych taekwon- -do by³a nieco wy sza (ok. 140 l/min), ró nica ta okaza³a siê nieistotna (Tab. 2, 4, Ryc. 1). Natomiast wielkoœæ wentylacji minutowej wykaza³a zale noœæ od wiêkszoœci obserwowanych parametrów zarówno antropometrycznych (wzrost, masa cia³a), jak i opisuj¹cych wydolnoœæ aerobow¹ i anaerobow¹ badanych w obu grupach (Tabela 3). Maksymalne bezwzglêdne wartoœci VO2 max wynosi³y w grupie KB 3,8 l/min, a w grupie TKD 4,3 l/min. Równie w odniesieniu VO2 max do masy cia³a, wyraÿn¹ przewagê uzyskali przedstawiciele TKD (Tab. 2,4, Ryc. 1). Opisane ró nice okaza³y siê istotne (Tab. 4). Tab. 1. Charakterystyka antropometryczna badanych grup (x±sd) Tab. 1. Anthropometric characteristics of the examined groups (x±sd) 42 Zale noœci wielkoœci VO2 max od pozosta³ych parametrów by³y w obu grupach podobne w przypadku ich wartoœci bezwzglêdnych, natomiast VO2 max wyra one w ml/kg/min korelowa³o ze wskaÿnikiem wzrostowo-wagowym u kick-boxerów i czasem uzyskania mocy maksymalnej u zawodników z grupy porównawczej (Tab. 5). Nie stwierdzono ró nic statystycznie istotnych w wydalaniu dwutlenku wêgla (VCO2 w l/min) pomiêdzy badanymi grupami, a zale noœci VCO2 od pozosta³ych parametrów okaza³y siê podobne w obydwu grupach (Tab. 4,5). Œrednie wartoœci wspó³czynnika oddechowego (RQ) by³y istotnie wy sze (p<0.05) u kick-boxerów i wykaza³y zale noœæ od czasu utrzymania mocy maksymalnej w obu badanych grupach (Tab. 4,5). Wspó³czynnik tlenowo-wentylacyjny (EQVO2) by³ wy - Tab. 2. Maksymalne wartoœci wskaÿników wydolnoœci aerobowej w badanych grupach (x±sd) Tab. 2. Maximum values of aerobic efficiency parameters in the examined groups (x±sd) Ryc. 1. Unormowane na grupê kic-boxingu (oœ zero) wartoœci parametrów wydolnoœci aerobowej zawodników taekwon-do Fig. 1. Aerobic efficiency values in taekwon-do competitors normalised to the kick-boxing group (zero axis)
- - - - - szy w grupie kick-boxerów, ró nica okaza³a siê istotna statystycznie (Tab. 4). Zarejestrowane wartoœci wskaÿnika korelowa³y ze sta em w grupie teakwon-do oraz z ilorazem oddechowym u kick-boxerów (Tab. 5). Podstawowe parametry, okreœlaj¹ce wydolnoœæ anaerobow¹, uzyskane w teœcie Wingate a by³y minimalnie wy sze w grupie taekwon-do, jednak zale noœæ ta nie by³a istotna statystycznie (Tab. 5, Ryc. 2). Tab. 3. Zale noœci miêdzy poszczególnymi parametrami w badanych grupach Tab. 3. Relationships between certain parameters in the examined groups Dyskusja Niezale nie od d³ugoœci cyklu treningowego, warunkowanego najczêœciej specyficznym dla danej dyscypliny kalendarzem zawodów, okres przejœciowy (roztrenowania) stanowi wa ne ogniwo procesu treningowego. Zgodnie z zasad¹ superkompensacji, kolejny cykl szkolenia powinien rozpoczynaæ siê z wy szego poziomu ni po- Tab. 4. Miêdzygrupowe, istotne ró nice œrednich wartoœci badanych parametrów fizjologicznych (±SD) Tab. 4. Significant differences of the average values of the examined physiological parameters in the examined groups (±SD) 43
- - - - - Tab. 5. Wyniki testu wydolnoœci anaerobowej w badanych grupach (x±sd) Tab. 5. Results of aerobic efficiency test in the examined groups (x±sd) Ryc. 2. Unormowane na grupê kick-boxingu (oœ zero) wartoœci parametrów wydolnoœci anaerobowej zawodników taekwon-do Fig. 2. Anaerobic efficiency values in taekwon-do competitors normalised to the kick-boxing group (zero axis) przedni [9,10,11]. O zdolnoœci do znoszenia skrajnych, wystêpuj¹cych w okresie przygotowawczym i startowym obci¹ eñ decyduje w du ym stopniu wyjœciowa sprawnoœæ mechanizmów adaptacji wysi³kowej. Sprawnoœæ ta uwarunkowana jest m.in. efektywnoœci¹ bezpoœrednio poprzedzaj¹cego etapu przygotowania. Miernikiem tej sprawnoœci s¹ niektóre parametry fizjologiczne informuj¹ce o bie ¹cym stanie gotowoœci zawodnika do intensywnej pracy. Okreœlenie wartoœci tych parametrów w ww. okresie mo e byæ pomocne w przewidywaniu efektów kolejnych etapów szkolenia, poniewa okres ten stanowi swoisty punkt wyjœcia, od którego zaczyna siê podnoszenie formy sportowej [11]. Bardzo istotnym mankamentem utrudniaj¹cym interpretacjê wyników badañ wydolnoœci aerobowej oraz rezerw czynnoœciowych badanych zawodników jest brak, w dostêpnej literaturze, danych dotycz¹cych poziomu zu ycia tlenu nale nego tym dyscyplinom sportu. W zwi¹zku z tym, na podstawie reakcji na zadane obci¹ enia testowe, mo na tylko stwierdziæ, e w zakresie zmian badanych parametrów fizjologicznych okreœlaj¹cych wydolnoœæ aerobow¹, z których 44 podstawowym jest maksymalny minutowy pobór tlenu [12,13,14,15], wyst¹pi³y istotne ró nice miêdzy badanymi grupami sportowymi. Zawodnicy uprawiaj¹cy taekwon-do charakteryzowali siê lepszym przygotowaniem do d³ugotrwa³ej pracy o charakterze wytrzyma³oœciowym. Œwiadczy o tym zarówno osi¹gniêty przez nich poziom maksymalnego poch³aniania tlenu, jak i ni szy poziom zmêczenia po wysi³ku. Pod wzglêdem zdolnoœci do pracy beztlenowej, badane grupy osi¹gnê³y podobne wartoœci okreœlanych parametrów. Z analizy danych uzyskanych w teœcie Wingate a wynika, e poziom wydolnoœci anaerobowej wydaje siê niewystarczaj¹cy, gdy weÿmie siê pod uwagê specyfikê omawianych dyscyplin sportowych. W badaniach innych autorów [2,14,16] wskaÿniki okreœlaj¹ce poziom wydolnoœci tlenowej, jak i beztlenowej w dyscyplinach sportowych o zbli onym charakterze (boks, zapasy, judo) kszta³towa³y siê podobnie. Natomiast wyniki badañ wydolnoœci anaerobowej Elegañczyk-Kot i wsp. [16] przeprowadzone na grupie kick-boxerów, wykaza³y znacznie wy sze wartoœci parametrów okreœlaj¹cych tê wydolnoœæ, prawdopodobnie dlatego, e by³y wykonywane w okresie startowym.
- - - - - W pracy niniejszej przedstawiono jedynie wyniki badañ pilota owych. Powtórne ich wykonanie (równie w innych okresach treningowych) pozwoli dok³adniej scharakteryzowaæ badane grupy pod wzglêdem ich poziomu wydolnoœci aerobowej i anaerobowej. Wnioski 1. Zawodnicy taekwon-do uzyskali istotnie wy - sze wartoœci niektórych wskaÿników okreœlaj¹cych wydolnoœæ aerobow¹. 2. Wydaje siê, e ze wzglêdu na charakter dyscyplin, jakimi s¹ kick-boxing i taekwon-do, nale a³oby w dalszych etapach szkolenia szczególn¹ uwagê zwróciæ na kszta³towanie wydolnoœci anaerobowej. 3. Sugeruje siê wykonywanie tego typu badañ cyklicznie, równie w innych okresach treningowych, celem okreœlenia profilu wydolnoœci aerobowej i anaerobowej w badanych dyscyplinach. Piœmiennictwo 1. Bompa TO. Periodization: Theory and methodology of training, Human Kinetics, Champaign, Ill, 1999. 2. Zatoñ M, Bugajski A. Koncentracja mleczanu po wysi³kach testowych jako wskaÿnik efektywnoœci treningu. Med. Sport., 2000, 106: 22-25. 3. Ronikier A. Fizjologia sportu. Biblioteka Trenera, COS, Warszawa 2001. 4. Klimek A. Fizjologiczne reakcje uk³adu oddechowego podczas powtarzanych wysi³ków fizycznych na tle wydolnoœci aerobowej i anaerobowej dzieci i osób doros³ych. AWF Kraków 2004. 5. Lee KM. Taekwondo kyorugi trening walki sportowej. Biblioteka trenera. COS. Warszawa, 1998. 6. Jastrzêbski Z. Selected aspects of the assessment of anaerobic capacity by applying the Wingate test. Biology of Sport, 1995, 12 (3): 131-135. 7. Stupnicki R. Biometria. Margos, Warszawa, 2000. 8. Charzewski J, Lewandowska J, aska-mierzejewska T. i wsp. Antropologia. AWF Warszawa, 1999. 9. Sozañski H. Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa, 1999. 10. Górski J. Fizjologiczne podstawy wysi³ku fizycznego. PZWL, Warszawa, 2001. 11. Jaskólski A. Podstawy fizjologii wysi³ku fizycznego z zarysem fizjologii cz³owieka. AWF Wroc³aw, 2002. 12. Cempla J. Poziom i zmiany z wiekiem progów metabolicznych, maksymalnego poboru tlenu oraz zale - noœci parametrów fizjologicznych od obci¹ enia wysi³kiem u 13-15- letnich dziewcz¹t i ch³opców. AWF Kraków, 1993, Wydawnictwo Monograficzne nr 57. 13. Kubica R. Podstawy fizjologii pracy i wydolnoœci fizycznej. AWF Kraków, 1999. 14. Jastrzêbski Z, Laskowski R. Analiza wybranych wskaÿników wydolnoœci tlenowej i beztlenowej u zapaœników w okresie przygotowawczym. Med. Sport., 2000, 110 (9): 20-23. 15. Wojcieszak I. Wydolnoœciowe testy specjalne. Wdro- enia. Instytut Sportu, Warszawa, 1985. 16. Elegañczyk-Kot E, Karolkiewicz J, Nowak A. i wsp. Metaboliczne konsekwencje wysi³ków fizycznych o du ej mocy na przyk³adzie zawodników uprawiaj¹cych kick-boxing. Med. Sportiva, 2003, 7 (3): 157-166. 45